Urszulanki Szare

Zgromadzenie Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego, Urszulanki Szare
Congregatio Sororum Ursulinarum a Sacro Corde Iesu Agonizantis (USJK)

Zgromadzenie Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego, zwanych też urszulankami szarymi, stanowiące jedną z licznych gałęzi rodziny urszulańskiej, powołanej do życia w XVI w. przez św. Anielę Merici, zostało założone przez św. Urszulę Ledóchowską.

W roku 1920 wspólnota urszulanek petersburskich – która w czasie pierwszej wojny światowej, po wygnaniu z Rosji, żyła najpierw w Szwecji, a następnie w Danii – powróciła do Polski. Siostry przywiozły ze sobą z Danii dzieci – sieroty po polskich emigrantach. Osiedliły się w Pniewach pod Poznaniem. Stolica Święta przeniosła status prawny autonomicznego domu urszulanek w Petersburgu na Pniewy i przekształciła wspólnotę w Zgromadzenie Sióstr Urszulanek SJK. Konstytucje Zgromadzenia otrzymały pierwszą aprobatę Stolicy Świętej 4 VI 1923, a definitywną – 21 XI 1930.

Zgromadzenie szybko się rozwijało. M. Urszula wraz z siostrami, w dostępny im sposób, włączyła się dynamicznie w dzieło odbudowy kraju. Rosły szeregi sióstr i liczba wspólnot i dzieł. Siostry organizowały przedszkola, szkoły, domy dziecka, internaty dla młodzieży szkół średnich, domy akademickie; prowadziły kursy zawodowe dla dziewcząt, świetlice i czytelnie dla dzieci i młodzieży; podjęły katechizację w szkołach państwowych i pracę formacyjną nad przygotowaniem przyszłych katechetek i nauczycielek. W 1921 roku przejęły stary i zniszczony klasztor podominikański w Sieradzu.

Klasztor ten, odbudowany siłami sióstr, wkrótce stał się ośrodkiem oddziaływania religijnego i kulturalnego w okolicy. W 1922 roku siostry podjęły pracę katechetyczną w nowo powstałej diecezji łódzkiej. Stworzyły silny ośrodek pracy katechetycznej i kształcenia katechetek świeckich. W 1925 roku powstał internat dla dziewcząt w Wilnie, a dwa lata później szkoła społeczno-gospodarcza w Czarnym Borze. W następnych latach utworzone zostały placówki na Wołyniu i Polesiu. M. Urszula starała się wprowadzić w życie jedno z pragnień, które kiedyś wyraziła wobec swego brata Włodzimierza: „chciałabym ogarnąć wieś i po trzy: jedną nauczycielkę ludową, jedną pielęgniarkę i jedną gospodynię tam posłać, by w trójkę wieś przerobić”.

W 1928 roku powstała pierwsza wspólnota szarych urszulanek w Rzymie, a przy niej – dom akademicki dla młodzieży polskiej i włoskiej. Wkrótce Zgromadzenie otwarło tu także dom generalny. M. Urszula bardzo pragnęła mieć dom w cieniu Św. Piotra i blisko Ojca Świętego. W 1932 roku siostry podjęły pracę wśród ubogich na przedmieściach Rzymu. W 1930 roku pojechały do Francji, razem z dziewczętami, emigrującymi do pracy w fabrykach jedwabiu. M. Urszula podjęła też starania o wyjazd sióstr do Peru. Z braku funduszów jednak plany te nie doszły do skutku.

M. Urszula przeszczepiła na grunt Polski Krucjatę Eucharystyczną, która pod koniec jej życia obejmowała blisko 200.000 dzieci. Dwie drukarnie Zgromadzenia wspierały wychowanie – przede wszystkim dzieci i młodzieży – przez dobra książkę (m. Urszula sama napisała kilka powieści dla dzieci) i wydawnictwa o charakterze formacyjnym (Dzwonek Św. Olafa, Hostia, Orędowniczek Eucharystyczny). W chwili śmierci Założycielki (1939) Zgromadzenie liczyło około 800 sióstr w 37 wspólnotach w Polsce, we Włoszech i we Francji.

Zaczął się drugi etap historii Zgromadzenia, będący niełatwym sprawdzianem jego prężności duchowej i apostolskiej. Działania wojenne i polityka władz okupacyjnych zmusiły siostry do opuszczenia wielu domów, zwłaszcza na terenach wcielonych do Rzeszy i zagarniętych przez Związek Radziecki. Siostry wykazały dużą elastyczność w przystosowaniu się do zmienionych warunków życia i pracy. Chociaż często same narażone na represje (ok. 200 zostało ewakuowanych, 107 znalazło się w obozach lub więzieniach niemieckich i radzieckich, 5 zostało wywiezionych na Syberię, 66 na roboty przymusowe do Niemiec).

Siostry opiekowały się chorymi i więźniami wojennymi (w Polsce, szczególnie w Sieradzu, a także we Włoszech, we Francji), prowadziły tajne nauczanie w zakresie szkół powszechnych i średnich, domy dziecka i bezpłatne kuchnie dla potrzebujących. Włączyły się w działalność konspiracyjną, w niesienie pomocy wysiedlonym, jeńcom, uciekinierom, prześladowanym, również Żydom. Ratowały dzieci żydowskie, ukrywając je w swych domach. Cztery siostry zginęły przy udzielaniu pomocy rannym podczas powstania warszawskiego. Dwie dotarły do Nowej Zelandii (1944) wraz z 736 dziećmi polskimi, po kilkuletniej tułaczce wojennej przez ZSRR, Persję i Ocean Indyjski.

Lata powojenne były czasem mozolnego dźwigania się, wraz z całą Polską, z ruin, powrotu do dawnych miejsc, szukania nowych pól działania, szczególnie w dziedzinie wychowania, nauczania i pracy charytatywnej. Polityka władz komunistycznych zmuszała do nieustannej czujności i elastyczności. Odbudowane z trudem dzieła wychowawcze zostały przez państwo zabrane. Siostry usunięto ze szkół. Zabrano siostrom szkołę gospodarstwa domowego w Pniewach i dom akademicki dla 140 studentek w Warszawie, zlikwidowano lub upaństwowiono przedszkola i bursy, zlikwidowano świetlice i biblioteki. Domy dziecka przeszły pod zarząd „Caritas”. Ta sytuacja zmusiła do podjęcia nowych zadań: katechizacji i innych form pracy przy parafiach, różnego rodzaju pomocy środowisku, pracy w instytucjach kościelnych i uczelniach katolickich (KUL, ATK), pracy formacyjnej z młodzieżą.

W 1965 roku siostry wyjechały do Kanady, gdzie podjęły pracę przy polskiej parafii w Windsor (Ontario), nauczanie w szkołach kanadyjskich i w szkole polskiej oraz otworzyły własne przedszkole. Obecnie pracują również w London i w Ottawie. W 1969 roku grupa szarych urszulanek wyjechała do Argentyny, a w roku 1971 – do Brazylii. W 1976 roku Zgromadzenie podjęło pracę w Finlandii, w 1980 roku – w domach dla młodzieży, należących do Międzynarodowej organizacji „In Via”, w Monachium (Niemcy). W 1988 roku siostry rozpoczęły pracę duszpasterską na Ukrainie, w 1990 – pracę misyjną na kontynencie afrykańskim (w Tanzanii) i w 1995 – na Białorusi.

Obecnie Zgromadzenie liczy około 950 sióstr kilkunastu narodowości w prawie 100 wspólnotach w 14 krajach na 5 kontynentach (w Polsce, we Włoszech, we Francji, w Finlandii, w Niemczech, na Ukrainie, na Białorusi, w Rosji, w Kanadzie, Argentynie, Brazylii, Boliwii, Tanzanii oraz na Filipinach).

Julia Ledóchowska urodziła się 17 IV 1865 w Loosdorf (Austria). W 1883 rodzina przeniosła się do Lipnicy Murowanej, niedaleko Krakowa. W 1886 Julia wstąpiła do klasztoru urszulanek w Krakowie. Tu, już jako m. Urszula, zajęła się przede wszystkim pracą pedagogiczną. W 1907 z błogosławieństwem papieża Piusa X wraz z dwiema siostrami wyjechała do Petersburga, aby objąć kierownictwo internatu dla dziewcząt przy polskim Gimnazjum św. Katarzyny. W 1910 nad Zatoką Fińską powstał dom dla wspólnoty oraz – realizujące idee pedagogiczne m. Urszuli – gimnazjum z internatem dla dziewcząt.

Wybuch wojny w 1914 spowodował wydalenie m. Urszuli z Rosji. Zatrzymała się w Skandynawii: w Sztokholmie, następnie w Danii. Wspólnie z wyjeżdżającymi kolejno z Petersburga siostrami zorganizowała szkołę dla skandynawskich dziewcząt, potem m.in. ochronkę dla sierot po polskich emigrantach. Włączyła się też w życie miejscowego Kościoła i środowiska oraz podjęła współpracę z Komitetem Pomocy Ofiarom Wojny, założonym w Szwajcarii przez Henryka Sienkiewicza. Poprzez akcję odczytową kształtowała wrażliwość społeczeństw skandynawskich na sprawę niepodległości Polski.

W 1920 petersburska wspólnota urszulanek wróciła do wolnej Polski i osiedliła się w Pniewach koło Poznania. Wkrótce potem otrzymała od Stolicy Świętej pozwolenie na przekształcenie się w Zgromadzenie Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego – żyjące duchowością urszulańską oraz tradycją pracy wychowawczej jako uprzywilejowanego narzędzia ewangelizacji, szukające równocześnie form odpowiadających nowym potrzebom, szczególnie ludzi uboższych. Zgromadzenie szybko się rozwijało. Powstawały domy i dzieła w Polsce i na Kresach Wschodnich, od 1928 we Włoszech, od 1930 we Francji.

M. Urszula formowała siostry do umiłowania Boga ponad wszystko, pragnąc, aby żyły w prostocie, były pokorne, a równocześnie pełne poświęcenia i twórcze w służbie innym, zwłaszcza dzieciom i młodzieży. Uśmiech, pogodę ducha i dobroć uważała za szczególnie wiarygodne świadectwo więzi z Chrystusem. Spalała się miłością do Jezusa Chrystusa i ta miłość pozwalała jej kochać każdego człowieka, bez względu na wyznanie, przekonania, pozycję. Gdy umarła w Rzymie, 29 V 1939, ludzie mówili, że zmarła święta…

20 VI 1983 w Poznaniu Jan Paweł II beatyfikował m. Urszulę. W 1989 zachowane od zniszczenia ciało bł. Urszuli zostało przewiezione z Rzymu do Pniew i złożone w kaplicy domu macierzystego. 18 V 2003 w Rzymie Ojciec św. Jan Paweł II kanonizował m. Urszulę Ledóchowską.