Kryzys spowodowany wykorzystywaniem seksualnym małoletnich dotyka istoty wspólnoty Kościoła, a w przezwyciężenie kryzysu muszą włączyć się wszyscy jego członkowie – powiedział dziś w Warszawie abp Wojciech Polak. Prymas Polski przemawiał na zakończenie odbywającej się w Warszawie międzynarodowej konferencji „Ochrona dzieci Bożych naszą wspólną misją”.
Podczas czterodniowych obrad delegaci Kościoła z 20 krajów Europy Środkowo-Wschodniej słuchali wykładów i dyskutowali w sześciu grupach roboczych o duchowych, teologicznych, prawnych i duszpasterskich aspektach kryzysu związanego z wykorzystywaniem seksualnym małoletnich przez księży. Zadeklarowali także zacieśnianie współpracy swoich krajów w dziedzinie prewencji i opieki nad skrzywdzonymi.
Rozpoczynając obrady prof. Hanna Suchocka z Papieskiej Komisji ds. Ochrony Małoletnich przyznała, że początkowo wydawało się, że problem wykorzystywania seksualnego ominął Europę Środkowo-wschodnią. Okazało się jednak, że nie jest to prawdą, dlatego „uznaliśmy, że byłaby wskazana konferencja przedstawicieli tego regionu” – powiedziała b. premier. Dodała, że na miejsce obrad wybrano Polskę, bo tutaj ujawniono najwięcej spraw i toczy się najwięcej procesów.
Prof. Suchocka wyraziła nadzieję, że konferencja będzie początkiem wspólnej drogi mierzenia się z tym problemem. Przyznała jednocześnie, że w tej części Europy zakorzeniona jest tradycyjna mentalność zachowywania tajemnicy i ukrywania spraw, co zwiększa nieufność do instytucji kościelnych.
Witając uczestników konferencji, przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski abp Stanisław Gądecki wskazał, że gromadzą się tutaj, „żeby leczyć się z obojętności, a tym bardziej z lekceważenia krzywdy” ofiar.
– Trzeba też uczciwie uznać, że popełniliśmy wiele błędów, a nawet zaniedbań wobec osób zranionych w Kościele. Takie stanięcie w prawdzie nie powinno nas jednak prowadzić do defetyzmu czy rozpaczy. Trzeba duszpasterskiego nawrócenia, o którym mówi papież Franciszek, zmiany myślenia i działania, w której to przyjęcie dziecka, jego ochrona, a także pomoc skrzywdzonym staną się priorytetem nie tylko dla wybranych osób czy instytucji, ale także dla każdej i każdego z nas – wskazał metropolita poznański.
Z kolei przewodniczący Papieskiej Komisji ds. Ochrony Małoletnich kard. Seán O’Malley podkreślił „konieczność nawrócenia duszpasterskiego”, które zaczyna się od uznania prawdy o tym, co się wydarzyło i wysłuchania pokrzywdzonych. Wskazał, że troska o te osoby powinna być priorytetem duszpasterskim Kościoła.
Podczas Nieszporów, połączonych z modlitwą za zranionych, uczestnicy konferencji wysłuchali świadectw dwojga osób pokrzywdzonych wykorzystaniem seksualnym. O. Tarsycjusz Krasucki wskazał m.in. na przewlekłość kościelnych procesów w sprawie wykorzystywania seksualnego, jakiego dopuścili się duchowni, na brak informacji o jego przebiegu, a także na potrzebę przyznania pokrzywdzonym statusu strony, a nie jedynie świadka w postępowaniu kanonicznym.
Czeski teolog i filozof ks. prof. Tomáš Halík w wystąpieniu zatytułowanym “Z sercem skruszonym” stwierdził, że zjawisko nadużyć odgrywa dziś podobną rolę, co niegdyś w późnym średniowieczu zjawisko skandali związanych ze sprzedażą odpustów, które przyspieszyło reformację. Dlatego, jego zdaniem, Kościół potrzebuje głębokiej reformy.
Za inspirację należy brać „reformę katolicką” z XVI wieku, której zasadniczym składnikiem było pogłębienie duchowości, co dokonało się zwłaszcza za sprawą mistyków, takich jak św. Teresa z Avila, św. Jan od Krzyża i św. Ignacy Loyola. Chodzi także, wskazywał czeski duchowny, o pogłębienie stylu duszpasterskiego oraz posługi biskupiej i kapłańskiej, w czym inspirująca może okazać się postać św. Karola Boromesza. “Konieczna jest zmiana mentalności, zmiana kultury relacji w Kościele” – mówił prezes Czeskiej Akademii Chrześcijańskiej.
“Jeśli polski Kościół nie zrozumie obecnego kryzysu jako kairosu i wezwania do głębokiej reformy, jeśli Kościół nie ujawni polskiemu społeczeństwu – a zwłaszcza młodemu pokoleniu – innego oblicza chrześcijaństwa, obecny proces sekularyzacji w Polsce będzie jeszcze bardziej radykalny niż w innych krajach katolickich, takich jak Hiszpania czy Irlandia” – powiedział duchowny.
Z kolei na konieczność odpowiedzialnego podchodzenia biskupów do przypadków wykorzystywania seksualnego małoletnich przez duchownych zwróciła uwagę prof. dr Myriam Wijlens. Profesor prawa kanonicznego w Erfurcie i członek Papieskiej Komisji ds. Ochrony Małoletnich zaznaczyła, że ofiary zostają pozbawione nie tylko godności i integralności seksualnej, lecz często przez resztę życia pozostają także głęboko zranione w swej wierze chrześcijańskiej. Ponadto jasno widać, że przełożeni Kościoła poważnie zawiedli w odpowiadaniu na zgłaszane im zarzuty. Koncentrowali się na reputacji Kościoła, a nie na ochronie małoletnich.
Na potrzebę znalezienia skutecznych minimalnych gwarancji ochrony interesów małoletnich ofiar wykorzystywania seksualnego, w tym m.in. prawa do zastępstwa procesowego i do informacji, wskazał prof. dr hab. Paweł Wiliński. Sędzia Izby Karnej Sądu Najwyższego RP zwrócił uwagę, że zeznania ofiar przestępstw popełnianych przez duchownych wyróżniają się poczuciem osamotnienia. Podkreślił konieczność wprowadzenia przez Kościół systemu odpowiedzialności, rozliczalności i przejrzystości. Zachęcił do czerpania wzorców z innych instytucji, spoza Kościoła. Zaznaczył, że chodzi o otoczenie ofiar wykorzystywania opieką i zapewnienie im pomocy psychologicznej i duchowej. Dodał, że także Kościół powinien wprowadzić własny, skuteczny system ochrony procesowej skrzywdzonych małoletnich.
„Konieczne wydaje się podjęcie dyskusji i wprowadzenie skutecznych minimalnych gwarancji ochrony ich interesów w trakcie i w związku z toczącymi się postępowaniami, w tym m.in. prawa do zastępstwa procesowego, do informacji, do naprawienia szkody w sposób, który zapewni realną ochronę dzieci, mającą na celu zapobieżenie pogłębianiu się ich krzywdy i by nie trzeba było szukać pomocy poza Kościołem” – uważa prof. Wiliński.
Ks. dr Grzegorz Strzelczyk zwracał uwagę, że od właściwej reakcji struktur Kościoła na wykorzystywanie seksualne nieletnich zależy w pewnym sensie samo przetrwania wspólnot wiary. Mówiąc o teologicznym wymiarze konsekwencji wykorzystania seksualnego duchowny zwrócił uwagę, że Kościół jest ze swej natury wspólnotą na drodze nawrócenia, i tego należy odeń oczekiwać. “Jeśli Kościół nie potrafi odprawić pokuty, to czemu ma służyć?” – pytał duchowny. Dodał, że Kościół, który głosi pojednanie dane ludziom w Chrystusie, może być wiarygodny tylko wtedy, gdy w obliczu wielkiego zła będzie zdolny do pokuty, która ma prowadzić do autentycznej i głębokiej przemiany ludzi.
Taka pokuta powinna być podjęta w sposób autentyczny, a nie jako efekt narzucenia, zaś droga pokuty powinna być widoczna. Natomiast brak przyznania się do winy, wyraźnie wypowiadanych przeprosin i naprawy szkód powoduje kolejne zgorszenie – stwierdził prelegent.
Dzieląc się wrażeniami z konferencji ks. prof. Hans Zollner SJ, członek Papieskiej Komisji ds. Ochrony Małoletnich wyznał, że jego pierwszemu spotkaniu w lutym 2013 roku z ówczesnym sekretarzem KEP bp Wojciechem Polakiem towarzyszył pewien lęk, związany z obawami, jak rozwiązywać trudne sprawy wykorzystywania seksualnego małoletnich przez duchownych. Z czasem dołączyły do tego kolejne dwa słowa: odwaga i nadzieja. Ta ostatnia związana jest z procesem budowaniem systemu prewencji, a także towarzyszenia, wysłuchiwania i naprawiania szkód wyrządzanych ofiarom przestępstw wykorzystywania seksualnego małoletnich przez osoby duchowne.
Koordynator KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży ks. Adam Żak podkreślił znaczenie nawiązywania osobistych więzi między osobami zaangażowanymi w walkę z wykorzystywaniem seksualnym małoletnich. Zauważył, że chociaż w konferencji brali udział przedstawiciele Kościoła w 20 krajach Europy Środkowej i Wschodniej, to zabrakło reprezentantów Azji Centralnej i postulował przemyślenie włączenia w prace także przedstawicieli Kościoła w tych krajach.
Ewa Kusz z Centrum Ochrony Dziecka zapowiedziała rozesłanie do uczestników ankiety, w której będzie można wyrazić możliwości współpracy, w takich dziedzinach jak prewencja, praca z ofiarami oraz sprawcami przestępstw i innych kwestiach. Zapowiedziała też starania o to, by główne wątki poruszane podczas konferencji zostały włączone w tematykę synodu biskupów, który rozpoczyna się w listopadzie w Rzymie.
Podsumowując czterodniowe spotkanie abp Wojciech Polak powiedział, że coraz wyraźniej widać, iż kryzys spowodowany wykorzystywaniem seksualnym małoletnich oraz zaniedbaniami przełożonych kościelnych dotyka istoty wspólnoty Kościoła.
“Te straszne przestępstwa i zaniedbania wielu ludziom skradły wiarę i zamazały obraz Boga. W skrzywdzonym człowieku został sprofanowany Bóg. Z pokorą musimy wyznać, że w najsłabszych i najbardziej bezbronnych, których mieliśmy chronić, zdradziliśmy Chrystusa” – powiedział abp Polak.
Metropolita gnieźnieński podkreślił, że w dziele ochrony małoletnich niezbędne są wzajemne wsparcie, solidarność i współpraca. Chodzi o współpracę wszystkich, którzy tworzą wspólnotę Kościoła: świeckich, przełożonych kościelnych, duchownych, osób konsekrowanych, osób zranionych i tych, którzy im towarzyszą.
Delegat KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży wyraził wdzięczność wszystkim uczestnikom czterodniowej konferencji, duchownym i świeckim, a szczególnie osobom skrzywdzonym. “Jestem przekonany, że tylko wspólnie owocnie przyjmiemy łaskę, jakiej Pan nam udziela oczyszczając nas z tego wszystkiego, co się przyczyniło do tego kryzysu, zwłaszcza z pychy klerykalizmu – powiedział Prymas Polski. – Bez realnej współpracy opartej o łaskę Pana nie przełamiemy kultury korporacyjności i zmowy milczenia” – dodał.
Abp Polak zaznaczył, że wobec faktu, iż przestępstwo wykorzystania seksualnego dewastuje życie człowieka we wszystkich jego wymiarach, niezbędne jest połączenie różnych kompetencji. W całym procesie wychodzenia z kryzysu niezbędny jest więc udział prawników, psychologów, terapeutów, psychiatrów, seksuologów, a także socjologów.
“Konieczna jest refleksja teologiczna nad przyczynami przeżywanego kryzysu związanego – jak podpowiada papież emeryt Benedykt XVI – z tym, że Kościół działa jak ‘aparat polityczny’ dotknięty ‘brakiem Boga’” – wskazał Prymas Polski.
Zdaniem delegata KEP, niezbędna jest także pogłębianie współpracy między Kościołami z całego regionu Europy Środkowej i Wschodniej, bowiem, jak wykazała obecna konferencja, wobec wspólnego wyzwania różne Kościoły są na różnych etapach radzenia sobie z kryzysem.
“Mówiąc o współdziałaniu, myślę także o konieczności współpracy z państwowymi organami ścigania i wymiarem sprawiedliwości oraz z organizacjami pozarządowymi, które zajmują się ochroną małoletnich” – wskazał abp Polak. Dodał, że dramat wykorzystania seksualnego, z jakim mierzy się Kościół, jest częścią problemu społecznego, dlatego wymaga współpracy ze wszystkimi, którym dobro dziecka leży na sercu.
Prymas wyraził nadzieję, że warszawska konferencja wzmocni wzajemną solidarność i zainicjuje proces naszej wspólnej refleksji, wymiany doświadczeń i rozwiązań.
W homilii podczas Mszy św. wieńczącej konferencję abp Wojciech Polak przypomniał że wedle papieża Franciszka, tym co przeszkadza rozprawić się w problemem wykorzystywaniem seksualnego małoletnich są strach, wstyd i triumfalizm. “Mam nadzieję, że te dni pozwoliły nam doświadczyć obecności Pana, który uwalnia nas od tych postaw. On jest z nami” – powiedział Prymas Polski.
W trwającej od 19 do 22 września konferencji uczestniczyli członkowie Papieskiej Komisji ds. Ochrony Małoletnich, biskupi, wyżsi przełożeni zakonów męskich i żeńskich, a także osoby świeckie działające na rzecz ochrony dzieci i młodzieży w 20 krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Reprezentują oni Kościół rzymskokatolicki i greckokatolicki z Polski, Albanii, Chorwacji, Słowenii, Węgier, Rumunii, Mołdawii, Bułgarii, Czech, Słowacji, Ukrainy, Rosji, Estonii, Łotwy, Litwy, Białorusi, Serbii, Czarnogóry, Macedonii Północnej i Kosowa.
Konferencję organizują: Papieska Komisja ds. Ochrony Małoletnich i Konferencja Episkopatu Polski.
st, tk / Warszawa
KAI