Kilkaset metrów od Wawelu, nad brzegiem Wisły, na niewidocznym dziś niemal wzgórzu króluje Skałka, miejsce szczególne na historycznej mapie naszych narodowych dziejów. To tu kształtowały się u zarania naszej polskości, tak tragiczny zbierając początek, dzieje relacji państwo – Kościół.
To również tu, na Skałce, i na sąsiadującym z nią wawelskim wzgórzu, tak wspaniale wypracowano na setki lat sposób na zbudowanie relacji porozumienia i wzajemnego szacunku, czego wyrazem jest do dziś pieczołowicie kontynuowana tradycja pielgrzymki z Wawelu na Skałkę dla upamiętnienia tragedii biskupa krakowskiego Stanisława i w swej istocie również króla Bolesława Śmiałego.
Z tym miejscem i dla ochrony jego pamięci oraz kultu błogosławionego już św. Stanisława wiążą się też losy najznakomitszego z naszych dziejopisów: historyka, Europejczyka Jana Długosza. To on w roku 1472 sprowadził na Skałkę i osadził, fundując klasztor, zakon paulinów, powierzając mu troskę i misję pielęgnowania pamięci o św. Stanisławie.
Po śmierci (19 maja 1480 r.) dobrodzieja zakonu jego szczątki spoczęły w glinianej urnie, wmurowane w kościelnych katakumbach. 400 lat później odbyło się na Skałce kolejne ważne wydarzenie historyczne, szczególne nie tylko ze względu na miejsce, ale i okoliczności.
Wolą członków Akademii Umiejętności i społeczności Uniwersytetu Jagiellońskiego, a za bezpośrednią sprawą rektora krakowskiej Almae Matris prof. Józefa Lepkowskiego w 1880 roku odrestaurowano kryptę pod kościołem św. Michała Archanioła i św. Stanisława, by w sposób uroczysty uczcić pamięć Jana Długosza jego powtórnym pochówkiem, jego szczątki chowając w marmurowym sarkofagu według projektu samego Józefa Łepkowskiego.
Okoliczności tej towarzyszył, odbywający się równolegle, Zjazd Historyków Polskich ze wszystkich trzech zaborów. Uroczystość ta zgromadziła wówczas dziesiątki tysięcy Polaków dających swoją obecnością świadectwo narodowej dumy patriotyzmu i tożsamości.
Kamienny sarkofag Jana Długosza według projektu Tomasza Prylińskiego dał początek Krypcie Zasłużonych Polaków – ludzi świata narodowej sztuki kultury i nauki.
Stała się tym samym Skałka naturalną kontynuacją tradycji nekropolii królewskiej na Wawelu, przez kilkadziesiąt lat (aż do odzyskania niepodległości) stając się miejscem demonstracji narodowej jedności, chwały, świadomości historycznej i przywiązania do tradycji.
Dzieje się tak z okazji kolejnych pogrzebów, począwszy od Wincentego Pola aż po szczególny oddźwięk mający i do dziś przywoływany, przez liczne fakty i źródła, pogrzeb Stanisława Wyspiańskiego, malarza i dramaturga, dającego swą twórczością najpełniejsze świadectwo narodowej dumy i tęsknoty za wolnością.
W krypcie zasłużonych spoczywają ponadto: Lucjan Siemieński, Józef Ignacy Kraszewski, Teofil Lenartowicz, Adam Asnyk, Henryk Siemiradzki, Jacek Malczewski, Karol Szymanowski, Ludwik Solski, Tadeusz Banachiewicz oraz Czesław Miłosz.
W sierpniu 2005 roku, rok po uroczystym pogrzebie naszego noblisty Czesława Miłosza, gdy zapełniły się miejsca w skałecznej krypcie, wykrystalizował się pomysł jej rozbudowy. Powstała też myśl, by rozbudowując kryptę, wybudować towarzyszące jej centrum edukacyjno-muzealne.
W grudniu 2005 roku zgodną wolą i z inicjatywy OO. Paulinów na Skałce oraz Polskiej Akademii Umiejętności powołana została Fundacja „Panteon Narodowy Na Skałce”, w styczniu 2006 roku zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym. Celem jej jest rozbudowa krypty zasłużonych oraz budowa centrum edukacyjno-muzealnego.
Krypta – Narodowy Panteon – to miejsce pochówku wielkich Polaków i zadumy ją odwiedzających, centrum zaś ma stać się zalążkiem historycznej misji, którą jako Fundacja chcemy podjąć a właściwie już ją od dwóch lat realizujemy.
Misja ta, to adresowany szczególnie do ludzi młodych, program edukacyjny i promocyjny, zbudowany na filarach wartości wniesionych przez spoczywających w panteonie wielkich Polaków, program będący w istocie pielęgnowaniem narodowej dumy i tożsamości oraz patriotycznego wychowania – w duchu tolerancji i otwartości na świat, na odmienność poglądów.
Koncerty muzyczne, konferencje i sympozja adresowane do mieszkańców Krakowa i Małopolski, a przede wszystkim do nauczycieli to pierwszy etap tej edukacji.
Kolejny etap dotyczy aktywnych form zwiedzania Skałki i Kazimierza, licznych konkursów i sympozjów, a wreszcie realizowanego od dwóch lat projektu „Herbaciarnia Naukowa – Aromaty wiedzy”. Poszukując najlepszej formy kontaktu z młodzieżą, wypracowaliśmy platformę współdziałania zbudowaną w oparciu o:
– zaangażowanie wolontariuszy-studentów i nauczycieli szkół Małopolski oraz profesorów UJ i PAU, z wykorzystaniem gościny i powagi siedziby Polskiej Akademii Umiejętności
– potencjał, otwartość i życzliwość znakomitych gości naszych spotkań, między innymi: prof. Franciszka Ziejki, prof. Marty Wyki, prof. Jacka Popiela, prof. Krzysztofa Zanussiego i wielu innych.
Z drugiej zaś strony, bazujemy na: – zaciekawieniu i pasji zapraszanej na spotkania młodzieży z całej Małopolski;
– aktywnych formach uczestnictwa w Herbaciarni (liczne pytania w czasie spotkań, pełne pasji eseje będące osobistymi refleksjami po kolejnych spotkaniach z naszymi znakomitymi gośćmi, a wreszcie klimat pewnej elitarności tych spotkań
– wyznaczonej miejscem, osobami wykładowców i pięknie podaną herbatą w przerwie, powagą „akademickiej dysputy”).
Najaktywniejsi uczestnicy naszych spotkań – uczniowie i nauczyciele, wzięli udział w całorocznym konkursie, w którym w tym roku nagrodą był wyjazd do Lwowa.
Przyjęliśmy sobie bowiem jako organizatorzy założenie, że najlepszym podsumowaniem całorocznego cyklu spotkań będzie wędrówka śladami naszej historii, narodowej pamięci i tożsamości.W tym roku uczestnicy Herbaciarni oprócz Lwowa odwiedzili także i Żółkiew, a komentarzem i najlepszym podsumowaniem tych wycieczek są refleksje młodych uczestników.
Pełna aula Polskiej Akademii Umiejętności w czasie spotkań z młodzieżą, liczna publiczność towarzysząca kolejnym, już dwóm, Międzynarodowym Festiwalom Chorału Gregoriańskiego, koncerty letnie na Skałce czy wreszcie pełne powagi koncerty 8 czerwca każdego roku, w rocznicę pamiętnego spotkania Jana Pawła II z krakowską młodzieżą na Skałce, przekonują nas, zaangażowanych wolontariuszy tego przedsięwzięcia, najpełniej o jego celowości i potrzebie.
Tak jak w XIX wieku pomysłodawcy panteonu, budując jego podwaliny, dali wyraz swojemu patriotyzmowi, narodowej tożsamości i wierze w walce o niepodległość, tak dziś, rozbudowując panteon oraz budując centrum edukacyjno-muzealne, chcemy dać wyraz ciągłej potrzebie kształtowania świadomości narodowej, pobudzania patriotyzmu, dumy i historycznej ciągłości, zachowania pamięci o dorobku minionych pokoleń.
Chcemy, na filarach wartości pozostawionych przez naszych poprzedników, kształtować świadomość i rozwijać tradycję obecnych i przyszłych pokoleń.
W zaciszu Skałki oraz Polskiej Akademii Umiejętności tworzy się więc nowa jakość społecznej aktywności i zaangażowania oraz wychowania w duchu narodowej dumy.
Spokojnie, krok po kroku, trwają również przygotowania do podjęcia samej inwestycji. Istnieje już zwarta koncepcja zabudowy (według projektu przygotowanego pod kierunkiem dr. B. Podhalańskiego), mająca WZiZT, zakończyły się już badania archeologiczne dając „zielone światło” samej budowy.
Ogromne zainteresowanie projektem sprawia, że rozważamy nadal możliwość rozpisania konkursu na naj koncepcję architektoniczną chcąc uniknąć sporów i kontrowersji, ale też dokładając wszelkich starań, by zachować powagę i tradycję historyczną tego miejsca, nie naruszając przy tym założeń architektonicznych kształtujących je na przestrzeni minionych wieków.
Zaciekawić zaś chcemy wykorzystaniem najnowszej techniki i technologii już w samym sercu tego centrum, tak by w sposób najlepszy i najnowocześniejszy znaleźć sposób komunikacji i ze współczesnym, i z przyszłymi pokoleniami ludzi młodych.
O tym, co i jak chcemy w przyszłym centrum pokazać będziemy zapewne mieli okazję jeszcze opowiedzieć, korzystając z ogromnej życzliwości, ale też aktywnej współpracy z redakcją „Alma Mater” oraz Uniwersytetem Jagiellońskim.
Marek Wasiak
8 czerwca 2009 roku minie dokładnie 30 lat od pamiętnego spotkania Jana Pawła II z krakowską młodzieżą na Skałce. Uroczystym spotkaniem i koncertem chcemy szczególnie przywołać w pamięci tamto historyczne już wydarzenie, zapraszając wszystkich mieszkańców Krakowa i Małopolski, szczególnie zaś młodzież i uczestników tamtego spotkania. Uroczystość uświetni koncert w wykonaniu Stanisława Sojki.
Zapraszamy 8 czerwca (poniedziałek) 2009 roku, ogrody OO. Paulinów Na Skałce, godz. 20.00.
opublikowane w: Alma Mater. Miesięcznik Uniwersytetu Jagiellońskiego. Numer specjalny 109 / grudzień 2008, s.101-104.
/uprzejmie dziękujemy za przesłanie nam egzemplarza powyższego czasopisma przez Sz. Pana Prof. Antoniego Jackowskiego z Instytutu Geografii UJ w Krakowie – BPJG/
za: Biuro Prasowe Jasnej Góry
