Ekspozycja została przygotowana z okazji przypadającej w tym roku 40. rocznicy pierwszej pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski. Wystawę przygotował oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach przy współudziale Jasnogórskiego Instytutu Maryjnego oraz Stowarzyszenia „Solidarność i Niezawisłość”.
Na wystawie prezentowanych jest prawie 40 wielkoformatowych fotografii ze zbiorów Instytutu Prymasowskiego oraz archiwum Instytutu Pamięci Narodowej – w większości dotąd nie znanych i nigdy wcześniej nie publikowanych. Wynikiem międzynarodowej kwerendy prasowej jest zbiór przywołanych na wystawie tytułów artykułów z prasy niemieckiej, włoskiej, holenderskiej, francuskiej i amerykańskiej. Ważnym uzupełnieniem narracji są również fragmenty wypowiedzi przedstawicieli władz komunistycznych na temat pielgrzymki – w okresie przygotowań i po jej zakończeniu.
Otwarcia wystawy dokonali: dr Andrzej Sznajder, dyrektor oddziału katowickiego Instytutu Pamięci Narodowej, o. Marian Waligóra, przeor Jasnej Góry oraz w imieniu organizatorów o. Mariusz Tabulski, definitor generalny Zakonu Paulinów, dyrektor Jasnogórskiego Instytutu Maryjnego.
„Postanowiliśmy opowiedzieć historię tej pielgrzymki głównie za pomocą fotografii, które znajdują się w większej części w zasobie archiwalnym IPN. To są fotografie, które nie były dotychczas nigdy publikowane – powiedział otwierając wystawę dr Andrzej Sznajder, dyrektor oddziału katowickiego Instytutu Pamięci Narodowej – Dodatkowo, i tu wielkie podziękowania dla Instytutu Prymasowskiego, z którego zasobu fotografii tej pielgrzymki również mogliśmy skorzystać”.
Jak dodał dr Andrzej Sznajder, wersja wizualna wystawy wzbogacona jest fragmentami przemówień papieskich, które są skonfrontowane z fragmentami z dokumentów partyjnych i władz komunistycznych Polski: „Przebija z nich po pierwsze niechęć do zapraszania papieża do Polski, po drugie obawy o skutki przede wszystkim polityczne tej pielgrzymki – obawy, jak miały pokazać następne lata, zupełnie uzasadnione, z których przebija przekonanie, że to, co wydarzy się w Polsce, może mieć znaczenie również daleko poza granicami Polski”.
Wystawa ma też na celu pokazanie echa pierwszej papieskiej pielgrzymki do Polski na arenie międzynarodowej: „Przeprowadziliśmy kwerendę w prasie zagranicznej, w której wspominano o pielgrzymce. To, co zaprezentowaliśmy na tej wystawie, to zaledwie ułamek tego, co udało nam się wydobyć i ustalić. Nie było znaczącego dziennika czy tygodnika w prasie zagranicznej, który by o pielgrzymce Jana Pawła II nie wspomniał. Przebija z nich też to przekonanie, które my dzisiaj mamy – o wyjątkowości i nadzwyczajnych skutkach, które ta wizyta Jana Pawła II w Polsce i w Ojczyźnie odniesie już niebawem”.
Ekspozycja zaopatrzona jest w qr-kody, za pomocą których można w internecie dotrzeć do nagrań przemówień papieskich i do reportaży dziennikarzy Radia Wolna Europa.
„Pragnę gorąco podziękować gospodarzom tego miejsca za umożliwienie zaprezentowania naszej wystawy. Doprawdy trudno sobie wyobrazić miejsce bardziej właściwe, w którym mogłaby ona stanąć – mówił dr Andrzej Sznajder – Przez ostatnie 3 tygodnie była prezentowana na Zamku Królewskim w Warszawie, czyli w miejscu, od którego pamiętna pielgrzymka Jana Pawła II przed 40. laty się rozpoczęła. Naszym zamiarem jest, by w ciągu ok. 9 miesięcy odwiedziła wszystkie te miejsca, w których wówczas przebywał papież”.
„Ta wystawa to synteza tego, jak możemy historycznie patrzeć na tę pielgrzymkę i na skutki, które ona za sobą pociągnęła” – podkreślił dr Sznajder.
„Jest to przypomnienie tych wydarzeń, sięgnięcie do bogactwa nauczania papieskiego, jak również poprzez spotkanie z multimediami, z fotografiami w tej przepięknej scenerii jasnogórskiej, jest to przypomnienie tego niesamowitego czasu, który przeżywała wtedy Polska, udręczona czasami komunizmu – podkreślił podczas otwarcia o. Marian Waligóra, przeor Jasnej Góry – Wydaje mi się, że ta wystawa pokazuje piękno serc Polaków, którzy tak bardzo okazywali radość, że po raz pierwszy na tej ziemi stanął papież, i to jeszcze rodem z Polski”. Ojciec przeor na ręce dyrektora IPN w Katowicach przekazał okolicznościowy medal, który Klasztor jasnogórski wydał z okazji 40-tej rocznicy pierwszej pielgrzymki papieża Jana Pawła II na Jasną Górę.
„Chcemy z radością otworzyć tę wystawę dla wszystkich pielgrzymów, którzy dzisiaj, ale także przez okres wakacji, nawiedzą Jasną Górę” – powiedział o. Mariusz Tabulski.
/otwarcie ekspozycji
Wystawa prezentowana będzie przez 2 miesiące, do 27 sierpnia. Autorami ekspozycji są: dr Anna Badura, Ryszard Mozgol i dr Andrzej Sznajder (IPN Katowice).
„To, co widać na tych zdjęciach to emocje, które da się wyczytać z twarzy, tłumy ludzi żywo reagujących na przejeżdżającego ulicami miast papieża. To są zdjęcia bardzo dynamiczne, zaskakujące, nie jakieś ustawiane, nie statyczne, ale przemawiające wręcz atmosferą tamtej chwili” – mówił w rozmowie z dziennikarzami dr Andrzej Sznajder
Wystawie towarzyszyła sesja popularnonaukowa „Na drodze do wolności. Pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II na Jasnej Górze w 1979 r.”, która odbyła się w Jasnogórskim Instytucie Maryjnym. W programie znalazły się prelekcje:
– dr hab. Adam Dziurok
– Bartosz Kapuściak
– dr Jarosław Durka
– dr Andrzej Sznajder
Bartosz Kapuściak z katowickiego oddziału IPN podczas sesji wygłosił referat „’Ochrona’ Częstochowy przed papieżem. Zabezpieczenie pielgrzymki Jana Pawła II w 1979 r. przez Wojskową Służbę Wewnętrzną”. „Chodzi tutaj, w cudzysłowiu, o ‘ochronę’ Częstochowy przed papieżem – czyli o kontrwywiad wojskowy, który podobnie jak Służba Bezpieczeństwa i milicja licznie uczestniczył w zabezpieczeniu tej pielgrzymki. Były to dość tłumne oddziały patroli WSW – ponad 500 patroli uczestniczyło w tym jednym dniu, kluczowym, kiedy papież był w Częstochowie. Wyławiano z tłumu transparenty, które nie były przychylne władzy, żołnierzy w mundurach, aby według ówczesnej władzy – nie zhańbili munduru. To ważne, żeby pokazać, że obok Służby Bezpieczeństwa istniał organ, który i opozycję, i ‘Solidarność’, i alumnów rozpracowywał, i zabezpieczał tę pielgrzymkę poprzez agenturę i tajny aparat” – mówił w rozmowie z dziennikarzami Bartosz Kapuściak
Dr hab. Adam Dziurok z katowickiego IPN podczas sesji mówił na temat: „Władze partyjno-państwowe wobec pielgrzymki Jana Pawła II na Jasnej Górze”. „Papież był dla władz komunistycznych poważnym problemem politycznym, ideologicznym, społecznym, i słusznie władze partyjno-państwowe obawiały się Polaka – papieża – mówił dziennikarzom dr hab. Adam Dziurok
o. Stanisław Tomoń