Z powodu ograniczeń związanych z działaniami wojennymi ukończył tylko 5 klas tejże szkoły. Po zakończeniu działań wojennych, w lutym 1945 roku, zgłosił się do Prywatnego Gimnazjum im. Gen. Władysława Sikorskiego. Szkołę tę prowadzili Salwatorianie w domu zakonnym w Krakowie przy ulicy św. Jacka 16. W latach 1945-1948 ukończył tam 4 klasy gimnazjum uwieńczone tzw. małą maturą. W tym okresie ugruntowało się jego powołanie zakonne i kapłańskie. Dlatego już w okresie edukacji gimnazjalnej złożył podanie o przyjęcie do nowicjatu w Bagnie. Treść jego podania musiała zadziwić ówczesnych przełożonych a argumenty, które przytoczył, znamionowały głęboką pobożność i dojrzałość 16-letniego Czesława, który już wówczas sygnalizował pasję, jaką była dla niego teologia i apologetyka. Jego prośba została rozpatrzona pozytywnie i dnia 7 września 1948 roku został obłóczony w habit zakonny oraz przyjął imię zakonne Walerian. Pierwszą profesję zakonną złożył dnia 8 września 1949 roku w Bagnie. Następnie został przeniesiony do Mikołowa, gdzie w Małym Seminarium Duchownym Salwatorianów kontynuował, w latach 1949-1951, naukę w X i XI klasie gimnazjalnej. Po ukończeniu edukacji egzaminem maturalnym w dniu 27 czerwca 1951 roku, przeniósł się do domu zakonnego w Krakowie-Zakrzówku, gdzie wówczas znajdował się dom formacyjny kleryków. W latach 1951-1956 studiował dyscypliny filozoficzne i teologiczne w krakowskim Studium Ojców Dominikanów. Był to bardzo trudny okres prześladowań reżimu komunistycznego, co nie pozostało bez wpływu na proces formacji młodego Waleriana. Profesję wieczystą złożył dnia 8 września 1953 roku w Krakowie. Święcenia diakonatu przyjął dnia 5 kwietnia 1955 roku, z rąk bpa Franciszka Jopa w Krakowie. Po ukończeniu formacji intelektualno-duchowej w Wyższym Seminarium Duchownym Salwatorianów został dopuszczony do święceń prezbiteratu. Otrzymał je dnia 7 października 1956 roku w Krakowie, z rąk bpa Stanisława Rosponda.
Przełożeni, widząc dużą pracowitość oraz pasję z jaką studiował dyscypliny teologiczne, skierowali neoprezbitera z Wołowic na studia specjalistyczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Początkowo studiował na wydziale filozoficznym. Jednak po roku przeniósł się na wydział teologiczny, gdzie zgłębiał tajniki teologii fundamentalnej i apologetyki. Studia specjalistyczne ukończył 20 stycznia 1961 roku, uzyskując magisterium i licencjat kościelny na podstawie pracy pt. „Krytyka religii Ludwika Feuerbacha”. W tym samym roku, dnia 14 września, został mianowany wykładowcą apologetyki i filozofii religii w Wyższym Seminarium Duchownym Salwatorianów w Bagnie. W listopadzie 1961 roku, ks. Walerian został przeniesiony do Bagna, gdzie powierzono mu obowiązki ojca duchownego kleryków. Po dwóch latach przełożeni zlecili mu odpowiedzialną funkcję magistra nowicjatu w Bagnie, którą pełnił w latach 1963-1969. W tymże samym roku powierzono mu także urząd II konsultora domu zakonnego w Bagnie. Oprócz wymienionych urzędów i obowiązków, które sprawował, był również odpowiedzialny za przygotowanie wykładów i egzaminów jurysdykcyjnych z apologetyki. W 1964 roku rozpoczął wykłady z zakresu psychologii religii w WSD w Bagnie. W 1966 roku konsulta prowincjalna wybrała go ponownie magistrem nowicjatu w Bagnie. Na prośbę przełożonego prowincjalnego, od września 1968 roku ks. Walerian podjął się obowiązków spowiednika zwyczajnego kleryków salwatoriańskiego seminarium. W roku akademickim 1969/70 przełożeni powierzyli ks. Walerianowi prowadzenie wykładów z zakresu propedeutyki teologii w WSD w Bagnie. W grudniu 1969 roku, w związku z nominacją do rady prowincjalnej, gdzie ks. Walerianowi powierzono urząd konsultora ds. wychowania, został zwolniony z obowiązków magistra nowicjatu i przeniesiony do domu zakonnego w Nałęczowie. W tej wspólnocie pełnił urząd superiora. Mimo licznych obowiązków ks. Walerian postanowił rozwijać swoje talenty naukowe i rozpoczął studia doktoranckie na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W styczniu 1970 roku prowincjał powierzył ks. Walerianowi urząd superiora i ekonoma wspólnoty nałęczowskiej. W 1973 roku ks. Walerian został przeniesiony do wspólnoty w Zakopanem, gdzie podjął urzędy superiora i ekonoma oraz obowiązki duszpasterskie w miejscowym kościele. Po dwóch latach, na mocy dekretu z dnia 23 maja 1975 roku, został skierowany do WSD w Bagnie. W tej wspólnocie oprócz zajęć dydaktycznych zlecono mu urząd superiora oraz rektora. W 1978 roku prowincjał ponownie powierzył ks. Walerianowi urząd rektora i superiora WSD w Bagnie. Dnia 14 stycznia 1982 roku obronił pracę doktorską na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W 1984 roku został zwolniony z obowiązków superiora i rektora WSD w Bagnie i przeniesiony do Wrocławia, gdzie podjął obowiązki kapelana Sióstr Elżbietanek. Po roku posługi we Wrocławiu ks. Walerian, odpowiadając na potrzeby prowincji, został przeniesiony do Piastowa, gdzie pełnił urzędy ekonoma i konsultora miejscowej wspólnoty, a także zadania administratora parafii pw. św. Michała Archanioła. W 1986 roku zlecono mu urząd wicesuperiora, a dnia 2 czerwca 1987 roku superiora piastowskiej wspólnoty. W tym okresie aktywnie uczestniczył w pracach budowlanych świątyni parafialnej. W 1990 roku powierzono mu urząd wicesuperiora wspólnoty salwatoriańskiej w Piastowie. Po ośmiu latach intensywnej posługi duszpasterskiej w Piastowie, ks. Walerian został przeniesiony w 1993 roku do wspólnoty w Nałęczowie. W następnym roku podjął obowiązki kapelana Sióstr Urszulanek w Bardzie Śląskim, gdzie posługiwał w latach 1994-2001. Na mocy dekretu z dnia 1 czerwca 2001 roku, został przeniesiony do wspólnoty w Trzebnicy. Tam realizował zadania kapelana Sióstr Boromeuszek oraz domu opieki społecznej.
W 2006 roku ks. Walerian obchodził jubileusz 50-lecia święceń kapłańskich. Mimo pogarszającego się stanu zdrowia aktywnie podejmował wszystkie obowiązki oraz udzielał się duszpastersko w trzebnickiej bazylice. W ubiegłym roku, dnia 29 czerwca 2016 roku, wraz z dwoma współbraćmi z rocznika świętował w Krakowie jubileusz 60-lecia prezbiteratu.
Ks. Walerian Gruszka pozostanie w pamięci salwatoriańskiej społeczności jako skromny i pobożny kapłan oraz zakonnik. Dla wielu pokoleń salwatorianów był on życzliwym wychowawcą oraz pełnym pasji naukowcem, który dzielił się swoją wiedzą podczas wykładów oraz zapalał młodszych współbraci do zgłębiania tajników filozofii i teologii. Mimo problemów zdrowotnych do końca był zaangażowany w posługę duszpasterską w Trzebnicy.
Ks. Walerian Gruszka zmarł 24 czerwca 2017 roku w Trzebnicy. Odszedł do Pana w: 85 roku życia, 61 roku kapłaństwa i 68 roku życia zakonnego. Pogrzeb odbył się dnia 28 czerwca br. w Bazylice pw. św. Bartłomieja Ap. i św. Jadwigi. Został pochowany na cmentarzu w Trzebnicy.
Ks. Ireneusz Kiełbasa SDS
Za: www.sds.pl