O. Kazimierz M. Lorek CRSP
O ISTOCIE I ZNACZENIU NOWYCH TREŚCI STATUTU KWPZM W POLSCE
Po drugiej wojnie światowej, w nowej rzeczywistości, zakony zaczynają dążyć do większej współpracy i nawiązują wspólne kontakty, aby razem dążyć do odnowy i dostosować formację zakonną oraz apostolstwo do zmienionych warunków. Powstają różne grupy studiów, organizowane są spotkania międzyzakonne, powoływane są do życia stałe organizmy w formie konferencji wyższych przełożonych.
Dekret Salutaris Kongregacji Zakonnej z 26.O3.1956 r. regulujący organizowanie zjazdów zakonnych wspomina o istnieniu takich konferencji. Dekret Perfectae caritatis Soboru Watykańskiego II przyjmuje jako fakt istnienie tychże konferencji, popiera ich działalność i ogólnie określa ich zadania.
W Polsce pewne formy współpracy międzyzakonnej zauważamy już w początkach XX wieku. W latach 1925-1927 – w związku z jubileuszem śmierci św. Franciszka z Asyżu (1926) współpracę podejmą miedzy sobą zakony franciszkańskie. Stałe i lepiej zorganizowane współdziałanie zakonów w Polsce rozpoczęło się dopiero po roku 1945.
Po dwóch zebraniach plenarnych w r. 1950 kolejne odbyło się w 1951 r. na Jasnej Górze. Od tego roku takie zebrania odbywają się zwykle dwa razy w roku i nazywane są Konferencjami Wyższych Przełożonych.
Wychodząc naprzeciw problemom związanym z odnową, ksiądz kardynał S. Wyszyński powołał do życia 21.01.1957 r. Konsultę Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich w Polsce. Statut Konferencji WPZM uchwalono na zebraniu plenarnym 8.03.1963 r. i Prymas Polski zatwierdził go 23.03.1963 r. na czas nieograniczony.
Dekretem Kongregacji Zakonnej z dnia 30.11.1963 Konferencja WPZM otrzymała kościelną osobowość prawną i zatwierdzenie nowego statutu.
Po zakończeniu Soboru Watykańskiego II Kongregacja Zakonów zatwierdza odnowiony statut (25.01.1975 r.) na okres pięciu lat. W roku 1980 statut został ponownie potwierdzony na nowe pięciolecie. Po drobnych poprawkach statut zostaje zatwierdzony 17.12.1984 r. na kolejne dziesięć lat. W roku zaś 1994 zebranie plenarne wyższych przełożonych uzupełniło tekst statutu, określając m.in. zasady wyboru przedstawicieli Konferencji do Komisji Mieszanej (Biskupi-Zakonnicy) i różnych Komisji Konferencji Episkopatu, a także określając, kogo należy zapraszać na spotkania plenarne Konferencji i Konsulty. Statut ten zatwierdzony został w sposób definitywny przez Kongregację Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego w dniu 8.10.1994 r. Obecna organizacja i działalność Konferencji WPZM w Polsce opiera się na statucie z 1994 r.
Struktura prawna Konferencji WPZM wypróbowana przez ponad czterdzieści lat, ujęta w statucie z 1994 r. uwzględniającym nowe dokumenty Stolicy Apostolskiej, wydaje się być wystarczająca i odpowiednia, aby mogła osiągać wyznaczony jej cel. Odpowiada ona wymaganiom dokumentu Mutuae relationes (14.05.1976 r.), który m.in. stawia za zadanie, aby konferencje wyższych przełożonych reprezentowały zakony i służyły współpracy z hierarchią miejscową.
CELE I ZADANIA
Konstytuowane cele Konferencji Wyższych Przełożonych określa sam prawodawca w kan. 708. Zalicza do nich:
a) Pełniejsze osiągnięcie celów poszczególnych instytutów. Nie chodzi przy tym o jakąkolwiek formę unifikacji instytutów, co byłoby sprzeczne z koniecznością zachowania autonomii każdego instytutu, lecz o świadczenie różnorakiej pomocy dla realizacji własnych charyzmatów i wynikających z nich zadań.
b) Wspólne rozważanie i rozwiązywanie zadań związanych z realizacją charyzmatów we współczesnym Kościele. To cel zbliżony do poprzedniego. KWPZM jest organem nieodzownym przy rozwiązywaniu tych zagadnień, podobnych w działalności wielu instytutów, w taki sposób, żeby było ono w zgodzie z urzędem nauczycielskim Kościoła.
c) Odpowiednia koordynacja i współpraca z Konferencją Episkopatu. Chodzi o Konferencję Episkopatu w rozumieniu kan. 447-459. Potrzebę koordynacji i współpracy akcentowano już w dokumentach posoborowych (szczególnie w MR 62-66), wskazując różne formy dialogu i współdziałania. Wypada podkreślić, iż Konferencja Wyższych Przełożonych nie tyle jest wykonawcą decyzji Konferencji Episkopatu, ile partnerem dialogu i współpracy. Jest ona także jedynie kompetentnym organem w bezpośrednich kontaktach z Konferencją Episkopatu.
d) Odpowiednia koordynacja i współpraca z poszczególnymi biskupami. Jak można sądzić, prawodawca ma tutaj na myśli przede wszystkim współpracę w dziedzinie duszpasterstwa, kultu publicznego oraz innych dzieł apostolskich, w czym zakonnicy podlegają władzy biskupów (kan. 678 § l).
Realizując powyższe cele, trzeba zawsze zachować autonomię, charakter i ducha własnego instytutu. Patrimonium każdego instytutu (kan. 578) decyduje o jego odrębności i tożsamości, dlatego też żadna forma współpracy z innymi instytutami nie może go naruszać.
Erekcja, statut i osobowość prawna
Utworzenie Konferencji Wyższych Przełożonych nie jest obligatoryjne, czego dowodzi treść kan. 708. Jeśli jednak zostanie ona powołana do istnienia, konieczne jest zachowanie dyspozycji kan. 709. Wynika z niej, że:
a) Konferencja Wyższych Przełożonych winna mieć własny statut zatwierdzony przez Kongregację ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego. Posiadanie takiego statutu jest ściśle wymagane przez prawo i żadna konferencja nie może bez niego w sposób formalny istnieć. Normę tę uzasadnia natura osoby prawnej kolegialnej (por. kan. 117 § 2), której nie przyznaje się osobowości prawnej bez zatwierdzenia statutu przez kompetentną władzę kościelną, jaką w tym wypadku z mocy prawa jest Stolica Apostolska. Zatwierdzenie statutu przez najwyższą władzę kościelną powoduje, że można swobodnie dokonywać w nim zmian.
b) Stolica Apostolska eryguje Konferencję i nadaje jej osobowość prawną. Na podstawie kan. 114 § l osobę prawną może ustanowić kompetentna władza kościelna. Władzę kompetentną określa prawodawca wyraźnie w kan. 709. Konferencja Wyższych Przełożonych poprzez otrzymanie dekretu erekcyjnego i zatwierdzenie statutu uzyskuje zarazem osobowość prawną. Stąd też potrzeba weryfikacji i aprobaty statutu. Zasadniczymi skutkami nadania Konferencji osobowości prawnej są: nabycie charakteru osoby publicznej na prawach papieskich, uzyskanie zdolności prawnej koniecznej do działania oraz trwałość według kan. 120 § l.
Konferencja pozostaje pod zwierzchnictwem Stolicy Apostolskiej. Ten skutek jest logicznie koherentny z erekcją i zatwierdzeniem statutu przez najwyższą władzę kościelną. Jej zwierzchnictwo dotyczy przede wszystkim trzech zakresów: kontroli wiernego wypełniania zadań statutowych, aprobaty zmian wprowadzanych do statutu oraz propozycji nowych form działalności i przedsięwzięć podyktowanych zmieniającymi się warunkami.
Można wyrazić nadzieję, iż koncepcja funkcjonowania Konferencji Wyższych Przełożonych instytutów zakonnych, wyrażona przez Kodeks Prawa Kanonicznego i bliżej sprecyzowana w licznych dokumentach Stolicy Apostolskiej i w statucie KWPZM, uczyni z Konferencji pożyteczny i skuteczny organ współpracy w przewidzianym dla niej zakresie działań apostolskich.
Statut KWPZM angażuje wszystkich, by przyczyniali się do dobra Kościoła, a konkretnie do dobra samych instytutów. Współpraca, która już istnieje, w przyszłości będzie mogła wyrazić się w nowszych formach.
Przy układaniu Statutu naszej KWPZM zostały zastosowane pewne zasady inspirujące. Dostrzegamy je w nowym Kodeksie Prawa Kanonicznego, który organizuje i kieruje życiem Kościoła jego członków, którzy się w nim spotykają i dopełniają w organicznej komunii, w której każdy z nich posiada swoją własną misję i funkcję (kan. 208).
Statut ukazuje odnowioną wizję w jej podstawach ewangelicznych, teologicznych, duchowych i duszpasterskich, kładąc nacisk na jej funkcję służebną wobec instytutu zakonnego. Wskazuje też przesłanki oraz kryteria do odpowiedniego przystosowania jej sprawowania.
Jak rodził się nowy statut naszej kwpzm
Chciałbym poinformować Was o etapach pracy nad ostatecznym kształtem nowego statutu i zatwierdzania go przez Kongregację ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego.
115. zebranie plenarne KWPZM w dniach 11-12 października 2005 roku w Krakowie u franciszkanów konwentualnych podjęło jednogłośnie decyzję o dokonaniu zmian w statucie Konferencji i upoważniło Konsultę do przygotowania nowego projektu statutu.
Na 116. zebranie plenarne KWPZM w dniach 16-17 maja 2006 roku w Warszawie u oo. dominikanów wiceprzewodniczący – o. Kazimierz M. Lorek, CRSP przedstawił projekt nowego statutu, który został rozesłany do wszystkich członków Konferencji do zaopiniowania. Na tym zebraniu wyznaczono 5 grup dyskusyjnych, które miały przygotować konkretne propozycje wynikające z dyskusji i przedstawić je zebranym w drugim dniu obrad. Opracowaniem tych uwag zajęła się Komisja Prawna KWPZM.
Na 118. specjalnym zebraniu plenarnym KWPZM, które odbyło się w dniu 12 grudnia 2006 roku w Warszawie u oo. barnabitów, zostały zatwierdzone wszystkie poprawki wniesione do projektu statutu przez Komisję Prawną i przez Konsultę. Tekst tego projektu został przeczytany przez przewodniczącego Komisji. Przyjęto uwagi Konsulty i w drodze głosowania zatwierdzono jednogłośnie nowy projekt statutu. O. Kazimierz M. Lorek został upoważniony do ostatecznego zredagowania tekstu statutu i przetłumaczenia go na język włoski.
6 lutego 2007 roku przewodniczący i wiceprzewodniczący KWPZM złożyli projekt statutu Konferencji u kard. Franca Rodé, prefekta Kongregacji ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, z prośbą o zatwierdzenie.
W piśmie z dnia 8 czerwca 2007 roku Kongregacja poinformowała o konieczności wprowadzenia kilku uściśleń dla uzyskania większej poprawności tekstu statutu. Konsulta przyjęła niektóre uwagi i w dniu 1 października 2007 roku wiceprzewodniczący Konferencji złożył u kard. Rodé tekst z naniesionymi przez Konsultę poprawkami. Kongregacja nie zgodziła się do końca z naszymi decyzjami dotyczącymi tekstu statutu i Kardynał w piśmie z dnia 20 grudnia 2007 roku zachęcał Konsultę, żeby dokonała uściśleń kilku zapisów prawnych cywilnych i kanonicznych.
Konsulta w czasie spotkania w dniu 24 stycznia 2008 roku u oo. redemptorystów przeanalizowała te zapisy i wprowadziła redakcyjne modyfikacje.
Wystosowany w dniu 18 lutego 2008 roku list do kard. Rodé zawierał prośbę o definitywne zatwierdzenie tekstu statutu, tak żeby planowane na zebraniu plenarnym Konferencji w maju 2008 roku wybory mogły się odbyć według norm zapisanych w nowym statucie. List ten został wręczony osobiście przez przewodniczącego i wiceprzewodniczącego Konferencji kardynałowi Rodé w obecności prawnika Kongregacji o. Euzebio Hernández, O.A.R podczas długiej audiencji w dniu 18 lutego 2008 roku.
Wszystkie nasze prośby i decyzje podjęte przez Konsultę dotyczące nowego statutu zostały uwzględnione przez Prefekta Kongregacji, który złożył obietnicę, że w najbliższych tygodniach wyda dekret zatwierdzający statut KWPZM w Polsce.
W liście przewodnim do dekretu z dnia 10 marca 2008 roku Kardynał Franc Rodé, C.M napisał: (…) Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego pragnie wyrazić zadowolenie z pracy wykonanej nad Statutem KWPZM w Polsce, w której przyjęto złożone sugestie, jak również szczere uznanie dla nowego brzmienia tekstu.
Składamy życzenia, by Konferencja, jak wyraża to pragnienie Vita Consecrata (n. 53), promowała „życie konsekrowane wpisane w kontekst ogólnej misji Kościoła”. Wasza posługa okaże się „szczególnie pomocna w znajdowaniu rozwiązań, które pozwolą uniknąć nieporozumień i napięć zarówno na płaszczyźnie teoretycznej, jak i praktycznej; w ten sposób przyczyni się nie tylko do umocnienia komunii między Instytutami życia konsekrowanego a Biskupami, ale także do realizacji misji samych Kościołów partykularnych.” Miło nam, że możemy przekazać Wam Dekret zatwierdzający odnowione Statut.
Bądźcie zawsze znakiem i krzewicielami komunii z całym Kościołem. Przyczynicie się w ten sposób do uczynienia z niego prawdziwego „domu i szkoły komunii”.
Towarzyszę Wam modlitwą i z całego serca błogosławię.
Oto treść Dekretu:
Zadaniem Kongregacji ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego jest wspieranie i ożywianie praktyki rad ewangelicznych w przyjętych formach życia konsekrowanego, a jednocześnie działalności Stowarzyszeń Życia Apostolskiego.
W kompetencji tej Dykasterii jest także erygowanie Konferencji Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich i Żeńskich, zatwierdzanie ich statutów i czuwanie, by ich działania były podporządkowane realizacji szczególnych celów (por. Pastor Bonus, art. 105 i 109), tak jak zostały one nakreślone przez Sobór Watykański II (por. dekret Perfectae caritatis, 23), a następnie ratyfikowane w Kodeksie prawa kanonicznego (kan. 708, 709).
Konferencja Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich w Polsce przedstawiła naszej Kongregacji do zatwierdzenia statut dostosowany do potrzeb życia zakonnego w dzisiejszym Kościele.
Po uważnym rozpatrzeniu nowego tekstu Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego zatwierdza statut Konferencji Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich w Polsce (KWPZM) zgodnie z przedłożoną i zachowaną w Archiwum dykasterii kopią dokumentu.
Konferencja ma postępować zgodnie z niniejszymi normami oraz przepisami prawa powszechnego.
Proszę Was, byście byli znakiem i współtwórcami komunii z całym Kościołem. Niech trudności staną się bodźcem do większego zaangażowania się i do bardziej efektywnej współpracy.
Towarzyszę Wam moją modlitwą i z serca Wam błogosławię.
Bez względu na jakiekolwiek przeciwne przepisy.
Wydano w Rzymie, dnia 10 marca 2008
Franc Kard. Rodé, C.M.
Prefekt
Gianfranco A.Gardin, OFM Conv.
Arcybiskup Sekretarz
NOWE TREŚCI W STATUCIE KWPZM W POLSCE
Współpraca między instytutami zakonnymi
Instytuty zakonne, mając na celu Kościół, wzajemnie się dopełniają i uzupełniają pod względem duchowości i apostolstwa, co stanowi naturę statutu naszej Konferencji.
Te oraz inne powody bardziej ogólnej natury żądają od instytutów i poszczególnych wyższych przełożonych postawy otwartej, komunikowania się, wręcz komunii między sobą. To zaś zakłada wzajemne poznanie się i szacunek, dialog, wymianę doświadczeń i solidarną pomoc (MR 48). Dobrze pojęta więź między instytutami zakonnymi umacnia świadomość właściwej każdemu z nich tożsamości.
Dzisiejsze warunki przynaglają instytuty zakonne do jednoczenia się i współpracy w różnych dziedzinach, takich jak akcja powołaniowa, formacja (ES 11, 37), apostolstwo. Ze względu na doniosłość problemów, dysproporcję sił i skuteczność działania potrzebne jest wspólne poszukiwanie, planowanie i współpraca, w której wszyscy czuliby się zaangażowani. Statut Konferencji WPZM przewiduje i ustanawia jej strukturę, funkcjonowanie i pole działania.
Relacje instytutów i KWPZM z hierarchią Kościoła w Polsce
Życie zakonne, stawszy się stanem społecznym, prawnym i publicznym w Kościele, coraz mocniej czuje się związane z hierarchią.
Zakonnicy dzielą z nią misję i, w mierze przez nią ustalonej, uczestniczą w jej władzy. Nie tylko na płaszczyźnie teoretycznej, lecz także na praktycznej — to jest w postępowaniu — powinni zakonnicy uznawać teologiczne i duchowe znaczenie pośrednictwa hierarchii w Kościele zbudowanym na apostołach i ubogaconym różnymi charyzmatami.
Szczególne zobowiązania zakonników wobec Kościoła — na mocy koniecznej przynależności — wyrażają się w uległości hierarchicznej władzy (kan. 590) oraz w duchu synowskiej czci i miłości wobec pasterzy (PC 6; LG 45; kan. 678, § 1-2) ustanowionych, aby kierowali Kościołem powszechnym i Kościołami lokalnymi.
Sensus Ecclesiae — wypływający ze świadomości uosabiania Kościoła i zasilany hierarchiczną komunią z papieżem i biskupami — pociąga za sobą uległość, gotowość, wspaniałomyślność i stałość w przyjmowaniu nauczania, wskazań i przepisów, to jest trwania we wspólnocie kościelnej (kan. 675, § 3). Aktywne i odpowiedzialne posłuszeństwo zakłada współpracę, mocą której siły umysłu i serca zostają postawione do usług Kościoła. Sobór Watykański II u wszystkich rozbudził poczucie odpowiedzialności, chociaż z poszanowaniem zadań rozumianych jako komplementarne.
Charyzmat poszczególnych instytutów nie wyjmuje ich spod należnej zależności od hierarchii. Pomimo to — ze względu na dar Ducha Świętego — skoro za taki zostanie uznany, żąda on pewnej autonomii (kan. 586, § 1-2; kan. 593). Autonomia jednak nie równa się niezależności (CD 35; MR 13c).
Hierarchia jest gwarantem autentyczności i wierności instytutów. Właśnie wzgląd na wierność charyzmatowi wymaga pewnej wolności działania w dziedzinie życia wewnętrznego, by móc bronić i rozwijać własne dziedzictwo teologiczne, duchowe i apostolskie. Służba Kościołowi powszechnemu leży u podstaw pewnego ograniczenia uprawnień hierarchii lokalnej (por. VC 50).
Stolica Apostolska i biskupi ze swej strony są obowiązani zapewnić tę prawowitą autonomię. Mówi bowiem kan. 586, § l: «Poszczególnym instytutom przyznaje się słuszną autonomię życia, zwłaszcza w zakresie zarządzania, dzięki której będą mogły posiadać w Kościele własną karność i zachowywać własne dziedzictwo, o którym jest mowa w kan. 578». Kodeks Prawa Kanonicznego zachęca również biskupów, by szanowali i popierali tę autonomię (kan. 586, § 2).
Wypada, aby wyżsi przełożeni byli zapraszani przez biskupów do współpracy w komisjach KEP tak na etapie studiowania, jak i na etapie programowania i wykonania (por. ES 1.41.43; MR 62)
Do tych organizmów należy rozbudzanie jedności braterskiej, wspólne zastanawianie się nad skutecznością pracy duszpasterskiej oraz wkładem, jaki każdy instytut może wnosić pod względem osobowym i rzeczowym (PC 23; MR 52-53. 59). Bardzo żywo jest zalecana łączność pomiędzy Konferencją Wyższych Przełożonych zakonnych i Konferencją Episkopatu oraz zapraszanie się wzajemnie do udziału w zebraniach i włączanie zakonników do różnych komisji biskupich (MR 64-65). Zawsze należy unikać tego wszystkiego, co czasem bywa nazywane «paralelizmem» w działaniu Konferencji Episkopatu i Konferencji Wyższych Przełożonych. Przecież obydwie posiadają zupełnie różną naturę i pełnią różne funkcje. Hierarchia w życiu Kościoła spełnia ściśle określone zadania wynikające z posiadanej władzy i jest przewodnikiem w taki sposób, że zgodnie z prawem podlegają jej również instytuty zakonne.
Komisje Konferencji
W statucie znalazły się wśród organów Konferencji komisje stałe i nadzwyczajne możliwe do przystosowania do konkretnych warunków różnych regionów. Wszystkie pragną zagwarantować skuteczne funkcjonowanie za pośrednictwem Sekretariatu Generalnego, a także przy współudziale wszystkich członków Konferencji.
Jest rzeczą zrozumiałą, że wyżsi przełożeni nie mogą być ekspertami we wszystkich sprawach. Dlatego też powinni być wspomagani przez grupy wyspecjalizowanych osób zakonnych, zobowiązanych do tego by śledzić różne dziedziny życia oraz problemy dotyczące pracy instytutów zakonnych w Konferencji. Ponadto komisje służą jako ogniwa łączące Konferencję z instytutami zakonnymi i ich działalnością.
W każdym wypadku chodzi tu o organizmy dobrowolne w tym znaczeniu, że ze strony instytut nie ma ścisłego obowiązku należenia do nich. Poczucie jednak solidarności powinno skłaniać instytuty do przynależności do Komisji, a wyżsi przełożeni powinni uczestniczyć w ich zebraniach.
Konkluzje i wnioski wysuwane przez komisje nie są w znaczeniu prawnym wiążące dla wyższych przełożonych, jednakże posiadają swoją moc moralną płynącą z przytoczonych racji oraz kompetencji tworzących je osób. Dlatego powinny być poważnie brane pod uwagę. Oprócz powagi prawnej wielki wpływ ma także powaga moralna, która płynie z kompetencji i z autorytetu.
Organy łączności – Sekretariaty
Jedność Konferencji WPZM zależy od odpowiedniego systemu łączności i szybkiego przekazywania informacji, treściwych i częstych. Służą do tego sekretariaty oraz inne organa i ośrodki informacji.
Struktury regionalne – informacje o nich przedstawi o. Piotr Chojnacki OCist
Słowo na zakończenie
Franc Kard. Rodé, C.M – Prefekt Kongregacji ds. Instytutów życia konsekrowanego i Stowarzyszeń życia apostolskiego: (…) Proszę Was, byście byli znakiem i współtwórcami komunii z całym Kościołem. Niech trudności staną się bodźcem do większego zaangażowania się i do bardziej efektywnej współpracy. Towarzyszę Wam moją modlitwą i z serca Wam błogosławię.
Starałem się w moim wystąpieniu przedstawić nowe treści, jakie znalazły się w naszym statucie przede wszystkim w formie niektórych nowych artykułów. Dzięki nim cały statut zatwierdzony przez Stolicę Apostolską wytycza nową drogę działania naszej Konferencji oraz instytutów życia konsekrowanego w Polsce XXI wieku. Jestem przekonany, że zapewni lepszą współpracę miedzy naszymi instytutami, właściwe relacje z hierarchią Kościoła w Polsce, w tym współdziałanie naszej Konferencji z Konferencją Episkopatu, a także pozwoli nam owocniej realizować zadania apostolskie i ważne cele wyznaczone w Kościele instytutom życia konsekrowanego.
Archiwum KWPZM