Święty Krzyż to najstarsze polskie sanktuarium narodowe.
Świętokrzyskie sanktuarium po raz kolejny było miejscem imprezy plenerowej upamiętniającej dziękczynną pielgrzymkę króla Władysława Jagiełły po odniesieniu zwycięstwa nad Krzyżakami w bitwie pod Grunwaldem. Wydarzenie zorganizowane przez Starostwo Powiatowe w Kielcach, Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, Chorągiew Rycerstwa Ziemi Sandomierskiej i Sandomierski Ośrodek Kawaleryjski rozpoczęła Msza św. której przewodniczył superior o. Rafał Kupczak OMI zaś homilię wygłosił mistrz nowicjuszy o. Krzysztof Jamrozy OMI. Po niej barwny korowód wyruszył na błonia, gdzie zebrani powitali króla wraz z rycerstwem. Ostatnich kilkaset metrów król przebył pieszo ubrany w strój pielgrzymi, pokłonił się relikwiom Drzewa Krzyża Świętego i zainaugurował pokazy gonitw rycerskich, musztry bojowej oraz rycerskiego kunsztu.
Święty Krzyż to najstarsze polskie sanktuarium narodowe. Klasztor benedyktyński miał tutaj ufundować Bolesław Chrobry w 1006 roku. W opactwie na szczycie Łysicy przechowywane są relikwie Drzewa Krzyża Świętego. Najpierw byli tutaj obecni benedyktyni. W wyniku kasaty na wniosek zaborcy rosyjskiego majątki kościelne zostały przejęte przez państwo pozostające pod protektoratem carskiej Rosji. W 1936 roku do opieki nad sanktuarium zostali zaproszeni Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej. Objęli część zabudowań klasztornych z bazyliką, które podnieśli z ruiny. Od upadku reżimu komunistycznego w Polsce nieprzerwanie starali się o powrót do sakralnego charakteru: skrzydła zachodniego, w którym mieściło się najpierw więzienie carskie, a potem więzienie polskie, a także tzw. szpitalika pobenedyktyńskiego. W 2023 roku obiekt klasztorny na Świętym Krzyżu powrócił do swoich pierwotnych granic i przeznaczenia. Wraz z reintegracją zabudowań klasztornych na Świętym Krzyżu nie zmienił się dotychczasowy prawny zakres ochrony przyrody na tym obszarze, jak również ochrona zabytków.
W klasztorze na Świętym Krzyżu znajduje się dom nowicjatu Polskiej Prowincji Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej.
