Kultura muzyczna zawsze stanowiła istotną część życia i działalności zakonów. To właśnie klasztory należały przez wieki do najważniejszych ośrodków jej pielęgnowania, głównie w zakresie twórczości liturgiczno-muzycznej. Podobnie było w dziejach zakonu paulińskiego, choć trudno szukać na ten temat informacji w różnojęzycznych leksykonach muzycznych. Powodem takiego stanu rzeczy – co pragnę mocno odkreślić – jest nie tyle brak troski władz zakonnych o rozwój kultury muzycznej czy niedostateczna ilość zachowanych źródeł, ale ciągle jeszcze niewystarczająca wiedza w omawianym zakresie tematycznym.
kultury muzycznej paulińskich klasztorów. Zapoczątkowały je dopiero
podjęte w latach 60-tych ubiegłego stulecia dokumentacyjno-źródłowe
prace prof. Pawła Podejki z Akademii Muzycznej w Gdańsku, które ukazały
z jednej strony bogactwo i różnorodność tradycji muzycznych zakonu oo.
paulinów, z drugiej natomiast uzmysłowiły ogrom zachowanych źródeł i
konieczność ich naukowej weryfikacji oraz wnikliwych,
interdyscyplinarnych badań. Z radością należy w tym miejscu zauważyć,
że w ostatnim okresie podjęte zostały cenne inicjatywy w tym zakresie,
głównie dzięki aktywnej działalności Stowarzyszenia Kapela Jasnogórska
i funkcjonującego w jej ramach Zespołu Naukowo-Redakcyjnego
Jasnogórskich Muzykaliów, oficjalnie powołanego w 2004 r. przez
Generała Zakonu OO. Paulinów.
Dzięki wymienionym inicjatywom naukowo-badawczym najwięcej
informacji posiadamy dziś odnośnie życia muzycznego klasztoru
jasnogórskiego, niewątpliwie centralnego i najbardziej
reprezentatywnego ośrodka zakonu oo. paulinów. Oprócz tego prowadzone
były fragmentaryczne badania nad innymi, mniejszymi konwentami.
Wszystkie uzyskane w procesie szczegółowych analiz zachowanych źródeł
wyniki wyraźnie dowodzą, że troska o właściwy rozwój kultury muzycznej,
przede wszystkim zaś o muzyczny wymiar celebracji eucharystycznych,
była powszechna w całym zakonie paulińskim w różnych okresach jego
rozwoju. Dowodzi tego ponadto sformułowane w 1628 r. i wielokrotnie
powtarzane jeszcze w XIX stuleciu zarządzenie, by „nikt z braci
profesów bez znajomości śpiewu chorałowego nie został dopuszczony do
studiów lub święceń”. Patrząc z dzisiejszej perspektywy, mając na
uwadze rozwój życia muzycznego choćby tylko w klasztorze jasnogórskim,
możemy sądzić, że reguła ta przestrzegana była bardzo sumiennie.
1. Jasna Góra centrum kultury muzycznej zakonu paulińskiego
Powszechnie wiadomo, że Jasna Góra, obok znaczenia religijnego i
duszpasterskiego, stanowiła również przez wieki prężny ośrodek
kulturalny. Zarówno dla licznej rzeszy przybywających tu z różnych
stron pielgrzymów, jak i ludności miejscowej, klasztor oo. paulinów
stwarzał często jedyną okazję kontaktu z prawdziwą sztuką i wykonywaną
na żywo muzyką. Zachowane źródła jednoznacznie potwierdzają, że na
Jasnej Górze zawsze rozbrzmiewała kunsztowna w swojej różnorodności
stylistycznej i bogactwie form muzyka, która była ważnym elementem
kultu religijnego i odgrywała istotną rolę w życiu klasztoru. Obok
oczywistej, codziennej posługi muzycznej w liturgii, interesujące w
omawianym kontekście są pojawiające się w źródłach informacje o
różnorodnych okolicznościach, podczas których rozbrzmiewała szczególnie
uroczysta muzyka. Przykładowo można tu wymienić pełne zewnętrznego
przepychu powitania specjalnych gości (m.in. królów, książąt, biskupów,
opatów itp.), czy rocznice ważnych wydarzeń państwowych oraz
kościelnych. Godne uwagi są również uroczyście obchodzone śluby oraz
wesela organizowane na koszt klasztoru dla świeckich członków
jasnogórskiej kapeli, czy sprawowane z podobnym splendorem – przy
dźwiękach kapeli, poszczególne etapy święceń kapłańskich (subdiakonat,
diakonat i prezbiterat) w przypadku muzyków zakonnych. Znamienne, że w
zachowanych dokumentach źródłowych najczęściej jest mowa o wykonywaniu
przez kapelę uroczystego Te Deum (nierzadko z dodatkiem: „in cantu
figurali”), co wymownie świadczy o reprezentacyjnym także charakterze
omawianego zespołu, który był niejako ówczesną wizytówką jasnogórskiego
klasztoru.
Znaczenie kultury muzycznej, a zarazem bogactwo i różnorodność
muzycznych tradycji zakonu oo. paulinów wymownie potwierdzają zachowane
w jasnogórskim klasztorze archiwalia, gromadzone przez kilka stuleci –
ponad 2000 rękopisów oraz ponad 300 druków, co daje w sumie około 3000
różnorodnych kompozycji. Jest to zatem najliczniejszy w Polsce, a
zarazem jeden z liczniejszych w Europie zbiór muzykaliów, niezwykle
przy tym reprezentatywny dla rozwoju ówczesnej muzyki religijnej
(szczególnie XVIII i XIX w.). Mając na uwadze europejski kontekst
wynikający z tematu niniejszego artykułu trzeba podkreślić, że
szczególna wartość tej kolekcji polega przede wszystkim na tym, iż
zawiera ona dzieła nie tylko twórców miejscowych, choć to jest
niewątpliwie najbardziej interesujące, ale i wielu innych kompozytorów
polskich, a także obcych, i to nawet tej miary co Carl Ditters von
Dittersdorff (1739-1799) – ponad 40 manuskryptów, Joseph Haydn
(1732-1809) – prawie 30 rękopiśmiennych kopii symfonii, mszy i innych
dzieł religijnych, w tym oratorium Stworzenie świata, Wolfgang Amadeus
Mozart (1756-1791) – także ponad 20 kopii, na czele ze słynnym Requiem,
czy Ludwig van Beethoven (1770-1827) – tu warto wymienić dwa odpisy
oratorium Chrystus na Górze Oliwnej z polskim, nie spotykanym poza
Jasną Górą, tłumaczeniem tekstu. Należy ponadto wskazać na twórców
czeskich i słowackich, gdyż w wielu przypadkach rękopisy jasnogórskie,
co warto szczególnie wyakcentować, to jedyne zachowane ich dzieła,
czyli tzw. unikaty. Należy wreszcie wspomnieć o bogatym dziale muzyki
instrumentalnej (ok. 180 symfonii), która również znajdowała istotne
miejsce w prezentacjach omawianego zespołu, stanowiąc zarazem jedną z
bardziej interesujących kolekcji tego rodzaju.
Zachowane muzykalia i różnego rodzaju informacje źródłowe w pełni
potwierdzają fakt, że muzyka towarzyszyła na Jasnej Górze przede
wszystkim celebracjom liturgicznym, wszystkim najważniejszym
nabożeństwom, a także spotkaniom pozaliturgicznym, na przykład
różnorodnym powitaniom, rocznicom, a także posiłkom w refektarzu,
spotkaniom kolędowym itp. Przykładowo można wspomnieć, że w omawianym
archiwum zachowało się m.in. ponad 450 kompozycji mszalnych do
łacińskich tekstów ordinarium missae, około 50 mszy żałobnych (Requiem)
oraz ponad 90 cyklów nieszpornych. Z najbardziej typowym, a zarazem
specyficznym dla omawianego sanktuarium kultem maryjnym związane są
litanie (około 60), muzyczne opracowania tekstów tzw. antyfon maryjnych
(około 100), a także inne drobne formy motetowo-pieśniowe (ponad 100).
Na uwagę zasługują ponadto kompozycje związane z liturgicznym okresem
Bożego Narodzenia (ok. 80) oraz adwentu (głównie opracowania introitu
Rorate coeli) i wielkiego postu (szczególnie arie pasyjne).
2. Znaczenie kapeli jasnogórskiej dla rozwoju kultury muzycznej
Jasnogórski klasztor oo. paulinów był także znaczącym ośrodkiem
kompozytorskiej twórczości muzycznej. Należy przypomnieć, iż działająca
tu ponad trzy wieki (od końca XVI do początków XX stulecia)
wokalno-instrumentalna kapela, będąca przedmiotem nieustannej troski
władz zakonnych, należała do grona największych i najznakomitszych tego
rodzaju zespołów muzycznych w Polsce, którego sława sięgała także poza
granice kraju. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na ożywione kontakty z
innymi kapelami z kraju i zagranicy. Już w XVII w. gościła tu kapela
królewska Władysława IV (m.in. w roku 1638 i 1642). Z kolei w XVIII
stuleciu na szczególną uwagę zasługuje kilkakrotny pobyt kapeli
królewskiej dworu polsko-saskiego w Dreźnie. Ponadto w zachowanych
źródłach odnotowano obecność na Jasnej Górze muzycznego zespołu dworu
cesarskiego w Wiedniu czy carskiego w Petersburgu, jak również szeregu
polskich kapel dworskich i kościelnych, na czele z zespołem katedry
wawelskiej. Należy zwrócić ponadto uwagę na owocne kontakty z kapelami
z terenu Czech, Moraw, Słowacji, Austrii, Niemiec, czy autonomicznego
wtedy Śląska, z którym kulturalne związki były szczególnie rozwinięte.
W skład kapeli jasnogórskiej wchodzili zarówno zakonnicy, jak i
muzycy świeccy. Zespół składał się zazwyczaj z ok. 20 muzyków,
kształconych na miejscu lub – co istotne dla naszych rozważań –
przyjmowanych z innych ośrodków muzycznych (m.in. Kielce, Kraków,
Leszno, Łask, Łowicz, Warszawa, Wrocław, Opava, Ołomuniec, Praga,
Eisenstadt, Drezno). Kapeliści występowali w czasie prymarii, sumy i
nieszporów w dni świąteczne i niedziele, codziennie wykonywali intrady
podczas odsłaniania i zasłaniania obrazu, a na wieży rano i wieczorem
(od maja do września) pieśni o NMP. Przed wotywą, sumą i nieszporami w
dni uroczyste kapela grywała w XVIII i XIX w. symfonie oraz koncerty, a
w 2. poł. XIX w. nawet uwertury operowe. Przy okazji różnych
uroczystości muzycy grali również w refektarzu zakonnym, także podczas
dysput filozoficznych i dogmatycznych.
Okres szczególnej świetności jasnogórska kapela przeżywała w XVIII
i początkach XIX stulecia, kiedy to działało w niej wielu cenionych w
swoim środowisku muzyków, zarówno zakonnych, jak i świeckich. Z tego
też okresu zachowało się najwięcej informacji źródłowych o omawianym
zespole. Dotyczą one, jak już wspomniano, najważniejszych wydarzeń
odbywających się z udziałem kapeli (celebracje liturgiczne, powitania
szczególnie ważnych gości, powitania pielgrzymek, ważniejsze rocznice,
np. koronacji cudownego obrazu czy obrony Jasnej Góry), głównych
zobowiązań zespołu, okoliczności jego występów, czy wreszcie muzyków
kapeli, którzy, co szczególnie warto podkreślić, w wielu przypadkach
byli zarazem kompozytorami. Obok tworzonych przez nich utworów
wykonywano dzieła innych twórców polskich oraz obcych, głównie
austriackich, czesko-morawskich, niemieckich, słowackich, a także
włoskich i francuskich. Dzięki temu zachowane z tego okresu muzykalia
należą nie tylko do najbogatszych, ale też najbardziej urozmaiconych,
przez co doskonale spełniają kryterium reprezentatywności dla całej
muzyki religijnej tworzonej w tym czasie w Polsce, jak również na
terenach Europy Środkowej.
Także skład kapeli jasnogórskiej w pełni odzwierciedla ogólne
tendencje epoki. Trzon zespołu wokalnego stanowili przez długi okres
czasu uczący się w niej chłopcy zwani dyszkantystami, którzy
realizowali „wysokie” partie wokalne, a także zakonnicy wykonujący
partie głosów męskich. Z biegiem czasu coraz więcej było śpiewaków
spoza zakonu, a pod koniec XVIII w. spotykamy już nawet głosy kobiece.
Jeżeli chodzi o skład zespołu instrumentalnego, to jego podstawę w
XVIII w. stanowiło najczęściej tzw. Kirchentrio (dwoje skrzypiec oraz
partia basso continuo, realizowana zawsze przez organy, wzmacniane
partią wiolonczeli, violone, bądź fagotu), które poszerzane było często
o instrumenty dęte (clarini lub corni) oraz kotły (timpani). Na taką
właśnie obsadę wskazuje większość zachowanych muzykaliów, a także
unikatowa kolekcja instrumentów, do dziś eksponowana w jasnogórskim
muzeum, jedna z największych i najbardziej wartościowych nie tylko na
terenie naszego kraju . Nie rozwijając szerzej tego tematu warto
zwrócić jednak uwagę na fakt, iż na Jasnej Górze zachowała się
najstarsza w skali całej Europy trąbka ze znakomitego warsztatu
Johannesa Starka z Norymbergi, wykonana w roku 1693.
3. Muzycy związani z zakonem oo. paulinów
Do XVIII w. dyrygentami jasnogórskiej kapeli, zwanymi najczęściej:
magister capellae, prefectus capellae czy regens chori figurali, byli
wyłącznie muzycy zakonni, w XVIII w. również muzycy świeccy, natomiast
od lat 20-tych XIX stulecia wyłącznie muzycy świeccy . Podobnie zresztą
kształtowały się te proporcje jeżeli chodzi o skład całego zespołu
wokalno-instrumentalnego. Na podstawie gruntownych badań prof. P.
Podejki wiemy, że na ogólną liczbę prawie 600 zidentyfikowanych muzyków
kapeli jasnogórskiej około 150 było zakonnikami. Z kolei z grona ponad
40 kompozytorów jasnogórskich, którzy byli autorami znaczącej części
wykonywanego w tym ośrodku repertuaru, co najmniej 14 było paulinami.
Spośród tych ostatnich na szczególną uwagę zasługuje ponownie
odkrywana, także poza granicami kraju (m.in. w archiwach Słowacji),
znakomita twórczość o. Władysława Aleksandra Leszczyńskiego (1616-1680)
, a także wartościowe dzieła liturgicznej musica figurata o. Eryka
Jerzego Briknera (1705-1762), o. Michała Franciszka Zygmuntowskiego
(1732-1802) czy o. Cyryla Floriana Goetz – Gieczyńskiego (1793-1866).
Sporadycznie twórczością kompozytorską zajmowali się także inni
zakonnicy: o. Szymon Neapolitanus (1551-1621), o. Melchior z Zegrza
(1567-1630), o. Jan z Zegrza (ok. 1567-1633), o. Kasper Aleksandrowicz
(1585-1652), o. Maryn Wawrzyniec Kornicki (1623-1671), o. Atanazy
Ambrożyc (1633-1694), o. Maksymilian Bartłomiej Jowiński (1656-1691),
o. Jakub Szymon Holtzmajer (1677-1737), o. Michał Piotr Polakowski
(1710-1748) oraz br. Zachariasz Antoni Gelita [Jelita] (1757-1810).
Warto w tym miejscu podkreślić, że prawie wszyscy wymienieni wyżej
muzycy paulińscy byli wychowankami jasnogórskiej kapeli i w jej
środowisku zdobywali gruntowne wykształcenie.
W kontekście podjętego tematu należy wskazać również na działalność
świeckich muzyków omawianej kapeli, jak również recepcję ich
twórczości, w innych ośrodkach. Najdoskonalszym przykładem jest tu
niewątpliwie Marcin Józef Żebrowski – należący do najbardziej znanych,
a jednocześnie najwybitniejszych przedstawicieli kapeli jasnogórskiej,
w której działał, jako skrzypek, wokalista i pedagog, w latach
1748-1765 i prawdopodobnie w roku 1780 . Zachowane w archiwum oo.
paulinów na Jasnej Górze dzieła tego twórcy (rękopisy 30 jego utworów,
z których część to autografy) reprezentują dwa główne nurty muzyki
XVIII w.: wokalno – instrumentalny (msze, nieszpory, magnificat, arie,
duety) oraz instrumentalny (sonaty pro processione). Utwory
Żebrowskiego wykonywane były także poza Jasną Górą, o czym świadczą
rękopisy odnalezione w zbiorach muzycznych po kapelach kościelnych w
Gidlach, Staniątkach i Szalowej, jak również w bibliotekach szwedzkich
(Sztokholm i Lund), niemieckich (Berlin) oraz angielskich (Londyn i
Cambridge). Warto tu podkreślić, że jego dzieła (Sinfonia in Es oraz 6
sonat triowych) drukowane były w latach 1757-1758 w znanym w całej
Europie wydawnictwie J.J. Hummla w Amsterdamie . Odnaleziony ostatnio w
Bibliotece Narodowej w Londynie rękopis Concerto grosso, sporządzony w
roku 1748, dopełnia obraz oryginalnej i różnorodnej gatunkowo
twórczości tego muzyka.
W perspektywie rozwoju kultury muzycznej XVIII w. na uwagę
zasługują także wszyscy pozostali, wymienieni kompozytorzy jasnogórscy.
Obok wymienionych wyżej twórców warto zwrócić ponadto uwagę na
Franciszka Perneckhera (zm. 1769), z jego interesującymi ariami
pasyjnymi, utworami bożonarodzeniowymi i nieszporami, a także Ignacego
Rygalla (2 poł. XVIII w.) – z nielicznymi w muzyce polskiej XVIII
stulecia kantatami.
W świetle wyznaczonej tematem artykułu problematyki na szczególną
uwagę zasługuje muzyczna działalność samych zakonników, która – jak
wielokrotnie wspomniano – była znacząca. Wychodząc poza krąg Jasnej
Góry, najbardziej reprezentatywna jest niewątpliwie postać o. Amandusa
Ivanschiza [Ivančića] OSPPE (1727-1758), którego – w świetle licznie
zachowanych źródeł – zaliczyć możemy do grona najbardziej kreatywnych,
a zarazem najpopularniejszych w całej Europie Środkowej muzyków
zakonnych XVIII stulecia. Matthias Leopold Ivanschiz był pochodzenia
chorwackiego, ale urodził się najprawdopodobniej w Austrii; zachowały
się informacje, iż został ochrzczony w Wigilię 1727 r. w Wiener
Neustadt. 30 maja 1744 r. wstąpił do należącego do prowincji
austriackiej tamtejszego klasztoru paulińskiego przyjmując imię
zakonne: Amandus. Mszę prymicyjną odprawił 25 listopada 1751 r. Od 1755
r. przebywał i działał w konwencie Maria Trost koło Grazu. W oparciu o
zachowane źródła wiadomo ponadto o jego kontaktach z klasztorem oo.
jezuitów w Grazu, dla których m.in. w roku 1755 komponował litanie oraz
oratoria poświęcone najwybitniejszym postaciom tego zakonu (św. Ignacy
Loyola, św. Franciszek Ksawery i św. Alojzy Gonzaga).
Znamienne, że w przeciwieństwie do szczątkowych informacji
biograficznych o kompozytorze, zachowała się, na szczęście, stosunkowo
duża liczba jego dzieł, która – zważywszy na fakt, iż kompozytor zmarł
w wieku zaledwie 31 lat – budzi szacunek. W sumie zachowało się ponad
100 manuskryptów sygnowanych różnymi formami nazwiska (Ivanschiz,
Ivančić, Ivančič, Ivancic, Ivansic, Ivancsics, Ivantsitz, Ivantschiz,
Ivanschitz, Ivanschutz, Ivanschütz, Ivanzuch, Ivanach, zaś na Jasnej
Górze: Juvanschitz i Juanzitz) oraz imienia (Amandus, Amando, Amand).
Tak znaczna wariabilność wersji nazwiska tego twórcy wynika głównie z
faktu, że jego utwory rozpowszechnione były w wielu środowiskach Europy
Środkowej. Rękopisy z dziełami Ivanschiza przechowywane są w archiwach
austriackich, belgijskich, czeskich, chorwackich, niemieckich, polskich
(w tym z terenów Śląska, który w okresie działalności omawianego muzyka
był regionem kulturowo autonomicznym), słowackich, słoweńskich,
szwajcarskich i węgierskich. Dodajmy jeszcze, że w archiwum oo.
paulinów na Jasnej Górze zachowały się tylko dwie msze kompozytora.
Bogaty i różnorodny dorobek o. A. Ivančića obejmuje zarówno gatunki i
formy muzyki religijnej, jak i świeckiej (m.in. msze, litanie,
oratoria, offertoria, arie, symfonie, a także divertimenta, tria i
utwory klawesynowe).
4. Edukacyjne znaczenie muzycznego środowiska Jasnej Góry
Na marginesie naszych rozważań można dodać, że w połowie XIX w.
kapela jasnogórska przejmowała czasem funkcje orkiestry miejskiej, np.
podczas różnych obchodzonych przez miasto okolicznościowych
uroczystości rocznicowych. Mając ponadto na uwadze kontekst
szczególnych związków pomiędzy klasztorem na Jasnej Górze a
środowiskiem miejskim Częstochowy należy zwrócić jeszcze uwagę na
znaczenie jasnogórskiej kapeli jako ośrodka edukacyjnego. Wspomniano
już, że kapela, przyjmując zdolnych muzycznie młodych chłopców,
najczęściej z pobliskich okolic, zapewniała im muzyczne wykształcenie.
Pośród jasnogórskich muzyków wielu zasłynęło dzięki umiejętnościom
pedagogicznym. Z muzyków zakonnych należy wymienić przede wszystkim
wspomnianego już o. E. J. Briknera oraz o. Symforiana Franciszka Runge
(1729-1786). Z kolei spośród świeckich kapelistów, obok wymienionego
wyżej M. J. Żebrowskiego oraz Ludwika Maadera (XVIII w.), na szczególne
podkreślenie zasługuje działalność pochodzącego ze Śląska Karola
Fertnera (1803-1879). W środowisku częstochowskim znany był jako
wokalista (początkowo dyszkantysta, później tenor) i
multiinstrumentalista o ponadprzeciętnych umiejętnościach gry na
różnych instrumentach (skrzypce, altówka, flet, klarnet, trąbka,
organy), a przede wszystkim z aktywnej i owocnej pracy pedagogicznej.
Warto podkreślić, iż w latach 1826-1846 prowadził nawet założoną przez
siebie prywatną bursę muzyczną. Był ponadto skryptorem (przepisywał
m.in. dzieła J. Haydna, J. Elsnera i W. Raszka), a także kompozytorem.
Dodajmy, jednym z nielicznych w środowisku jasnogórskim w 2 poł. XIX w.
Muzycy kapeli jasnogórskiej, która oficjalnie zakończyła
działalność na początku 1915 r., przyczynili się także znacząco do
ożywienia życia muzycznego w instytucjach miejskich Częstochowy w
pierwszych dekadach XX stulecia. Warto tu przypomnieć, że omawiany
zespół przez wieki był jedynym ośrodkiem muzycznym w tym mieście. Po
rozwiązaniu kapeli wielu z jej członków zaangażowało się w pracę
pedagogiczną, bądź też muzykowanie w różnego rodzaju zespołach
śpiewaczych oraz instrumentalnych, kameralnych i symfonicznych (np. w
orkiestrze symfonicznej Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia”) . Dość
wspomnieć tu takie nazwiska, jak: Franciszek Malec (w kapeli
1879-1910), Antoni Łęgosz (1880-1910), Józefat Błasikiewicz
(1892-1914), Karol Wopaleński (1902-1914), Michał Raczyński (1910-1914)
czy Henryk Miłek (1911-1914). Nadal też, o czym należy pamiętać,
rozwijało się życie muzyczne klasztoru oo. paulinów na Jasnej Górze,
szczególnie w wymiarze liturgicznym. Nie było już ono jednak tak bogate
i różnorodne jak w poprzednich stuleciach, przerywane ponadto
działaniami wojennymi, bądź też rozwijane w niesprzyjającej generalnie
rozwojowi sztuki kościelnej sytuacji politycznej. Z pełnym
przekonaniem, a zarazem niekłamaną satysfakcją należy jednak
podkreślić, że muzyka na Jasnej Górze, jak i w innych paulińskich
klasztorach zawsze była pielęgnowana z największą troską i nigdy nie
zamilkła.
* * *
Już na podstawie tych niepełnych, syntetycznie przedstawionych
informacji widzimy, że pielęgnowanie kultury muzycznej było istotnym
elementem działalności zakonu oo. paulinów. Stwierdzenie to rodzi pilną
potrzebę prowadzenia dalszych, interdyscyplinarnych i wyczerpujących
badań w tym zakresie, które objęłyby wszystkie klasztory funkcjonujące
(dawniej i dziś) zarówno w Polsce, jak i w innych krajach europejskich.
Dzięki zaangażowaniu wymienionego na początku Zespołu
Naukowo-Redakcyjnego Jasnogórskich Muzykaliów i Stowarzyszenia Kapela
Jasnogórska badania takie zostały juz podjęte . Mamy nadzieję, że
doprowadzą w najbliższych latach do powstania wyczerpującej analizy
obrazu życia muzycznego w klasztorach paulińskich.
W różnego rodzaju opracowaniach o częstochowskim klasztorze oo.
paulinów często używa się określenia: “skarby Jasnej Góry”, mając na
uwadze przede wszystkim dewocjonalia i zabytki zachowane w cennym i
wyjątkowym skarbcu. Jestem przekonany, że nadeszła pora, by do
jasnogórskich skarbów zaliczać także zachowane w klasztorze i na nowo
odkrywane źródła muzyczne. Od 2003 r. organizowane są w jasnogórskiej
bazylice i innych miastach Polski cykliczne koncerty jasnogórskiej
muzyki dawnej, dzięki którym przywracane są do życia ocalałe w
rękopisach dzieła świadczące o bogatym dziedzictwie muzycznym
omawianego ośrodka. Ukazały się już pierwsze nagrania w formie płyt CD,
a także źródłowo-krytyczne wydawnictwa nutowe. Jasnogórska muzyka
dawna, wykonywana z dawnych manuskryptów, na dawnych instrumentach,
przez dzisiejszych jednak muzyków, wymownie świadczy o bogatych
tradycjach muzycznych zakonu oo. paulinów. Dzięki jej prezentacjom i
nagraniom na nowo wzrusza pielgrzymów i mieszkańców Częstochowy oraz
grono słuchaczy płyt i analizujących ją muzykologów, a co
najważniejsze, ponownie przyczynia się do uwielbiania Bożego Majestatu
przez wstawiennictwo Maryi Matki – Pani Jasnej Góry.
Remigiusz Pośpiech (Opole, Wrocław)
