– Chciałbym opowiedzieć o przygodzie z objawieniem siostry Faustyny, które zmieniło moje spojrzenie na świat – powiedział Ernest Bryll w 2012 r. zapytany o osoby, które wywarły wpływ na jego życie. Poeta, dramaturg i scenarzysta, autor popularnego w latach 80. songu „Psalm stojących w kolejce” oraz poetyckiego dramatu „Wieczernik”, wystawianego w stanie wojennym w kościele przy ul. Żytniej w Warszawie, zmarł 16 marca br.
Chciałbym opowiedzieć o przygodzie z objawieniem siostry Faustyny, które zmieniło moje spojrzenie na świat.
Nie mogę powiedzieć, że nic nie wiedziałem o Faustynie – coś tam wiedziałem, ale nie byłem specjalnie zainteresowany tymi sprawami. Traktowałem to jako obrzeże religii, pewien rodzaj folkloru religijnego; nawet nie kwestionowałem, że Faustyna miała objawienia, ale nie robiło to na mnie najmniejszego wrażenia.
W stanie wojennym był wystawiany „Wieczernik” w kościele na Żytniej. To właśnie tutaj w 1925 roku wstąpiła do Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia Helenka Kowalska, w zakonie siostra Faustyna. Podczas prób, gdy przechodziłem korytarzem, widziałem jeden z rysunków, robionych dla Faustyny przedstawiający Jezusa miłosiernego z jej wizji. Przechodziliśmy obok tego – i nic nie widzieliśmy. Co więcej, po „Wieczerniku” ks. Czarnowski, który był proboszczem kościoła, jeszcze wtedy w budowie, zaproponował mi, że mogę wziąć stare cegły szamotowe z rozbieranych pieców na kominek, bo wiedział, że buduję dom, a cegły szamotowe były wtedy nie do dostania. Ksiądz nawet dodał, że jest prawdopodobne, że w tych piecach Faustyna piekła chleb. Wziąłem je i powstał z nich bardzo ładny kominek, którego używam do dziś.
Popularność orędzia miłosierdzia w Irlandii
Potem minęły lata stanu wojennego i w 1991 r. zostałem pierwszym ambasadorem w Irlandii, ambasadorem dość nietypowym, bo poetą, który wraz z żoną tłumaczy irlandzkie wiersze. I zdarzyło się chyba w 1992 r., że pojechałem do małego prywatnego hoteliku odbierać jakiegoś artystę i tam nagle zobaczyłem na ścianie obrazek z Faustyną i obraz Miłosiernego. Zbiega właścicielka tego hoteliku, Irlandka, i mówi: „Pan jest z Polski, to niechże nam Pan opowie, jak to było z tą Faustyną, bo u nas w Irlandii to jest bardzo ważne objawienie”. A tu ja stoję, jak ten tępy, coś ględzę, ale naprawdę to nic nie wiem. No, jakoś z tego wybrnąłem. Myślę – niedobrze, że nic nie wiem, bo się zorientowałem, że w Irlandii orędzie miłosierdzia to jest jeden z głównych punktów kultu, prawie narodowego.
W parę tygodni później moja żona znalazła się w podobnej idiotycznej sytuacji: poszła z córeczkami do kościoła w zamożnej, inteligenckiej dzielnicy i tam jakaś pani, która zorientowała się, że jest Polką, zapytała ją o Faustynę. I żona również niewiele mogła powiedzieć. Uzgodniliśmy, że musimy zdobyć jakąś wiedzę na ten temat: zaczęliśmy ściągać materiały, dowiadywać się. Jeszcze „Dzienniczka” nie zaczęliśmy czytać, bo cośmy dotknęli, to była jakaś trudność – może wpłynął na to pośpiech tego życia, załatwianie wielu spraw. „Dzienniczek” wydawał się nam jakiś przaśny, nieskoordynowany, nie chciało nam się przebrnąć przez zewnętrzną powłokę, bo to przecież relacjonuje zakonnica, która nie ma wykształcenia, dlatego to jest bardzo prościutkie, czasami naiwne, choć rzeczy relacjonowane są bardzo ważne. Mogliśmy już jednak mówić, jak nas pytali, bo pytali bardzo często, i to Irlandczycy z różnych warstw społecznych. Potem wróciliśmy do Polski.
Przychodzi siostrzyczka podkuchenna…
W Polsce związałem się z produkcją filmową. Pracowałem z moim kolegą, młodszym o prawie dwadzieścia lat, Marianem Terleckim, który nawet w czasie stanu wojennego przemieszkiwał u mnie, bo był z Gdańska. Marian Terlecki jako producent zrobił film o Faustynie, ten film o którym kiedyś słusznie powiedziano, że ratował w pewnym momencie honor polskiej kinematografii. Fabuła tego filmu była właściwie trudna do pokazania, film oparty jest na delikatnych skojarzeniach i relacjach. Faustynę grała świetnie Dorota Segda.
Film zostawiał jakieś wrażenie mistyczne, oparte na przeświadczeniu, że Faustyna nie mogła być zrozumiana, a cała jej droga życiowa polegała na tym, że musiała przepychać sprawę nie do przepchnięcia. Bo wyobraźmy sobie, że nam się objawia Pan Jezus i że mamy załatwić, żeby w jakimś kościele zawisnął Jego obraz. Przy naszych nawet dość dobrych stosunkach z Episkopatem czy księżmi, to ja już widzę, że to jest rzecz nie do wykonania. A tam się tak jakoś dziwnie działo, że ta dziewczyna znajdowała osoby, choćby księdza Sopoćkę, które jej pomagały, mimo całego oporu środowiska. Bo opór był ogromny! Ale spróbujmy zrozumieć też tę drugą stronę, choćby przełożoną: przychodzi do niej siostrzyczka podkuchenna i mówi, że Jezus jej się objawił i jeszcze kazał malować obraz. Przecież ona zwaliła na głowę tej przełożonej problemy zupełnie bezsensowne! Czy Jezus naprawdę potrzebuje takiego obrazu?
Kiedyś w czasie spotkania z Marianem, żona go spytała, jak ty widzisz tę Faustynę, czy znasz „Dzienniczek”? A Marian, który nie był człowiekiem wielce uczuciowym, powiedział: „Ja przeczytałem to bardzo, bardzo dokładnie, kiedy w latach 80-tych siedziałem w więzieniu”. Wobec niego prowadzono bowiem bardzo brutalną akcję, bo on załatwił kamery dla „Solidarności” i w stanie wojennym je ukrył, w związku z czym został oskarżony o złodziejstwo. Próbowano mu wytoczyć proces nie polityczny, ale zwykły kryminalny. Marian dodał, że to była przez pewien czas jedyna książka, którą czytał. Poprosiliśmy go o „Dzienniczek”. Przyniósł nam stare wydanie w ceratowej czarnej oprawie, może jedno z pierwszych.
Gdy zacząłem czytać, miałem wrażenie, że otrzymuję bardzo głębokie przesłanie, które nie jest w stanie objąć tego na takim poziomie, na jakim bym chciał. Mieszają się tam rzeczy trochę naiwne z rzeczami ważnymi, ale jednocześnie jest to poczucie, że to naprawdę Jezus jej się objawia. Nawet On mnie trochę denerwował, bo ją tak męczył, a mógł przecież wybrać sobie kogoś innego, który by to szybko załatwił. A przez to, że wybrał sobie Faustynkę, to orędzie nie ma żadnych szans. I jednocześnie wbrew oporowi wszystkich, łącznie z oporem całych kół Episkopatu, to się realizowało. I potem takie dziwne przypadki, że Wojtyła chodził do pracy koło tego klasztoru i coś do niego może przemówiło, że jak został papieżem, zaczął o to walczyć.
Ciągła szarpanina świata i Boga
Wtedy zdałem sobie sprawę, że to bardzo poważnie zmieniło moje życie. Zacząłem myśleć sobie, że właściwie wszystkie ważne sprawy, a szczególnie te, które my uważamy, że są nadawane przez Boga światu, nie mogą być nadane cudem, bo świat opiera się na wolnej woli, i że zawsze jest to jakby z góry skazane na przegraną. Pomyślałem sobie, że gdyby były jakieś anioły public relations, to przecież wyrywałyby sobie pióra z powodu planu Boga zesłania Jezusa na ziemię. To wszystko było bezsensownie zorganizowane: zesłanie do narodu, który był pogardzany, do jakiejś Galilei, która była pogardzana przez tych ważnych z Judei, do języka aramejskiego, który był znany, ale prowincjonalny. W dodatku Jezus pewnie mówił z akcentem galilejskim, który wyniósł z miejsca swego urodzenia, bo przecież po akcencie poznawano jego uczniów. Musiał wkurzać tych wszystkich faryzeuszy. Wyobraźmy sobie, że ktoś teraz mówi ważne rzeczy z akcentem śląskim albo lwowskim. To wszystko nie miało sensu! To trzeba było zrobić w innej rodzinie, w innym kraju, w innym wykształceniu, żeby to poszło w świat. Przecież to wszystko było zamierzone co najwyżej na jakieś beznadziejnie prowincjonalne!
Choć muszę przyznać, że jako poeta intuicyjnie czułem inaczej. W „Wieczerniku” jest taka scena, gdzie Magdalena podczas rozmowy z Nieznajomym mówi, że zmartwychwstanie może dokonać się tam, gdzie jest ciemno jak w grobie. Czyli jako poeta coś przeczuwałem, ale nie obejmowałem tego intelektualnie. Zacząłem zastanawiać się, na czym polega posłannictwo miłosierdzia, które z punktu widzenia logiki jest bezsensowne. Albo jest sprawiedliwość, albo jest miłosierdzie.
Przypomniałem sobie moją dyskusję z rabinem – bo lubię się zajmować filozofią żydowską, szczególnie chasydzką, jako goj – jak Bóg mógł stworzyć taki świat: wszechdoskonały Bóg, wszechsprawiedliwy, wszech-, wszech- stworzył coś, co jest niedoskonałe, niespójne, czasowe… Jak doskonałość mogła stworzyć niedoskonałość? Jak wieczność mogła stworzyć czasowość? Odpowiedź jest w jednej haggadzie, czyli przypowieści, że On chciał znaleźć coś, co mógłby kochać. A może kochać coś, co jest odrębne od niego i co może jego miłość przyjąć albo odrzucić, bo wtedy jest ta relacja kochania. Jak mówi haggada: wciągnął jakby wieczność, tak jak się brzuch wciąga, i w tej przestrzeni powstała niedoskonałość. Istnieje to ciągłe napięcie między niedoskonałością świata a doskonałością Boga i ciągła szarpanina świata i Boga, żeby się zbliżyć do siebie, bo my chrześcijanie szczególnie wierzymy, że Bóg jest zakochany w nas jakąś obłąkaną miłością i z powodu tej niesłychanej miłości stał się człowiekiem. To przyjmuje tylko chrześcijański monoteizm, inni tego nie przyjmują, i z punktu widzenia prostej logiki mają rację! Bo to jest jakiś zupełny bezsens. Tak jak niemożliwe jest miłosierdzie wobec sprawiedliwości.
Historia Faustyny zmieniła moje nastawienie do świata
Nagle zrozumiałem, że tu wypełnia się coś, co przekracza tak zwaną normalną logikę świata. Objawienie Faustyny właśnie punktuje tę sprawę, bo przecież dawniej, w Ewangeliach, też o tym mówiono. Ale może teraz szczególnie było światu potrzebne: zdanie sobie sprawy, że jest nielogiczność tej miłości i nielogiczność tego miłosierdzia, i tego zakochania się w nas Boga, i tego wybaczania, i tego bólu Boga – można to tak nawet powiedzieć – która tworzy przestrzeń w obecnym czasie dającą nam szansę. Może coś stało się w tym świecie takiego, że trzeba było wyłożyć kawę na ławę, łopatą do głowy, i że to padło jak zwykle na kogoś, który z punktu widzenia public relations nie miał najmniejszych szans. I po raz kolejny zostało to zrobione w sposób niebywały, bo ten kult rośnie na całym świecie w sposób zastanawiający.
Powiedzmy sobie uczciwie, że nie jest ten kult zbyt kochany przez ludzi, którzy próbują zrozumieć naszą relację z Bogiem intelektualnie. Bo to okropnie przeszkadza, jak przeszkadzał ten smród pieluszek w narodzeniu w pierwszych wiekach chrześcijaństwa – nie mogli przyjąć Boga, który sikał w pieluchy, nawet krzyczano, że trzeba wywalić tą część Ewangelii Łukaszowej. Podobnie z miłosierdziem jest coś nie w porządku logicznie, i właśnie w tym nieporządku kryje się niebywała szansa, bo to odpowiada naszym skrytym marzeniom, że jednak jakoś zostaniemy zrozumiani.
Historia Faustyny zmieniła moje intelektualne i uczuciowe nastawienie do świata i do tego, jak to będzie z nami i na co my zasługujemy. Bo po sprawiedliwości, to nie zasługujemy na nic, i właściwie powinniśmy sami zagryźć się na śmierć. Ale miłosierdzie daje szansę, tak, że jeżeli jest piekło, to ono jest zaludnione tylko tymi, którzy mówią: zrobiłem źle, bo to mi się podobało – takich ludzi znajdujemy w życiu. Choć większość do końca nie wie, że robi źle, ba, nawet uważają, że robią dobrze! Odtąd zacząłem inaczej patrzeć na świat, na ludzi.
A poza tym zauważyłem, że ten kult szerzy się wśród narodów, które potrzebują szansy miłosierdzia, wśród Irlandczyków, którzy mają poczucie pęknięcia, niejasności swojego położenia; wśród społeczeństw, które wiszą na włosku z powodów politycznych i ekonomicznych, głodu, nieszczęść…
Objawienie o miłosierdziu Bożym pozwoliło mi inaczej spojrzeć także na siebie. Przy czym, niestety, wcale mnie to nie poprawiło! No, ale z drugiej strony uważam, że posiadanie przez Boga ludzkiej natury i posiadanie jej w sposób pełny zakłada zrozumienie, jak trudno być dobrym, będąc niedoskonałym i czasowym.
To wszystko jest idiotyczne logicznie. Bo uważamy, że doskonały Bóg powinien znać wszystko to, co poznał wcielając się w ludzką osobę. A ja myślę, że nie. Myślę, że musiał przyjąć także zasadę wolnej woli, która postawiła go wobec możliwości czynienia tak albo tak. Tak rozumiem np. kuszenie Jezusa na pustyni, które inaczej jest dla mnie żadne, bo przecież jeżeli diabeł by wiedział, że kusi Boga, to jego propozycje są żałosne i śmieszne. Jeżeli Bóg by wiedział, że jest Bogiem będąc kuszony, to jego odpowiedzi są też, że tak powiem, wątpliwe. Dla mnie jedyne wytłumaczenie jest takie, że coś było zawieszone i że On musiał przejść to jako człowiek. Bo to przenikanie się człowieczeństwa i boskości w Jezusie to jest w ogóle rzecz trudna i nie da się tego wytłumaczyć. Myślę, że bez tego przejścia przez miłosierdzie, to chyba bym tego intelektualnie nie zrozumiał, że miałbym poczucie pęknięcia katolicyzmu: na uczuciowy i intelektualny.
To są sprawy trudne. Nasza religia jest po prostu religią oksymoronu – „Bóg się rodzi”. I wszystko w nas jest religią oksymoronu, tzn. coś jest intelektualne, a jednocześnie nie jest. Bo intelektualnie próbujemy podejść do problemów, które właściwie są niemożliwe do pełnego zrozumienia. To są ciągłe pulsowania i są różnego rodzaju odcienie w chrześcijaństwie, a w katolicyzmie szczególnie. Jakby zapytać Faustynkę, to ona przecież nie umiała nic z siebie wyjaśnić, a jednocześnie realizowała rzeczy niemożliwe do wykonania.
Ale istnieje też niebezpieczeństwo, że my się w uczuciowości tak zatopimy, że miłosierdzie zrobi się miałkie. Bo to wszystko jest przeciwne naszym ludzkim wyobrażeniom. Dlatego czasami rozumiem tych, którzy troszkę to studzą, tak jak Faustynkę studzono – przecież wszyscy ją jakby obkładali lodem – „Uspokój się, dziewczyno”. Przecież nie robili tego ze złości.
Gdyby to było wymyślone, to by było bardziej logiczne
Myślę, że istota Faustyny jest istotą naszej wiary: to jest przebijanie się czegoś, co w pewnym momencie staje się zrozumiałe i poddaje się intelektualnemu badaniu, ale przebijanie się przez pewnego rodzaju chwastowisko, niejasności, wątpliwości, że to właśnie takie było zawsze. I myślę, że to jest szalenie ważna rzecz w tym przebijaniu się, bo to daje mnie osobiście przekonanie, że coś, co nie ma w zasadzie żadnych szans z punktu widzenia logicznego, wszystko, co powinno być inaczej zrobione, a jest robione przeciwko temu, daje największe owoce.
Od kiedy to zrozumiałem, zupełnie inaczej patrzę na tzw. ruchy beznadziejne, które bardzo często pojawiają się w historii ludzkości. Odnosi się to także do wielu innych rzeczy, do bytowania naszego. Z jednej strony chcielibyśmy, żeby wszystko działało, a z drugiej widzimy, że to działa zupełnie inaczej. I w tym momencie dla mnie świat robi się bogaty, nieprzewidywalny. Ta linia oksymoronu idzie od samego początku, od narodzenia Jezusa. Właściwie jest niemożliwe to, w co wierzymy. Chrześcijaństwo jest jedyną religią monoteistyczną z wielkich religii, która zakłada oksymoron, niemożliwość. Bo myślę, że gdyby to było tylko wymyślone, to by było o wiele bardziej logiczne.
(Wypowiedź Ernesta Brylla, nagrana 10 maja 2012 r., ukazała się w dwumiesięczniku społeczno-historycznym „Bunt Młodych Duchem” (nr 67/2012), w cyklu: „Jaka osoba poznana osobiście lub poprzez lekturę wywarła wpływ na moje życie?”. Śródtytuły pochodzą od redakcji).
Wysłuchała Dorota Giebułtowicz/KAI
