Przeżywany obecnie jubileusz 200-lecia urodzin św. Jana Bosko – kapłana, wielkiego wychowawcy, „Ojca i nauczyciela młodzieży” oraz zakonodawcy – staje się okazją do podjęcia, na różnych płaszczyznach (publicystycznej, naukowej, duszpasterskiej) i przez różne instytucje (grupy Rodziny Salezjańskiej) ciekawych inicjatyw. Także na gruncie polskim dostrzec można przejawy twórczego poruszenia i realizacji konkretnych przedsięwzięć, które – dla potomnych – będą trwałym śladem wspomnianej uroczystości.
Z zainteresowaniem należy przyjąć wydanie w 2012 r. przez Poligrafię Salezjańską z Krakowa dzieła salezjanina ks. Józefa Marszałka pt. Bibliografia salezjańskiego systemu wychowania młodzieży (w języku polskim: 1886–2010). Autor jest znawcą pedagogii prewencyjnej ks. Bosko i jej doświadczonym praktykiem.
Publikacja, licząca 1020 stron, z założenia ks. Marszałka ma stanowić „praktyczne narzędzie dla spotęgowania skuteczności twórczej asymilacji jego [św. Jana Bosko] pedagogicznego dziedzictwa dzisiaj” (s. 2). Struktura dzieła jest prosta i składają się na nią: część wprowadzająca (Zagadnienia wstępne), trzy rozdziały, Zakończenie oraz streszczenie w języku włoskim (Sommario). Swoim zakresem czasowym dzieło ks. Marszałka obejmuje przeszło stuletni okres i pokazuje bogactwo polskojęzycznej literatury odnoszącej się do zawartego w tytule przedmiotu, jak również imponującą liczbę jej autorów i szeroki wachlarz form wyrazu przez nich zastosowany.
Książkę otwiera Spis treści (s. 5), po którym następuje część zatytułowana Zagadnienia wstępne (s. 5 – 53). Autor stopniowo wprowadzana czytelnika w swoje dzieło. W dziesięciu podpunktach omawia następujące kwestie: podaje wykaz skrótów, dokonuje koniecznych precyzacji znaczenia różnych kluczowych terminów (system, profilaktyka pedagogiczna), prezentuje koncepcję bibliografii oraz strukturę całości, ukazuje zawartość merytoryczną, autorów, źródła, wskazuje odbiorców swojej publikacji, wyjaśnia racje jej powstania oraz podaje praktyczne wskazania sposobu posługiwania się nią.
Pierwszy, najobszerniejszy, z rozdziałów – Indeks główny Bibliografii – promocja integralna młodzieży (s. 55 – 834) zawiera przeszło siedem tysięcy pozycji podanych w porządku alfabetycznym według autorów. Kolejny rozdział Aspektowe wykazy pomocnicze (s. 835 – 962) jest podzielony na pięć części, które zawierają sześćset trzydzieści pięć opisów publikacji odnoszących się do: ks. Jana Bosko, młodzieży, profilaktyki salezjańskiej, asystencji oraz oratorium. Ostatni rozdział Pomocniczy indeks rzeczowy (s. 963 – 1018) składa się z czterech części – indeksu osób, miejsc, dzieł i zagadnień. Książkę zamyka krótkie Zakończenie (s. 1019) oraz streszczenie publikacji w języku włoskim Sommario (s. 1020).
Z całą pewnością ks. Józefowi Marszałkowi należy pogratulować pomysłu i wytrwałości w niełatwej, wręcz benedyktyńskiej, pracy, której Bibliografia… jest owocem. Jej wyjątkowość wyraża się m.in. w zastosowaniu metody adnotacyjnej, która polega na skrótowym opisaniu treści każdej z pozycji dzieła. Na pewno na polskim gruncie salezjańskim i pedagogicznym jest to dzieło pionierskie. Choć nie jest ono kompletne, bo opracowanie takiego – jak sam tłumaczy Autor – wymagałoby pracy długofalowej, zbiorowej, większego, zorganizowanego i zdyscyplinowanego zespołu osób oraz wielotomowej publikacji (s. 1019), to jednak osobom zainteresowanym osobą ks. Bosko, jego prewencyjną metodą wychowania oraz różnymi aspektami pedagogii i historii salezjańskiej może ułatwić dotarcie do interesujących ich tekstów, pomóc pogłębić wiedzę teoretyczną i zaowocować w podnoszeniu praktycznych umiejętności wychowawczych. Walorem godnym zauważenia jest twarda oprawa książki, z oryginalną stroną tytułową i szyte arkusze, co nie tylko zwiększa komfort używania woluminu, ale też chroni go przed zniszczeniem.
Niestety, minusem dzieła są liczne błędy w tekście (pominięcia, literówki, powtórzenia), błędy w nazewnictwie, np. michaelici zamiast michalici (s. 8), braki w pisowni wyrazów włoskich. Z tej racji – przed ewentualnym kolejnym wydaniem książki ks. Marszałka – wskazane jest jej przejrzenie i korekta istniejących błędów. Na długiej liście adresatów książki (s. 49 – 50) Autor podaje między innymi studentów pedagogiki i osoby zainteresowane systemem profilaktycznym ks. Bosko. Należy zwrócić uwagę, że część przywołanych w Bibliografii… tekstów (np. konspekty, rozważania, kazania, wspomnienia, sprawozdania, przemówienia) ma charakter jedynie informacyjny, wspomnieniowy, popularyzatorski, nie zaś naukowy. Stąd rodzi się postulat, aby korzystający z tych tekstów studenci kierunku pedagogicznego w swoich pracach naukowych stosowali niezbędną w takiej sytuacji metodę porównawczą, konfrontując literaturę z Bibliografii… ze źródłami św. Jana Bosko oraz polskojęzycznymi i – ewentualnie – obcojęzycznymi opracowaniami naukowymi.
Książkę ks. Józefa Marszałka pt. Bibliografia salezjańskiego systemu wychowania młodzieży (w języku polskim: 1886–2010) warto polecić osobom zainteresowanym systemem wychowawczym ks. Bosko i jego asymilacją na polskim gruncie. Także badacze historii polskich salezjanów znajdą w recenzowanej publikacji praktyczną pomoc w docieraniu do: twórczości pisarskiej salezjanów, materiałów źródłowych i opracowań na temat historii placówek oraz ich działalności wychowawczo – duszpasterskiej. Należy mieć nadzieję, że kolejne jubileusze przeżywane w Zgromadzeniu Salezjańskim, pozwolą doczekać się następnych opracowań bibliografii salezjańskiej pedagogii profilaktycznej, tym razem obejmującej okres od roku 2011.
* * *
ks. Józef Marszałek, Bibliografia salezjańskiego systemu wychowania młodzieży (w języku polskim: 1886–2010), Kraków 2012
* * *
ks. Piotr Szlufik SDB