Zakon Ojców Bazylianów św. Jozafata (obrządku bizantyjsko-ukraińskiego), Bazylianie
Ordo Basilianus S. Iosaphat (OSB)
OO. Bazylianie
ul. Miodowa 16
00-246 Warszawa
tel. (0-22) 831-17-18
e-mail: warszawa@bazylianie.pl
strona internetowa: www.bazylianie.pl
W katolickich Kościołach Wschodnich istnieje kilka zakonów wywodzących swój rodowód od św. Bazylego Wielkiego. Są to Bazylianie z Grottaferrata pod Rzymem we Włoszech (italogrecy); Bazylianie Najświętszego Zbawiciela, Bazylianie św. Jana Chrzciciela (Soaryci) i Bazylianie Alepińscy – wszystkie trzy należą do Kościoła melchickiego. Istnieje też Zgromadzenie św. Bazylego obrządku łacińskiego. Jednak w Polsce i w całej Europie Środkowo-Wschodniej znany jest tylko Bazyliański Zakon Św. Jozafata, o którym tu jest mowa.
Za założyciela Zakonu uważany jest św. Bazyli Wielki (329-379), Biskup i Doktor Kościoła, jeden z najwybitniejszych Ojców Kościoła Wschodniego. Do dzisiaj jego Reguły (Dłuższe i Krótsze) oraz inne pisma ascetyczne stanowią podstawę Konstytucji Zakonu, chociaż w ponad tysiącletniej historii sposób życia zakonników bazyliańskich ulegał pewnym modyfikacjom. Do najbardziej znanych reformatorów życia bazyliańskiego należą św. Teodor Studyta (†760-826); św. Teodozjusz Peczerski (†1074); św. Jozafat (Kuncewicz) (1580-1623) razem z metropolitą kijowskim Józefem Welaminem Rutskim (1574-1637).
Życie zakonne na Ukrainie w swojej formie typowej dla Wschodu swoimi korzeniami sięga do czasów osiedlenia się pierwszych mnichów w pieczarach w okolicach Kijowa już za panowania wielkiego księcia kijowskiego św. Włodzimierza Wielkiego (980-1015). Największy wpływ na rozwój tego życia wywarli św. Antoni Peczerski (†1073) i jego uczeń – św. Teodozjusz Peczerski (†1074).
Po najazdach tatarskich, które wyniszczyły Ruś Kijowską w połowie XIII wieku, mnisi szukali sobie miejsca na północnych i zachodnich terenach kraju, zakładając tutaj nowe monastery. Tak znaleźli się oni m.in. na terenach Księstwa Halicko-Wołyńskiego, które na skutek różnych historycznych wydarzeń, znalazło się z czasem w granicach Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Wielką rolę w ukształtowaniu życia bazyliańskiego w metropolii kijowskiej po odnowieniu jedności katolickiej odegrali metropolita kijowski Józef Welamin Rutski i św. Jozafat Kuncewicz, którzy na początku XVII w. dokonali gruntownej reformy ówczesnego życia monastycznego, nadając mu strukturę współczesnych zakonów, wprowadzając centralizację klasztorów.
W ten sposób z niezależnych dotąd od siebie klasztorów (monasterów) bazyliańskich, podległych władzy miejscowego biskupa, stworzono zakon w dzisiejszym rozumieniu tego słowa. Tak ukształtowany Zakon Ojców Bazylianów rozwijał się bardzo dynamicznie w XVII i XVIII wieku, o czym świadczyć może choćby fakt, że po kasacie Księży Jezuitów w Polsce w II połowie XVIII w. Bazylianie przejęli prowadzenie wielu jezuickich szkół i gimnazjów.
Zakon bazyliański wiele ucierpiał po rozbiorach Polski. W zaborze rosyjskim ostatecznie został całkowicie zlikwidowany, natomiast przetrwał, nie bez trudności, w zaborze austriackim. Jednak w drugiej połowie XIX konieczne stało się jego odnowienie. Reformę przeprowadzili Księża Jezuici. Zapoczątkowaną ją w klasztorze w Dobromylu w 1882 roku, stąd jej nazwa: reforma dobromylska. Po reformie bazylianie znów szeroko rozwinęli działalność misyjną i rekolekcyjną, wydawniczą, duszpasterską, a także naukową.
Po I wojnie światowej większość klasztorów bazyliańskich znalazła się w granicach II Rzeczypospolitej. W krajach bloku sowieckiego oficjalna działalność Zakonu została przerwana. Wszędzie, z wyjątkiem Polski, Zakon znów został zdelegalizowany i musiał zejść do podziemia. Przez wiele lat bazylianie kształcili się, modlili i działali jako ludzie świeccy. Wielu zakonników zostało skazanych na więzienia i zasłania. Dwaj biskupi-bazylianie złożyli najwyższe świadectwo wierności Bogu i Kościołowi – świadectwo męczeństwa. Takie świadectwo skłądali bazylianie na Ukrainie, w Czechosłowacji, w Rumunii i na Węgrzech.
W Polsce po wojnie ostał się jeden klasztor bazyliański – w Warszawie przy ul. Miodowej 16. Klasztor ten stał się zalążkiem odrodzenia bazylianów w Polsce. Do tego czasu rozwinęły się już i umocniły prowincje, które powstały za oceanem, wśród ukraińskiej emigracji greckokatolickiej – w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Brazylii, Argentynie. One to w głównej mierze przejęły na siebie odpowiedzialność za przetrwanie Zakonu w tej nowej i trudnej sytuacji.
Po II wojnie światowej bazylianie w Polsce zajmują się przede wszystkim pracą duszpasterską wśród grekokatolików, którzy na skutek deportacyjnej podczas Akcji Wisła zostali przesiedleni na północne obszary Polski.
Założyciel
Św. Bazyli Wielki urodził się w Cezarei Kapadockiej w 329 roku, w bogatej, głęboko chrześcijańskiej rodzinie. Jego matka Emmelia oraz troje rodzeństwa – siostra Makryna, bracia Piotr z Sebasty i Grzegorz z Nyssy – czczeni są jako święci. Na religijne wychowanie Bazylego wielki wpływ miała pobożna babcia Makryna, która wierną uczennicą św. Grzegorza Cudotwórcy. Bazyli kształcił się w Cezarei, następnie w Konstantynopolu, a wreszcie w Atenach, gdzie otrzymał bardzo głębokie i wszechstronne wykształcenie. W 356 roku objął katedrę retoryki po swoim zmarłym ojcu. W latach 357-359 odbył wielką podróż po ośrodkach życia zakonnego na Wschodzie, po powrocie postanowił poświęcić się życiu zakonnemu i założył pustelnię nad brzegami rzeki Iris.
Tutaj powstały jego „Reguły zakonne”, które miały ogromne znaczenie dla rozwoju wspólnotowej formy życia zakonnego na Wschodzie. Św. Bazyli jest jednym z głównych kodyfikatorów życia zakonnego zarówno na Wschodzie jak i na Zachodzie chrześcijaństwa (miał ogromny wpływ na św. Benedykta z Nursji). Ideałem życia monastycznego Bazylego jest braterska wspólnota, która poświęca się ascezie, medytacji oraz służy Kościołowi zarówno poprzez naukę wiary (poznawanie tajemnic Objawienia i obrona przeciw herezjom) jak i w działalności duszpasterskiej i charytatywnej (Bazyliada).
W 370 roku został biskupem Cezarei, a tym samym metropolitą Kapadocji i egzarchą całej północnej Azji Mniejszej. Jako biskup rozwinął w swojej diecezji szeroką działalność dobroczynną budując na przedmieściach Cezarei kompleks budynków na potrzeby biednych i podróżujących. Bronił również Kościoła przed szerzącym się w owym czasie arianizmem. Zmarł w 379 roku. Uznawany za jednego z 4-ch wielkich Ojców Kościoła na Wschodzie – wielki wzorzec wiary i obraz miłości.
Św. Bazyli jest autorem dzieł dogmatycznych Przeciwko Eunomiuszowi, O pochodzeniu Ducha Świetego; pism ascetycznych m in. Reguł moralnych, Reguł dłuższych, Reguł krótszych, Wstępu do zarysu ascezy, O sądzie Bożym, O wierze; oprócz tego Mów, Homilii i Listów, a także Liturgii, której Kościół Wschodni używa do dnia dzisiejszego.