Jezuici są zakonem, który wywarł olbrzymi wpływ na kształt Kościoła katolickiego i kulturę Europy w dobie baroku i oświecenia. Prowadził też szeroką i owocną działalność misyjną w Ameryce Południowej, Afryce i Azji. Do dziś jezuici słyną na całym świecie z bardzo dobrych szkół różnych szczebli. Jezuici-kapłani składają dodatkowy czwarty ślub – posłuszeństwa papieżowi.
„Od prawie 500 lat działamy wszędzie tam, gdzie potrzebuje nas świat. Parafie i sanktuaria, duszpasterstwa, ośrodki liturgiczne, kapelanie, domy rekolekcyjne, misje. Szkoły i uniwersytety, media, wydawnictwa, instytucje kulturalne, ośrodki sportowe. Praca społeczna, służba uchodźcom, ekologia, ośrodki terapeutyczne, dialog międzyreligijny” – tak przedstawiają się jezuici na swej oficjalnej polskiej stronie internetowej.
Historia
Towarzystwo Jezusowe – bo tak brzmi pełna nazwa zakonu – założył w 1534 r. św. Ignacy Loyola (1491-1556), Bask, który po latach służby rycerskiej przeżył nawrócenie (20 maja 1521) i postanowił oddać się Kościołowi. Ignacy nakreślił zarys konstytucji nowego zakonu, który zatwierdził papież Paweł III 27 września 1540 r.
Konstytucje zakonne mówią, że został on powołany: „do obrony i szerzenia wiary oraz doskonalenia dusz w życiu i nauce chrześcijańskiej (…) przez publiczne głoszenie kazań, wykłady i wszelkiego rodzaju posługę słowa Bożego oraz przez Ćwiczenia duchowne, nauczanie religii (…) niesienie pociechy duchowej”. Hasłem jezuitów jest: „Wszystko na większą chwałę Bożą” (ad maiorem dei gloriam).
W początkowym okresie jezuici najwięcej uwagi poświęcali utwierdzaniu siebie w wierności Kościołowi i walce z reformacją w Europie. Katechizowali prosty lud, głosili kazania, ożywiali życie sakramentalne, zbudowali system szkolnictwa i wychowania młodzieży, poprzez dysputy z innowiercami i publikacje apologetyczne ukazywali prawdy wiary Kościoła katolickiego.
Zakon rozprzestrzenił się bardzo szybko w całej Europie i na innych kontynentach, m.in. na Dalekim Wschodzie, w Afryce i Ameryce, gdzie jezuici docierali jako misjonarze. Zasłużyli się zwłaszcza w ewangelizacji Indii, Japonii, Chin, Brazylii, Paragwaju (słynne redukcje dla Indian Guaraní), Kanady i Afryki. O ile w 1556 r. było około tysiąca zakonników, to w 1749 r. już 22,5 tys.
W okresie oświecenia zakon był bardzo mocno atakowany jako główna podpora Kościoła katolickiego, którą się stał w ciągu dwóch wieków działalności. Pod naciskiem rządów Europy, zwłaszcza Burbonów, papież Klemens XIV w 1773 r. skasował Towarzystwo, które jednak przetrwało na wcielonych do Rosji ziemiach polskich, gdyż caryca Katarzyna II nie uznała papieskiego dekretu. Pod wpływem polskich jezuitów papież Pius VI przywrócił w 1814 r. zakon do istnienia. Ponowny wzrost nastąpił bardzo szybko. Wybitnym przełożonym generalnym Towarzystwa był (w latach 1915-1942) Polak, o. Włodzimierz Ledóchowski. Po II wojnie światowej zakon rozwijał się szczególnie na terenach misyjnych, zwłaszcza w Azji i Afryce.
W ciągu ponad 450 lat istnienia jezuici dali Kościołowi 52 świętych, 180 błogosławionych, a także dwóch Doktorów Kościoła (św. Piotr Kanizjusz i św. Robert Bellarmin), jednego papieża (Franciszek) oraz 41 kardynałów (obecnie jest ich sześciu: Pedro Barreto z Peru, Michael Czerny z Kanady, Jean-Claude Höllerich z Luksemburga, Luis Ladaria z Hiszpanii, Sigitas Tamkevičius z Litwy i Albert Vanhoye z Francji). Do najsłynniejszych jezuitów w historii należeli misjonarze: św. Franciszek Ksawery, św. Piotr Klawer, o. Matteo Ricci; teolodzy: kard. Augustin Bea, kard. Jean Daniélou, kard. Henri de Lubac, o. Karl Rahner; filozof i paleontolog o. Pierre Teilhard de Chardin.
W 1965 r. liczba zakonników przekroczyła 36 tys. (najwięcej w historii), w tym 20 tys. kapłanów pracujących w niemal 2,2 tys. parafii na całym świecie. Od tamtej pory jest ich coraz mniej, co ma związek z kryzysem powołań kapłańskich i zakonnych w ogóle, którego początki sięgają lat 50. XX w. Pociąga to za sobą łączenie jezuickich prowincji w niektórych krajach i zamykanie wielu prowadzonych dzieł lub przekazywanie ich ludziom świeckim.
Obecnie na całym świecie jest 16,7 tys. członków zakonu, pracujących w 1,5 tys. placówek. Mimo to nadal jezuici pozostają najliczniejszym katolickim instytutem zakonnym, wyprzedzając salezjanów i braci mniejszych (franciszkanów).
Jezuici w Polsce
Do Polski jezuitów sprowadził w 1564 r. kard. Stanisław Hozjusz. Głównym polem ich pracy było szkolnictwo. Do najbardziej znanych przedstawicieli Towarzystwa Jezusowego w Polsce należą: św. Stanisław Kostka, św. Andrzej Bobola, św. Melchior Grodziecki, o. Piotra Skarga, o. Kazimierz Sarbiewski, o. Jakub Wujek oraz czołowi przedstawiciele polskiego oświecenia: o. Adam Naruszewicz, o. Grzegorz Piramowicz, o. Franciszek Bohomolec, o. Franciszek Kniaźnin, a w najnowszych czasach: kard. Adam Kozłowiecki, o. Andrzej Koprowski i o. Adam Żak.
W Polsce istnieją dwie prowincje: wielkopolsko-mazowiecka – prowincjałem jest o. Zbigniew Leczkowski i prowincja Polski południowej – prowincjałem jest o. Jarosław Paszyński. Łącznie skupiają ponad 600 zakonników.
Jezuici prowadzą trzy szkoły podstawowe (Gdynia, Mysłowice, Nowy Sącz), trzy licea (Gdynia, Kraków, Nowy Sącz) i dwie szkoły wyższe (Akademia Ignatianum w Krakowie i Collegium Bobolanum w Akademii Katolickiej w Warszawie), ponadto dwa centra edukacyjne (Mysłowice, Warszawa) i cztery bursy (dwie w Krakowie, po jednej w Nowym Sączu i Wrocławiu). Mają 10 ośrodków rekolekcyjnych, a także własne media, m.in. portal Deon.pl, trzy wydawnictwa: WAM, Rhetos i „Mocni w Duchu”, kwartalnik „Życie duchowe”, dwumiesięcznik Odnowy w Duchu Świętym „Szum z Nieba” i kwartalnik „Manreza” poświęcony duchowości ignacjańskiej. Prowadzą 30 parafii i kościołów, w tym słynne sanktuarium w Świętej Lipce oraz sanktuarium Matki Bożej Łaskawej i św. Andrzeja Boboli w Warszawie.
W Warszawie istnieje polska filia Katolickiego Biura Informacji i Inicjatyw Europejskich (OCIPE) – ośrodka prowadzonego przez jezuitów w Strasburgu i Brukseli, który gromadzi informacje o inicjatywach katolików i innych wspólnot chrześcijańskich w procesie integracji Europy.
Jezuici dziś
Realizacja celów wyznaczonych przez św. Ignacego odbywa się poprzez głoszenie kazań, spowiadanie, prowadzenie rekolekcji i misji, wychowanie młodzieży, kierowanie organizacjami katolickimi, działalność naukową i publicystyczną oraz duszpasterstwo w szpitalach i więzieniach. Do tradycyjnych form apostolstwa w XIX i XX w. doszły nowe zaangażowania: propagowanie katolickiej etyki społecznej, praca na rzecz szerzenia sprawiedliwości, pomoc uchodźcom, ekumenizm, konfrontacja z ateizmem, zaangażowanie w media.
Jednym z głównych pól pracy, głęboko zakorzenionym w jezuickiej tradycji, są Ćwiczenia duchowne – program rekolekcji formacyjnych opracowanych przez św. Ignacego, który proponowany jest kapłanom i zakonnicom, a przede wszystkim ludziom świeckim.
Jezuici posiadają na całym świecie gęstą sieć przedszkoli, szkół podstawowych i średnich oraz uniwersytetów. Ogromny dorobek naukowy mają uczelnie działające w Rzymie: Papieski Uniwersytet Gregoriański, Papieski Instytut Biblijny oraz Papieski Instytut Wschodni.
Wielu zakonników poświęca się pracy w parafii, katechizowaniu w szkołach i apostolstwu rekolekcyjno-misyjnemu, inni udzielają się w stowarzyszeniach i ruchach kościelnych, np. w powstałych z inspiracji zakonu: Apostolstwie Modlitwy, Wspólnocie Życia Chrześcijańskiego, Towarzystwie Przyjaciół Trędowatych czy w Jezuickim Wolontariacie Europejskim (JEV). Prowadzą również kilka ośrodków duszpasterstwa akademickiego. Wielu kapłanów pełni funkcję kapelanów w szpitalach i więzieniach oraz wykonuje różnorakie posługi wśród niepełnosprawnych. W ostatnim czasie ogromną rolę ma do odegrania Jezuicka Służba Uchodźcom (JRS), która niesie pomoc pomimo pandemii.
Jezuici są bardzo mocno zaangażowani w dziedzinę mediów, m.in. przez 80 lat prowadzili Radio Watykańskie, wydają opiniotwórcze czasopisma, takie jak: „La Civiltà Cattolica” we Włoszech i „Nouvelle Revue Théologique” w Belgii. W Polsce kierują Redakcją Katolickich Programów Radiowych, działającą w ramach Polskiego Radia.
Duchowość
Celem jezuitów jest służba Chrystusowi w Kościele pod sztandarem Krzyża i przewodnictwem Namiestnika Chrystusowego na ziemi „na większą chwałę Bożą”. Istotą duchowości zakonu jest miłość ku Bogu, przenikająca całą działalność. Życie zgodne z charyzmatem zakonu ma być ciągłym wydawaniem się w ręce Boga, aby być całkowicie do Jego dyspozycji, jak najpełniej uczestniczyć w misji zbawczej Chrystusa i upodabniać się do Niego w miłości do Boga i ludzi, w czystości, ubóstwie i posłuszeństwie. Cechą charakterystyczną tego posłuszeństwa nie jest rygor zewnętrzny, ale umiłowanie woli Bożej, objawiającej się w konstytucjach i woli przełożonych.
Szczególnym rysem duchowości jezuitów jest wielkoduszność oraz uniwersalizm. Uniwersalizm oznacza ruchliwość apostolską i zdolność do adaptacji w różnych warunkach życia i służby we współczesnym świecie.
Formacja jezuity składa się zasadniczo z następujących etapów: dwuletniego nowicjatu, zakończonego „pierwszymi ślubami”, poprzez które definitywnie wyraża się wolę życia w zakonie; studiów filozofii; tzw. magisterki, czyli praktyki pastoralno-pedagogicznej; studiów teologii oraz tzw. trzeciej probacji. Po tym ostatnim okresie zarówno kapłani, jak i bracia składają „ostatnie śluby” i od tej chwili zostają w pełni włączeni do zakonu. Czas formacji trwa około 12 lat.
Jezuici-kapłani dopuszczeni do złożenia uroczystej profesji zakonnej, oprócz ślubów wspólnych dla wszystkich zakonów, składają czwarty ślub – posłuszeństwa papieżowi. Ślub ten jest charakterystyczny dla Towarzystwa Jezusowego i jego charyzmatu. Oznacza, że jezuita musi być gotowy przyjąć każdą misję, którą wyznaczy mu Ojciec Święty.
Jezuici nie używają habitu, lecz specjalnego stroju zakonnego, który składa się z czarnej sutanny kapłańskiej, bez guzików, z białą koloratką wystającą ponad kołnierzyk, przepasanej tkanym szerokim (około 11 cm) czarnym wełnianym pasem, wiązanym z prawej strony, z luźno opadającymi końcami, zakończonymi frędzelkami.
bł, pb (KAI) / Warszawa
