- Od 13 do 15 września 2024 roku w Krzyżowej i Świdnicy (woj. dolnośląskie) odbędzie się Dzień RycerskiKomandorii Baliwatu Baliwatu Brandenburskiego Rycerskiego Zakonu Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego zwanego Zakonem Joannitów.
- Po raz pierwszy w historii gospodarzem wydarzenia będzie powstała w 2011 roku Subkomandoria Polska, którą prowadzi rycerz sprawiedliwości Ryszard Borski, emerytowany biskup wojskowy Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP.
Polskie struktury zakonu są częścią mającej międzynarodowy charakter Komandorii Baliwatu.
- 14 września, w ewangelickim Kościele Pokoju w Świdnicy, odbędzie się inwestytura dwóch rycerzy honoru. Pięciu braci otrzyma krzyż rycerza honoru.
Nabożeństwo rycerskie rozpocznie uroczysta procesja zakonna o godz. 8:50
- W Dniu Rycerskim weźmie udział 37. mistrz zakonu, Oskar książę Prus.
- Ewangelicki Baliwat Brandenburski Rycerskiego Zakonu Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego – obok m.in. rzymskokatolickiego Suwerennego Rycerskiego Zakonu Szpitalników Świętego Jana z Jerozolimy, z Rodos i z Malty – jest jednym z pięciu uznanych zakonów św. Jana będących spadkobiercami średniowiecznego bractwa rycerskiego szpitalników.
Polscy rycerze
https://joannici.org.pl/zakon-joannitow/
Pierwszymi polskimi joannitami zostali ks. bp Ryszard Borski i ks. Andrzej Fober z Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Obu przyjęto do zakonu w randze rycerza honoru w 1999 roku.
– W 2011 roku w ramach Komandorii Baliwatu powołano do życia Subkomandorię Polską. Inicjatorem jej powstania był Rüdiger von Fritsch, ówczesny ambasador Niemiec w Polsce, który został jej pierwszym prowadzącym. Po tym, jak brat von Fritsch został ambasadorem Niemiec w Rosji, przewodnictwo subkomandorii przejął Friedrich von Rantzau, ówczesny p.o. prezesa zarządu DZ Bank Polska – wspomina rycerz sprawiedliwości Ryszard Borski, któremu w 2015 roku zakon powierzył kierowanie subkomandorią.
Polskie struktury Zakonu Joannitów liczą dziesięciu rycerzy, ośmiu Polaków i dwóch Niemców, rozsianych po całym kraju (dla porównania siostrzany Zakon Maltański liczy w naszym kraju ok. 160 kawalerów). Bracia rycerze mieszkają we Wrocławiu, w Łodzi, Kętrzynie i Warszawie.
– Rozwój i sukces Subkomandorii Polskiej wyraźnie wskazuje, że nasz zakon zapuścił korzenie w Polsce. Organizacja znaczących wydarzeń, takich jak Dzień Rycerki, przez tę stosunkowo młodą subkomandorię odzwierciedla nie tylko nasze joannickie zaangażowanie w regionie, ale także dowodzi zaangażowania w życie zakonne naszych polskich braci – mówi Herbert von Bose, komendator Komandorii Baliwatu. – Wydarzenie to jest świadectwem żywotności i znaczenia zakonu w czasach współczesnych, ukazuje, że nasze wartości i misja znajdują silny oddźwięk w społeczeństwie – dodaje.
Bp Ryszard Borski: – Organizacja zgromadzenia rycerskiego to dla naszej subkomandorii zarówno zaszczyt, jak i logistyczne wyzwanie, gdyż jest nas tu naprawdę niewielu. To także dowód zaufania, jakie joannici z całego świata pokładają w braciach z Polski.
Stowarzyszenie Joannici Dzieło Pomocy
https://joannici.org.pl
Początki działalności charytatywnej joannitów na terenie Polski sięgają lat 60. XX wieku. W latach 80. organizowane były transporty z lekami, żywnością i odzieżą. Przekazywano również darowizny pieniężne. Po przemianach ustrojowych w Polsce i zjednoczeniu Niemiec zaczęto otwierać tzw. stacje socjalne. Przełomem była koncepcja Joannici 2000, zgodnie z którą powołano komisję składającą się z członków zakonu oraz organizacji Johanniter Unfall Hilfe e.V. Jej celem było znalezienie sposobów i środków na koordynowanie działań joannitów w Polsce. W ramach tej koncepcji, w 2003 roku, powstała Fundacja Joannitów w Polsce.
– Rok później powstało Stowarzyszenie Joannici Dzieło Pomocy, organizacja poprzez którą Zakon Joannitów prowadzi działalność charytatywną. Do współpracy zapraszamy wszystkich ludzi dobrej woli, bez względu ma wyznanie lub jego brak – mówi prezes JDP Paweł Hause, rycerz honoru i biskup Diecezji Mazurskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP.
JDP w swojej ofercie ma m.in. szkolenia z pierwszej pomocy przedmedycznej, medyczne zabezpieczanie imprez masowych i transport medyczny. Stowarzyszenie prowadzi też wypożyczalnie sprzętu rehabilitacyjnego, a w szkołach akcję Mali Joannici – Mali ratownicy.
– Po wybuchu wojny w Ukrainie w sposób naturalny część naszych działań skupiła się na pomocy poszkodowanym w jej wyniku – mówi prezes Hause. – Tu pewna ciekawostka, w listopadzie 2022 roku zakony św. Jana wysłały do Zachodniej Ukrainy trzy mobilne zespoły świadczące pomoc psychologiczną dzieciom straumatyzowanym działaniami wojennymi. Akcja prowadzona była pod auspicjami wszystkich pięciu zakonów, znów działaliśmy razem, chyba pierwszy raz od XVI wieku – dodaje.
Rys historyczny
Zakon Rycerzy Szpitala św. Jana Jerozolimskiego (łac. Ordo Fratrum Hospitalis Sancti Ioannis Hierosolymitani) powstał w XII w. w Królestwie Jerozolimskim. Na początku XI w. kupcy pochodzący z włoskiego państewka Amalfi założyli nieopodal jerozolimskiej Bazyliki Grobu Pańskiego hospicjum św. Jana Chrzciciela dla chorych i rannych pielgrzymów. Placówką opiekowało się bractwo szpitalne, na czele którego w 1080 roku stanął brat Gerard. Hospicjum odegrało ważną rolę podczas zdobycia Jerozolimy podczas pierwszej krucjaty. W 1113 roku bullą Pie postulatio voluntatis bractwo szpitalne zostało oficjalnie uznane i obdarzone przywilejami przez papież Paschalisa II.
Drugi mistrz, Raymond du Puy, stojący na czele szpitalników w latach 1120-1160, nadał bractwu szpitalnemu regułę i przekształcił je w zakon rycerski, łącząc wojskowy charakter wspólnoty z charyzmatem szpitalniczym.
Przełom XII i XIII w. to z kolei czas, w którym zakon uzyskał szereg przywilejów i dóbr w całej chrześcijańskiej Europie, w której powstała sieć komandorii, również na terenie dzisiejszych Niemiec i Polski.
Pierwsza komandoria szpitalników na ziemiach niemieckich powstała ok. roku 1154 w Duisburgu. W 1160 roku za sprawą Albrechta Niedźwiedzia, margrabiego Brandenburgii, który obserwował działania zakonu podczas pobytu w Jerozolimie, utworzono komandorię w Werben. Do roku 1187 zakon powołał do życia wielki przeorat, którego terytorium odpowiadało w dużej mierze terytorium dzisiejszych Niemiec.
W 1312 roku papież Klemens V zlikwidował Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona. Na mocy układu z Kremmen trzecia część majątku brandenburskich templariuszy, w tym liczne komandorie, trafiła w ręce joannitów. Duża liczba joannickich komandorii na stosunkowo niewielkim terenie sprzyjała naturalnemu wyodrębnieniu się nowej jednostki organizacyjnej, co ostatecznie zaowocowało powstaniem Baliwatu Brandenburskiego w ramach Wielkiego Przeoratu Niemiec. Układ z Heimbach podpisany w 1382 roku zagwarantował baliwatowi dużą autonomię pozwalając m.in. na wybór własnego zwierzchnika zwanego mistrzem (niem. Herrenmeister) oraz podległych mu komendatorów. Dokument został sygnowany przez urzędującego na Rodos wielkiego mistrza Juana Fernándeza de Heredia i przyjęty przez kapitułę generalną zakonu. Wkrótce po tych wydarzeniach brandenburscy rycerze zakupili majątek w Słońsku (niem. Sonnenburg), gdzie wybudowali zamek i kościół.
W 1538 roku elektor brandenburski Joachim II Hektor oraz jego brat, rządzący Nową Marchią margrabia Jan z Kostrzyna, przeszli na luteranizm. W ślad za władcami poszli brandenburscy rycerze. Przyjęcie wyznania ewangelickiego oznaczało usamodzielnienie się baliwatu względem wiernej Rzymowi części zakonu. Nie oznaczało jednak całkowitego zerwania relacji z katolickim wielkim przeoratem z siedzibą w Heitersheim w Badenii.
Sekularyzacja dóbr zakonnych w związku z nałożoną na Prusy kontrybucją na rzecz napoleońskiej Francji pozbawiła majątków zarówno ewangelickich joannitów, jak i katolickich maltańczyków. W 1812 r. Fryderyk Wilhelm III przekazał prerogatywy Herrenmeistera i kapituły zakonu Koronie Pruskiej. Jednocześnie ustanowił na bazie zakonu rycerskiego Królewski Pruski Order Świętego Jana nadawany przez monarchę za szczególne zasługi na rzecz kraju. W 1852 r. Fryderyk Wilhelm IV na nowo ukonstytuował zakon rycerski pod znaną do dziś nazwą zwracając mu dawne prerogatywy. Fakt ten został zakomunikowany Zakonowi Maltańskiemu, który po rozwiązaniu struktur zakonnych na Malcie przez Napoleona i wygnaniu rycerzy z wyspy sam zmagał się z poważnymi problemami organizacyjnymi. Kapitułę Baliwatu Brandenburskiego utworzyło ośmiu rycerzy sprawiedliwości pasowanych między 1790 a 1800 r. Ten ruch zagwarantował ewangelickiemu zakonowi nie tylko prawną, ale też historyczną ciągłość. Na czele odnowionych struktur stanął mistrz z Domu Hohenzollernów tworząc niepisaną tradycję przestrzeganą po dziś dzień.
W okresie międzywojennym szlachecki charakter zakonu oraz powiązania z Kościołem ewangelickim sprawiły, że narodowi socjaliści spoglądali nań niechętnym okiem. W 1935 roku dekretem ministra spraw wewnętrznych Rzeszy zakazano zakonowi nadawania tytułów rycerskich. Trzy lata później Rudolf Hess wydał dekret, w którym stwierdził niezgodność członkostwa w NSDAP z przynależnością do Zakonu Joannitów. Choć oficjalnie zakon nie został rozwiązany, miał zakaz przyjmowania nowych członków. Wielu rycerzy, zarówno z Zakonu Joannitów, jak i katolickiego Zakonu Maltańskiego, przepłaciło życiem swoje zaangażowanie w organizację zamachu na Hitlera w 1944 roku.
Koniec II wojny światowej oznaczał dla zakonu utratę wszelkich posiadłości na przyłączonych do Polski i Rosji ziemiach oraz na terenie sowieckiej strefy okupacyjnej w Niemczech. Struktury zaczęto odbudowywać w 1947 roku na terenie ówczesnej RFN. Wtedy też podjęto decyzję o dopuszczeniu do członkostwa kandydatów nie posiadających tytułów szlacheckich.
Dziś główną siedzibą władz zakonu są Poczdam i Berlin. Duchowym centrum zaś XIII-wieczny kościół komturialny szpitalników w Nieder-Weisel (Hesja). Zakonem zarządza, wraz z kapitułą i rządem zakonu, mistrz książę Oskar Hohenzollern, prawnuk cesarza Wilhelma II. Zgodnie z decyzją Rady Ewangelickiego Kościoła w Niemczech (EKD) z 2 maja 1947 roku Zakon Joannitów jest częścią EKD.
Na terenie Niemiec Zakon Joannitów składa się z 18 jednostek administracyjnych zwanych stowarzyszeniami lub komandoriami. Posiada też swoje struktury w Austrii, Finlandii, Szwajcarii, Francji i na Węgrzech. Wśród tych pierwszych specjalny charakter ma Komandoria Baliwatu w skład której wchodzi 12 narodowych subkomandoriiskupiających joannitów z całego świata, w tym z Polski.
Wzajemnie uznane zakony św. Jana
www.ordersofsaintjohn.org
Na świecie działa pięć zakonów rycerskich kontynuujących tradycje średniowiecznych szpitalników i będących ich sukcesorami. Są to:
- Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników Świętego Jana, z Jerozolimy, z Rodos i z Malty (rzymskokatolicki, ok. 13,5 tys. członków)
- Baliwat Brandenburski Rycerskiego Zakonu Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego (ewangelicki, ok. 4 tys. członków)
- Najczcigodniejszy Zakon Szpitala św. Jana Jerozolimskiego (ekumeniczny, ok. 25 tys. członków)
- Zakon Joannitów w Szwecji (ewangelicki)
- Zakon Joannitów w Niderlandach (ewangelicki)
Zakony w Szwecji i Niderlandach wyodrębniły się w XX wieku z Baliwatu Brandenburskiego i liczą łącznie kilkuset członków.
Zwierzchnicy zakonów św. Jana spotykają się regularnie co trzy lata. Konsultacje mają zarówno wymiar duchowy, jak i praktyczny. Pozwalają na wymianę doświadczeń w zakresie działań pomocowych i humanitarnych. Dyskutowanym tematem jest też działalność organizacji podszywających się pod uznane zakony.
Gospodarzem ostatniego spotkania, które odbyło się w Rzymie w październiku 2022 roku, był Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników Świętego Jana, z Jerozolimy, z Rodos i z Malty. Otwierając obrady ówczesny namiestnik wielkiego mistrza i obecny wielki mistrz Zakonu Maltańskiego, Fra’ John Dunlap, powiedział: „Będąc przez wiele lat członkiem Grupy Współpracy i przewodniczącym Komitetu Zakonów św. Jana, doskonale zdaję sobie sprawę z wielkiej pracy, jaką wszyscy wykonują oraz wagi tego spotkania, nie tylko ze względu na silne więzi historyczne i wspólne korzenie, które łączą nasze zakony, ale także i przede wszystkim dzięki wielkiemu zaangażowaniu wszystkich naszych członków, wolontariuszy i personelu, którzy wspólnie pracują, aby uśmierzyć ból potrzebujących. Każdego dnia, w którym działamy, nasze wspólne wartości chrześcijańskie są siłą napędową zapewnianego przez nas wsparcia”.
Kolejne spotkanie, którego gospodarzem będzie Najczcigodniejszy Zakon Szpitala św. Jana Jerozolimskiego, odbędzie się w 2025 roku w Londynie.
