W Zakonie Cysterskim 26 stycznia to dzień uroczystości Założycieli – świętych Roberta, Alberyka i Stefana, opatów, którzy natchnieni Bożym Duchem w XI wieku dali początek nowej wspólnocie monastycznej. Za ich wstawiennictwem wypraszajmy łaski na nasze „dziś” i na nasze „jutro”.
Zakon cystersów (Ordo Cisterciensis) powstał 21 marca 1098 r. we
Francji. Założyli go zakonnicy benedyktyńscy, którzy chcieli ściśle
powiązać regułę św. Benedykta z Nursji z ascezą i ideałem życia
eremickiego. Byli wśród nich Robert, Alberyk i Stefan. Osiedli oni w
klasztorze w Citeaux (po łacinie: Cistercium). Do Polski cystersi
przybyli w pierwszej połowie XII w.; do końca XIII w. posiadali już w
Polsce 25 dobrze uposażonych klasztorów, fundowanych przez książąt,
możnowładców i duchownych.
Założyciel zakonu, św. Robert z Molesmes, w 1098 r. wraz z 21 uczniami
opuścił klasztor benedyktynów i założył nowy klasztor w Citeaux,
niedaleko Dijon. Rok później kierowanie opactwem papież Urban II
powierzył św. Alberykowi. Robert powrócił do Molesmes. Kolejnym opatem
nowej fundacji był św. Stefan Harding. W 1100 r. opactwo w Citeaux
zatwierdzono jako odrębny klasztor, jednak dopiero w 1119 r. – jako nowy
zakon.
Alberyk i Stefan pochodzili z Anglii. Są oni uważani za współzałożycieli
zakonu. Pierwszy z nich ułożył konstytucję wspólnoty, zwaną Carta
Caritatis (Karta miłości) i zadbał o jej zatwierdzenie przez papieża.
Nadał także zakonnikom białe habity z czarnymi szkaplerzami oraz
wprowadził funkcję tzw. braci konwersów, noszących szare habity. Stefan
Harding wprowadził obowiązek odbywania corocznie kapituły generalnej w
Citeaux i zależności filialne pomiędzy klasztorami. Na mocy decyzji
opata klasztoru, w którym zebrało się odpowiednio wielu zakonników,
część z nich mogła utworzyć nowy klasztor, podległy temu
dotychczasowemu.
św. Robert
Robert urodził się ok. 1024 r. w Szampanii (Francja). Pochodził ze
starego, znakomitego rodu. Mając 15 lat wstąpił do klasztoru
benedyktynów w Mortier la Cella. Jako młody człowiek słynął już ze
świętości. W tymże opactwie został niebawem wybrany na przeora. Z kolei
zaproszono go na opata w klasztorze Św. Michała w Tonnere. Panowało w
nim duże rozluźnienie. Kiedy więc Święty spostrzegł się, że jego wysiłki
wprowadzenia reformy są daremne, zbolały powrócił do opactwa w Mortier
la Cella. Ale i tu nie pozostał długo. Mnisi klasztoru w Aigult wezwali
go do siebie na przeora. Papież bł. Urban II zaproponował mu wreszcie
przełożeństwo nad pustelniczym odłamem benedyktynów w Calon. Ten właśnie
klasztor miał się stać początkiem reformy wśród opactw benedyktyńskich,
która dała Kościołowi nową rodzinę zakonną reguły ścisłej, cystersów.
Ponieważ klimat w Calon był niezdrowy, św. Robert przeniósł się ze
swoimi uczniami do Molesmes w Burgundii. Własnymi siłami wystawili tu
mnisi drewniany klasztor i kapliczkę. Okazało się jednak, że dla wielu
mnichów obostrzenia, wprowadzone przez św. Roberta, wydały się zbyt
wielkie i surowe. Robert zabrał przeto ze sobą 20 najgorliwszych mnichów
i przeniósł się z nimi do Citeaux, gdzie założył nowe opactwo. Było to w
samą uroczystość św. Benedykta, 21 marca 1098 roku. Tę datę zwykło się
przyjmować jako rok założenia zakonu.
Duchowi synowie św. Roberta wyróżniali się wśród benedyktyńskich swoich
braci tym, że żyli w zupełnym ubóstwie, utrzymując się z pracy swoich
rąk; zachowywali stałe milczenie i otworzyli szeroko bramy dla braci
konwersów. Ci właśnie jako fachowcy w różnych dziedzinach stali się
twórcami i krzewicielami kultury materialnej w Europie – rozwinęli
rzemiosło, przemysł, rolnictwo, sadownictwo, pasterstwo. Uruchamiali
kopalnie, huty i zakłady metalurgiczne, budowali mosty, meliorowali
pola, karczowali lasy, zakładali wsie. Książę burgundzki, Eudes (Odo),
obdarzył pustelników św. Roberta ziemią, by mogli ją uprawiać. Biskup
Chalon podniósł niebawem klasztor do godności opactwa. Pierwszym jego
opatem został św. Robert. Kiedy zaś mnisi benedyktyńscy w Molesmes
zaprosili ponownie do siebie Roberta, ten wyznaczył w Citeaux na swojego
następcę św. Alberyka, a sam został opatem w Molesmes, wprowadzając i
tam szczęśliwie reformę. Pełen zasług zmarł 17 kwietnia 1111 r. W roku
1220 na kapitule generalnej zakon cystersów, który właśnie swoją nazwę
otrzymał od miejscowości Citeaux, gdzie powstało opactwo macierzyste,
zwrócił się do papieża Honoriusza III o zatwierdzenie kultu. Papież
uczynił to w 1221 roku.
W ikonografii atrybutem św. Roberta jest pierścień – znak więzi z Bogiem.
św. Alberyk
Alberyk był pustelnikiem żyjącym w lasach niedaleko Calon. Wraz z
pięcioma innymi pustelnikami zaprosił on św. Roberta do przyłączenia się
i założenia nowego klasztoru, poddanego pod regułę św. Benedykta. W
Molesmes Robert był opatem, a Alberyk – przeorem. Jednakże wraz z
rozwojem fundacji napływały dary i wzrastało bogactwo. Część zakonników
postanowiła się zbuntować przeciwko regułom wprowadzanym przez Roberta i
Alberyka. Robert dwukrotnie opuszczał opactwo, by żyć jako pustelnik;
jednakże papież za każdym razem nakazywał mu powrót. Podczas jednej z
tych nieobecności zakonnicy uwięzili Alberyka, aby móc żyć według
własnych zasad.
W 1093 r. Robert ponownie opuścił Molesmes, teraz jednak już z
Alberykiem i Stefanem Hardingiem. Kiedy w 1098 r. Robert założył nowe
opactwo w Citeaux, Alberyk został jego przeorem. Jednakże bracia z
Molesmes wymusili na Robercie powrót do macierzystego klasztoru; Alberyk
został wówczas opatem Citeaux. Alberyk uzyskał u papieża Paschalisa II
zgodę na wyodrębnienie się od benedyktynów, używanie nazwy cystersów i
noszenie innego habitu. Papież zatwierdził też jego surową regułę
Instituta monochorum Cisterciensum de Molismo venienti, która nie
pozwalała cystersom na pobieranie opłat za posługi kościelne; wszystkie
dobra, z których mieli korzystać, mieli zdobywać wyłącznie własną pracą.
Alberyk zmarł 26 stycznia 1108 r. w Citeaux. Jego następcą został
Stefan Harding.
św. Stefan
Stefan Harding urodził się w 1059 r. w Merriott w Anglii. W Dorset, w
opactwie benedyktyńskim, zdobył staranne wykształcenie. Po kilku latach
porzucił klasztor i udał się do Szkocji. Stamtąd ruszył do Francji.
Pielgrzymując po niej, trafił do Molesmes. Tam wstąpił do opactwa
benedyktyńskiego. W 1098 r. przyłączył się do Roberta i Alberyka i
wspólnie utworzyli nową fundację w Citeaux. W 1109 r., po śmierci
Alberyka, Stefan został trzecim opatem tego klasztoru. Reguła Alberyka,
zatwierdzona przez papieża Paschalisa II, okazała się zbyt trudna;
klasztor praktycznie opustoszał. Dopiero przybycie św. Bernarda z
Clairvaux wraz z trzydziestoma nowymi kandydatami do nowicjatu pozwoliło
odrodzić się wspólnocie.
Stefan usiłował zrewidować tekst Wulgaty. W 1133 r., ze względu na wiek,
zrezygnował z urzędu. Zmarł 28 marca 1134 r. W 1623 r. kanonizował go
Grzegorz XV.
