W dniu 26 maja 2024 r. Siostry Karmelitanki Dzieciątka Jezus z wdzięcznością wspominają 70. rocznicę zatwierdzenia Zgromadzenia na prawie papieskim. Tenże akt prawny dokonał się po 33 latach od założenia pierwszej wspólnoty przez Sługę Bożego o. Anzelma Gądka, karmelitę bosego (1884-1969), przy współudziale Czcigodnej Sługi Bożej m. Teresy Janiny Kierocińskiej (1885-1946), w Sosnowcu 31 XII 1921 r. Wcześniej bowiem biskup częstochowski Teodor Kubina dokonał zatwierdzenia pierwszych Konstytucji (17 II 1933) oraz wydał dekret kanonicznej erekcji Zgromadzenia (22 VII 1935).
Definitywna aprobata Zgromadzenia przez Stolicę Apostolską była dążeniem nie tylko Sióstr, lecz także pragnieniem założyciela, Sługi Bożego o. Anzelma Gądka OCD. Zachowane dokumenty jednoznacznie wskazują, że Sługa Boży, jako ówczesny prowincjał Polskiej Prowincji Karmelitów Bosych, we współpracy z kolejnymi przełożonymi generalnymi Zgromadzenia: m. Georgią od Jezusa i m. Agnes od Niepokalanego Serca Maryi, uczynił wszystko, by Zgromadzenie mogło otrzymać „pieczęć” Stolicy Apostolskiej.
Kontekst historyczny
W 1952 r., w sytuacji nasilającego się reżimu komunistycznego wobec Kościoła w Polsce, zakonom groziła kasata. W rozproszenia znalazło się wiele polskich zgromadzeń czynnych, którym odbierano dzieła wychowawczo-charytatywne. Sługa Boży o. Anzelm uważał, że zatwierdzenie papieskie dla karmelitanek Dzieciatka Jezus stanowiłoby nie tylko ważny krok w ich dziejach, ale w tym momencie także jego prawne zabezpieczenie przed rozwiązaniem przez siły wrogie Kościołowi. Przynaglał więc ówczesną przełożoną generalną m. Georgię Srokę oraz jej wikarię, m. Agnes Grudniewską, by rozpoczęły starania o definitywną aprobatę Zgromadzenia[1].
Mimo doświadczanego we wspólnotach wielkiego ubóstwa i mrocznego czasu prześladowania, Zgromadzenie Sióstr Karmelitanek Dzieciatka Jezus w ciągu ostatnich sześciu lat wzrosło liczebnie prawie trzykrotnie i z 50 członkiń (w 1947), w 1952 r. liczyło ponad 150 sióstr, które pracowały w pięciu polskich diecezjach[2]. Do oficjalnego pisma m. Georgii, z 1 sierpnia 1952 r., adresowanego wprost do Papieża Piusa XII, zostały dołączone w języku francuskim Konstytucje Zgromadzenia, zatwierdzone przez biskupa Teodora Kubinę w 1948 r. oraz załączniki autorstwa o. Anzelma Gądka OCD, jako prowincjała Polskiej Prowincji Karmelitów Bosych. Były to dokumenty zredagowane w języku łacińskim: opinia o Zgromadzeniu oraz Summaria Historia Congregationis. Pisma zostały poprzedzone listem polecającym Biskupa Częstochowskiego Zdzisława Golińskiego z 10 X 1952 r., i złożone w Sekretariacie Prymasa Polski w Warszawie. Kardynał Stefan Wyszyński, dziś Błogosławiony, jako Przewodniczący Episkopatu Polski, w sytuacji niemożliwości swobodnego kontaktu ze Stolicą Apostolską, otrzymał Piusa XII nadzwyczajne upoważnienia do kierowania Kościołem w Polsce[3]. Po siedmiu miesiącach od złożenia pierwszego wniosku Sługa Boży o. Anzelm zdecydował się ponowić pokorną prośbę do Kardynała Prymasa listem z 6 maja 1953 r., argumentując: „Prośbę Zgromadzenia czynię moją i podane przez nie przyczyny uważam za bardzo ważne, tak ze względu na samą łaskę, jak również ze względu na panujące prądy w Rzeczypospolitej, przeciwne Kościołowi”[4].
Natomiast do przełożonej generalnej Zgromadzenia, napisał: „Omadlajcie bardzo waszą sprawę Konstytucji, by stało się rzeczywistością [to], co jest pragnieniem”[5]. Sytuacja kościoła w Polsce stawała coraz bardziej nieprzewidywalna, gdy 25 IX 1953 r. ks. Prymas Wyszyński oraz inni biskupi zostali internowani przez władze komunistyczne, a sprawa zatwierdzenia Zgromadzenia nie została jeszcze załatwiona[6]. Uwiezienie kard. Wyszyńskiego stanowiło dla Kościoła w Polsce długą, trwającą 3 lata bolesną próbę. Instytucjom kościelnym odbierano możliwość prowadzenia dzieł, inwigilowano je i zastraszano. Wiele żeńskich wspólnot zakonnych były przez służby państwowe eksmitowane ze swoich klasztorów, wywożone i komasowane z innymi zgromadzeniami do zorganizowanych obozów pracy lub zamykane w więzieniach[7]. Groziło to także siostrom karmelitankom Dzieciątka Jezus w Sosnowcu, z których każda na podobną okoliczność miała mieć spakowaną walizkę.
Dekret pochwalny z 26 maja 1954 r.
W tej nadzwyczajnej sytuacji Kościoła w Polsce Sługa Boży o. Anzelm Gądek konsultował sprawę zatwierdzenia Zgromadzenia z Sekretariatem Prymasa Polski, z ks. infułatem Teodorem Bensch’em oraz z biskupem Michałem Klepaczem, zastępcy Przewodniczącego Episkopatu Polski i zarazem ordynariuszem łódzkim[8]. Przynaglał następnie m. Generalną, by złożyła w tej sprawie wizytę biskupowi Klepaczowi[9] i u niego podjęła dalsze starania. Ostatecznie właśnie biskup Michał Klepacz, zapoznawszy się z dokumentacją, wydał dla Zgromadzeniu Decretum Laudis[10]. Dokument został wystawiony 26 maja 1954 r., w Roku Maryjnym, i zawierał wyraźny warunek, że Konstytucje są zatwierdzone na dalsze 7 lat i Dekret nabędzie mocy po zatwierdzeniu przez Stolicę Świętą, gdy pozwolą na to odpowiednie warunki zewnętrzne[11].
Dziękczynienie Dzieciątku Jezus
Dla Zgromadzenia tenże akt prawny posiadał oczywisty wysoki walor duchowy i formacyjny, czemu Sługa Boży dał wyraz w swoim przemówieniu do wspólnoty w Sosnowcu 13 lipca 1954 r., gdy zarówno on, jako Założyciel oraz siostry składali Bogu dziękczynienie. W klasztorze sosnowieckim było z tego powodu wielkie święto, ze śpiewem Te Deum w kaplicy. Sługa Boży wypowiedział wtedy z natchnienia modlitwę pochwalno-dziękczynną do Boskiego Dzieciątka, potem jej treść przesłał również do m. Generalnej:
„Bogu naszemu Maleńkiemu,
Synowi Ojca w niebie Jedynemu,
Synowi Niepokalanej na ziemi i Bratu naszemu Najmilszemu,
Dla Chwały Ojca wyniszczonemu,
w posłuszeństwie ukrzyżowanemu
w ubóstwie narodzonemu i pogrzebanemu,
w czystości zmartwychwstania królującemu,
Jezusowi – Chrystusowi – Dziecięciu
w duszach siostrzanych żyjącemu,
pod znakiem Imienia i Dziecięctwa
Założycielowi uświęcającemu,
przez Sukienkę Matki swej Najmilszej prostotą,
pokorą i ofiarną miłością,
w pracy milczącej na wzór Józefa, apostołującemu,
Cześć, dziękczynienie, wierność teraz i zawsze,
w życiu i śmierci, w krzyżu i chwale!…”[12].
Dalsze starania o. Założyciela
Jedna z sióstr zauważyła, iż „zaliczenie naszej rodziny zakonnej do rzędu Zgromadzeń na prawie papieskim, jakby «podwoiło» w Naszym Ojcu zapał do jeszcze większego poświęcenia się i starania około doniosłych spraw formacji i naszego rozwoju”[13].
Jesienią 1956 r. sytuacja polityczna w Polsce nieco złagodniała, kard. Wyszyński został uwolniony z więzienia. Sługa Boży o. Anzelm Gądek, będąc od maja 1957 r. znów prowincjałem, podjął kolejne starania o niezwłoczne przedłożenie w Stolicy Apostolskiej sprawy zatwierdzenia Zgromadzenia[14]. Poprosił o wsparcie mediacyjne o. generała Zakonu, Sł. B. Anastasio Alberto Ballestrero, ocd, któremu przedstawił m.in. aktualny stan Zgromadzenia: „Jak ziarno gorczycy, Zgromadzenie wzrosło zwłaszcza w ostatnim dziesięcioleciu; gdy bowiem w r. 1947 liczyło zaledwie 47 sióstr i 4 domy, dzisiaj liczy 182 członkinie w 15-tu domach rozsianych w 9 diecezjach z płodnym apostolstwem, w ośrodkach robotniczych i w parafiach. Oprócz pracy wychowawczej w 6-ciu domach przeznaczonych dla dzieci, sierot i opuszczonych, 24 siostry nauczają religii w szkołach państwowych, tyleż samo troszczy się o ubogich i chorych, w parafiach pełnią funkcje zakrystianek i organistek i są zajęte chrześcijańską formacją dorastających dziewcząt”[15].
W kolejnym liście do generała Zakonu, Sługa Boży informował: „Kuria Prymasowska w Warszawie wysłała całą dokumentację do Kongregacji pocztą: mam nadzieję, że Kongregacja jest w posiadaniu tych dokumentów. Proszę, Ojcze, zająć się tą życiową kwestią dla dobra Instytutu moich córek. […] Do dziś jednak nie wiemy, w jaki sposób przyjęto zapytanie. Dołączam list Matki Przełożonej Generalnej po francusku, napisała go jak potrafiła najlepiej”[16].
Potwierdzenie Dekretu przez Papieża Piusa XII
Jak wynika z dalszych dokumentów, na skutek możliwej już wizyty i starań kard. Wyszyńskiego w Watykanie, 13 maja 1958 r. zostało skierowane pismo Sekretariatu Stanu do Sekretarza Kongregacji Zakonników, Arcadio M. Larraona, informujące, że Pius XII dnia 7 maja tegoż roku sanował Dekret pochwalny udzielony Zgromadzeniu Karmelitanek Dzieciątka Jezus[17], po czym kard. Valerio Valerii, Prefekt Kongregacji ds. Zakonnych, reskryptem z 12 VI 1958 r., poinformował kard. St. Wyszyńskiego, że Stolica Święta zaliczyła Zgromadzenie Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus do zgromadzeń na prawie papieskim z dniem 26 maja 1954 r., czyli od daty wydania Dekretu pochwalnego przez bpa Michała Klepacza[18]. Odpowiedź została przesłana do Prymasa Polski, a ten przesłał jej odpis do biskupa częstochowskiego Zdzisława Golińskiego. W Annuario Pontificio, wydanym przez Kurię Rzymską w 1959 r., Siostry Karmelitanki Dzieciątka Jezus zajmują już miejsce w wykazie zgromadzeń na prawie papieskim[19]. W ten sposób zakończył się proces definitywnego zatwierdzenia Zgromadzenia na prawie papieskim. Ponadto, na prośbę m. Agnes Grudniewskiej, przełożonej generalnej, kard. Stefan Wyszyński, Prymas Polski, 5 XII 1959 r. wydał Dekret kanonicznej erekcji Zgromadzenia, a dla usunięcia wszelkich wątpliwości, swoją nadzwyczajną władzą sanował wszystkie dotychczasowe akty prawne Zgromadzenia[20].
Sługa Boży Ojciec Założyciel, razem z siostrami Zgromadzenia radował się tą wielką łaską i przypominał siostrom o powinności nieustannej wdzięczności Bogu przez wierną i ofiarną służbę Kościołowi.
Opracowała: s. Konrada Z. Dubel, cscij
[1] Por. Archiwum Założyciela w Łodzi (odtąd: AZ), Agnes Zofia Grudniewska, cscij, Wspomnienia, s.
[2] Por. AZ, List o. Anzelma Gądka ocd, do kard. Stefana Wyszyńskiego, Warszawa, 6 V 1953; Decretum laudis, wyd. przez bpa Michała Klepacza, Varsaviae, 26 V 1954, N. 2520/54/P.E.
[3] P#_ednref6Strona otwiera się w nowym oknieor. Archivium Congr. pro Inst. Vitae Consecratae et Soc. Vitae Apostolicae a Roma, sygn. C 158; kopia w: Archiwum Generalnym Zgromadzenia w Markach (odtąd: AG), sygn. A-1, T. III, A-2.
[4] Por. Archiwum Sekretariatu Prymasa Polski w Warszawie. Wydział Spraw Zakonnych. Teczka: SS. Karmelitanki Dzieciątka Jezus (1952-1966), List o. A. Gądka do kard. S. Wyszyńskiego, Warszawa, 6 V 1953.
[5] AZ, List o. A. Gądka do m. Georgii Sroka, Lublin, 18 V 1953.
[6] Por. A. Z. Grudniewska, Wspomnienia.
[7] Por. Ewa Kaczmarek, Dlaczego przeszkadzały? Polityka władz partyjnych i rządowych wobec żeńskich zgromadzeń zakonnych w Polsce w latach 1945-1956, Warszawa 2007, s. 211-276.
[8] Por. AZ, List do m. Georgii Sroka, cscij, [b. m.], 17 II 1954.
[9] Por. AZ, List do m. Georgia Sroka, [b.m.], 1954.
[10] Por. A. Z. Grudniewska, Wspomnienia,
[11] Por. AG, sygn. A-1, Decretum laudis, Varsaviae, 26 V 1954.
[12] Por. AG. Kronika Zgromadzenia Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus, t. II, s. 79-80; list do m. Georgii, [b. m., 1954].
[13] AZ, Assumpta Anna Stanek, cscij, Wspomnienia.
[14] Por. A. Z. Grudniewska, Wspomnienia.
[15] AZ, List A. Gądka do o. Anastasio Ballestrero, ocd, Warszawa, 24 VI 1957.
[16] AZ, List A, Gądka do A. Ballestrero, Warszawa, 26 VI 1957.
[17] Por. Segretaria di Stato di Sua Santità al Rev. P. Arcadio Larraona, Segretario della S. Congregazione dei Religiosi, N° 425957, Vaticano, 13 V 1958. Kopia w AZ.
[18] Por. Archivio della Sacra Congregazione dei Religiosi, sygn. C. 158, Prot. N. 480/55, Romae, 12 VI 1958.
[19] Por. Annuario Pontificio per l’Anno 1959, Città del Vaticano, 1959, s. 1563. Kopia w AZ.
[20] Por. AG, sygn. A-1, T.II, Decretum Declaratio canonicae erectionis, N° 6751/59/P, Warszawa, 5 XII 1959; List m. A. Grudniewskiej do kard. S. Wyszyńskiego, Sosnowiec, 27 XI 1959.