Wnioski po Konferencji naukowej pt. Zrównoważony rozwój i zmiany klimatyczne w świetle Encykliki Ojca Świętego Franciszka Laudato Si
Wytyczne programowe dla zrównoważonego rozwoju Polski
Dnia 16 lipca 2015 roku odbyła się w Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej Konferencja naukowa pt. Zrównoważony rozwój i zmiany klimatyczne w świetle Encykliki Ojca Świętego Franciszka Laudato Si. Celem konferencji, zgodnie z zachętą Ojca Świętego wyrażoną w Encyklice, było natychmiastowe włączenie się w dialog ze wszystkimi ludźmi w odniesieniu do „naszego wspólnego domu”, który poddawany jest globalnej degradacji. Przy udziale wybitnych specjalistów z zakresu etyki, polityki i gospodarki pragnęliśmy podjąć temat, który pomoże nam, za przykładem Ojca Świętego Franciszka i jego poprzedników, na co dzień jeszcze bardziej żyć „nawróceniem ekologicznym” i w sposób odpowiedzialny budować nasz wspólny dom.
Patronat nad konferencją objął Jego Eminencja Ksiądz Kardynał Zenon Grocholewski, były Prefekt Kongregacji Wychowania Katolickiego, oraz Jego Ekscelencja Ksiądz Arcybiskup Stanisław Gądecki, Metropolita Poznański i Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski.
Konferencja zorganizowana została przez Wyższą Szkołę Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu przy ścisłej współpracy z Parlamentarnym Zespołem ds. Zrównoważonego Rozwoju Europy, Klubem Parlamentarnym Prawa i Sprawiedliwości, ze Stowarzyszeniem na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Polski, z NSZZ „Solidarność” oraz Samodzielną Pracownią Oceny i Wyceny Zasobów Przyrodniczych SGGW w Warszawie.
Referaty wygłosili:
– ks. prał. Tomasz Trafny, Papieska Rada Kultury, Watykan: Chrześcijańskie podstawy ekologii;
– ks. prof. dr hab. Tadeusz Guz, Katolicki Uniwersytet Lubelski: Filozoficzne źródła kryzysu ekologicznego;
– ks. prof. dr hab. Paweł Bortkiewicz, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu: Dialog polityki i ekonomii na rzecz ekologii rodziny;
– o. prof. dr hab. Zdzisław Kijas OFMConv., relator Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, Watykan: Ekologia – wyzwania i ekologia;
– Dariusz Bąk, poseł na Sejm RP, i prof. dr hab. Roman Niżnikowski, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie: Rolnictwo polskie i jego rola w zrównoważonym rozwoju kraju;
– prof. dr hab. Roman Dziedzic, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie: Gospodarka Łowiecka i jej rola w ochronie przyrody;
– prof. dr hab. Jan Szyszko, Wyższa Szkoła Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu i Stowarzyszenie na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Polski: Polityka klimatyczna szansą dla zrównoważonego rozwoju jednoczącej się Europy.
Po wysłuchaniu referatów i odbytej dyskusji grupa wnioskowa reprezentująca organizatorów sformułowała następujące wnioski:
- Encyklika Papieża Franciszka Laudato Si jest pierwszą encykliką poświęconą całkowicie ekologii człowieka – jednemu z najważniejszych wyzwań naszych czasów. Za Ojcem Świętym podkreślamy wagę zrównoważonego rozwoju świata. W jego centrum jest człowiek i jego prawo do pracy, utrzymania rodziny i rozwoju gospodarczego kraju zgodnie z wprowadzonymi w życie w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku takich konwencji, jak: Ramowa Konwencja ONZ w sprawie zmian klimatu z Protokołem z Kioto, Konwencja ONZ o różnorodności biologicznej oraz Konwencja ONZ w sprawie zwalczania pustynnienia. Wymienione akty prawne miały doprowadzić do poprawy jakości powietrza, jakości i ilości wody, do zahamowania wymierania dziko żyjących gatunków, zatrzymania procesu pustynnienia, podniesienia produkcyjności gleb, a w efekcie do poprawy warunków życia i likwidacji głodu w populacji ludzkiej.
- Mimo wprowadzenia w życie wymienionych konwencji nadal obserwowane są następujące zjawiska: wzrost koncentracji dwutlenku węgla w atmosferze ziemskiej, pogarszanie się jakości powietrza i wody, wymieranie dziko żyjących gatunków, szalejące bezrobocie, rozpad rodziny i panujący głód w wielu rejonach świata. Problemy te dotyczą szczególnie państw o „niższym” rozwoju gospodarczym, a winę za to ponoszą państwa wysoko rozwinięte gospodarczo. Nie dość, że nie wypełniają one swoich zobowiązań wynikających z ratyfikowanych dokumentów prawnych, to jeszcze w swych propozycjach sugerują działania, które z natury rzeczy nie mogą przynieść skutków pozytywnych.
- Uczestnicy Konferencji w pełni popierają postulaty zawarte w encyklice Ojca Świętego, które wskazują na to, że aby sprostać podstawowym problemom świata, niezbędne jest zaplanowanie i realizowanie zrównoważonego i zróżnicowanego rolnictwa, odnawialnych i mało zanieczyszczających form pozyskiwania energii, promowanie większej efektywności energetycznej, motywowanie do lepszego zarządzania zasobami leśnymi i morskimi, zapewnienie wszystkim dostępu do wody pitnej. Uczestnicy Konferencji zgadzają się także z tezą, że spełnienie tych postulatów wymaga odejścia od technokracji na rzecz kształcenia ekologicznego, co z kolei wymaga zachęty do łączenia dziedzictwa przyrodniczego, historycznego i kulturowego w aspekcie społeczności lokalnych. Uczestnicy Konferencji są zgodni co do tego, że należy zaprzestać promowania wielkich gospodarstw rolnych i zahamować proces pozbywania się ziemi przez drobnych właścicieli. Wiadomo bowiem, że małe systemy żywnościowe karmią większość światowej populacji, a wykorzystując niewielką część ziemi, wody i lasów, trudniąc się łowiectwem i rybołówstwem, wytwarzają mniej odpadów.
- Polska wraz z jej dziedzictwem kulturowym wspaniale ilustruje realizowanie koncepcji zrównoważonego rozwoju; typowym przykładem tego są tereny niezurbanizowane, a więc polskie rolnictwo, polskie leśnictwo i polskie łowiectwo. W tych trzech współdziałających ze sobą działach gospodarczych użytkowano zasoby przyrodnicze, które służyły człowiekowi i nie powodowały ich destrukcji. Polskie gleby rolne, dzięki obronionemu dziedzictwu kulturowemu w okresie realnego socjalizmu, nie uległy kolektywizacji, nie pozbyły się swej bioróżnorodności i są przystosowane do tego, aby produkować żywność o najwyższej jakości. Polskie Lasy Państwowe produkowały drewno, zapewniając systematyczny rozwój tej dziedziny gospodarki, i dlatego obecnie jest go ponad dwukrotnie więcej aniżeli w latach czterdziestych ubiegłego wieku. Zbierano w lasach grzyby, jagody, polowano i nie zginął ani jeden z dziko występujących gatunków. Wręcz przeciwnie: w polskich lasach nastąpiła eksplozja gatunków, które dawno zniknęły już z mapy zachodniej Europy. Polskie łowiectwo, przy współpracy z leśnictwem i rolnictwem, pozyskiwało i pozyskuje ogromne ilości zdrowej żywności. Nie spowodowało spadku liczebności zwierząt łownych, a dzięki zaangażowaniu ponad stu tysięcy członków z Polskiego Związku Łowieckiego przyczyniło się do restytucji wielu gatunków zwierząt dziko żyjących.
- Polska i jej dziedzictwo kulturowe może być również wymownym przykładem, jak technokracja powiązana z brakiem wiedzy ekologicznej, w oderwaniu od zrozumienia i poszanowania dziedzictwa kulturowego miejscowej ludności, realizowana przez ludzi być może o dobrych chęciach może doprowadzić do zaniku gatunków i całych zespołów przyrodniczych, deklarując teoretycznie ich ochronę.
A) Chcąc chronić stare drzewa przed wycięciem i wykorzystaniem ich dla celów budowlanych, wymuszono decyzje zakazu ich wyrębu w lasach gospodarczych trzech nadleśnictw Puszczy Białowieskiej. Doprowadziło to do masowego wystąpienia owadów żerujących na starych drzewach i zamarciu milionów sadzonych ponad 100 lat temu drzew o masie ponad 3,5 mln m3 i o wartości ponad 700 milionów złotych. Z równoczesnym zamieraniem starych drzew giną także całe chronione prawem siedliska z chronionymi także prawem występującymi tam gatunkami zwierząt i roślin.
B) Decyzją polityczną, nadinterpretującą zobowiązania wynikające z unijnego pakietu klimatyczno-energetycznego, rząd koalicji PO-PSL stworzył warunki dla burzliwego rozwoju OZE na bazie energetyki wiatrowej. Niszczy to polskie krajobrazy, ujemnie wpływa na żywe zasoby przyrodnicze i produkuje bardzo drogą energię elektryczną. Równocześnie blokowane są inwestycje geotermalne, mimo że zasoby wód geotermalnych są w Polsce przebogate. Jeden otwór wydobywczy Geotermii Toruńskiej to możliwość pozyskania w ciągu godziny ponad 700 m3 wody o temperaturze ponad 60 stopni. Uzyskane ciepło wystarczyłoby do ogrzania w okresie zimy domów 20 tysięcy mieszkańców albo do uzyskania ciepłej wody przez cały rok dla 200 tys. mieszkańców. Wypada też podkreślić, że pozyskana w ten sposób energia jest tańsza niż ta pochodząca z energetyki węglowej, a przy jej wytworzeniu oszczędza się na emisji CO2 w skali rocznej w wysokości 40 tys. ton.
C) Polska wieś to gleby o najwyższym potencjale biologicznym, gwarantującym produkcję żywności o najwyższej jakości. Poprzez podejmowane decyzje polityczne rząd PO-PSL od ośmiu lat konsekwentnie dąży do produkcji żywności na bazie GMO i zaniechania tradycyjnej produkcji rolnej. Zmusza drobnych posiadaczy ziemi do sprzedaży swoich gruntów na rzecz dużych gospodarstw. Te ostatnie wprowadzają wielkoobszarowe monokultury, których los uzależnia się od banków. W przypadku bankructwa właściciel traci swoją własność i podobnie jak drobny właściciel po sprzedaży ziemi, musi emigrować ze wsi, zasilając najuboższe dzielnice dużych miast.
- Zrównoważony rozwój nakreślony w Encyklice Ojca Świętego Franciszka jest wielką szansą dla populacji ludzkiej, a polityka klimatyczna realizowana zgodnie z duchem konwencji klimatycznej ONZ może być świetnym narzędziem realizacji tego celu. Poprzez zmniejszenie, a w przyszłości stabilizację koncentracji dwutlenku węgla w atmosferze można rozwijać nowe technologie w zakresie produkcji energii z równoczesną rehabilitacją takich środowisk przyrodniczych, jak: lasy, środowiska błotno-torfowiskowe i gleby. Pochłanianie dwutlenku węgla z atmosfery przez żywe zespoły przyrodnicze to ochrona bioróżnorodności, to lepsze powietrze dla człowieka, to wreszcie lepsza woda i wzrost produkcji biomasy, a więc tworzonego między innymi drewna i żywności. Taka działalność to także nowe miejsca pracy na terenach wiejskich. Kluczem do tego winna być wiedza poparta rzetelnymi badaniami naukowymi z poszanowaniem podstawowych praw człowieka, jak dostęp do pracy i podstawowe bezpieczeństwo zapewnione przez dobrze funkcjonującą rodzinę.
W obecnej sytuacji Polski warunkiem dla realizacji unikatowej polskiej drogi zrównoważonego rozwoju jest przeciwstawienie się obecnie prowadzonej polityce koalicji rządzącej PO-PSL, polegające na:
A) Stanowczym sprzeciwie wobec prób zmiany formy organizacyjno-prawnej Polskich Lasów Państwowych. Lasy Państwowe mają służyć – jak dotychczas – społeczeństwu, a nie liberalnemu biznesowi zainteresowanemu powierzchnią lasów obejmującą ponad 7,5 miliona hektarów i ogromnymi zasobami znajdującymi się pod lasami.
B) Konieczności renegocjacji pakietu klimatyczno-energetycznego w duchu konwencji klimatycznej ONZ. Wspomniany pakiet nie może być technokratyczną i utopijną wizją; jeśli ma funkcjonować, to musi uwzględnić pochłanianie dwutlenku węgla przez lasy. Polskie Lasy Państwowe, prowadząc trwale zrównoważoną gospodarkę leśną, są przygotowane do zwiększonego pochłaniania dwutlenku węgla. Wiąże się to ze wzrostem różnorodności biologicznej w lasach i może być źródłem dodatkowych dochodów ludności na terenach niezurbanizowanych. W obecnym wydaniu pakiet klimatyczno-energetyczny jest wysoce niesprawiedliwy w stosunku do niektórych państw stowarzyszonych w UE. W odniesieniu do Polski skutkuje niebotycznym wzrostem cen energii, blokadą polskich zasobów energetycznych, uzależnianiem od obcych technologii i wzrostem bezrobocia
C) Obronie polskiej ziemi leśnej i rolnej przed niekontrolowaną spekulacją powodującą pozbawianie prawa własności rdzennych mieszkańców polskiej wsi.
D) Tworzeniu miejsc pracy na terenach wiejskich poprzez produkcję unikatowej dobrej żywności i sprzedaż bezpośrednią produktów przetworzonych w gospodarstwach rodzinnych.
E) Zdecydowanej eliminacji możliwości produkcji żywności na bazie genetycznie modyfikowanych organizmów.
- Uczestnicy Konferencji mają nadzieję, że zestawione wnioski będą stanowić podstawę do dyskusji nad koncepcją zrównoważonego rozwoju opisaną w Encyklice Ojca Świętego Franciszka Laudato Si.
W imieniu Komitetu Organizacyjnego:
o.dr Zdzisław Klafka
Mariusz Błaszczak
prof. dr hab. Jan Szyszko