W informacji dołączonej do płyty prof. Remigiusz Pośpiech, przewodniczący Zespołu Naukowo-Redakcyjnego Jasnogórskich Muzykaliów, przypomina sylwetkę i twórczość Józefa Elsnera. Podkreśla, że obecna płyta jest już szóstą a w cyklu Jasnogórskiej Muzyki Dawnej, która w całości poświęcona jest Elsnerowi i zawiera wyłącznie jego dzieła, przygotowane do wykonania na podstawie rękopisów i druków zachowanych w archiwum klasztornym na Jasnej Górze.
Józef Elsner, urodzony w 1769 r. w Grodkowie na Śląsku Opolskim muzyk, kompozytor, dyrygent, pedagog, wydawca i organizator życia muzycznego, związany również bliskimi więzami ze środowiskiem klasztoru jasnogórskiego, zaliczany jest powszechnie do najwybitniejszych przedstawicieli kultury muzycznej w Polsce.
Jak podkreśla por. Remigiusz Pośpiech, twórczość muzyczna Elsnera dopiero od kilkunastu lat jest poznawana w coraz większym stopniu. Elsner był autorem oper, symfonii, koncertów na różne instrumenty, utworów fortepianowych, kompozycji przeznaczonych na różne składowo zespoły kameralne, kantat i pieśni. Na szczególną jednak uwagę zasługują dzieła religijne, przez wielu uważane za najbardziej wartościowe w jego bogatym dorobku. W sumie zachowało się ich około 140, w tym msze z tekstem łacińskim i polskim.
Na fali ponownego zainteresowania twórczością Józefa Elsnera, w ostatnich kilku latach ukazało się kilkanaście płyt CD, w tym dziesięć zawierających wyłącznie utwory Elsnera (z tego pięć w serii Musica Claromontana: nr 8, 19, 21, 32 i 41) oraz nutowe edycje kilkunastu dzieł kompozytora (w tym Missa in F oraz nieszpory maryjne w serii Muzyka Jasnogórska – Musica Claromontana).
Jak pisze prof. Remigiusz Pośpiech, znacząca rolę w publikacji dzieł Józefa Elsnera mają środowiska i instytucje związane z Częstochową: Stowarzyszenie Kapela Jasnogórska, Zespół Naukowo-Redakcyjny Jasnogórskich Muzykaliów oraz Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej Gaude Mater. „Podjęte w tym środowisku na początku obecnego stulecia szerokie badania nad zachowanymi w archiwum klasztornym na Jasnej Górze dziełami religijnymi J. Elsnera przynoszą wymierne efekty w formie koncertów, nagrań płytowych oraz publikacji nutowych i książkowych” – pisze prof. Pośpiech.
Józef Elsner był blisko związany z klasztorem jasnogórskim, co potwierdzają nie tylko zachowane kompozycje (w sumie prawie 50 rękopisów i druków), ale także ich przeznaczenie – utwory związane z kultem Matki Bożej i poświęcone głównemu patronowi Zakonu Paulinów św. Pawłowi Pustelnikowi. Ponadto w jasnogórskim archiwum zachowało się szereg informacji o bliskich kontaktach kompozytora z przeorami i prowincjałami paulińskimi oraz osobiste wpisy do klasztornej księgi pamiątkowej. Wyrazem uznania dla Elsnera za jego wkład w rozwój kultury muzycznej jasnogórskiego klasztoru było zaliczenie go 27 września 1829 r. w poczet konfratrów zakonu paulińskiego (wraz z żoną Karoliną i córką Emilią z synami).
Płytę rozpoczyna oryginalne, wokalne opracowanie tekstu kantyku Symeona Nunc dimittis, który do dziś odmawiany jest, bądź śpiewany, na zakończenie modlitwy brewiarzowej (Officium divinum). Kolejne trzy utwory to ofertoria: „Tui sunt coeli” op. 70; „Inveni David” op. 83, oraz „Expectans expectavi Dominum” op. 31.
Kolejne dźwięki to już Missa in C op. 26, zachowana w jasnogórskim archiwum w postaci druku, powstała w roku 1820. Płytę kończy wokalno-instrumentalne opracowanie tekstu antyfony maryjnej Salve Regina in B op. 43, stanowi część muzyki żałobnej skomponowanej na uroczystości pogrzebowe hrabiów Ignacego i Stanisława Potockich.
Warto przypomnieć, że w archiwum na Jasnej Górze zachowało się ponad 3 tysiące rękopiśmiennych źródeł muzycznych, wśród których są dzieła ponad 120 polskich twórców – w tym 40 kompozytorów jasnogórskich. Aby dzieła te ujrzały światło dzienne, powstał Zespół Naukowo-Redakcyjny Jasnogórskich Muzykaliów, który zrzesza grupę muzykologów i muzyków z całej Polski pod przewodnictwem prof. dr hab. Remigiusza Pośpiecha. „Głównym celem całego zespołu jest opracowywanie zachowanych w klasztornym archiwum źródeł muzycznych oraz przygotowywanie ich do wykonania, nagrania i publikacji” – przypomina o. Nikodem Kilnar, paulin, prezes Stowarzyszenia Kapela Jasnogórska, Krajowy Duszpasterz Muzyków Kościelnych.
Utwory na płycie wykonują: Zespół Muzyki Dawnej Kapela Jasnogórska (powołany do życia w 2000 roku, jego celem jest promocja dorobku muzycznego Jasnej Góry) oraz Cantores Minores Wratislavienses (chór kameralny, prezentujący muzykę dawnych epok). Chór przygotował Piotr Karpeta, a całością dyrygował Jarosław Jasiura, dyrygent, kompozytor i organista na Jasnej Górze.
Płyta ukazała się nakładem wydawnictwa Musicon oraz Klasztoru OO. Paulinów na Jasnej Górze. Nagranie zrealizowano w kościele pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Częstochowie, w sierpniu 2010 r.
Jasnogórska Muzyka Dawna – zobacz więcej: www.jasnagora.com
o. Stanisław Tomoń
BPJG/dr