Marian Babula CSMA
KONGREGACJA DS. INSTYTUTÓW ŻYCIA KONSEKROWANEGO I STOWARZYSZEŃ ŻYCIA APOSTOLSKIEGO
L’Osservatore Romano, wydanie polskie, 1992, nr 11 (147) s. 55-57
Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego została utworzona przez papieża Piusa X konstytucją apostolską Sapienti consilio z 26 czerwca 1908 r., a jej zadaniem miała być troska o rozwój życia konsekrowanego w duchu rad ewangelicznych oraz strzeżenie dzieł i charyzmatów instytutów zakonnych. Kongregacja ta powstała z podziału dawnej Świętej Kongregacji Biskupów i Zakonników i początkowo nosiła nazwę Święta Kongregacja Zakonników. Papież Pius XII konstytucją apostolską Provida Mater z 1947 r. oraz motu proprio Primo feliciter z 1948 r. powierzył jej opiekę nad instytutami świeckimi. Papież Paweł VI w konstytucji apostolskiej Regimini Ecclesiae universae z 1967 r., zmienił nazwę na Święta Kongregacja dla Zakonników i instytutów Świeckich, by lepiej odpowiadała zadaniom dykasterii. Nazwa obecna — Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego — została nadana przez Jana Pawła II konstytucją apostolską Pastor bonus z 28 czerwca 1988 r.
1. Kompetencje
Do kompetencji kongregacji należy erekcja i zatwierdzanie instytutów zakonnych i świeckich, jak też stowarzyszeń życia apostolskiego, wydawanie zgody (nihil obstat) na erygowanie jednej z wyżej wymienionych form życia wspólnego na prawie diecezjalnym, a także, w razie konieczności, ich znoszenie. Należy również do kompetencji kongregacji łączenie instytutów i stowarzyszeń, tworzenie federacji, a w razie potrzeby także ich rozwiązywanie.
Kongregacja ma czuwać nad tym, by zakony i świeckie instytuty życia konsekrowanego oraz stowarzyszenia życia apostolskiego rozwijały się zgodnie z zamysłem założycieli i zdrową tradycją, realizując wiernie swe cele i uczestnicząc gorliwie w zbawczej misji Kościoła. Kongregacja wykonuje zatem wszystko to, co zastrzeżone jest Stolicy Apostolskiej odnośnie do życia i działalności instytutów i stowarzyszeń, a mianowicie zatwierdza konstytucje, mianuje i odwołuje przełożonych i zarządy, organizuje działalność apostolską i duszpasterstwo powołań, zwalnia ze ślubów wieczystych, usuwa z instytutu, administruje dobrami.
Do kompetencji kongregacji należy erygowanie konferencji wyższych przełożonych zakonów męskich i żeńskich, zatwierdzanie ich statutów oraz czuwanie, by ich działalność była zgodna z celami statutowymi.
Kongregacja zajmuje się problemami wszystkich form życia konsekrowanego i jego stowarzyszeń. Do jej kompetencji należą także sprawy związane z trzecimi zakonami, jak również tymi stowarzyszeniami, które powstają z myślą przekształcenia się w przyszłości w instytuty życia konsekrowanego lub stowarzyszenia życia apostolskiego.
2. Organizacja i działalność kongregacji
Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, podobnie jak wszystkie inne kongregacje Kurii Rzymskiej, działa z upoważnienia Ojca Świętego, który spełnia w ten sposób swój urząd najwyższego przełożonego wszystkich instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego. Najwyższy urząd w kongregacji sprawuje kardynał prefekt, którym obecnie jest kard. Eduardo Martinez Somalo, Hiszpan. Stoi on na czele grona kardynałów, biskupów i przełożonych generalnych tworzących kongregację w ścisłym tego słowa znaczeniu. W jej skład wchodzi także arcybiskup sekretarz, obecnie abp Francisco Javier Errazuriz Ossa, Chilijczyk. Do wyższych przełożonych kongregacji należą także podsekretarze, których obecnie jest trzech: dwóch dla wydziału zakonników i stowarzyszeń życia apostolskiego, a mianowicie o. Jezus Llorente Torres, klaretyn hiszpański i ks. prał. Joseph A. Galante, Amerykanin, oraz jeden dla wydziału instytutów świeckich, a mianowicie ks. prał. Juan Jose Dorronsoro Allo, Hiszpan. Kardynał prefekt wspomagany jest również przez różne biura, które łącznie określa się mianem «kongregacji». I chociaż termin ten odnosi się w ścisłym znaczeniu do zgromadzenia kardynałów, biskupów i przełożonych generalnych, w rzeczywistości jednak to właśnie pracownicy biur wykonują wszystkie zadania zlecone przez Ojca Świętego odnośnie do życia i działalności instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego. Jest wśród nich wiele wysoko wykwalifikowanych specjalistów i wytrawnych znawców życia zakonnego, posiadających dużą wiedzę i doświadczenie.
3. Działalność poszczególnych wydziałów kongregacji
Jak już wspomniano, kongregacja dzieli się na dwa wydziały: wydział zakonników i stowarzyszeń życia apostolskiego oraz wydział instytutów świeckich.
3.1. Wydział zakonników i stowarzyszeń życia apostolskiego jest podzielony na trzy biura ogólne, na których czele stoją kierownicy biur.
a) Pierwsze biuro ogólne zajmuje się zatwierdzaniem instytutów i konstytucji, a także studiowaniem składanych co sześć lat relacji przełożonych generalnych. Biuro to składa się z trzech sekcji. Pierwsza z nich zajmuje się zatwierdzaniem nowych instytutów i stowarzyszeń: po wnikliwym przestudiowaniu całej dokumentacji wydaje tzw. nihil obstat biskupom diecezjalnym, by mogli dokonać erekcji nowego instytutu na szczeblu diecezjalnym. Sekcja ta prowadzi też całą procedurę mającą na celu zatwierdzenie danego instytutu czy stowarzyszenia na prawie papieskim. Druga sekcja, podzielona na zespoły językowe, studiuje projekty konstytucji i w porozumieniu z przełożonymi zainteresowanego instytutu wnosi niezbędne poprawki i ostatecznie zatwierdza tekst. Sekcja ta po Soborze Watykańskim II, a szczególnie po wejściu w życie w 1983 r. nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego, musiała przestudiować i zatwierdzić ok. 2000 konstytucji. Obecnie zakres jej pracy jest nieco mniejszy, chociaż nadal napływają teksty konstytucji z prośbą o zatwierdzenie, a zwłaszcza prośby o autentyczną interpretację konkretnych przepisów konstytucji. Trzecia sekcja, także podzielona na grupy językowe studiuje relacje o stanie instytutów i stowarzyszeń, które przełożeni generalni są zobowiązani przysyłać co sześć lat do Stolicy Apostolskiej.
b) Drugie biuro ogólne zajmuje się zarządem i dyscypliną instytutów i stowarzyszeń. Dzieli się ono na 4 sekcje. Pierwsza z nich zajmuje się udzielaniem dyspens, między innymi zwolnień ze ślubów zakonnych. Podania o dyspensy, po wnikliwym przestudiowaniu, są przedstawiane przełożonym kongregacji do akceptacji lub odrzucenia. Jeśli prośba o dyspensę nastręcza szczególne trudności lub dotyczy spraw skomplikowanych, sekcja przedstawia zagadnienie na zwyczajnym zgromadzeniu kongregacji, które odbywa się w każdy piątek i podejmuje decyzje w takich sytuacjach. W zgromadzeniu biorą udział: kardynał prefekt, arcybiskup sekretarz, podsekretarze, kierownicy biur oraz inni pracownicy wyznaczeni przez kardynała prefekta.
Druga sekcja organizuje wizytacje apostolskie instytutów i stowarzyszeń, studiuje relacje poszczególnych wizytatorów i przedstawia ich wnioski przełożonym kongregacji. Sprawy trudniejsze poddaje pod dyskusję zwyczajnego zgromadzenia kongregacji.
Trzecia sekcja rozpatruje sprawy wydalenia i ewentualnego ponownego przyjęcia do instytutów. Sprawy te po dokładnym przestudiowaniu przedstawiane są do decyzji zgromadzeniu kongregacji.
Czwarta i ostatnia sekcja spraw cywilnych i ekonomicznych zajmuje się kwestiami związanymi z uznaniem prawnym instytutów czy ich przedstawicielstw generalnych, tzw. prokuratur generalnych, na terenie Rzymu, jak też poszczególnych domów danego instytutu. Prócz tego załatwia wszystkie inne sprawy, które w jakikolwiek sposób łączą się ze sferą prawa cywilnego, spraw ekonomicznych i operacji finansowych, a które wymagają zezwolenia Stolicy Apostolskiej.
c) Trzecie biuro ogólne zajmuje się sprawami formacji, konferencjami przełożonych wyższych, życiem monastycznym. Także i to biuro dzieli się na trzy sekcje. Sekcja formacyjna wspomaga instytuty w przygotowaniu i realizacji programów formacyjnych. Sekcja konferencji, bardzo aktywna w ostatnich latach, zajmuje się organizacją krajowych i międzynarodowych konferencji wyższych przełożonych zakonnych, relacjami z nuncjuszami apostolskimi i z Konferencjami Episkopatów. Na koniec, sekcja instytutów monastycznych zajmuje się sprawami osób, które poświęciły się Bogu w całkowitym oderwaniu od świata i zachowują ścisłą klauzurę.
3.2. Wydział instytutów świeckich.
Wydział instytutów świeckich powstał w 1967 r. na mocy postanowień konstytucji apostolskiej Regimini Ecclesiae universae. Ze względu na ograniczoną liczbę instytutów świeckich sekcja ta nie jest podzielona na oddzielne biura, lecz jako całość załatwia wszystkie sprawy odnoszące się wyłącznie do tych instytutów. Bada i przedstawia zwyczajnemu zgromadzeniu kongregacji prośby o zezwolenie na erekcję nowych instytutów świeckich oraz prośby o zatwierdzenie ich na prawie papieskim. Zatwierdza konstytucje oraz załatwia wszystkie sprawy związane z życiem i działalnością tych instytutów.
4. Struktury wspólne dla obu wydziałów kongregacji
Prócz wyżej wspomnianych wydziałów istnieją także biura o charakterze ogólnym. Jednym z nich jest biuro protokołu, gdzie kieruje się najpierw wszystkie sprawy w celu ich uporządkowania, sklasyfikowania, przekazania do kompetentnych biur, znalezienia dokumentacji osób i spraw, które były już rozpatrywane w przeszłości, oraz rejestracji podstawowych danych w komputerowym systemie informacyjnym.
Z biurem protokołu związane jest archiwum, gdzie przechowywane są wszystkie sprawy rozpatrywane przez kongregację od początku jej istnienia, tj. od 1908 r., dział korespondencji, a także sekretariaty osobiste kardynała prefekta i arcybiskupa sekretarza.
5. Studium teologii i prawa zakonnego
Przy kongregacji istnieje studium teologii i prawa zakonnego, utworzone w 1951 r. Uczęszcza doń corocznie ok. 200 zakonników, zakonnic, księży diecezjalnych i ludzi świeckich zainteresowanych życiem zakonnym. Wykłady prowadzone są przez profesorów papieskich uniwersytetów rzymskich oraz przez pracowników kongregacji.
Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego sprawuje w imieniu Ojca Świętego pieczę pasterską nad ponad milionem zakonników, zakonnic, a także członków i członkiń instytutów świeckich oraz stowarzyszeń życia apostolskiego na całym świecie. Pod jej jurysdykcję podlega 250 instytutów męskich i 1492 instytuty żeńskie, wszystkie na prawie papieskim. Oprócz tego kongregacja zajmuje się pośrednio instytutami na prawie diecezjalnym oraz stowarzyszeniami ludzi świeckich, starającymi się o zatwierdzenie diecezjalne, których obecnie jest 2298 (301 męskich i 1997 żeńskich).
Aktualnie w kongregacji zatrudnione są 44 osoby z różnych narodowości, w tym dwóch Polaków: niżej podpisany ks. dr Marian Babula ze Zgromadzenia św. Michała Archanioła oraz Amerykanka polskiego pochodzenia, s. dr Dionette Werner ze Zgromadzenia Sióstr Felicjanek.
Ks. Marian Babula CSMA
L’Osservatore Romano, wydanie polskie, 1992, nr 11 (147) s. 55-57