Brałem ostatnio udział w szkoleniu, które miało na celu przygotowanie kadry kierowniczej do prowadzenia negocjacji. Zdobywane podczas niego wiadomości i trenowane techniki budziły u części uczestników wątpliwości natury etycznej.
sytuacjami zagrożenia uczono nas m.in. takiego opanowywania własnych
reakcji (ciała, mimiki, głosu itp.), by nie można było po nas poznać, że
ukrywamy prawdę bądź wręcz… kłamiemy. Z kolei podczas przyswajania
technik negocjacyjnych uczono nas wyrafinowanych sposobów zastawiania
pułapek na adwersarzy.
Pułapki języka
Ostatecznie zdobyta podczas szkolenia wiedza i umiejętności
potwierdziły tylko, jak ważna w życiu człowieka jest prawda. Okazuje się
bowiem, że kiedy kłamiemy, w naszych organizmach błyskawicznie zachodzą
zmiany: rośnie np. napięcie pewnych grup mięśni, co skutkuje wzrostem
rozkurczowego ciśnienia krwi, z powodu jednoczesnego spłycenia i
przyspieszenia oddechu przyspiesza także nasze tętno, zmienia się odczyn
pH skóry itp.
Z kolei zastawianie pułapek podczas zaawansowanych strategii
negocjacyjnych w dużej części oparte jest na rozdźwięku pomiędzy "ja
realnym" i "ja idealnym" człowieka. Okazuje się, że osobnik wplątany w
sytuację, w której pewny jest odniesienia sukcesu podczas negocjacji
(specjalnie daje mu się sygnały, żeby tak myślał), zostaje zaskoczony
oczekiwaniami nie do spełnienia i potrafi zgodzić się na niekorzystne
dla siebie uzgodnienia, byle tylko wyjść z negocjacji "z twarzą".
Wykorzystuje się tutaj mechanizm polegający na tym, że człowiek chce-za
wszelką cenę-uratować przed samym sobą i najbliższym otoczeniem dobrą
opinię o sobie (w tym przypadku sprawnego negocjatora). Łatwiej jest mu
wmawiać sobie (bo sam stara się w to uwierzyć) i otoczeniu, że
wynegocjował coś sensownego, niż w krytycznym momencie (uświadomienia
sobie, że wpadł w zastawioną pułapkę) po prostu przyznać się do porażki i
na niekorzystne uzgodnienia po prostu się nie zgodzić… Na takie
pułapki odporne są tylko te osoby, których własny wizerunek ("ja
idealne") jest bliski rzeczywistości ("ja realne"). Specjaliści od
negocjacji twierdzą jednak, że to bardzo nikły odsetek społeczeństwa…
Na koniec szkolenia odnieśliśmy ulgę, ponieważ-jak się okazało-nie
zachęcano nas bynajmniej do stosowania technik ukrywania kłamstwa ani do
zastawiania pułapek podczas negocjacji. Chodziło o to, byśmy sami stali
się na tego rodzaju "techniki" odporni, w porę umieli je rozpoznać i-w
razie "zagrożenia"-nie padli ofiarą tego rodzaju podstępów.
Moje doświadczenia nauczyły mnie, po pierwsze, tego, że kłamstwo jest
nie tylko kwestią etyczną-broni się bowiem przed nim nawet organizm
ludzki. Zaryzykowałbym stwierdzenie, że potrzeba mówienia prawdy wpisana
jest w naturę człowieka. Dziś notorycznych kłamców da się wykryć,
wykonując odpowiednią techniką zdjęcia tego obszaru mózgu, który
odpowiada za rozpoznawania dobra i zła. Część komórek tam się znajdująca
w wyniku posługiwania się kłamstwem ulega zniszczeniu. Może to zajść
tak daleko, że najbardziej zatwardziali kłamcy tracą z czasem zdolność
rozpoznawania dobra i zła i muszą o ich wskazanie prosić ludzi z
otoczenia. Po drugie, ponownie zdałem sobie sprawę z tego, jak ważne
jest poznawanie prawdy o sobie samym i dążenie do maksymalnego zbliżenia
wyobrażeń o sobie do rzeczywistości.
Prawda
Prawda o sobie samym to nie wszystko. Równie mocno jak do własnego
wizerunku (czyli tego, jak nas widzi otoczenie, a szczególnie widzieli w
dzieciństwie rodzice, a co przyjęliśmy za własne widzenie siebie)
przywiązani jesteśmy np. do "zaszczepionego" w nas obrazu Boga.
Spotkałem się ostatnio z-w większości pozytywnymi-opiniami o głośnej
książce "Chata" autorstwa Williama P. Younga. Niektórych czytelników
zbulwersował jednak sposób przedstawienia w niej Boga Ojca i-w mniejszym
stopniu-Ducha Świętego. O ile przedstawienie Osób Trójcy Świętej jako
grubej murzynki i dokazującej dziewczynki może budzić u niektórych
"wątpliwości", o tyle nie protestujemy przeciw słynnemu witrażowi
Stanisława Wyspiańskiego z kościoła franciszkanów w Krakowie,
ukazującemu Boga Ojca jako sędziwego, siwego staruszka z brodą-wręcz
zachwycamy się takim wyobrażeniem… A przecież Bóg taki też nie jest…
Jedynym znanym ludzkości Jego obrazem jest Jezus Chrystus, który
przyjął na czas ziemskiego życia ludzką postać. Poznaliśmy więc Jego
przymioty, ale oprócz tego-tak naprawdę-nic nie wiemy.
Przy takich rozważaniach łatwiej jest przyjąć przesłanie Jezusa:
"Jeśli kto przychodzi do Mnie, a nie ma w nienawiści ojca i matki, żony i
dzieci, braci i sióstr, nadto i siebie samego, nie może być moim
uczniem" (Łk 14,26). Można rozumieć je tak, że aby zostać Jego uczniem,
niezbędne jest odrzucenie "wszczepionych" w nas fałszywych obrazów Boga i
samego siebie. To warunek konieczny do rozpoczęcia poszukiwania prawdy,
którą poznawać będziemy stopniowo i-najprawdopodobniej-aż do końca
życia, ale na szczęście nie sami: "Jeszcze wiele mam wam do powiedzenia,
ale teraz jeszcze znieść nie możecie. Gdy zaś przyjdzie On, Duch
Prawdy, doprowadzi was do całej prawdy" (J 16,13).
Wyzwolenie
Z tych słów jasno wynika, że nikt nie ma monopolu na prawdę, żadna
osoba ani instytucja. Ale czy na pewno do jej poznawania warto dążyć?
Nierzadko słyszy się, że o wielu sprawach lepiej nie wiedzieć, bo "czego
oczy nie widzą, tego sercu nie żal"… Jezus jednak twierdzi: "Jeżeli
będziecie trwać w nauce mojej, będziecie prawdziwie moimi uczniami i
poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli" (J 8,34). Jestem przekonany, że
mowa tu o dosłownym wyzwoleniu-wspomniane już odrzucenie fałszywych
przekonań o sobie czy fałszywych obrazów Boga sprawia, że zaczynamy
zupełnie inaczej postrzegać otaczającą nas rzeczywistość i własną w niej
rolę. Owo nowe spojrzenie to rzeczywiste wyzwolenie, takie "nowe
rozdanie kart".
Oczywiście nie przyjdzie nam ono łatwo, choćby ze względu na sfery
tabu istniejące zarówno w rodzinach, w Kościele, jak i w poszczególnych
instytucjach, a do pewnego stopnia także w całych społeczeństwach.
Bardziej niebezpieczne jest jednak to, że człowiek z wielu powodów
często prawdy poznawać nie chce. Tkwienie w dotychczasowym sposobie
postrzegania i myślenia, kurczowe trzymanie się własnych przekonań jest
po prostu wygodne. Bo poznawanie prawdy to ciągła wędrówka, życie w
stanie permanentnej przemiany, nieustanne wchodzenie w nieznane
wcześniej obszary, zarówno własnej psychiki i umysłu, jak i życia w
ogóle. To także podejmowanie nowych wyzwań oraz przyjmowanie nowych
zadań i ról…
Natomiast życie w przekonaniu, że już dobrze wiemy, jaka jest prawda,
i dalej poszukiwać nie ma potrzeby, daje poczucie pewnej stabilności i
bezpieczeństwa. Wydaje się, że w "bezruchu" żyje się łatwiej. Ojciec Pio
mówił o tym tak: "Pan oświeca i wzywa. To ludzie nie chcą usłyszeć
więcej". Dodałbym jeszcze, że chyba właśnie w tym kontekście trzeba się
zastanawiać nad istotą grzechu-jedynego, który nie będzie
odpuszczony-przeciwko Duchowi Świętemu. Czy właśnie nie chodzi tu o
takie zamknięcie się człowieka na poznawanie prawdy o sobie, Bogu i o
sprawach w życiu najważniejszych?
Według mnie owo poszukiwanie prawdy-o sobie i swojej relacji z
Bogiem-jest zasadniczym powołaniem człowieka. Jestem przekonany o tym,
że im więcej prawdy o sobie zdobywa człowiek, tym lepiej rozumie innych,
co korzystnie wpływa na jego relacje z otoczeniem.
Moc słowa
"Bóg chrześcijan jest Bogiem przemiany" – mówi Ojciec Pio. Z moich
obserwacji wynika, że kiedy zmieniamy sposób patrzenia, a tym samym
myślenia, to niejako automatycznie przemianie ulega również nasz język
oraz-jako zwieńczenie naszych wysiłków-sposób postępowania.
Z kolei Stephen R. Covey-jeden z największych autorytetów w
dziedzinie zarządzania-rozróżnia dwa etapy tworzenia. Pierwszy z nich to
słowo-czyli tworzenie czegoś w umyśle. Dotyczy spraw materialnych,
zarówno najprostszych (jak urządzenie własnego pokoju), po bardziej
skomplikowane (jak budowa domu czy założenie własnej firmy) oraz
niematerialnych (jak budowanie np. małżeństwa). Drugi etap to
urzeczywistnienie wcześniejszego zamysłu. Słowo (myśl) ma zatem
niesamowitą moc, bo bez niego nie dzieje się nic
rzeczywistego-materialnego. Takie widzenie tych spraw potwierdza zresztą
początek Ewangelii św. Jana.
"Stwarzanie" słowem ma jeszcze inny wymiar. Tym, co i jak mówimy,
kształtujemy w sensie dosłownym nasze relacje z otoczeniem. Słowem można
bowiem zarówno wspierać innych na różne sposoby, ale też wyrządzić zło,
wręcz "zabijać, tak jak nożem", o czym śpiewał Czesław Niemen.
Powinniśmy to rozumieć, zwłaszcza jeśli chodzi o nasze zachowania
wobec dzieci, ponieważ kształtujemy (a nawet "stwarzamy") przede
wszystkim ich wizerunek samych siebie, ale oczywiście także obraz Boga i
przekonania o życiu w ogóle. Jeśli karmimy je komunikatami typu:
"zawaliłeś jak zawsze", "wiedziałem, że tak będzie", "jesteś do
niczego", "jesteś zdolny, ale leń" i podobnymi, to odbieramy naszym
dzieciom poczucie wartości i wiarę w siebie, w wyniku czego naprawdę
będzie im w życiu ciężko sobie radzić. Jeśli przeciwnie-bezkrytycznie
chwalimy je za wszystko i nie przyjmujemy do wiadomości krytycznych uwag
otoczenia o nich, to hodujemy nadętych narcyzów, którzy też będą mieli w
życiu poważne-choć zupełnie inne-kłopoty. Jak zawsze najlepszy jest
"złoty środek".
Odrębną kwestią jest moc słowa-jego uwiarygodnienie przez autorytet
wypowiadającego. W słowa Jezusa wierzono, bo uwiarygodniał je czynami.
Swoim uczniom nakazał podczas rozesłania nie tylko głosić ewangelię, ale
także uzdrawiać chorych i wyrzucać złe duchy, wiedział bowiem, że samo
słowo to za mało. Trudno natomiast przyjąć za wiarygodne np. wypowiedzi
gwiazdy popkultury mającej aktualnie czwartą żonę, o tym, że
najważniejsza w życiu jest rodzina. Podobnie niewiarygodnie brzmi z ust
biskupów mieszkających w wykładanych marmurami pałacach i jeżdżących
luksusowymi limuzynami przesłanie o prymacie "być nad mieć", czyli spraw
duchowych nad materialnymi.
O odpowiedzialności za wypowiadane słowa mówię z przekonaniem, gdyż
sam językiem wyrządziłem sporo szkód. Po wielu latach dowiaduję się, jak
głęboko w kogoś zapadły "dołujące" stwierdzenia, aż stały się one
bolesnymi ranami w duszy, które wymagają długiego, troskliwego leczenia.
Bardzo dosadnie ujął to w wierszu pt. "Zemsta słów" poeta Jan Rybowicz:
Twoje słowa, głupcze,
będą Cię kiedyś sądzić.(…)
Twoje
słowa, głupcze skażą cię
na wieczną śmierć. (…)
Twoje słowa,
które teraz
bezrozumnie wydmuchujesz.
Słowa lekkie jak bańki
mydlane.
One kiedyś nabiorą wagi, urosną,
nabiorą siły i wtedy
wbiją
nieoczekiwanie swój ostry nóż w twoje plecy.
Grzechy języka to nie tylko kłamstwo,
ale także nadmierny krytycyzm, sianie zwątpienia w możliwość pozytywnych
zmian w życiu, odbieranie nadziei. Nie mam żadnych wątpliwości co do
tego, że jeśli chcemy nad naszym językiem zapanować, by działać nim
dobre rzeczy, musimy zacząć od pracy nad zmianą naszych
przekonań-obrazów siebie, a w szczególności Boga-o czym tak mówi św.
Paweł: "Przemieniajcie się przez odnawianie umysłu, abyście umieli
rozpoznać, jaka jest wola Boża" (Rz.12,2).
Antoni Skowroński
Artykuł pochodzi z najnowszego numeru "Głosu
Ojca Pio" nr 2, marzec/kwiecień 2010.