W dniu 19 listopada 2014 roku w Muzeum Niepodległości w Warszawie, odbyła się uroczysta sesja wręczania nagród Ekumenicznej Fundacji Tolerancja im. Świętego Brata Alberta Chmielowskiego. Jednym z laureatów były dwie encyklopedie katolickie.
W 60-tą rocznicę śmierci brata Alberta Chmielowskiego (1845-1916) grupa wybitnych twórców kultury ustanowiła doroczną Nagrodę im św. Brata Alberta – Adama Chmielowskiego za promowanie wartości chrześcijańskich, humanistycznych w kulturze, sztuce i życiu społecznym. W 1976 r. powołano Kapitułę Nagrody. Pierwszym jej przewodniczącym został ks. prof. Władysław Smoleń, kierownik Zakładu i Katedry Historii Sztuki Kościelnej z KUL. Od 1976 roku Kapituła przyznała nagrody ponad 300 osobom oraz instytucjom (kilka corocznie). Jej laureatami zostali m.in.: 1978 – prof. Stefan Stuligrosz (muzyka), 1980 – Adam Bujak (fotografika), Anna Kamieńska (poezja) i Krzysztof Zanussi (film), 1982 – br. Cyprian Grodzki, franciszkanin z Niepokalanowa (fotografika), 1983 – siostry klaryski w Starym Sączu (ochrona zabytków) i konwent jasnogórski (muzealnictwo), 1985 – Roman Brandstaetter (literatura) i chór akademicki KUL, 1987 siostry albertynki z Warszawy (działalność charytatywna) i chór akademicki ATK, 1989 – Scena Plastyczna KUL (teatr), 1990 – Stefan Kisielewski (literatura) i Krzysztof Penderecki (kompozytor), 1992 – Komitet Odbudowy Kościołów Katolickich na Białorusi (specjalna), Księża Filipini ze Świętej Góry w Gostyniu (kulturoznawstwo, muzyka), 1994 – metropolita smoleński i kaliningradzki Cyryl Gundiajew (zagraniczna, ekumenizm), 1998 – Warszawskie Hospicjum dla Dzieci (działalność charytatywna), 2000 – bp Jan Szarek, luteranin (ekumenizm) , Witalij Borowoj, ks. prof. prawosławny, działacz ekumeniczny (zagraniczna; 2010 – Międzywyznaniowa Misja „Chrzescijańska Służba Socjalna”, Białoruś (społeczno-ekumeniczna, zagraniczna). 2012 – Gnieźnieńskie Stowarzyszenie Miłosierdzia im. Św. Wincentego à Paolo (działalność charytatywna).
W 2014 roku do grona laureatów dołączyli (jako jeden laureat) twórcy lubelskiej Encyklopedii katolickiej oraz rosyjskiej Katolickiej encyklopedii (wydawanej w Moskwie przez franciszkanów). Po ich odbiór stanął z Lublina dr Edward Gigilewicz, ostatni redaktor naczelny redakcji, oraz Andrej Buko, franciszkanin, przedstawiciel redakcji moskiewskiej Katolickiej encyklopedii.
Zgodnie z przyjętą tradycją przed wręczeniem nagrody została wygłoszona odpowiednia laudacja, która podniosła niektóre, prawdopodobnie najważniejsze wartości obu dzieł, uzasadniając wyróżnienie. CN
___________________________________________________________________________________________________
DWIE ENCYKLOPEDIE, JEDEN LAUREAT FUNDACJI TOLERANCJA 2014
LAUDACJA O. PROF. CELESTYNA NAPIÓRKOWSKIEGO OFMConv
Ten laureat mieszka w Lublinie i Moskwie. Dwie encyklopedie katolickie, polska i rosyjska, lubelska i moskiewska, a jeden nagradzany bohater. Lubelski począł się w 1948 roku (z tego czasu pomysł), a rodził się przez ok. 40 lat (1973-2014), rosyjski znacznie krócej (2002-2011).
ENCYKLOPEDIA KATOLICKA – LUBLIN
Encyklopedia katolicka to dwudziestotomowe zbiorowe wydawnictwo z lat 1973-2014[1], niekwestionowany olbrzymi wkład w kulturę, dzieło podjęte i realizowane już w okresie czerwonego ateistycznego ataku na kulturę zaprzyjaźnioną z wiarą, zwłaszcza katolicką. Ojcem EK jest Towarzystwo Naukowe KUL. Prace koncepcyjne ruszyły już w 1948 roku, gdy stało się jasne, że narasta groźna ideologia antyreligijna, antychrześcijańska, antypolska i antyludzka. Stwierdzono potrzebę encyklopedycznego dzieła prezentującego prawdę o człowieku, historii, chrześcijaństwie, religiach i kulturze. Sobór Watykański II wzmocnił ten program. Dla redakcji szczególne znaczenie miał dokument o ekumenizmie – Dekret Unitatis redintegratio oraz Deklaracja o stosunku do religii niechrześcijańskich Nostra aetate. W 1970 roku Senat Akademicki KUL powołał Międzywydziałowy Zakład Leksykograficzny (od 2009 r. Instytut Leksykografii KUL). Jego staraniem w latach 1973-2014 wydano 20 tomów Encyklopedii katolickiej: łącznie ok. 40.000 haseł i ponad 3.000 autorów z różnych związków i wspólnot wyznaniowych.
Odpowiednia dziś okazja, by wdzięcznie wspomnieć jej ludzkie najważniejsze filary. Komitet Honorowy: Stefan kardynał Wyszyński, Karol kardynał Wojtyła, Biskup Piotr Kałwa.
Komitet Redakcyjny: Wincenty Granat, Feliks Gryglewicz, Romuald Gustaw, Stanisław Kamiński, Jerzy Kłoczowski, Mieczysław Krąpiec, Romuald Łukaszyk, Marian Rechowicz, Stefan Sawicki, Irena Sławińska, Czesław Strzeszewski, Zygmunt Sułowski, Stefan Swieżawski, Czesław Zgorzelski, Mieczysław Żywczyński. (Szczęśliwego finału doczekali: prof. J. Kłoczowski i prof. S. Sawicki).
Redaktorem naczelnym pierwszych czterech tomów był mój kolega, ks. Romuald Łukaszyk[2], który zasługuje tutaj i teraz na szczególnie ciepłe wspomnienie. On musiał być pionierem, wytyczać szlaki, którymi poszli następcy. „Zrobił” 4 pierwsze tomy. Swoją tytaniczną pracę przepłacił życiem. Zapracował się na śmierć. Należy mu się dzisiaj to wspomnienie. Odpowiednia chwila, by przywołać także kolejnych redaktorów naczelnych: ks. doc. Stanisław Kamiński (t. V), ks. Jan Walkusz ( t. VI). O. Florian Jerzy Duchniewski OFMCap VII), ks. Bogusław Migut (t. VIII-IX), ks. Eugeniusz Zieman (t. X-XIII), wreszcie Edward Gigilewicz (XIII-XX), który wybitnie przyśpieszył prace i aż na ośmiu ostatnich tomach figuruje jako redaktor naczelny. Zasłużenie odbiera dzisiaj nagrodę w imieniu licznego zastępu ludzi, którym kultura zawdzięcza to wybitne dzieło.
Przydzielając nagrodę Fundacja Tolerancja podkreśla solidność tego dzieła, rzetelność informacji mimo paraliżującej działalności urzędu cenzury w tzw. minionym okresie, otwarcie na pluralizm kulturowy, tolerancję, ale także na konsekwentnie uwzględnianą perspektywę ekumeniczną, współpracę z autorami innych Kościołów i wspólnot religijnych. Dla ilustracji: hasło „ŚWIĄTYNIA” w rozumieniu katolickim opracował katolik, w rozumieniu ewangelickim – luteranin Karol Karski, w rozumieniu prawosławnym –prawosławny Henryk Paprocki.
ROSYJSKA ENCYKLOPEDIA KATOLICKA
Католическая Энциклопедия, Rosyjska Encyklopedia katolicka (REK). Absolutny fenomen w kulturze. 5 tomów po ok. 2 tys. kolumn. Rosja nigdy, nigdy wcześniej nie napisała i nie podarowała światu katolickiej encyklopedii. Nigdy od stworzenia świata.
Zdumiewająca inicjatywa o. Grzegorza Ciorocha, polskiego franciszkanina (+ 2004 – tragiczna śmierć na Białorusi), który stworzył koncepcję tej encyklopedii, zbudował zaplecze ekonomiczne (konferencje episkopatów Włoch i USA oraz Kirche in Not i Renovabis) oraz zorganizował redakcję. Projekt szaleńczy wobec pustyni naukowej tradycji zachodniego chrześcijaństwa w Rosji oraz bezwzględnego przez 70 lat niszczenia religii oraz religijnej kultury.
Tomy rosyjskiej Encyklopedii zostały ofiarowane Janowi Pawłowi II oraz Benedyktowi XVI. Dwa pierwsze tomy podarował papiezowi Benedyktowi XVI podczas swojej wizyty w Watykanie prezydent Wladimir Putin.
„Encyklopedia jest niezaprzeczalnym wkładem w rozwój kultury wielowyznaniowego społeczeństwa rosyjskiego”. (Arcybiskup Tadeusz Kondrusiewicz).
„Ważne znaczenie tego wydania polega na tym, że przez niego Kościół katolicki w Rosji może we właściwy sposób wytłumaczyć wiele rzeczy z okresu religii i kultury chrześcijańskiej, pokazać swoją możność dla dialogu z rzeczywistością współczesną. Rosyjska Encyklopedia katolicka jest przychylnie odbierana nie tylko przez środowisko religijne, ale też naukowe” (ArcybiskupPaolo Pezzi).
Wyróżniając Rosyjską Encyklopedię katolicką Fundacja Tolerancja pragnie podkreślić, że:
- REK jest znaczącym wydarzeniem kulturowym w przestrzeni języka rosyjskiego.
- REK wchodzi szczęśliwie w wielką próżnię informacyjną odnośnie do kultury Zachodu i zachodniego chrześcijaństwa; o tej zdumiewającej próżni mówi zadawane pytanie: Jakie są stosunki między franciszkanami a katolikami? O tym deficycie podstawowej wiedzy o katolicyzmie mówią też przekonania, iż według katolików dogmat o nieomylności papieża znaczy wiarę w świętość tego człowieka, albo że odpust to zapłata za pozwolenie na popełnienie grzechu; brak obiektywnej wiedzy o katolicyzmie niebotycznie zdumiewa.
- REK szczęśliwie uniknęła narzucania tamtemu światu kultury Zachodu; to zasadniczo Rosjanie zrobili swoją REK, korzystając oczywiście ze współpracy z zachodnimi przyjaciółmi.
- Brak autentycznej wiedzy często rodzi nieporozumienia, prowokuje napięcia między wyznaniami oraz narodowościami; w REK czytelnicy kręgu języka rosyjskiego, w tym miliony prawosławnych, mogą się spotkać w katolicyzmem w jego własnej interpretacji.
- REK dała przykład współpracy – międzynarodowej i międzywyznaniowej. W jej tworzenie zaangażowało się ponad 200 autorów i redaktorów z Rosji oraz kilku innych krajów europejskich.
- Hasło „POLSKA” napisali polscy autorzy, m.in. dr Edward Gigilewicz.
- Prof. Juryj Afanasjew, rektor Rosyjskiego Państwowego Uniwersytetu Humanistycznego w Moskwie, gdzie odbyła się pierwsza prezentacja REK, powiedział, że „wieloletnia praca autorów i zespołu redakcyjnego REK – to przejaw rosyjskiej rzeczywistości – biorąc pod uwagę istniejące od dawna na rosyjskiej ziemi różne religijne i kulturalne tradycje”.
- Wielkim powodzeniem REK cieszy się w krajach byłego ZSRR; prezentacje odbyły się m.in. na Ukrainie (Odessa), Kazachstanie (Astana), Białorusi (Mińsk), Uzbekistanie (Taszkient). W latach 2004-2005 około 600 egzemplarzy tomów encyklopedii rozesłano do bibliotek Rosji oraz innych krajów.
- Od początku twórcy REK dbali o przyjazne relacje z prawosławnym Patriarchatem Moskiewskim. 120 egzemplarzy REK na prośbę Patriarchatu przekazano gratisowo bibliotekom wszystkich prawosławnych Akademii i seminariów Rosji. Materiały z REK są wykorzystywane przez wydawnictwa, radio i telewizję. W 2005 r. w chrześcijańskim radio zaistniał cotygodniowy program „Encyklopedia”, który prowadzili członkowie Rady REK.
- Metropolita Mińska i Słucka Filaret, Egzarcha Białorusi, powiedział o REK: „ Wydanie Encyklopedii w języku rosyjskim jest użyteczne zarówno dla katolików, jak i dla prawosławnych chrześcijan oraz dla szerokich kręgów społeczeństwa, ponieważ przedstawia konkretne wiadomości o Kościele katolickim i typowe dla niego widzenie świata, jego historii i kultury[…] Encyklopedia jest wspaniałym przykładem współdziałania nauki kościelnej i świeckiej”.
Do gratulacji niech mi wolno będzie dołączyć 2 życzenia:
1. podjęcia prac nad lubelską Małą encyklopedią katolicką (np. w pięciu tomach) oraz podjęcie prac nad rosyjską Małą encyklopedią katolicką (np. w 1 t.), a takze
2. podarowanie tych encyklopedii światu w formie elektronicznej.
Quod felix, faustum fortunatumque sit!
W imieniu Fundacji Ekumenicznej TOLERANCJA
Prof. Stanisław Celestyn Napiórkowski OFMConv
[1] Tytułowa strona t. I wieści: Lublin 1985. Na odwrocie karty tytułowej: Copyright by Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Lublin 1973. Drobnym drukiem: Dodruk: Nakład 13 000 egz. … Druk i oprawę wykonano we Włoszech w 1985 roku z diapozytywów wydania zrealizowanego w 1973 roku przez Drukarnię „Pallotinum”, Poznań. Papier na dodruk Encyklopedii Katolickiej (tomy 1-4, Lublin 1985 został zakupiony przez De Ramce Fundation. Katolicki Uniwersytet Lubelski wyraża Fundacji swą najszczerszą wdzięczność.
Dzisiaj uwagi te brzmią dość tajemniczo. Starszym przywołują na pamięć ówczesne olbrzymie trudności ze zdobyciem papieru na nie marksistowskie, katolickie publikacje.
T. I wydania I ukazał się w nakładzie 12.000 z notatką: Oddano do składania w 1970 r. Druk ukończono w lutym 1974 r. Na stronie tytułowej czytamy” Lublin 1973.
[2] Towarzyszyli mu dwaj starsi profesorowie: ks. Feliks Gryglewicz (Nowy Testament) i Zygmunt Sułowski (Historia).
