Franciszkanie – Zakon Braci Mniejszych – (OFM)

Najczęściej spotykamy się z logiczną serią zapytań: Kto jest waszym założycielem? – odpowiadamy: „św. Franciszek z Asyżu”, dlaczego więc nie nazywają was Franciszkanami i jak naprawdę powinna brzmieć nazwa waszego Zakonu? – I tu zaczyna się problem tłumaczenia. Sam problem nazwy nie jest wprawdzie aż tak ważny, gdyż nie wpływa na istotę życia zakonnego, jednak z pewnością warto wiedzieć z kim ma się do czynienia i jak do takich nazw doszło.Na pytanie – jak powinien nazywać się nasz zakon – odpowiedzieć jest łatwo: Św. Franciszek z Asyżu w duchu pokory nazwał swój zakon „Ordo Fratrum Minorum” (OFM) czyli „Zakon Braci Mniejszych” i tak też powinna brzmieć nazwa naszego zakonu. Wszystkie inne nazwy (Franciszkanie, Bernardyni, Reformaci, Kapucyni) są wynikiem wielowiekowego rozwoju zakonu, jego wewnętrznych podziałów – tak ideowych jak i po prostu terytorialnych w różnych krajach świata. Sama też ludność wymyślała sobie nazwy dla poszczególnych grup zakonników, aby ich łatwiej rozróżnić i chcąc nie chcąc nazwy te przez długie wieki utrwalane, przylgnęły do zakonów i ze względu na szacunek dla historii trwają do dzisiaj.Zakon założony przez św. Franciszka z Asyżu podzielił się na 3 wielkie gałęzie: 1. Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych (oni znani są pod nazwą Franciszkanie lub Franciszkanie czarni, konwentualni); 2. Zakon Braci Mniejszych (popularnie określanych jako Franciszkanie brązowi, Bernardyni [Obserwanci], Reformaci, Franciszkanie Śląscy, Panewniccy itd.); 3. Zakon Braci Mniejszych Kapucynów (Kapucyni)

Każda z tych gałęzi jest w Polsce podzielona terytorialnie na kilka Prowincji, które mają wprawdzie osobny zarząd, seminarium i specyficzną działalność – jednak tego samego najwyższego przełożonego tj.Generała zakonu w całym świecie. Zakon Braci Mniejszych posiada w Polsce aż 5 Prowincji. Każda ma swoją nazwę oficjalną i ludową. Jedną z nich jest Prowincja Niepokalanego Poczęcia N.M.P. i ona właśnie została nazwana „Bernardyni”.

Jak do tego doszło, szerzej ukazuje zamieszczona na innej stronie Historia Zakonu na ziemiach polskich. Otóż kiedy św. Jan Kapistran założył w Krakowie w 1453 r. pierwszy klasztor Braci Mniejszych Obserwantów, konsekrowano go pod wezwaniem św. Bernardyna ze Sieny. Jednocześnie w mieście byli już obecni od XIII w. Franciszkanie (od 1517 r. nazywani Konwentualnymi). Ludność więc (celem odróżnienia) dla tej nowej frakcji franciszkańskiej wymyśliła „swoją” nazwę: Bracia od św. Bernardyna, a potem krótko: Bernardyni. Również następne, powstające w Polsce klasztory Obserwantów nazywano „bernardyńskimi”.

Oczywiście oficjalna nazwa zakonu w Polsce zawsze brzmiała: Ordo Fratrum Minorum regularis observantiae (Zakon Braci Mniejszych regularnej obserwancji). Nazwy tej używano jednak tylko w aktach łacińskich wydawanych przez zarząd. W wystąpieniach, wszelkich innych pismach i w aktach urzędowych używano nazwy popularnej: Bernardyni. Działalność Bernardynów była wówczas bardzo prężna, zarówno na polu duszpasterskim jak i kulturalnym i patriotycznym. W rezultacie powszechność tej nazwy doszła do tego stopnia, że znalazła odzwierciedlenie nawet w literaturze polskiej (m. in. ksiądz Robak Bernardyn z „Pana Tadeusza” czy ksiądz Piotr z „Dziadów” A. Mickiewicza).

W pierwszych dziesięcioleciach XVII w. przybyli do Polski kolejni Bracia Mniejsi ściślejszej obserwancji, którzy już we Włoszech zdobyli sobie popularną nazwę – Reformaci. W ten sposób w Polsce zaistniały dwie frakcje Zakonu Braci Mniejszych: Bernardyni i Reformaci.

W późniejszych latach Konstytucja apostolska Leona XIII (z 4.10.1897 r.) „Felicitate quadam” zlikwidowała w Zakonie Braci Mniejszych dotychczasowe odrębności (m. in. Reformatów) i zalecała łączenie ich prowincji z prowincjami Obserwantów (w Polsce: Bernardynów). Jednocześnie dokument ten kasował dotychczasowe nazwy popularne i nakazywał używanie jedynie oficjalnej nazwy zakonu: Bracia Mniejsi. W Polsce konstytucja ta odzwierciedliła się w fakcie zjednoczenia obu prowincji: bernardyńskiej i reformackiej.

Jeżeli jednak chodzi o zmianę nazwy prowincji (jednego już zakonu) to została ona wykonana połowicznie. „Ponieważ duchowieństwo diecezjalne i ludność byli przyzwyczajeni do dotychczasowego nazewnictwa, a poza tym nazwy te figurowały w zapisach hipotecznych realności wszystkich klasztorów, w zapisach legatowych i były w użyciu urzędów państwowych i samorządowych, dopisano na pieczęciach wszystkich klasztorów obok nazwy Bracia Mniejsi w nawiasach Bernardyni lub Reformaci. W ten sposób pomimo kasacji tradycyjne nazwy się utrzymały. Z rozpadnięciem się w 1911 r. unii obu prowincji, Bernardyni i Reformaci wrócili do swych nazw sprzed unii.” (H. E. Wyczawski, Bernardyni polscy, t. 3: 1772-1946, s.304).

Dzień dzisiejszy przynosi nam wiele komplikacji z powodu istnienia tej popularnej nazwy. Inne prowincje naszego zakonu w Polsce używają chętniej nazwy: Franciszkanie. Jednak jak ukazałem na początku, ani jedna, ani druga nie jest oficjalną nazwą zakonu – w czymże więc jedna jest poprawniejsza od drugiej?

Najważniejszy jednak problem tkwi w tym, iż nie można zupełnie wycofać nazwy Bernardyni, z którą to nazwą wiążą się tak bogate dzieje historyczne naszej Prowincji w Polsce. Ze względu na szacunek dla historii należy uszanować i tą nazwę. Zmiana nazwy uczyniłaby też wiele kłopotów urzędowych, administracyjnych i w samej mentalności ludzi, którzy tak głęboko przyzwyczaili się do nazwy „Bernardyni” (i choćby nie wiem jak się starać i tłumaczyć – zawsze dla nich kościoły pozostaną bernardyńskie).

Pozostaje nam jednak obowiązek franciszkańskiego posłuszeństwa wobec najwyższych przełożonych i Stolicy Apostolskiej, która we wspomnianej konstytucji Leona XIII nakazuje używanie tylko oficjalnych nazw. Jednak i tutaj trzeba zaznaczyć, iż obecnie nazwy „Bernardyni” używa właśnie sam Ojciec Święty Jan Paweł II. Świadczą o tym wszystkie jego wypowiedzi dotyczące naszej Prowincji. Trudno je przytaczać, gdyż jest tego bardzo wiele, ale przynajmniej z oficjalnych przemówień np.: w Kalwarii Zebrzydowskie podczas swej pierwszej pielgrzymki do Polski w 1979 r. powiedział:

„Mogę Wam dzisiaj powiedzieć, moi Drodzy, że prawie żadna z tych spraw, które czasem niepokoją serce biskupa, a w każdym razie pobudzają jego poczucie odpowiedzialności, nie dojrzała inaczej, jak tutaj, przez domodlenie jej w obliczu Wielkiej Tajemnicy wiary, jaką Kalwaria kryje w sobie. Jest to tajemnica, którą Wy dobrze znacie: Wy, ojcowie i bracia Bernardyni, stróżowie tego Sanktuarium”. Albo będąc w naszym klasztorze w Dukli podczas ostatniej pielgrzymki do Polski i Kanonizacji naszego współbrata św. Jana z Dukli przywitał oficjalnie: „Z całego serca pozdrawiam Ojców Bernardynów. Przyzwyczaili się, że o nich to na końcu, a tymczasem na początku”.

Tej nazwy używa Ojciec Święty nie tylko podczas obecności w naszych klasztorach, również w innych i w obecności innych prowincji, np. w przemówieniu do członków Zakonu Franciszkanów na Górze Św. Anny w 1983 r. – „Jesteście tutaj wszyscy, synowie świętego Franciszka prowincji śląskiej, a także innych prowincji w Polsce. Jesteście stróżami sanktuarium, tego sanktuarium św. Anny, na Górze Świętej Anny na Opolszczyźnie. Tak się składa, że i podczas poprzedniej mojej podróży-pielgrzymki odwiedziłem sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej; tam też są – mówiąc po tamtejszemu – bernardyni, czyli franciszkanie, synowie św. Franciszka”.

Ojciec Święty używał tradycyjnej nazwy także w Rzymie np. podczas audiencji generalnej w środę 12 XI 97r.: „Serdecznie witam zarząd Prowincji OO. Bernardynów”. Co więcej, Jan Paweł II używał nazwy bernardyni we wszystkich urzędowych pismach kierowanych do Prowincji Krakowskiej. A zatem, na pytanie: Dlaczego nazwa Bernardyni ? – odpowiadamy: „Bo taką nazwę nadała nam historia, takiej używają ludzie wśród których pracujemy i takiej używa Głowa Kościoła, papież Jan Paweł II”.

Od strony zaś praktycznej, dzięki tym „przydomkom” łatwiej rozróżnić poszczególne Prowincje i klasztory w Polsce, a szczególnie wtedy, gdy w jednym mieście jest kilka klasztorów franciszkańskich (np. Kraków, Warszawa) i wspólna nazwa „Franciszkanie” nie potrafi ich bliżej określić. Oficjalnie jednak, a nade wszystko w duchu, pozostajemy zgodnie z intencją św. Franciszka z Asyżu „Zakonem Braci Mniejszych”.

Święty Franciszek z Asyżu (Asyż, 1181/2 – 3 październik 1226), powszechnie zwany Biedaczyną z Asyżu, jest jednym z najbardziej znanych świętych Kościoła Katolickiego. Jego grób przyciąga każdego roku tysiące pielgrzymów z całego świata, a miasto Asyż – przez wzgląd na swego najznakomitszego obywatela – jest określane powszechnie jako miasto-symbol pokoju, zwłaszcza po tym jak gościło przedstawicieli wielkich religii świata, którzy zgromadzili się tutaj w 1986 i 2002, aby wspólnie modlić się o pokój.Bardzo trudno jest w kilku słowach przedstawić bogactwo osobowe i ukazać drogę do świętości Franciszka, który wywarł tak wielki wpływ na odrodzenie się życia religijnego w XIII wieku i który, mimo upływu czasu, nadal oczarowuje ludzi niezależnie od wyznawanej wiary, inspiruje artystów, ludzi nauki i polityki. Papież Benedykt XVI w czasie swojej wizyty w Asyżu (17 czerwca 2007) ukazał go jako wzór dla wszystkich tych, którzy sprzeciwiają się wszelkim przejawom gwałtu i nienawiści, szczególnie zaś tym formom agresji, które w religii pragną szukać swego uprawomocnienia. Wskazał także na Franciszka jako na wzór świętości i wierności Chrystusowi, który może pomóc dzisiejszemu człowiekowi odkryć miarę własnej wielkości (świętość). Franciszek prowadzi do Chrystusa i uczy wyznawać i kochać Go „prawdziwą wiarą, niezachwianą nadzieją i doskonałą miłością”.Franciszek (Jan Bernardone) urodził się 1181 lub 1182 r., w bogatej rodzinie kupieckiej. Lata jego wczesnej młodości upływały w klimacie beztroskiej zabawy w gronie rówieśników. Wielki wpływ na jego duchową przemianę miała wojna z Perugią, w której brał udział i która zakończyła się dla niego pobytem w niewoli (1203). Pobyt w więzieniu i późniejszy czas rekonwalescencji otworzyły drogę ku przemianie. Decyduje się wziąć udział w krucjacie (1204-1205), jednak na skutek tajemniczego snu przeżytego w Spoleto nie dociera do portu w Lecce.

Wraca do Asyżu, gdzie jego życie ulega radykalnej zmianie. Zaczyna przebywać z ubogimi i trędowatymi, którym rozdaje mienie swego ojca. Około roku 1205 słyszy głos z krzyża San Damiano: „Franciszku, idź odbuduj mój dom, gdyż cały popada w ruinę”. Wydarzenie to stanowi punkt zwrotny w życiu Franciszka. Opuszcza dom rodzinny, przywdziewa strój pokutny i zaczyna oddawać się życiu modlitwy, posługi ubogim i odbudowie okolicznych świątyń. Wkrótce przyłączają się do niego pierwsi towarzysze (Bernardo di Quintavalle, Pietro Cattani, Filippo Longo i inni). Wraz z nimi zaczyna oddawać się działalności apostolskiej głosząc Słowo Boże.

W roku 1209 papież Innocenty III zatwierdza ustnie sposób życia nowej wspólnoty. Bracia osiedlają się przy kościele Santa Maria degli Angeli, gdzie w Niedzielę Palmową 1211 r. otrzymuje strój zakonny pierwsza kobieta zafascynowana sposobem życia św. Franciszka: św. Klara. Wspólnota mniszek św. Klary skupi się następnie wokół kościoła św. Damiana.

Ideał życia ukazany przez Franciszka szybko rozprzestrzenia się. W 1217 roku Franciszek przewodniczy pierwszej kapitule generalnej zakonu, podczas której wspólnota krystalizuje się. Bracia zostają wysłani do Palestyny i innych krajów Europy (Niemcy, Francja, Hiszpania). Sam Franciszek przyłącza się do piątej krucjaty i w 1219 r. wyrusza do Palestyny i Egiptu, gdzie spotyka się z sułtanem Malik al-Kāmilem zdobywając jego wielki szacunek.

W roku 1223 bullą „Solet annuere” papież Honoriusz III ostatecznie zatwierdza Regułę zakonu (Braci Mniejszych). Tego samego roku Franciszek przywołuje także wspomnienie chwili narodzin Chrystusa organizując w Greccio przedstawienie misterium Wcielenia Bożego Syna.

Poświęcając się głoszeniu Dobrej Nowiny nie zaniedbuje życia kontemplacyjnego. Często ucieka w miejsca odosobnione, gdzie całkowicie oddaje się kontemplacji i umartwieniu. W czasie jednej z tych chwil odosobnienia w 1224 r., na górze La Verna otrzymuje stygmaty, znaki męki Chrystusa.

Umiera 3 października 1226 r., wyczerpany ciągłymi umartwieniami i chorobą, lecz błogosławiący w godzinie odejścia wszystkie stworzenia wraz z siostrą śmiercią cielesną. Zostaje ogłoszony świętym w 1228 r. przez papieża Grzegorza IX. Ciało jego od 1230 r. spoczywa w bazylice wybudowanej na jego cześć w Asyżu.