Syczewski T. Ks., Nadzwyczajny szafarz Komunii świętej w aspekcie liturgicznym

 

Ks. T. Syczewski

NADZWYCZAJNY SZAFARZ KOMUNII ŚWIĘTEJ W ASPEKCIE LITURGICZNYM

 

Wstęp

Drugi Sobór Watykański mówi, że wszystkie osoby pełniące jakiekolwiek funkcje liturgiczne w Kościele należy więc „starannie wychowywać /…/ w duchu liturgii oraz przygotować do odpowiedniego wykonywania przypadających każdemu czynności”[1].

Nadzwyczajny  szafarz Komunii świętej powinien poznać podstawowe prawdy katechizmowe oraz najważniejsze problemy teologiczno-liturgiczne. Należy zatem ukazać właściwą wizję liturgii i jej znaczenie w życiu Kościoła,  miejscowej wspólnoty parafialnej oraz  w życiu osobistym. Winno się zaznajomić  szafarzy nadzwyczajnych Komunii świętej  z teologią zgromadzenia liturgicznego i podziałem funkcji w liturgii ze szczególnym uwzględnieniem posługi szafarzy Komunii świętej, jej znaczenia, przygotowania oraz wiążących się z nią praw i obowiązków. Należy także ukazać w sposób odpowiedni czynności nadzwyczajnych szafarzy podczas Mszy świętej i zanoszenie Komunii  świętej chorym[2].

Akolita jest ustanowiony w tym celu, aby usługiwał przy ołtarzu i pomagał kapłanowi i diakonowi. Jego zadaniem nade wszystko jest przygotować ołtarz oraz naczynia liturgiczne a w razie potrzeby udzielać uczestnikom  liturgii Komunii świętej, której jest szafarzem nadzwyczajnym[3]. Funkcje, jakie może pełnić nadzwyczajny szafarz podczas Eucharystii, są różnorodne. Wiele z nich można wykonywać w tym samym czasie. Jeśli jest kilku szafarzy, to wówczas należy je podzielić między sobą. W takiej sytuacji jeden nadzwyczajny szafarz nie powinien wykonywać wszystkich funkcji, wypada natomiast je podzielić między kilku akolitów. Jeżeli jest tylko jeden akolita, to on winien pełnić czynności ważniejsze, pozostałe natomiast należy powierzyć innym usługującym, np. lektorom czy starszym ministrantom[4].

W niniejszym artykule zostaną poruszone trzy zagadnienia. Najpierw zostaną ukazane podstawy prawne nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej. W dalszej kolejności zostanie omówiona posługa nadzwyczajnego szafarza podczas Mszy świętej oraz poza Mszą świętą /dla chorych i niepełnosprawnych/.

1. Podstawy prawne posługi nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej 

Papież Paweł VI w motu proprio Ministeria quaedam z 15 sierpnia 1972 roku[5] mówi, że począwszy od starożytności w Kościele ustanawiane były posługi /ministerium/ celem właściwego sprawowania kultu i zaspokojenia potrzeb ludu Bożego. Z posługami powierzane były wiernym specjalne urzędy / officium / o charakterze liturgicznym i charytatywnym. Niektóre z tych urzędów stopniowo były pojmowane jako instytucje /ustanowienia/ poprzedzające otrzymanie święceń sakramentalnych.

Ogólne wprowadzenie do Mszału rzymskiego zaznacza, że akolita ustanowiony jest w tym celu, aby usługiwał przy ołtarzu i pomagał kapłanowi i diakonowi. Głównym zadaniem jego jest przygotowywać ołtarz i naczynia liturgiczne oraz rozdawać wiernym Eucharystię, której szafarzem nadzwyczajnym jest ustanowiony[6].

Nowe ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego podkreśla, że akolita ustanowiony obrzędem, jako nadzwyczajny szafarz Komunii, o ile zajdzie taka potrzeba może pomagać prezbiterowi w jej rozdawaniu wiernym[7].

Także późniejsze rytuały, takie jak Sakrament Chorych[8] oraz Komunia święta i Kult Tajemnicy Eucharystycznej poza Mszą świętą[9] przewidują takie sytuacje, w których akolita jako szafarz nadzwyczajny Komunii świętej może wypełniać swoje funkcje.

Ojciec Święty Jan Paweł II w posynodalnej adhortacji apostolskiej Christifideles laici na temat posługi szafarza nadzwyczajnego Komunii świętej napisał następujące słowa: „Ojcowie synodalni poświęcili wiele uwagi urzędom lektoratu i akolitatu. Urzędy te były niegdyś w Kościele łacińskim jedynie etapami na duchowej drodze do urzędowego kapłaństwa; dziś, na mocy  Motu proprio  Pawła VI Ministeria quedam /15 sierpnia 1972/, posiadają one własną autonomię i stałość i mogą być powierzane także świeckim, ale tylko mężczyznom. Taki stan rzeczy znajduje potwierdzenie także w nowym Kodeksie Prawa kanonicznego /kan. 230 p. 1/. Ojcowie synodalni wyrazili życzenie, by „Motu proprio Ministeria quaedam zostało przejrzane z uwzględnieniem potrzeb Kosciołów lokalnych i by przede wszystkim zostały wskazane kryteria, według których winni być wybierani świeccy kandydaci do pełnienia poszczególnych funkcji”[10].

Wprowadzenie w posługę akolity jako szafarza nadzwyczajnego Komunii świętej dokonuje się specjalnym obrzędem, którego editio typica  ukazała się 3 grudnia 1972 roku. Dokument ten, wydany przez Świętą Kongregację Kultu Bożego nosi nazwę De institutione lectorum et acolythorum de admissione inter candidatos ad diaconatum  et presbyteratum de sacro caelibatu amplectendo. Sam obrzęd dokonywany jest podczas Mszy świętej i rozpoczyna się po Ewangelii. Najpierw kandydaci zostają przywołani i przedstawieni księdzu biskupowi, który wygłasza im homilię, kończąc specjalnym pouczeniem skierowanym do kandydatów. Następnie wzywa zgromadzonych na liturgii wiernych do szczególnej modlitwy w intencji kandydatów na szafarzy zwyczajnych Komunii. Po chwili ciszy odmawia nad kandydatami specjalną modlitwę błogosławieństwa. Następnie wręcza naczynie z chlebem lub kielich z winem do konsekracji[11].

2. Posługa nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej podczas Mszy świętej 

Przed Mszą świętą nadzwyczajni szafarze Komunii powinni przygotować naczynia z hostiami do konsekracji i ustawić je na odpowiednim miejscu. Gdy brak innych ministrantów, oni zanoszą je na ołtarz podczas procesji na przygotowanie darów. Ubrani w alby nadzwyczajni szafarze winni zająć miejsce w prezbiterium, chyba, że biorą udział w procesji na wejście. Nie mogą znajdować się w zakrystii.

Podczas procesji do ołtarza szafarz nadzwyczajny może nieść krzyż, idąc między dwoma ministrantami niosącymi zapalone świece. Przy ołtarzu ustawia krzyż obok niego, tak, aby był krzyżem ołtarzowym. Jeśli ma służyć on tylko do procesji, to wówczas odnosi się go na inne godne miejsce. Następnie akolita zajmuje właściwe miejsce na prezbiterium[12].

Podczas każdej akcji liturgicznej akolita podchodzi do celebransa, którym jest kapłan lub diakon, ile razy potrzeba, aby pomagać mu w czynnościach. Winien zajmować na prezbiterium takie miejsce, aby w każdej chwili mógł bez żadnych przeszkód wypełniać swoje czynności, czy to podchodząc do miejsca przewodniczenia, czy do ołtarza[13].

Podczas liturgii eucharystycznej, jeśli nie ma diakona, szafarz nadzwyczajny Komunii Świętej, po zakończeniu modlitwy powszechnej rozkłada na ołtarzu korporał, puryfikaterz, stawia kielich, palkę i mszał. Jeśli zachodzi taka potrzeba, pomaga kapłanowi w przyjmowaniu darów ludu w procesji z darami, przynosi na ołtarz chleb i wino i przekazuje je celebransowi. Jeżeli podczas Eucharystii używa się kadzidła, podaje kadzielnicę kapłanowi i asystuje mu przy okadzeniu darów, krzyża, ołtarza oraz okadza celebransa i lud[14].

Akolita jako ustanowiony obrzędem nadzwyczajny szafarz Komunii świętej – o ile wymaga tego dana sytuacja – może pomagać kapłanowi w jej udzielaniu wiernym[15]. Jeżeli udziela się Komunii świętej pod dwiema postaciami, to wówczas szafarz nadzwyczajny podaje kielich przyjmującym Komunię bądź trzyma go w ręku, jeśli Komunii udziela się przez zanurzenie[16]. Tę funkcję wykonuje w określony sposób. Podczas śpiewu Baranku Boży podchodzi do ołtarza i klęka na oba kolana z boku odprawiającego kapłana. Po przyjęciu Ciała i Krwi Pańskiej celebrans udziela Komunii świętej szafarzowi nadzwyczajnemu. Następnie podaje pomocnikowi naczynie z komunikantami i razem z nim przystępuje do udzielania Komunii wiernym[17]. Nadzwyczajny szafarz ukazuje wiernym „uniesioną nieco Hostię, mówiąc: Ciało Chrystusa. Przystępujący do Komunii świętej odpowiadają: Amen i przyjmuje Najświętszy Sakrament do ust, lub jeśli to jest dozwolone, na dłoń, według swego uznania. Przystępujący do Komunii spożywa całą świętą Hostię tuż po jej przyjęciu”[18].

Po obrzędzie Komunii świętej kapłan zanosi puszkę z Najświętszym Sakramentem do tabernakulum. W wyjątkowych sytuacjach świecki pomocnik zanosi puszkę z Najświętszym Sakramentem do tabernakulum – wówczas przed zamknięciem drzwi przyklęka na jedno kolano i wraca na swoje miejsce. Jeśli zachodzi taka potrzeba, pomaga celebransowi lub diakonowi w puryfikacji, czyli oczyszczeniu naczyń liturgicznych. Jeżeli brak diakona, to wówczas szafarz nadzwyczajny przenosi naczynia liturgiczne na kredencję i tam dokonuje puryfikacji[19]. Troska o puryfikację naczyń używanych do celebracji Eucharystii wypływa z wiary Kościoła, iż po konsekracji Jezus Chrystus jest rzeczywiście obecny w każdej części postaci chleba i wina oraz z wielkiego szacunku do Najświętszego Sakramentu. Kielich puryfikuje się winem i wodą lub tylko sama wodą. Spożywa ją ten, kto dokonuje puryfikacji[20]. Patenę wyciera się zwykle puryfikaterzem nad kielichem, po czym oczyszcza się kielich, wypowiadając słowa: „Panie, daj nam czystym sercem przyjąć to, co spożyliśmy ustami, i dar otrzymany w doczesności niech się stanie dla nas lekarstwem na życie wieczne”[21]. Jeżeli naczynia zostały oczyszczone, odnosi się je na kredens. Jeśli zachodzi taka potrzeba,  można naczynia do puryfikacji, gdy jest ich wiele, pozostawić nakryte na ołtarzu lub na kredencji, zawsze jednak na rozłożonym korporale, a po nabożeństwie, gdy lud zostanie rozesłany, dokonać puryfikacji[22].   

Nadzwyczajny szafarz może także pomóc kapłanowi podczas rozdawania Komunii św. pod dwiema postaciami. Jeśli przyjmujący Komunię świętą pije bezpośrednio z kielicha, to wówczas szafarz nadzwyczajny podając kielich mówi: Krew Chrystusa, przyjmujący odpowiada Amen. Po przyjęciu Krwi Pańskiej nadzwyczajny szafarz ociera puryfikaterzem zewnętrzną stronę kielich. Jeśli Komunii świętej pod dwiema postaciami udziela się przez zanurzenie, to wówczas szafarz nadzwyczajny trzyma kielich, a kapłan naczynie z Hostiami i po zanurzeniu części Hostii w kielichu podnosi ją wypowiadając słowa: Ciało i Krew Chrystusa, przyjmujący mówi Amen.

3. Posługa nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej poza Mszą świętą /dla chorych i niepełnosprawnych/ 

Do istotnych obowiązków nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej należy także pomoc w zanoszeniu jej chorym i niepełnosprawnym[23].

W przeddzień Komunii świętej nadzwyczajny szafarz powinien odwiedzić chorego i przygotować go duchowo do przyjęcia sakramentów świętych. Należy także zwrócić uwagę na przygotowanie mieszkania[24].

Nadzwyczajny szafarz zanosi Komunię świętą do chorego w specjalnie do tego celu wykonanym naczyniu umieszczonym w odpowiedniej bursie, którą zawiesza na szyi. Swoją posługę poza Mszą świętą pełni w ubraniu cywilnym, ale odpowiednim. W drodze do chorego nie powinno się rozmawiać, ale przebyć ją w modlitewnym skupieniu[25]. Ważną sprawa jest tutaj ochrona Sacrum.

Zwykły i skrócony obrzęd Komunii świętej chorych udzielanej przez szafarza nadzwyczajnego znajduje się księdze liturgicznej „Sakramenty chorych, obrzędy i duszpasterstwo”[26]. Struktura zwykłego obrzędu Komunii świętej chorych przebiega w następujący sposób. Szafarz podchodzi do chorego i pozdrawia go oraz tych, którzy go otaczają. Następnie składa Najświętszy Sakrament na stole i adoruje Go razem z obecnymi w skupieniu lub może odmówić odpowiednią modlitwę lub zaśpiewać zwrotkę pieśni eucharystycznej. W dalszej kolejności wzywa chorego i obecnych do wzbudzenia żalu za grzechy. Następnie, zależnie od sytuacji i możliwości, ktoś z obecnych lub sam szafarz odczytuje tekst z Pisma Świętego. Potem szafarz zachęca do modlitwy „Ojcze nasz”. Po Modlitwie Pańskiej szafarz ukazuje Najświętszy Sakrament i mówi „Oto Baranek Boży, który gładzi grzechy świata”. Chorzy i mający przyjąć Komunię świętą mówią: „Panie, nie jestem godzien”. Szafarz podchodzi do chorego, i ukazując mu Najświętszy Sakrament, mówi: „Ciało Chrystusa /lub Krew Chrystusa/ i udziela Komunii świętej. Następnie szafarz dokonuje puryfikacji i umywa palce. Można zachować chwilę milczenia. W dalszym ciągu szafarz odmawia modlitwę końcową /w obrzędzie podane są cztery do wyboru/[27]. Szafarz, wzywając błogosławieństwa Bożego i czyniąc znak krzyża na sobie, wypowiada słowa: „Niech Bóg nas błogosławi, broni od wszelkiego zła i doprowadzi do życia wiecznego”[28].

Obrzęd skrócony stosuje się wówczas, gdy trzeba udzielić Komunii świętej wielu chorym, znajdującym się w różnych pomieszczeniach tego samego domu, np. w szpitalu, w domu opieki społecznej albo w innych podobnych domach. Obrzęd przewiduje taką sytuację, iż można włączyć w tym wypadku pewne elementy obrzędu zwyczajnego. Obrzęd można rozpocząć w kościele, w kaplicy bądź też w pierwszym pokoju chorego. Najpierw odmawia się antyfonę „O święta Uczto”, a potem szafarz udaje się do chorych, jeśli to możliwe ze świecą. Szafarz mówi albo raz do wszystkich przyjmujących Komunię świętą, albo do każdego z osobna „Oto Baranek Boży”, przyjmujący zaś odpowiada „Panie, nie jestem godzien”. Końcową modlitwę można odmówić w kościele, w kaplicy czy też w pokoju ostatniego chorego[29].

 

Zakończenie

Do zadań szafarza nadzwyczajnego Komunii świętej należy troska o to, aby pokój, w którym przebywa chory lub niepełnosprawny był odpowiednio przygotowany do tego obrzędu. Domownikom należy zatem udzielić odpowiednich wskazówek. Stół ma być nakryty białym obrusem. Należy na nim mieścić przygotowane świece, krzyż, wodę święconą, szklankę czystej wody.

Podczas udzielania Komunii świętej należy używać odpowiedniej pateny w celu zabezpieczenia cząstek Eucharystii. Patenę tę należy także oczyszczać. Ważna jest tutaj puryfikacja dłoni. Przygotować należy zatem odpowiednie naczynie z wodą i puryfikaterz do obmycia palców.

Jan Paweł II w Liście o Tajemnicy i Kulcie Eucharystii przypomina wszystkim szafarzom tego sakramentu, także nadzwyczajnym, aby przyjrzeli się uważniej swoim czynnościom przy sprawowaniu tej czynności, rozważając, w jaki sposób piastuję w swoich dłoniach ów pokarm i napój, które są Ciałem i Krwią Pana, w jaki sposób udzielają tego pokarmu wiernym, jak dokonuję oczyszczenia naczyń liturgicznych. Te czynności liturgiczne mają swoje głębokie znaczenie. Papież przypomina o tym, iż należy wystrzegać się w tej mierze skrupulanctwa, lecz posługiwanie przy tych obrzędach nie może mieć nawet cienia jakiegokolwiek braku poszanowania, nieuzasadnionego pośpiechu czy niecierpliwości[30].

Wszyscy dokonujący puryfikacji powinni pamiętać o tym, iż ona ma się odbywać w sposób godny, staranny, bez pośpiechu, z wielkim szacunkiem i głęboką wiarą.

Miejsce, na którym dokonuje się oczyszczenia – zwłaszcza jeśli jest to kredencja – powinno być odpowiednio przygotowane, obszerne, nakryte korporałem, dobrze oświetlone, by móc starannie dokonać tej czynności. Bez ważnych racji nie powinno dokonywać się puryfikacji w zakrystii.

Puryfikujący naczynia liturgiczne w czasie Mszy świętej powinien być ubrany w odpowiedni strój: w wypadku szafarza nadzwyczajnego ma to być alba lub komża /kapłan zakłada stułę/. Swoją posługę poza Mszą świętą pełni w ubraniu cywilnym, ale odpowiednim do tego celu. W drodze do chorego nie należy rozmawiać.

Oczyszczenia kielicha ma się dokonywać winem i wodą lub samą wodą. Praktyka zgarniania puryfikaterzem cząstek konsekrowanego Chleba stwarza niebezpieczeństwo pozostawienia na nim niezauważonych okruszyn.

Należy pamiętać także o tym, aby ci, którzy biorą do ręki konsekrowane postacie mogli umyć palce, na których mogą pozostawać okruszyny. Odpowiednie naczynie z wodą /lavabo/ winno znajdować się na ołtarzu, kredencji lub obok niego, aby w razie potrzeby można było umyć palce.

 

RIASSUNTO  IL MINISTRO STRAORDINARIO DELLA COMUNIONE NELL’ ASPETTO LITURGICO

Il ministro starordinario della comunione deve conoscere bene i fondamentali principi del catechismo e i piú importanti problemi teologici e liturgici. L’acolito é stato istituito per servire all’altare ed aiutare il sacerdote e il diacono.

In quest’ articolo abbiamo trattato tre problemi particolari: primo i principi del ministero straordinario alla luce dei Documenti della Chiesa. Secondo: il servizio del ministero straordinario della comunione durante la Messa. Terzo: il servizio del ministro straordinario della comunione fuori dalla Messa /per gli infermi e per gli andicappati/.