Publikujemy kalendarium najważniejszych wydarzeń 2023 roku w Stolicy Apostolskiej i w Watykanie.
STYCZEŃ
Pogrzeb Benedykta XVI. Były papież (2005-2013) zmarł 31 grudnia 2022 roku. Został pochowany w Grotach Watykańskich 5 stycznia 2023 po Mszy św. na Placu św. Piotra, której przewodniczył papież Franciszek. „Benedykcie, wierny przyjacielu Oblubieńca, niech twoja radość będzie doskonała, gdy będziesz słyszał ostatecznie i na zawsze Jego głos!” – powiedział w homilii.
Franciszek zreorganizował Wikariat Rzymu. 31 stycznia weszła w życie konstytucja apostolska „In Ecclesiarum Communione”, regulująca na nowo działalność diecezji rzymskiej. Ma ona być zarządzana bardziej kolegialnie, a zarazem pozostawać w bliższej więzi ze swym biskupem, czyli papieżem. Zmiany polegają m.in. na większej obecności papieża w jego diecezji przy podejmowaniu decyzji duszpasterskich, administracyjnych i gospodarczych, np. przy opracowywaniu różnych regulacji i programów duszpasterskich. Nowa konstytucja wzmacnia rolę Rady Biskupiej diecezji rzymskiej, która staje się obecnie „pierwszym organem synodalności” i „szczytowym miejscem rozeznania oraz podejmowania decyzji duszpasterskich i administracyjnych”. Dokument zastąpił konstytucję apostolską św. Jana Pawła II „Ecclesia in Urbe” z 1998 roku.
LUTY
Papież potwierdził restrykcje dotyczące sprawowania Mszy św. „trydenckiej”, zawarte w motu proprio „Traditionis custodes” z 16 lipca 2021 roku. Zastrzeżone są Stolicy Apostolskiej dyspensy dotyczące wykorzystania kościoła parafialnego lub erygowania parafii personalnej do sprawowania takiej Eucharystii oraz udzielenie zezwolenia kapłanom wyświęconym po publikacji „Traditionis custodes” na odprawianie liturgii przy użyciu Missale Romanum z 1962 roku. Gdyby biskup diecezjalny udzielił dyspensy w dwóch wyżej wymienionych przypadkach, jest zobowiązany poinformować o tym Dykasterię ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, która oceni poszczególne przypadki.
Franciszek wydał list apostolski „Il diritto nativo”. „Wszelkie dobra, ruchome i nieruchome, w tym środki pieniężne i papiery wartościowe, które zostały lub zostaną nabyte w jakikolwiek sposób przez instytucje kurialne i przez instytucje związane ze Stolicą Apostolską, są dobrami publicznymi Kościoła” – głosi dokument. Dodaje, że są one w całości własnością Stolicy Apostolskiej i należą „do jej jednolitego, niepodzielnego i suwerennego dziedzictwa”. Mają służyć misji Kościoła powszechnego.
Stolica Apostolska nawiązała stosunki dyplomatyczne z Omanem. Jest to 184. państwo, z którym utrzymuje ona obecnie pełne relacje dyplomatyczne (plus Unia Europejska i Zakon Maltański). W 1900 roku było ich zaledwie około 20, w czerwcu 1963 roku 49, w sierpniu 1978 roku już 89, a w 2005 roku – 174.
MARZEC
Papież Franciszek powołał nowy skład Rady Kardynałów, pomagającej mu od 2013 roku w rządzeniu Kościołem i reformie Kurii Rzymskiej. Jest w nim czterech dotychczasowych i pięciu nowych członków. Są to: kard. Pietro Parolin, sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej; kard. Fernando Vérgez Alzaga, przewodniczący Papieskiej Komisji ds. Państwa Miasta Watykańskiego i Gubernatoratu Państwa Miasta Watykańskiego; kard. Fridolin Ambongo Besungu, arcybiskup Kinszasy w Demokratycznej Republice Konga; kard. Oswald Gracias, arcybiskup Mumbaju w Indiach; kard. Seán O’Malley, arcybiskup Bostonu w USA; kard. Juan José Omella Omella, arcybiskup Barcelony w Hiszpanii; kard. Gérald Lacroix, arcybiskup Québeku w Kanadzie; kard. Jean-Claude Hollerich, arcybiskup Luksemburga; kard. Sérgio da Rocha, arcybiskup São Salvador da Bahia w Brazylii. Sekretarzem Rady pozostaje bp Marco Mellino z Włoch. W 2023 roku Rada obradowała trzykrotnie: 24-25 kwietnia, 26-27 czerwca i 4-6 grudnia.
Nowy statut Instytutu Dzieł Religijnych. Jego celem jest „zapewnienie opieki i zarządzania majątkiem ruchomym i nieruchomym przekazanym lub powierzonym przez osoby fizyczne lub prawne i przeznaczonym na dzieła religijne lub charytatywne”. Odchudzone zostają struktury zarządzania i precyzyjniej określone funkcje, by uniknąć konfliktu interesów. Zamiast kolegialnego kierownictwa przechodzi się do jednego dyrektora odpowiadającego za całość działań Instytutu.
Papież ogłosił uaktualnioną wersję listu apostolskiego „Vos estis lux mundi”, który zawiera normy dotyczące zwalczania nadużyć seksualnych wobec małoletnich i bezbronnych dorosłych. W przepisach dotyczących odpowiedzialności biskupów i przełożonych zakonnych, dodano także „wiernych świeckich, którzy są lub byli moderatorami międzynarodowych stowarzyszeń wiernych, uznanych lub erygowanych przez Stolicę Apostolską”. Ponadto o ile wcześniej była mowa o „aktach seksualnych z osobą małoletnią lub bezbronną”, o tyle w nowej wersji mówi się o „przestępstwie przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu popełnionym z osobą małoletnią lub z osobą, która zazwyczaj posługuje się rozumem w sposób niedoskonały lub z bezbronnym dorosłym”. Kolejna zmiana dotyczy ochrony osób zgłaszających domniemane nadużycie: podczas gdy wcześniej stwierdzono, że na osobę zgłaszającą nie może być nałożony żaden przymus milczenia, teraz dodano, że ochrona ta ma być rozciągnięta także na „osobę, która twierdzi, że została skrzywdzona, oraz na świadków”. Rozszerzono również część wzywającą do „uzasadnionej ochrony dobrego imienia i sfery prywatnej wszystkich osób zaangażowanych”, a także do domniemania niewinności osób, wobec których prowadzone jest dochodzenie w oczekiwaniu na ustalenie ich odpowiedzialności.
Stolica Apostolska oficjalnie potępiła tzw. doktrynę odkrycia, która usprawiedliwiała działania kolonizatorów. Podstawę tej doktryny stanowiły m.in. bulle papieskie z XV wieku. Nota dwóch watykańskich dykasterii: ds. Kultury i Edukacji oraz ds. Integralnego Rozwoju Człowieka wyjaśnia, że bulle i dekrety z XV wieku w żaden sposób nie wyrażają wiary, doktryny czy magisterium Kościoła, lecz były decyzjami dotyczącymi aktualnych wówczas kwestii, wykorzystującymi język i wyrażenia, „które dla nas dzisiaj są zupełnie nie do przyjęcia”.
KWIECIEŃ
Papież przedłużył okres odwołania dla osób usuniętych z instytutów życia konsekrowanego. Mają one teraz 30 dni na zwracanie się do kompetentnej władzy. Do tej pory ten czas wynosił 10 dni, a w przypadku Kościołów wschodnich – 15. „To sposób na konkretne i właściwe zagwarantowanie praw osoby” – zaznaczył Franciszek.
MAJ
Ogłoszono nowe prawo podstawowe Państwa Watykańskiego. Wyjaśniono, że „Państwo Watykańskie zapewnia absolutną i widzialną niezależność Stolicy Apostolskiej dla wypełniania jej wzniosłej misji w świecie i gwarantuje jej niekwestionowaną suwerenność także na arenie międzynarodowej”. Zostaje więc potwierdzona suwerenność zabezpieczająca niezależność Stolicy Apostolskiej. W skład Komisji Papieskiej ds. Państwa Watykańskiego, która pełni funkcję ustawodawczą, oprócz kardynałów będą mogli wchodzić także „inni członkowie”, w tym osoby świeckie. Z kolei Gubernatorat Państwa Watykańskiego sprawuje władzę administracyjną i wykonawczą w stosunku do aktów wydanych przez papieża i Papieską Komisję ds. Państwa Watykańskiego.
Prezydent Ukrainy w Watykanie. Spotkał się z papieżem Franciszkiem i abp. Paulem Gallagherem, sekretarzem ds. stosunków z państwami i organizacjami międzynarodowymi. Wołodymyr Zełenski poinformował, że powiedział papieżowi o dziesiątkach tysięcy dzieci deportowanych do Rosji i o konieczności podjęcia wysiłków w celu sprowadzenia ich do domu oraz że „poprosił go o potępienie rosyjskich zbrodni na Ukrainie”, ponieważ „nie może być równości między ofiarą a agresorem”. Ponadto przedstawił Franciszkowi swoją „formułę pokoju”, prosząc go o włączenie się w jej realizację. „Zachowując cały szacunek dla Jego Świątobliwości, nie potrzebujemy mediatorów, potrzebujemy sprawiedliwego pokoju”, powiedział ukraiński przywódca.
CZERWIEC
List apostolski Franciszka „Sublimitas et miseria hominis” z okazji 400. rocznicy urodzin Blaise’a Pascala. Papież zaznaczył, że francuski filozof był rozmiłowany w Chrystusie, o czym świadczy jego dzieło „Myśli”, w którym mówi o człowieku i Bogu, dlatego, że doszedł do pewności, iż „nie tylko nie znamy Boga inaczej niż przez Jezusa Chrystusa, ale i siebie samych znamy jedynie przez Jezusa Chrystusa; znamy życie i śmierć jedynie przez Jezusa Chrystusa. Poza Jezusa Chrystusem nie wiemy, ani co to nasze życie, ani śmierć, ani Bóg, ani my sami. Tak więc bez Pisma, które ma za jedyny przedmiot Jezusa Chrystusa, nie znamy nic i widzimy jedynie ciemności”.
LIPIEC
Rozpoczęła działalność Komisja ds. Nowych Męczenników – Świadków Wiary. To grono ekspertów powołał papież Franciszek w ramach przygotowań do obchodów Roku Świętego 2025. Zadaniem Komisji będzie sporządzenie rejestru osób, które przelały krew, aby wyznać Chrystusa i dać świadectwo Jego Ewangelii. Będzie ona kontynuować prace poprzedniego takiego organu powołanego przez św. Jana Pawła II przed Rokiem Świętym 2000. Wówczas w centrum uwagi znaleźli się męczennicy dyktatur i ideologii totalitarnych XX wieku. Nowe badania obejmą nie tylko męczenników katolickich, ale także chrześcijan innych wyznań.
Franciszek zlikwidował dwie watykańskie fundacje: Dobrego Samarytanina oraz Sprawiedliwość i Pokój. W ich miejsce utworzył Fundację Van Thuana. Jej patronem jest wietnamski kardynał François-Xavier Nguyên Van Thuân, zmarły w 2002 roku przewodniczący Papieskiej Rady „Iustitia et Pax”.
SIERPIEŃ
Papież wprowadził zmiany w dwóch kanonach (295 i 296) Kodeksu Prawa Kanonicznego dotyczących prałatur personalnych. Jest tam obecnie mowa, że prałatura personalna jest „upodobniona do publicznych stowarzyszeń kleryckich na prawie papieskim z uprawnieniami do inkardynowania duchownych”. Jedyną prałaturą personalną w Kościele katolickim jest Opus Dei, powołana w 1982 roku.
Franciszek otrzymał nagrodę od włoskich dziennikarzy stowarzyszonych w organizacji „È Giornalismo”. Przyznali ją oni papieżowi za jego przesłanie, by zachęcać wszystkich, którzy zarówno w sferze zawodowej, jak i w relacjach osobistych, każdego dnia „mielą tak wiele informacji, aby zaoferować pachnący i dobry chleb tym, którzy karmią się owocami ich komunikacji”. A także za wzywanie do konstruktywnej komunikacji, która odrzucając uprzedzenia wobec innych, sprzyja kulturze spotkania i pokoju, będących dominującymi tematami jego pontyfikatu.
WRZESIEŃ
Po raz dziewiąty papież Franciszek kreował nowych kardynałów. Na konsystorzu 30 września do Kolegium Kardynalskiego zostało włączonych 21 nowych purpuratów, w tym metropolita łódzki Grzegorz Ryś. Tego dnia osiągnęło ono rekordową liczbę 242 członków, w tym 137 uprawnionych do udziału w ewentualnym konklawe.
PAŹDZIERNIK
Pierwsza sesja XVI Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów na temat: „Ku Kościołowi synodalnemu: Komunia, uczestnictwo, misja” (4-29 października). Poprzedziły ją: ekumeniczne czuwanie modlitewne (30 września), a po nim – rekolekcje dla uczestników zgromadzenia (1-3 października). Po raz pierwszy w gronie uczestników z prawem głosu, oprócz biskupów, znaleźli się również księża, osoby konsekrowane i świeckie, w tym kobiety – w sumie 70 osób niemających święceń biskupich, dotychczas bywających jedynie audytorami synodalnymi, którzy przysłuchiwali się obradom. Po raz pierwszy synod ma trzy fazy: lokalną, kontynentalną i powszechną, rozłożone w czasie od 2021 do 2024 roku, zaś samo zgromadzenie synodalne ma dwie sesje: w 2023 i w 2024 roku.
Szósta adhortacja apostolska Franciszka „Laudate Deum” na temat kryzysu klimatycznego. Stanowi ona dopełnienie encykliki „Laudato si’” z 2015 roku. Papież przestrzega w niej ludzi przed stawieniem siebie w miejsce Boga. Przypomina wrażliwość Jezusa na otaczający nas świat i zwraca uwagę na brak dostatecznej reakcji na zagrożenia ekologiczne, które są globalnym problemem społecznym. Przytacza prezentowane przez ONZ alarmujące dane dotyczące zmian klimatycznych i ich prognozowanych konsekwencji. Apeluje „o odpowiedzialność za dziedzictwo, jakie zostawimy za sobą”. Wskazuje na konieczność przezwyciężenia paradygmatu technokratycznego, zgodnie z którym rzeczywistość, dobro i prawda, spontanicznie miałyby wypływać z samej mocy technologii i ekonomii i zastąpienia go „paradygmatem ekologii integralnej”, polegającym na interakcji systemów naturalnych „z systemami społecznymi”. Krytykuje logikę maksymalnego zysku przy minimalnych kosztach, która uniemożliwia szczerą troskę o wspólny dom i promowanie osób odrzuconych przez społeczeństwo.
Siódma adhortacja apostolska Franciszka „C’est la confiance”. Papież przedstawia w niej drogę duchową św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Podkreśla jej skupienie na osobie Jezusa – jedynej jej miłości, a także heroiczny charakter jej wiary w to, że miłość Odkupiciela jest silniejsza od grzechu. „Czuje się [ona] siostrą ateistów, siedzącą jak Jezus przy jednym stole z grzesznikami. Wstawia się za nimi, nieustannie odnawiając swoje wyznanie wiary, zawsze w pełnej miłości komunii z Jezusem” – przypomina Ojciec Święty. Podkreśla też skoncentrowanie się św. Teresy na miłości miłosiernej, przeżywanej w największej prostocie, w sercu Kościoła kochającego, pokornego i miłosiernego. „Takie odkrycie serca Kościoła jest wielkim światłem także dla nas dzisiaj, abyśmy nie gorszyli się ograniczeniami i słabościami instytucji kościelnej, naznaczonej ciemnością i grzechami” – pisze Franciszek.
LISTOPAD
Papież zaktualizował statut Papieskiej Akademii Teologicznej. W liście apostolskim „Ad theologiam promovendam” podkreślił, że „Kościołowi synodalnemu, misyjnemu i «wychodzącemu» może odpowiadać teologia «wychodząca»” tylko wtedy, gdy teologowie „proroczo interpretują teraźniejszość”, opracowując „nowe ścieżki na przyszłość w świetle Objawienia”. Teologia ma odczytywać i interpretować Ewangelię w warunkach, „w których mężczyźni i kobiety żyją na co dzień, w różnych środowiskach geograficznych, społecznych i kulturowych”. Musi rozwijać się „w kulturze dialogu i spotkania między różnymi tradycjami i wiedzą, między różnymi wyznaniami chrześcijańskimi i różnymi religiami”. Teologowie powinni angażować się w dialog „ze wszystkimi, zarówno wierzącymi, jak i niewierzącymi”. „Jest to podejście transdyscyplinarne” – precyzuje Franciszek, gdyż teologia musi „wykorzystywać nowe kategorie wypracowane przez inne formy wiedzy, aby przenikać i przekazywać prawdy wiary oraz przekazywać nauczanie Jezusa w dzisiejszych językach z oryginalnością i krytyczną świadomością”.
W watykańskim klasztorze Mater Ecclesiae znów zamieszkają mniszki kontemplacyjne. Klasztor powstał decyzją Jana Pawła II w 1994 roku, aby zakony kontemplacyjne wspierały Ojca Świętego w jego codziennej trosce o cały Kościół, poprzez posługę modlitwy, adoracji, uwielbienia i zadośćuczynienia. Zakonnice w nim mieszkające zmieniały się co pięć lat. W 2009 roku okres ten, ze względu na duże zainteresowanie wśród zgromadzeń, zmniejszono do trzech lat. W klasztorze mieszkały kolejno: klaryski (1994-1999), karmelitanki bose (1999-2004), benedyktynki (2004-2009) i wizytki (2009-2012). W latach 2013-2022 mieszkał tam, po rezygnacji z urzędu Piotrowego, Benedykt XVI. Obecnie Franciszek zaprosił mniszki benedyktynki z argentyńskiej diecezji San Isidro.
GRUDZIEŃ
Wyrok w watykańskim procesie kardynała. Były substytut (zastępca) sekretarza stanu i prefekt Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych kard. Giovanni Becciu został skazany na pięć i pół roku więzienia po procesie w sprawie nieprawidłowości finansowych. Jego adwokaci zapowiedzieli apelację.
Deklaracja doktrynalna Dykasterii Nauki Wiary „Fiducia supplicans” na temat duszpasterskiego znaczenia błogosławieństw. Otwiera ona możliwość błogosławienia par „nieregularnych”, w tym tworzonych przez osoby tej samej płci. Doktryna o małżeństwie się nie zmienia, błogosławienie nie oznacza akceptacji związku. W obliczu prośby dwóch osób, aby były pobłogosławione, nawet jeśli ich stan jako pary jest „nieregularny”, wyświęcony szafarz będzie mógł wyrazić zgodę, ale unikając, by ten gest duszpasterskiej bliskości, zawierał elementy choćby w daleki sposób podobne do obrzędu małżeństwa. Dokument rozróżnia między błogosławieństwami z rytuału i liturgicznymi, a błogosławieństwami spontanicznymi, które są bardziej zbliżone do gestów pobożności ludowej: to właśnie w tej drugiej kategorii rozważa się teraz możliwość udzielenia błogosławieństwa także tym, którzy nie żyją zgodnie z normami chrześcijańskiej doktryny moralnej, ale pokornie proszą o bycie pobłogosławionymi.
pb/KAI