Podarowana mi niedawno przez ks. Tadeusza Kałużnego SCJ, jego najnowsza książka pt. „Oikonomia kościelna w teorii i praktyce prawosławia”, akurat zbiegła się z sytuacją zgłoszenia przez dwoje młodych osób pragnienia zawarcia małżeństwa mieszanego w cerkwi. On katolik, ona prawosławna, a poznali się w Anglii, gdzie razem pracowali.
Małżeństw katolików z prawosławnymi jest najwięcej szczególnie na wschodzie naszego kraju, jednak znajomi księża z południa Polski mówią, że w ich parafiach podobnych sytuacji jest coraz więcej, a wiąże się to najczęściej z pracą za granicą. Przybywa także chrztów z owych małżeństw.
Wprawdzie co do tych okoliczności istnieją w Kościele katolickim odpowiednie przepisy zawarte w prawie kanonicznym i instrukcji Episkopatu Polski, pomagające duszpasterzom we właściwym podejście do tych sytuacji, to nie za wiele duchowni katoliccy mogą się dowiedzieć, jak to wygląda od drugie strony – prawosławnej. A wydaje się, że pewna znajomość norm postępowania w prawosławiu co do np. chrztu czy małżeństw mieszanych jest duszpasterzom konieczna.
Kiedy więc otworzyłem książkę ks. Kałużnego, który zagadnieniami Kościoła prawosławnego para się od dawna (doktorat w Papieskim Instytucie Wschodnim w Rzymie, habilitacja w Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie), ucieszyłem się jako duszpasterz, szczególnie tym rozdziałem, który dotyczy zastosowania oikonomii kościelnej prawosławia z nieprawosławnymi. Znalazłem bowiem w jego pracy obszerne wiadomości na temat prawosławnego podejścia do małżeństw mieszanych i stosowania w tym przypadku oikonomii duszpasterskiej, mającej na uwadze – także w prawosławiu – prowadzenie ludzi do zbawienia. „Prawosławie stosuje zasadę oikonomii nie tylko w obrębie własnego Kościoła, ale także w relacjach z nieprawosławnymi” – podkreśla autor publikacji, co w konsekwencji odgrywa bardzo ważną rolę w praktycznych relacjach pomiędzy prawosławiem a innymi wyznaniami oraz w dialogu ekumenicznym.
Ucieszyła mnie w książce kierownika Katedry Ekumenizmu Wydziału Teologicznego UPJPIIi profesora tejże uczelni jeszcze jedna rzecz, mianowicie, przedstawienie prawosławnego podejścia do wspólnej modlitwy z nieprawosławnymi. Dlaczego? W latach dziewięćdziesiątych organizowaliśmy w krakowskiej redakcji „Gościa Niedzielnego” konferencje dla mediów przed kolejnymi Tygodniami Modlitw o Jedność Chrześcijan w Krakowie, mieście, gdzie znajduje się piękna Cerkwiew Zaśnięcia NMP z malowidłami Jerzego Nowosielskiego, kościół ewangelicki św. Marcina przy ul. Grodzkiej, Zbór Metodystyczny przy ul. Długiej i wiele innych miejsc modlitw związków wyznaniowych. Potem zwierzchnicy poszczególnych kościołów spotykali się na wspólnym rozważaniu biblijnych tekstów i modlitwie. I trwa to do dzisiaj, a do organizacji owych spotkań włącza się Instytut Teologii Fundamentalnej Ekumenii i Dialogu UP JL II, którego członkiem jest ks. dr hab. Tadeusz Kałużny.
Myślę, że ukazane przez niego w publikacji podejście prawosławnych do wspólnej modlitwy i liturgii jest niezwykle cenne dla wszystkich uczestników owych ekumenicznych spotkań, wśród których są nie tylko duchowni, ale zwykli wierni. Pomaga bowiem lepiej rozumieć zróżnicowane poglądy i stanowiska w prawosławiu co do udziału i charakteru tych nabożeństw i otwarciu się na dialog ekumeniczny z Kościołem prawosławnym.
W swej książce autor poświęca dialogowi ekumenicznemu prawosławia osobny rozdział i widzi w nim istotną rolę oikonomii kościelnej. Opisuje jednocześnie pewne problemy i wyzwania, jakie się z tym wiążą. Uważa przy tym, że „jeśli zasada oikonomii ma odegrać pozytywną rolę w przyszłym dialogu ekumenicznym z udziałem Kościoła prawosławnego, to zarówno strona prawosławna, jak i partnerzy dialogu powinni pogłębić wiedzę na temat oikonomii kościelnej”. I właśnie to poszerzenie wiedzy historycznej, a także natury i istotnych elementów oikonomii dostarcza czytelnikowi ta obszerna publikacja, do której powstania przyczyniły się nie tylko lata badań naukowych autora, przestudiowanie najważniejszych źródeł i literatury przedmiotu, ale również osobista pasja do problematyki prawosławia.
Na pewno praca ks. Kałużnego nie ma charakteru popularyzatorskiego i nie pojawi się na liście najlepiej sprzedających się książek. Ale śmiało można uznać ją bestsellerem wśród tych pozycji, które dotąd ukazały się w obszarze oikonomii prawosławia, a których jest znikoma ilość. Jest w zasadzie pierwszą monografią podejmująca całościowo to zagadnienie. O jej istotnej roli w tym zakresie pisze także w swej recenzji duchowny prawosławny, ks. dr hab. Marek Ławreszuk, kierownik Katedry Teologii Prawosławnej Uniwersytetu w Białymstoku. „Autor trafnie ukazuje, iż temat kościelnej oikonomii stanowi ważne i aktualne zagadnienie, które nie doczekało się wielu opracowań” – podkreśla ów teolog prawosławny.
Na pewno też nie jest to lektura wyłącznie dla zajmujących się tematyką prawosławia czy dialogiem ekumenicznym, ale może być niezwykle przydatna zwykłym wiernym i duszpasterzom, którzy coraz częściej stykają się w swych parafiach z małżeństwami mieszanymi i chrztem w tych związkach. Warto więc zaglądnąć do tej pozycji, by udzielając chrztu czy błogosławiąc małżeństwa mieszane, lepiej rozumieć samemu te wydarzenia.
Ks. Andrzej Sawulski SCJ
Oikonomia kościelna w teorii i praktyce prawosławia,Tadeusz Kałużny SCJ, Wydawnictwo Księży Sercanów, Kraków 2018, str. 276. – wydawnictwo.net.pl