Damietta 1219
Wyprawa Brata Franciszka na Bliski Wschód w 1219 roku i jego spotkanie z sułtanem miały związek z V wyprawą krzyżową zwołaną w roku 1213, której działania wojenne przebiegały w latach 1217– 1221. W końcu maja 1218 roku krzyżowcy przybyli pod miasto Damietta, które było silną twierdzą i drugim pod względem ważności portem Egiptu i rozbili obóz na zachodnim brzegu Nilu. Długie oblężenie kończy się zdobyciem miasta 5 listopada 1219 roku.
Franciszek jest świadkiem jednego z nieudanych szturmów i wraz z bratem Illuminatem idzie do sułtana. Spotkanie Franciszka i sułtana Al-Malika al-Kamela potwierdzają kroniki muzułmańskie, krzyżowców i jeden z listów biskupa Jakuba de Vitry. Piszą o nim św. Bonawentura i Fioretti. Ma bogatą ikonografię. I jakkolwiek w szczegółach przebiegało owo spotkanie, stało się przełomowym w kontaktach wyznawców obu religii. Brat Franciszek, choć nie nawrócił nikogo, nie osiągnął palmy męczeńskiej, zyskał szacunek muzułmanów oraz prawo do obecności Braci w Ziemi Świętej.
Można też powiedzieć, że przyczynił się do ewolucji idei krucjaty, którą zaczęto rozumieć jako wyprawę pokojową, misyjną – nie z mieczem, ale krzyżem w ręce. Były próby udane i nieudane takich krucjat. Warto pamiętać, że pierwsza odważna decyzja odnośnie Ziemi Świętej została podjęta przez Braci na kapitule w Porcjunkuli w maju 1217, kiedy to zostało utworzonych jedenaście prowincji zakonnych, a wśród nich ta nazwana „Zamorską” lub „Syryjską”, której to pierwszym prowincjałem został sławny br. Eliasz z Kortony.
Co wiedział św. Franciszek o świecie muzułmańskim, płynąc statkiem w stronę Bliskiego Wschodu? Zapewne słuchał, co mówią kupcy, inni pielgrzymi czy uczestnicy wypraw krzyżowych. Może słyszał też legendę, która mówiła, że: „Jeśli Saladyn pozwoliłby się ochrzcić, to stałby się kwiatem i przykładem cnót chrześcijańskich”. Ważne, że Brat Franciszek udał się do Ziemi Świętej nie przeciwko muzułmanom, ale z orędziem „Bożego pokoju” – przecież Bracia szli w różne strony świata ze słowami błogosławieństwa „Pan niech cię obdarzy swoim pokojem”. Franciszek pozdrawia sułtana z tymi samymi słowami: „Pokój, As salam alejkum” i mówi o Chrystusie. Podobno jego słowa sprowokowały dyskusję teologiczną miedzy nim i nauczycielem prawa muzułmańskiego. Jednym z nich był mistyk Fakhr-Din Muhammad Ibn Ibrahim Farisi, doradca duchowy sułtana. Na kamieniu grobowym na cmentarzu Qarafa w Kairze można przeczytać słowa o jego spotkaniu ze sławnym bratem: „Urodzony w 1134, zmarł w 1244 w Kairze, i jego przygoda (z sułtanem Al-Malikiem al-Kamelem) jest tą, która mu się przytrafiła z powodu brata św. Franciszka, jest wszystkim znana”.
Wyprawy krzyżowe stworzyły jednak możliwość przybycia Braci Mniejszych do Ziemi Świętej, „Braci od Sznura” (ol ehla rohbar abu hable), tak bowiem jeszcze do dzisiaj nazywają ich Arabowie. Św. Franciszek w swoim Testamencie napisał, że: Jeżeli w jakimś miejscu bracia nie zostaną zaakceptowani, niech uciekają (fugiant) do innej ziemi, aby czynić pokutę. I nieco dalej dodaje, że ten przepis nie jest nowy, ale trzeba go traktować jako napomnienie i zachętę. Wielu z jego naśladowców, stosując się do tych jego słów, nie tylko udało się z misją inter Saracenos, ale tam pozostało i tak już siedem wieków trwa Franciszkańska Kustodia Ziemi Świętej.
Co nam przyniesie owa wyjątkowa rocznica? Czy wpłynie na kształt naszych chrześcijańskich relacji ze światem islamu i wyzwań dialogu międzyreligijnego i międzykulturowego?…
5 listopada 1979 Jan Paweł II modlił się w Asyżu przed grobem św. Franciszka: Ty, który tak bardzo przybliżyłeś Chrystusa Twojej epoce, pomóż nam przybliżyć Chrystusa naszej epoce; naszym trudnym i krytycznym czasom… Święty Franciszku z Asyżu! Pomóż nam przybliżyć Chrystusa Kościołowi i dzisiejszemu światu! Ty, który nosiłeś w swoim sercu zmienne koleje losu ludzi Tobie współczesnych, wspieraj nas, abyśmy sercem, bliskim sercu Odkupiciela, objęli sprawy ludzi naszej epoki, trudne problemy społeczne, ekonomiczne, polityczne, problemy kultury i cywilizacji współczesnej, wszystkie cierpienia, napięcia, kompleksy, niepokoje. Pomóż nam przełożyć to wszystko na prosty i przynoszący owoc, język Ewangelii. Pomóż nam rozwiązać te wszystkie problemy kluczem Ewangelii, aby Chrystus Sam mógł być dla człowieka naszych czasów Drogą, Prawdą i Życiem.
A 24 stycznia 2002 w czasie międzyreligijnego i międzywyznaniowego z franciszkańskiego wzgórza obiegło świat słynne jego wezwanie: Nigdy więcej nienawiści! Nigdy więcej wojny! Nigdy więcej terroryzmu! Niech każda religia w imię Boga obdarzy ziemię sprawiedliwością i pokojem, przebaczeniem, życiem i miłością!
W dużej mierze dzięki Polskiemu Papieżowi Miasto Klary i Franciszka stało się światową stolicą ekumenizmu, pokoju i pojednania, miastem powszechnej modlitwy, symbolem szacunku dla całego stworzenia oraz rozmaicie wyrażanych transcendentnych potrzeb człowieka, wielości kultur i dialogu. Bez polityki i ideologii zbudowano piękną, czystą przestrzeń wokół człowieka.
o. Stanisław Jaromi
Z książki „Idea franciszkańska. Wielkie problemy współczesności i nasze małe odpowiedzi” (Kraków 2018).