Ks. M. Wróbel
AKTUALNE NORMY PRAWNE DOTYCZĄCE NADZWYCZAJNEGO SZAFARZA
KOMUNII ŚW.
Najświętsza Eucharystia to Bóg, Bóg dostępny człowiekowi w taki sposób, aby ów człowiek dzięki łasce i wolności, mógł już tutaj na ziemi rozpoznać i adorować Jego wielkość i majestat, a w pokarmie, który nam dał zyskiwać siłę i moc dla przeżywania życia, które spełnienie znajdzie w niebie. Ten dar rozpoznany i będący tajemnicą wiary, jest w Kościele chroniony najbardziej; również poprzez przepisy prawne. Prawo opierając się na teologicznym wyjaśnieniu tajemnicy Eucharystii, podaje szereg norm obowiązujących wiernych, aby Bóg był nade wszystko należycie i z największą godnością uwielbiany, ale i chroniony. Z drugiej strony należycie strzegąc tej godności, prawo określa normy dotyczące spożywania pokarmu eucharystycznego.
Na początku należy bardzo wyraźnie rozróżnić pomiędzy nadzwyczajnym szafarzem Komunii świętej a szafarzem wystawienia i schowania Najświętszego Sakramentu.
Nadzwyczajny szafarz Komunii świętej to na mocy kanonu 910 § 2 to akolita oraz wierny, wyznaczony zgodnie z kan. 230, § 3. W kanonie 230 w § 3 czytamy: Tam, gdzie to doradza konieczność Kościoła, z braku szafarzy, także świeccy, chociażby nie byli lektorami lub akolitami, mogą wykonywać pewne obowiązki w ich zastępstwie, mianowicie: posługę słowa, przewodniczyć modlitwom liturgicznym, udzielać chrztu a także rozdzielać Komunię świętą, zgodnie z przepisami prawa.
Sformułowanie zgodnie z przepisami prawa odsyła nas do § 1 tego kanonu, który stwierdza, że to Konferencje Episkopatu poszczególnych krajów mają możliwość ustalania kryteriów dotyczących nadzwyczajnych szafarzy Komunii świętej. W Polsce Konferencja Episkopatu wydała postanowienie w tej sprawie.
POSTANOWIENIE KONFERENCJI EPISKOPATU POLSKI
ODNOŚNIE DO NADZWYCZAJNEGO SZAFARZA KOMUNII ŚWIĘTEJ (2 MAJA 1990)
Wielu biskupów i kapłanów wyraziło życzenie, aby Konferencja Episkopatu Polski określiła warunki, według których biskupi diecezjalni w Polsce mogliby zastosować kan. 910, § 2 i 230, § 3, czyli powołać nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej. Konferencja Episkopatu Polski, biorąc pod uwagę spostrzeżenia poszczególnych biskupów oraz przedłożenie Komisji Liturgicznej, określa co następuje:
1. Biskupi diecezjalni mogą powołać mężczyzn do posługi nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej w wieku 35 do 65 lat.
2. Kandydaci powinni odznaczać się nieskazitelnym życiem moralnym, pobożnością i poważaniem wśród duchowieństwa i wiernych.
3. Kandydat, poza wykształceniem przynajmniej średnim, winien znać podstawowe prawdy teologiczne, zwłaszcza odnoszące się do Kościoła, Mszy świętej i Eucharystii. Biskup może polecić kandydatowi udział w kursie teologicznym lub zażądać egzaminu.
4. Biskup diecezjalny powołuje do posługi nadzwyczajnego szafarza kandydata, którego poznał osobiście po poleceniu go przez księdza proboszcza i dwóch kapłanów na jeden rok.
5. Przed powołaniem jak również przed każdym przedłużeniem powołania kandydaci winni odbyć, co najmniej trzydniowe rekolekcje.
6. Braci zakonnych, którym biskup może obniżyć wiek do 30 lat, obowiązują te same postanowienia.
7. Posługa szafarza jest bezinteresowna. Wynagrodzenie może dotyczyć kosztów przejazdu lub rekompensaty w przypadku, gdy na skutek wykonywania posługi uszczupliły się dochody w pracy zawodowej szafarza.
8. Szafarz nadzwyczajny podczas posługi winien być ubrany w albę i przepasany cingulum.
9. Szafarz nadzwyczajny wykonuje swoją posługę wtedy, gdy ilość kapłanów wobec komunikujących jest za mała. Może on ‑ w ramach ważności powołania ‑ świadczyć pomoc na terenie całej diecezji; poza diecezją tylko za zgodą biskupa tamtej diecezji.
10. Szafarz nadzwyczajny może, za wiedzą księdza proboszcza, zanieść Komunię świętą do domów tylko osobom, których stan duchowy jest znany, zachowując przepisy liturgiczne.
Warszawa, dnia 2 maja 1990 r.
Inaczej natomiast wygląda norma dotycząca szafarza wystawienia i schowania Najświętszego Sakramentu. Otóż prawo w kanonie 943 stanowi: Szafarzem wystawienia Najświętszego Sakramentu i błogosławieństwa eucharystycznego jest kapłan lub diakon. W szczególnych okolicznościach, tylko wystawienia i schowania, jednak bez błogosławieństwa, może dokonać akolita, szafarz nadzwyczajny Komunii świętej lub ktoś inny wyznaczony przez ordynariusza miejsca, z zachowaniem przepisów wydanych przez biskupa diecezjalnego.
Zatem już nie Konferencja Episkopatu, ale poszczególny biskup diecezjalny ma prawo wydać normy dotyczące szafarza wystawienia i schowania Najświętszego Sakramentu, a następnie osobę taką może wyznaczyć on sam osobiście lub każdy z ordynariuszy miejsca, wikariuszowie generalni czy biskupii, jeśli ci ostatni zostali do tego upoważnieni.
Zasadnicza różnica pomiędzy nadzwyczajnym szafarzem Komunii świętej a szafarzem wystawienia i schowania Najświętszego Sakramentu – z punktu widzenia prawa – polega więc na tym, że w pierwszym przypadku przepisy te są regulowane przez Konferencję Episkopatu, natomiast w drugim przypadku sam biskup diecezjalny wydaje stosowne normy. Konferencja Episkopatu określiła normy we wspomniaym już dokumencie, natomiast odnośnie do szafarza wystawienia i schowania Najświętszego Sakramentu poszczególni biskupi mają prawo takie normy wydać.
Powstaje zatem pytanie natury prawnej: czy biskup musi takie normy wydać czy tylko może, a jeśli już zostały wydane czy i kiedy należy powołać szafarza wystawienia i schowania Najświętszego Sakramentu.
Biskup wydaje tego typu normy w zależności od potrzeb duszpasterskich rozpoznywanych i realizowanych w diecezji. Konsekwencją będzie każdorazowe wyznaczenie szafarza w zależności od tych potrzeb. Biskup określa wszystkie wymagania osoby mającej być szafarzem; kto to może być, meżczyzna czy kobieta, siostra zakonna czy brat zakonny, na jaki czas zostaje powołany na szafarza, jakie predyspozycje musi spełniać, obowiązkowe dni skupienia, rekolekcjie, itp.
Tworząc prawo w tym zakresie biskup winien kierować się wszystkimi przepisami dotyczącymi kultu, przechowywania Eucharystii a w sytuacji, gdy uzna za konieczne wyznaczenie szafarza, sam szafarz jest zobowiązany do przestrzegania wszystkich norm prawno – liturgicznych przy sprawoaniu tej jakże zaszczytnej posługi. I tutaj należy zwrócić uwagę na następujące przepisy prawne:
Eucharystia może być przechowywana w kaplicy biskupiej oraz, za zezwoleniem ordynariusza miejsca, w innych kościołach i kaplicach, także prywatnych.
W miejscach świętych, gdzie jest przechowywana Najświętsza Eucharystia, musi być zawsze ktoś mający nad nią pieczę, a kapłan powinien tam odprawiać wedle możności Mszę świętą przynajmniej dwa razy w miesiącu.
Nikomu nie wolno przechowywać Najświętszej Eucharystii u siebie ani zabierać jej ze sobą w drogę, chyba że nagli konieczność pasterska i z zachowaniem przepisów wydanych przez biskupa diecezjalnego.
W domu instytutu zakonnego albo w pobożnym zakładzie, Najświętszą Eucharystię należy przechowywać tylko w kościele albo w głównej kaplicy złączonej z domem. Dla słusznej przyczyny ordynariusz może zezwolić na jej przechowywanie także w innej kaplicy tegoż domu.
Jeśli nie stoi na przeszkodzie poważna racja, kościół, w którym jest przechowywana Najświętsza Eucharystia, powinien być otwarty dla wiernych przynajmniej przez kilka godzin dziennie, aby mogli się modlić przed Najświętszym Sakramentem.
Najświętsza Eucharystia na stałe powinna być przechowywana tylko w jednym tabernakulum kościoła lub kaplicy.
Tabernakulum, w którym przechowuje się Najświętszą Eucharystię, winno być umieszczone w odznaczającej się, widocznej, stosownie przyozdobionej i odpowiedniej dla modlitwy części kościoła lub kaplicy.
Tabernakulum, w którym na stałe przechowuje się Najświętszą Eucharystię, ma być nieusuwalne, wykonane z materiału trwałego, nieprzeźroczystego i tak zamknięte, ażeby możliwie całokowicie wykluczyć niebezpieczeństwo profanacji.
Dla poważnej przyczyny, wolno przechowywać Najświętszą Eucharystię, zwłaszcza w porze nocnej, w innym, bezpieczniejszym i stosownym miejscu.
Kto ma opiekę nad kościołem lub kaplicą, powinien zadbać o to, by klucz od tabernakulum, w którym przechowuje się Najświętszą Eucharystię, był najstaranniej strzeżony.
Hostie konsekrowane, w ilości odpowiedniej do potrzeb wiernych, winny być przechowywane w puszce lub naczyniu, i często po spożyciu starych odnawiane.
Przed tabernakulum, w którym jest przechowywana Najświętsza Eucharystia, powinna stale świecić się specjalna lampa, oznaczająca i wyrażająca cześć dla obecności Chrystusa.
W kościołach lub kaplicach, które mają zezwolenie na przechowywanie Najświętszej Eucharystii, można dokonywać jej wystawienia w puszce lub monstrancji, z zachowaniem norm przepisanych w księgach liturgicznych.
Wszystkie wspomniane przepisy prawne stoją na straży Najświętszej Eucharystii, Jej godności, przechowywania i adorowania. W związku z omawianą problematyką dotyczącą szafarza wystawienia i schowania Najświętszego Sakramentu, gdyż jeśli chodzi o szafarza Komunii świętej normy Episkopatu precyzują tę kwestię, powstają następujące zapytania i sugestie:
1. Jakie okoliczności stają się przyczyną skłaniającą, aby biskup diecezjalny wydał prawo odnośnie do szafarza wystawienia; racje i przyczyny ustanowienia szafarza.
2. Jakie wymogi winien spełniać sam przyszły szafarz oraz czy warunki miejsca będą wystarczającą gwarancją należytej czci i staranności w odniesieniu do Najświętszego Sakramentu
3. Jakie są obowiązki szafarza.
Przepisy prawne
Kan. 230 ‑ § 1. Mężczyźni świeccy, posiadający wiek i przymioty ustalone zarządzeniem Konferencji Episkopatu, mogą być na stałe przyjęci, przepisanym obrzędem liturgicznym, do posługi lektora i akolity, udzielenie jednak tych posług nie daje im prawa do utrzymania czy wynagrodzenia ze strony Kościoła.
§ 2. Świeccy mogą być czasowo wyznaczeni do pełnienia funkcji lektora w czynnościach liturgicznych, podobnie wszyscy świeccy mogą wykonywać funkcje komentatora, kantora lub inne, zgodnie z przepisami prawa.
§ 3. Tam, gdzie to doradza konieczność Kościoła, z braku szafarzy, także świeccy, chociażby nie byli lektorami lub akolitami, mogą wykonywać pewne obowiązki w ich zastępstwie, mianowicie: posługę słowa, przewodniczyć modlitwom liturgicznym, udzielać chrztu a także rozdzielać Komunię świętą, zgodnie z przepisami prawa.
Kan. 910 ‑ § 1. Zwyczajnym szafarzem Komunii świętej jest biskup, prezbiter i diakon.
§ 2. Szafarzem nadzwyczajnym komunii świętej jest akolita oraz wierny, wyznaczony zgodnie z kan. 230, § 3.
Kan. 934 ‑ § 1. Najświętsza Eucharystia:
1° winna być przechowywana w kościele katedralnym lub z nim zrównanym, w każdym kościele parafialnym jak również w kościele lub kaplicy złączonej z domem instytutu zakonnego lub stowarzyszenia życia apostolskiego;
2° może być przechowywana w kaplicy biskupiej oraz, za zezwoleniem ordynariusza miejsca, w innych kościołach i kaplicach, także prywatnych.
§ 2. W miejscach świętych, gdzie jest przechowywana Najświętsza Eucharystia, musi być zawsze ktoś mający nad nią pieczę, a kapłan powinien tam odprawiać wedle możności Mszę świętą przynajmniej dwa razy w miesiącu.
Kan. 935 ‑ Nikomu nie wolno przechowywać Najświętszej Eucharystii u siebie ani zabierać jej ze sobą w drogę, chyba że nagli konieczność pasterska i z zachowaniem przepisów wydanych przez biskupa diecezjalnego.
Kan. 936 ‑ W domu instytutu zakonnego albo w pobożnym zakładzie, Najświętszą Eucharystię należy przechowywać tylko w kościele albo w głównej kaplicy złączonej z domem. Dla słusznej przyczyny ordynariusz może zezwolić na jej przechowywanie także w innej kaplicy tegoż domu.
Kan. 937 ‑ Jeśli nie stoi na przeszkodzie poważna racja, kościół, w którym jest przechowywana Najświętsza Eucharystia, powinien być otwarty dla wiernych przynajmniej przez kilka godzin dziennie, aby mogli się modlić przed Najświętszym Sakramentem.
Kan. 938 ‑ § 1. Najświętsza Eucharystia na stałe powinna być przechowywana tylko w jednym tabernakulum kościoła lub kaplicy.
§ 2. Tabernakulum, w którym przechowuje się Najświętszą Eucharystię, winno być umieszczone w odznaczającej się, widocznej, stosownie przyozdobionej i odpowiedniej dla modlitwy części kościoła lub kaplicy.
§ 3. Tabernakulum, w którym na stałe przechowuje się Najświętszą Eucharystię, ma być nieusuwalne, wykonane z materiału trwałego, nieprzeźroczystego i tak zamknięte, ażeby możliwie całokowicie wykluczyć niebezpieczeństwo profanacji.
§ 4. Dla poważnej przyczyny, wolno przechowywać Najświętszą Eucharystię, zwłaszcza w porze nocnej, w innym, bezpieczniejszym i stosownym miejscu.
§ 5. Kto ma opiekę nad kościołem lub kaplicą, powinien zadbać o to, by klucz od tabernakulum, w którym przechowuje się Najświętszą Eucharystię, był najstaranniej strzeżony.
Kan. 939 ‑ Hostie konsekrowane, w ilości odpowiedniej do potrzeb wiernych, winny być przechowywane w puszce lub naczyniu, i często po spożyciu starych odnawiane.
Kan. 940 ‑ Przed tabernakulum, w którym jest przechowywana Najświętsza Eucharystia, powinna stale świecić się specjalna lampa, oznaczająca i wyrażająca cześć dla obecności Chrystusa.
Kan. 941 ‑ § 1. W kościołach lub kaplicach, które mają zezwolenie na przechowywanie Najświętszej Eucharystii, można dokonywać jej wystawienia w puszce lub monstrancji, z zachowaniem norm przepisanych w księgach liturgicznych.
§ 2. Podczas odprawiania Mszy świętej nie powinno być w tej samej części kościoła lub kaplicy wystawienia Najświętszego Sakramentu.
Kan. 942 ‑ Zaleca się, ażeby w tych kościołach i kaplicach organizowano corocznie uroczyste wystawienie Najświętszego Sakramentu przez odpowiedni czas, choćby z przerwami, aby miejscowa wspólnota głębiej rozważała i adorowała tajemnicę eucharystyczną. Jednakże tego rodzaju wystawienie ma być tylko wtedy, gdy przewiduje się odpowiedni udział wiernych, i przy zachowaniu ustanowionych norm.
Kan. 943 ‑ Szafarzem wystawienia Najświętszego Sakramentu i błogosławieństwa eucharystycznego jest kapłan lub diakon. W szczególnych okolicznościach, tylko wystawienia i schowania, jednak bez błogosławieństwa, może dokonać akolita, szafarz nadzwyczajny Komunii świętej lub ktoś inny wyznaczony przez ordynariusza miejsca, z zachowaniem przepisów wydanych przez biskupa diecezjalnego.
Archiwum KWPZM