14 czerwca krakowscy franciszkanie (OFMConv) obchodzą uroczystość poświęcenia Bazyliki św. Franciszka z Asyżu. Z tej okazji zapraszamy do zapoznania się z krótką historią tego niezwykłego kościoła oraz mieszkającej przy nim wspólnoty braci.
Franciszkanie przybyli do Krakowa w 1237 roku za zgodą biskupa Wisława Kościeleckiego. Najprawdopodobniej od krakowskiej kapituły otrzymali teren niedaleko placu targowego (taka lokalizacja sprzyjała przebywaniu braci jak najbliżej ludzi, wśród których mieli prowadzić duszpasterstwo), a koszty budowy kościoła i klasztoru pokrywane były z ofiar składanych przez wiernych. Krakowski konwent od początku miał ważne znaczenie jako ośrodek kształcenia i wychowania zakonnego, siedziba władz zakonnych i ośrodek kulturalny. Jest też jedynym na polskich ziemiach klasztorem, który istnieje nieprzerwanie do naszych czasów.
Kościół zbudowany został w latach 1252-1269 (choć istnieje także hipoteza popierana m.in. przez franciszkańskiego historyka o. Antoniego Zwiercana, mówiąca o tym, iż pierwszy kościół zbudowano zaraz po przybyciu braci do Krakowa, czyli w latach 1237-1241) na planie krzyża łacińskiego na wzór kościoła św. Franciszka w Viterbo. W roku 1249 odbyła się w Krakowie kapituła prowincjalna i ten rok przyjmuje się jako datę konsekracji kościoła. Koncepcja budowy kościoła na początku uwzględniała przestrzeń wschodnią świątyni oraz przyległą od zachodu długą prostokątną nawę. W 1277 roku franciszkanie otrzymali od księżej Kingi dodatkowy teren i wtedy pojawiła się idea asymetrycznego, dwunawowego korpusu kościoła. Ta druga nawa, zbudowana po stronie północnej, tej samej długości co nawa główna, poza wschodnią częścią, pokrywała się z dzisiejszą kaplicą Męki Pańskiej. Obie nawy prawdopodobnie połączone były arkadami rozpiętymi na filarach i osobno nakryte dwuspadowymi dachami.
W pierwszej połowie XV wieku przedłużono w kierunku wschodnim prezbiterium i zamknięto je trójboczną absydą. W tym samym czasie zostały zbudowane krużganki, służące głównie procesjom eucharystycznym. Połączyły one kaplice i budynki klasztorne w jedną całość.
W swojej długoletniej historii, zarówno kościół jak i klasztor doznawały wielu klęsk i nieszczęść, jak kradzieże, rabunki, a zwłaszcza pożary, które miały miejsce w latach 1462, 1476, 1655 i najbardziej niszczycielski w roku 1850.
W 1895 roku wschodnia część kościoła pokryta została polichromią Stanisława Wyspiańskiego. Dominują w niej motywy roślinne chociaż obecne są także przedstawienia Madonny z Dzieciątkiem, Caritas, Michała Archanioła oraz polichromia ze strąceniem aniołów. Wyspiański jest również autorem witraży wykonanych w Insbrucku w latach 1899-1904. Wśród nich najbardziej znanym jest przedstawienie Boga Ojca stwarzającego świat, umieszczone w zachodnim oknie nad chórem. W latach 1904-1905 Tadeusz Popiel wykonał polichromię pozostałej części kościoła.
Z kościołem złączone są trzy kaplice: Bł. Salomei z jej relikwiami (oraz grobem brata Salomei, księcia Bolesława Wstydliwego), kaplica Męki Pańskiej (z istniejącym przy niej Arcybractwem Męki Pańskiej, o którym więcej tutaj: arcybractwo; drogą krzyżową autorstwa Józefa Mehoffera oraz sarkofagiem z relikwiami bł. Anieli Salawy), a także kaplica Matki Bożej Bolesnej, stworzona z północnego ramienia krużganków (z cudownym obrazem Smętnej Dobrodziejki Krakowa z pierwszej połowy XV wieku).
W ciągu burzliwej historii klasztoru zaginęły dokumenty świadczące o konsekracji kościoła, dlatego zdecydowano się na jej ponowienie. Dokonał tego 14 czerwca 1908 roku krakowski biskup pomocniczy, Anatol Nowak. 23 lutego 1920 roku kościół, jako jeden z pierwszych w Krakowie, został wyróżniony tytułem bazyliki mniejszej (basilica minor)*.
W czasie okupacji niemieckiej, po umieszczeniu na Wawelu rezydencji Generalnego Gubernatora, Katedra Wawelska została zamknięta, i wtedy Bazylika św. Franciszka służyła biskupom krakowskim za miejsce sprawowania liturgii.
W obecnym kształcie Bazylika św. Franciszka jest orientowaną gotycką budowlą ceglaną z XIX-wiecznymi modyfikacjami. Składa się z prezbiterium zamkniętego apsydą, transeptu, nawy, kaplic bocznych oraz dwóch zakrystii. Wnętrze kościoła w stylu neogotyckim ozdobione jest polichromią oraz witrażami.
*Jest to tytuł honorowy, nadawany przez papieża lub w drodze prawa zwyczajowego, który otrzymują kościoły wyróżniające się wartością zabytkową, liturgiczną, pielgrzymkową i duszpasterską. Przywilejem bazylik jest uzyskanie odpustu zupełnego w czasie ich nawiedzenia w uroczystość Apostołów Piotra i Pawła, w święto tytułu, w święto „Porcjunkuli” i jeden raz w ciągu roku w dniu określonym według uznania, pod zwykłymi warunkami. Tytuł basilica minor nadawany jest zazwyczaj przez papieża w porozumieniu z watykańską Kongregacją Obrzędów, co poprzedza procedura prawno-urzędowa w episkopacie danego kraju. Decyzję o rozpoczęciu procesu przyznania kościołowi tego tytułu podejmuje biskup danej diecezji.
k.gorgoń/www.isf.edu.pl