W Polsce żyje ok. 30 300 osób konsekrowanych. Największą grupę stanowią siostry ze zgromadzeń czynnych – 16 307 osób. W klasztorach kontemplacyjnych żyje ok 1250 mniszek. Męskie instytuty życia konsekrowanego liczą ok. 11 tys. zakonników. Według danych z ub. roku było ich 11 020. Do Instytutów Świeckich w Polsce należą ogółem 1024 osoby. Indywidualną formę życia konsekrowanego wybrało 748 osób. Dane z ostatnich lat pokazują, że liczba zakonnic, zakonników i mniszek powoli lecz systematycznie spada. Względnie stabilna jest liczba członków Instytutów Świeckich, natomiast wzrasta liczba osób, które przyjęły indywidualną konsekrację.
Zakony żeńskie czynne
Największą grupę osób konsekrowanych w Polsce stanowią kobiety – siostry zakonne żyjące w zgromadzeniach czynnych, czyli nastawionych na współdziałanie z Kościołem w pracy apostolskiej.
Według danych z 1 stycznia 2022 r., w Polsce obecnych jest 105 zgromadzeń zakonnych o różnych charyzmatach i bardzo zróżnicowanej liczebności (od blisko 1000 do kilkunastu osób). Reprezentowane są one w Konferencji Wyższych Przełożonych Żeńskich Zgromadzeń Zakonnych w Polsce.
W zgromadzeniach tych żyje 16 307 sióstr. 15 601 z nich to profeski wieczyste, 479 – profeski czasowe, 131 – nowicjuszki a 96 – postulantki. Dla porównania według danych z ubiegłego roku były to w sumie 16 764 siostry, w tym 15 964 profeski wieczyste, 521 profesek czasowych, 147 nowicjuszek i 132 postulantki.
W związku z epidemią Covid-19 w 2021 r. zmarło 85 sióstr ze zgromadzeń czynnych.
W Polsce jest 1985 domów tych zgromadzeń. 1845 sióstr pracuje za granicą. 532 siostry – na misjach, 287 sióstr na Wschodzie, 1032 siostry – w innych krajach. Dla porównania w ubiegłym roku zagranicą pracowało 1866 sióstr.
Według danych z ub. roku, siostry prowadziły m.in. ok. 370 przedszkoli, ok. 100 szkół – podstawowych, ponadpodstawowych i specjalnych, 33 ośrodki wychowawcze, 72 domy dziecka, 112 domów pomocy społecznej, ponad 30 zakładów opiekuńczo-leczniczych, 28 domów opieki, 10 domów dla matek z małymi dziećmi, 25 stołówek dla biednych i 95 punktów wydawania żywności. Oprócz tego znaczna część sióstr zaangażowana jest w pracę w dziełach o podobnym charakterze, lecz prowadzonych przez inne podmioty – pracują m.in. w 105 szpitalach, 28 przychodniach i 25 hospicjach.
Bardzo wiele sióstr zatrudnionych jest w instytucjach kościelnych, jak kurie, sądy biskupie, centrale diecezjalnych Caritas, seminaria duchowne, domy księży emerytów, rozgłośnie radiowe itp. Trudno przecenić też zaangażowanie zakonów żeńskich w duszpasterstwo. W 2019 r. 2025 sióstr pracowało jako katechetki a oprócz tego w bezpośrednie nauczanie i wychowawstwo było ich zaangażowanych niemal 2 tys. Siostry zakonne prowadziły też 710 grup związanych z charyzmatami ich zgromadzeń. Od pewnego czasu zgromadzenia żeńskie rozwijają też różne formy duszpasterstwa dziewcząt, kobiet i rodzin.
Klasztory kontemplacyjne
Konferencja Przełożonych Żeńskich Klasztorów Kontemplacyjnych w Polsce zrzesza 83 przełożone klasztorów kontemplacyjnych, należących do 13 rodzin zakonnych. Są to: Benedyktynki (9 domów), Benedyktynki Sakramentki (3), Bernardynki (9), Dominikanki (3), Kamedułki (2), Karmelitanki (28), Klaryski Kapucynki (6), Klaryski (7), Klaryski od Wieczystej Adoracji (8), Norbertanki (2), Redemptorystki (1), Wizytki (4), Anuncjatki (1).
W 2021 r. w klasztorach należących do konferencji klauzurowej żyło 1198 mniszek. 1081 to profeski wieczyste, 59 – profeski czasowe, 31 – nowicjuszki, 27 – postulantki. Było również 19 aspirantek, choć siostry nie doliczają ich do ogólnej liczby mniszek.
Dla porównania w 2020 r. w klasztorach żyło razem 1208 mniszek, w tym 1105 profesek wieczystych, 55 profesek czasowych, 27 nowicjuszek i 21 postulantek. Było 48 aspirantek.
Dla statystyki najbardziej reprezentatywną wielkością jest liczba profesek wieczystych, bo nie ma już w niej chwiejności decyzji charakterystycznej dla formacji początkowych. W roku bieżącym profesek wieczystych jest o 24 mniej. Zapewne znaczny wpływ na pomniejszenie ich liczby ma ilość zgonów, których w 2021 r. było aż 30.
Badania ankietowe wykazały, że na covid-19 chorowało 536 sióstr, z czego 27 było hospitalizowanych, a 10 zmarło (2 – na Covid-19 i 8 – z powodu chorób współistniejących). Zgony covidowe stanowią równo ⅓ wszystkich zgonów.
Dane gromadzone przez Konferencję wskazują, że ogólna liczba sióstr pomału lecz systematycznie maleje. I chociaż liczba sióstr podejmujących życie kontemplacyjne, na wszystkich etapach formacji, a więc: profesek czasowych, nowicjuszek i postulantek wyraźnie wzrasta, to jednak to nie wystarcza, by całkowicie wyrównać zastępowalność pokoleń.
Poza wyżej uwzględnionymi, jest w Polsce kilka Klasztorów (6), które formalnie nie należą do Konferencji – żyje w nich ok. 50 mniszek. Możemy zatem powiedzieć, że ogółem, we wszystkich Klasztorach w Polsce żyje ok. 1250 mniszek, a do wstąpienia w ich szeregi przygotowuje się blisko 20 aspirantek. Statystyczna mniszka w Polsce w r. 2021 ma 57 lat.
Instytuty świeckie
W roku 2021 do KKIŚ (Krajowej Konferencji Instytutów Świeckich w Polsce ) należały 32 Instytuty. Po ślubach wieczystych w Instytutach jest 865 osób, 101 po ślubach czasowych, a w formacji wstępnej 58 – ogółem 1024 osoby. Co ciekawe są to dokładanie te same liczby co na początku roku ubiegłego. Z powodu Covid-19 zmarły w 2021 r. 4 osoby należące do instytutów, ale na wszystkich stopniach formacji pojawiły się również w sumie 4 nowe osoby.
Choć powołań jest mniej niż kilkanaście lat temu, ich procent w stosunku do populacji utrzymuje się na stałym poziomie. Spadek przypisywać więc należy demografii.
W ubiegłym roku KKIŚ informował o 34 należących do niej instytutach. Dwa z nich jednak, będące zresztą instytutami zagranicznymi, prawdopodobnie zawiesiły swoją działalność w Polsce.
Instytuty świeckie działające w naszym kraju są w większości żeńskie. Istnieje jeden instytut męski – Instytut Świecki Chrystusa Króla. Obecnie powstaje drugi – Instytut Świecki Ochotników Księdza Bosko (ma już 3 kandydatów). W Instytucie Świętej Rodziny funkcjonują natomiast dwa autonomiczne kręgi – mężczyzn (kapłani i mężczyźni konsekrowani) i kobiet.
Instytuty mają różne charyzmaty, założycieli, a więc i różnorodne duchowości. Opiekunem z ramienia Episkopatu Polski jest bp Józef Szamocki.
Instytuty świeckie w Polsce należą do CMIS (Światowa Konferencja Instytutów Świeckich). Przewodniczącą CMIS jest Polka Jolanta Szpilarewicz (z Instytuty Niepokalanej Matki Kościoła). Na całym świecie istnieje ponad 190 Instytutów Świeckich liczących ok. 90 000 członków.
Indywidualne formy życia konsekrowanego
Jak informuje ks. Tomasz Rusiecki, przewodniczący Podkomisji ds. Indywidualnych Form Życia Konsekrowanego – tymi właśnie formami życia interesuje się coraz więcej osób.
Wg. najnowszych danych w Polsce żyje obecnie 365 dziewic konsekrowanych, 373 wdowy, 1 wdowiec, 1 pustelnik i 8 pustelnic. Dla porównania – pod koniec 2020 r. były to 332 dziewice konsekrowane, 361 wdów, w tym 3 wdowców oraz 1 pustelnik i 8 pustelnic. Widoczny jest zatem wyraźny wzrost. W 2021 r. zmarła 1 dziewica, konsekrowanych zaś zostało 21, zmarło 12 wdów i 2 wdowców, konsekrowano zaś 25 wdów.
Dane nt. ewentualnych odejść ze stanu oraz nt. liczby osób przygotowujących się do konsekracji dostępne będą w marcu. Natomiast, jak podkreśla ks. Rusiecki, liczba osób zainteresowanych indywidualną formą życia konsekrowanego jest duża. W samej tylko diecezji kieleckiej do konsekracji przygotowuje się 13 wdów, dwie dziewice i jedna pustelnica.
Zakony męskie
Aktualne dane dotyczące liczby zakonników w Polsce dostępne będą w marcu. Według danych ubiegłorocznych (z 31 grudnia 2020 r.) Konferencja Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich w Polsce gromadziła 59 zakonów i zgromadzeń, z których najliczniejsi byli franciszkanie OFM (1213), salezjanie (1005), franciszkanie OFMConv (900), pallotyni (570), jezuici (556), kapucyni (536), misjonarze oblaci MN (452), dominikanie (450), werbiści (445) oraz paulini (421). Dla porównania najmniejszymi zgromadzeniami w Polsce byli: synowie NMP (4), ojcowie somascy (4), marianiści (4), misjonarze MB Pocieszenia (6), guanellianie (6), barnabici (7), rogacjoniści (8), Chemin Neuf (9), monfortianie (12) i augustianie (13). Oprócz należących do KWPZM istnieje w Polsce ok. 10 innych zgromadzeń zakonnych, których statystyka nie uwzględniała.
W ubiegłym roku w męskich instytutach życia konsekrowanego było 11020 zakonników, z tego w kraju przebywało ich 8100, a za granicą pracowało 2920. W tej liczbie było 8818 kapłanów, 1176 braci zakonnych, 743 kleryków, 149 nowicjuszy i 134 postulantów. Struktura wiekowa przedstawiała się w sposób następujący: do 30. roku życia: 882 (8%), pomiędzy 30. a 50. rokiem życia: 3884 (35,25%), pomiędzy 50. a 70. rokiem życia: 4870 (44,2%), powyżej 70. roku życia: 1380 (12,55%).
KWPZM dysponuje natomiast najnowszymi statystykami powołaniowymi – z 1 października 2021 r. Wynika z nich, że pod koniec ub. roku zakony męskie miały 1295 zakonników na wstępnych etapach formacji, z czego 191 postulantów (99 obcokrajowców), 193 nowicjuszy (78 obcokrajowców), 831 kleryków (266 obcokrajowców) i 81 braci zakonnych (4 obcokrajowców). Najwięcej powołań mają dwa zakony używające nazwy franciszkanie: OFMConv (239) i OFM (100), misjonarze oblaci MN (100), salezjanie (78), dominikanie (70), karmelici bosi (70), jezuici (65), pallotyni (64), kapucyni (61) oraz paulini (61). Do ośmiu męskich zgromadzeń zakonnych nie zgłosił się żaden kandydat.
Według danych z lat ubiegłych, męskie instytuty życia konsekrowanego prowadziły m.in. 708 parafii i 174 sanktuaria. Zakonnicy byli biskupami (40), proboszczami, wikariuszami, egzorcystami, kapelanami w szpitalach, formatorami i kapelanami sióstr zakonnych, duszpasterzami akademickimi, duszpasterzami ruchów i stowarzyszeń religijnych oraz duszpasterzami wielu specjalnych grup wiernych. Spowiadali i głosili rekolekcje.
1114 zakonników katechizowało w szkołach, obejmując nauczaniem ok. 280 tys. dzieci i młodzieży – od przedszkolaków po studentów. Zakony prowadziły też własne placówki edukacyjne, to m.in. 14 przedszkoli, 44 szkoły podstawowe czy 45 liceów. Prowadzili również działalność charytatywną. Wśród dzieł własnych wymienić można m.in. 7 szpitali, 12 hospicjów, 9 przychodni i ośrodków zdrowia, 27 domów opieki, 8 młodzieżowych ośrodków wychowawczych, 14 ośrodków terapii dla osób uzależnionych, czy 9 schronisk lub noclegowni dla bezdomnych. Wiele ośrodków charytatywnych zlokalizowanych jest przy parafiach i wspólnotach zakonnych, jak np. 78 ośrodków opieki Caritas, 69 poradni psychologiczno-pedagogicznych, 112 świetlic dla dzieci czy 50 kuchni dla ubogich.
280 zakonników było wykładowcami wyższych uczelni, nie licząc seminariów duchownych.
s. Teresa Wrona OCD, KWPZM, maj / Warszawa
KAI