Dzisiaj, w Środę Popielcową, rozpoczyna się Wielki Post. W czasie liturgii, kapłani posypując głowy wiernych popiołem, zwracają się do nich ze słowami: "Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię" albo "Pamiętaj, prochem jesteś i w proch się obrócisz".
Okres ten ma charakter pokutny, trwa 40 dni, do Mszy Wieczerzy Pańskiej, sprawowanej w Wielki Czwartek. Środa jako początek Wielkiego Postu weszła na stałe do tradycji Kościoła rzymskiego w roku 1570. Zwyczaj rozpoczynania Wielkiego Postu od środy i posypywania głów popiołem wprowadzono w VII wieku, jednakże do X wieku kapłani czynili to jedynie wobec tych wiernych, którzy odbywali publiczną pokutę.
Po tym obrzędzie musieli oni opuścić świątynię, do której mogli wejść dopiero w Wielki Czwartek, w dzień odpuszczenia grzechów i pojednania z Kościołem. Wraz z zanikiem publicznej pokuty, zwyczaj posypywania popiołem wprowadzono wobec wszystkich wiernych.
Pierwsi chrześcijanie odbywali jedynie 40-godzinny post w Wielki Piątek i w Wielką Sobotę. Od III wieku obowiązywał już post tygodniowy, a na początku IV wieku przedłużono go do 40 dni. Wielki Post był także okresem przygotowania katechumenów do chrztu. W każdą niedzielę poznawali oni kolejne tajemnice wiary, a podczas Wigilii Paschalnej udzielano im chrztu.
Liczba 40 w Piśmie świętym symbolicznie wyraża czas przeznaczony na wykonanie przez kogoś konkretnego zadania albo zbawcze działanie Boga. Wielki Post nawiązuje do wydarzeń biblijnych, jest obchodzony na pamiątkę 40-dniowego pobytu Jezusa Chrystusa na pustyni (Łk 4,2).
W Wielkim Poście Kościół na nowo rozważa trzy inne wydarzenia biblijne: 40 dni potopu, po których Bóg zawarł przymierze z Noem; 40 lat wędrówki Izraela po pustyni ku ziemi obiecanej oraz 40 dni przebywania Mojżesza na Górze Synaj, gdzie otrzymał on od Boga Dekalog.
Wielki Post stanowi także przygotowanie do obchodów Triduum Paschalnego Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa. W świątyniach odprawiane są w tym okresie nabożeństwa drogi krzyżowej i Gorzkich Żali. W liturgii używa się koloru fioletowego. Wierni zachęcani są do wewnętrznej odnowy i przemiany. Mają temu służyć różne formy pokuty – modlitwa, post, jałmużna, dzieła miłosierdzia, rekolekcje oraz sakrament pojednania.
