O. Tadeusz Koczwara TJ
NIEZBYWALNE WARTOŚCI ŻYCIA ZAKONNEGO W ŚWIETLE NAUKI
SOBORU WATYKAŃSKIEGO II
(szkic konferencji)
Zebranie Plenarne Wyższych Przełożonych Zak. Męskich – Częstochowa, 14-16 maja 1974 r.
Wstęp
Na fali posoborowej odnowy zakwestionowano przy różnych okazjach wszystkie chyba elementy i przejawy życie zakonnego, aż do sensowności tej formy życia w Kościele włącznie. Powstał w ten sposób niespodziewanie nowy problem: kryzys tożsamości zakonnej. Nie wiadomo już dokładnie na czym polega istota życia zakonnego, czym się ono różni od innych dróg życia chrześcijańskiego i jakie są jego niezbywalne wartości. Zacieranie granic i nadmierne relatywizowanie wprowadza zamęt szczególnie w młodych umysłach, które nie są w stanie dostrzec istoty rzeczy w gąszczu niejasnych, a nieraz sprzecznych poglądów. Zachodzi więc pilna potrzeba ponownego sprecyzowania norm i zadań życia zakonnego, aby stało się ono czytelne i atrakcyjne dla ofiarnej młodzieży, którą Bóg wzywa do swoje służby.
Punktem wyjścia w naszych rozważaniach jest stwierdzenie II Soboru Watykańskiego, że „stan opierający się na profesji rad ewangelicznych, choć nie dotyczy hierarchicznej struktury Kościoła, należy jednak nienaruszalnie do jego życia i świętości”. Wchodzimy w ten sposób w problematykę eklezjologiczną, która etanowi niezbędne tło dla zrozumienia nauki Soboru o życiu zakonnym.
I. EKLEZJOLOGIA SOBORU WATYKAŃSKIEGO II
1. Trynitarna struktura Kościoła
a) Kościół jest Ludem Bożym zmierzającym poprzez wieki historii do swych eschatologicznych przeznaczać w mieszkaniach Ojca. W tym aspekcie Bóg Ojciec, Stwórca i Pan Wszechrzeczy wzywa lud do współpracy w dziele ciągłego rozwoju i przekształcania świata. Obecność swoją objawia Bóg w znakach czasu – w znakach swojej Opatrzności.
b) Kościół jest Mistycznym Ciałem Chrystusa – wspólnotą miłości, daną światu jako sakrament zbawienia. W tym aspekcie Chrystus, Zbawiciel świata wzywa członków swego Mistycznego Ciała do udziału w zbawczej misji przez ofiarę Eucharystyczną. Obecnośc swą objawia w znakach sakramentalnych.
c) Kościół jest Świątynią Ducha Świętego, który prowadzi do wszelkiej prawdy, ustawicznie go odnawia i uświęca. W tym aspekcie Duch Święty obdarzając wiernych mocą z wysoka, jak to miało miejsce po raz pierwszy w dzień Zielonych Świąt, wzywa ich do coraz głębszej przemiany wewnętrznej w duchu świętości osobistej i odważnego apostolstwa. Obecność swą objawia w znakach wewnętrznych natchnień i oświeceń.
Konkluzja: „Tak to cały Kościół okazuje się jako lud zjednoczony jednością Ojca, Syna i Ducha Świętego” /KK 4 in fin/.
2. Powszechne powołanie Kościoła
a) Powołanie do świętości. „Wszyscy w Kościele, niezależnie od tego, czy należą do Hierarchii, czy są przedmiotem jej funkcji pasterskiej, powołani są do świętości, która ujawnia się w owocach łaski. Świętość ta rozmaicie wyraża się u poszczególnych ludzi, którzy we właściwym sobie stanie życia dążą do doskonałej miłości” /KK 39/
b) Powołanie do apostolstwa. Zadaniom Kościoła jest szerzenie Królestwo Bożego po całej ziemi, aby wszystkich ludzi uczynić uczestnikami zbawienia. Tę działalność apostolską, choć w rozmaity sposób, Kościół uprawia przez wszystkich swych członków /DA 2/.
Mając przed oczyma zasadnicza elementy struktury i główne zadania Kościoła, możemy określić miejsce zakonów w Kościele i funkcje, jakie mają w nim do spełniania.
II. MIEJSCE I ZADANIA ZAKONÓW W KOŚCIELE
1. Trzy stany – trzy drogi
a) Zadaniem ludzi świeckich z tytułu właściwego im powołania jest szukanie Królestwa Bożego zajmując się sprawami świeckimi i kierując nimi po myśli Bożej.
Działalność ludzi świeckich jest przede wszystkim współpracą z Bogiem Ojcem w dziele Stworzenia. W dziele Zbawienia i Uświęcenia uczestniczą pośrednio przez kapłaństwo powszechne i przestrzeganie ducha rad ewangelicznych.
b) Członkowie etanu kapłańskiego z tytułu swego wyjątkowego powołania w sposób szczególny i niejako zawodowo przeznaczeni są do służby świętej.
Zadaniem kapłanów jest uobecnienie Chrystusa w posłudze Sakramentów, w głoszeniu słowa i w sprawowaniu Władzy. Uczestniczą w ten sposób w Zbawczej misji Chrystusa, żyjąc równocześnie duchem rad ewangelicznych oraz zajmując się pośrednio sprawami doczesnymi.
c) Zakonnicy przez swój sposób życia dają wspaniała i zaszczytne świadectwo temu, iż świat nie może się przemienić i ofiarować Bogu bez ducha ewangelicznych błogosławieństw /KK 31/.
Życie zakonne jest odpowiedzią na wezwanie Ducha Świętego, który realizuje Uświęcenie Kościoła poprzez praktykę rad ewangelicznych pojętych jako wielkoduszna ofiara miłości. Zakonnicy razem ze świeckimi uczestniczą w kapłaństwie powszechnym i biorą pośredni udział w działalności doczesnej.
„Stan ten nie jest stanem pośrednim pomiędzy stanem duchowym i świeckim, lecz z jednego i drugiego Bóg powołuje niektórych chrześcijan, aby w życiu Kościoła korzystali ze szczególnego daru i byli każdy na swój sposób pomocni w zbawczym jego posłannictwie” /KK 43/.
2. Posłannictwo zakonne
a) Ślubowanie i spełnianie rad ewangelicznych jest widocznym znakiem, który może i powinien pociągać skutecznie wszystkich członków Kościoła do wypełniania powinności powołania chrześcijańskiego.
b) Stan zakonny daje świadectwo nowemu i wiekuistemu życiu zakonnemu dzięki odkupieniu Chrystusa. Zapowiada on przyszłe zmartwychwstanie i chwałę Królestwa Niebieskiego.
c) Życie zakonne ustawicznie uprzytamnia w Kościele tę formę życia, jaką obrał Syn Boży przyszedłszy na świat, żeby czynić wolę Ojca i jaką zalecił uczniom, którzy za Nim poszli.
d) Rodziny zakonne mają obowiązek pracy w miarę sił i stosownie do form osobistego powołania celem zakorzenienia i umocnienia w duszach Królestwa Bożego i rozszerzenia go na wszystkie kraje /KK 44/.
Miejsce, jakie zakony zajmują w strukturze Kościoła oraz zadania, jakie mają spełniać, determinują formy i treści życia zakonnego, których nie wolno się wyzbyć, jeśli zakony mają zachować swoją tożsamość.
III. NIEZBYWALNE TREŚCI I FORMY ŻYCIA ZAKONNEGO
1. Niezmienna istota życia zakonnego
a) Praktykowanie rad ewangelicznych /KK 43/
Wszyscy chrześcijanie zobowiązani są do życia w duchu rad ewangelicznych, powinni więc wypracować wewnętrzną postawę gotowości do ofiarowania Bogu wszystkiego, co od Niego otrzymali.
Zakonnicy natomiast nie tylko są gotowi złożyć ofiarę, lecz ją aktualnie składają i praktykują na co dzień ewangeliczną czystość, ubóstwo i posłuszeństwo.
Trzy aspekty tej samej ofiary:
– ofiara gotowości wszystkich chrześcijan,
– ofiara sakramentalna kapłanów,
– ofiara życia zakonników.
b) Modlitwa pojęta jako powołanie /DZ 6/
Wszyscy chrześcijanie wezwani są do modlitwy, dzięki której zachowują i pogłębiają swój kontakt z Bogiem. Członkowie instytutów zakonnych zobowiązani są ponadto z nieustanną pilnością pielęgnować ducha modlitwy i samą modlitwę. Dominującym motywem modlitwy zakonnej winno być uwielbienie Boga oraz wynagrodzenie za grzechy. Domy zakonne są domami modlitwy i muszą nimi pozostać, jeśli chcą zachować swoją zakonność.
Trzy sposoby modlitwy:
– modlitwa życiowego zaangażowania świeckich
– modlitwa liturgiczna kapłanów
– modlitwa wewnętrznego skupienia zakonników
c) Świadome dążenie do świętości przez systematyczną pracę nad rozwojem życia wewnętrznego.
Wszyscy chrześcijanie wezwani są do świętości, zakonnicy mają do niej dążyć świadomie, stale i systematycznie, służąc ogółowi wiernych swoją pomocą na drodze życia duchowego.
Trzy formy uświęcenia:
– uświęcenie przez spontaniczny kontakt z życiem świeckim
– uświęcenie kapłanów przez liturgiczny kontakt z Chrystusem
– uświęcenie zakonników przez stały postęp na drodze ofiary pod kierownictwem Ducha Świętego
d) Przyrzeczenie bezwarunkowe i wieczyste całkowitego oddania się Bogu na posługę bliźnim:
Życie chrześcijanina osiąga swą dojrzałość, gdy świadomie podjęta zostaje służba miłości w jednym z trzech stanów. Dokonuje się to przez akt ślubowania, w którym wyrażona jest wola wiernego wytrwania w obranym stanie aż do śmierci.
Zakonnicy przez profesję rad ewangelicznych odpowiadają na wezwanie Boga w tym znaczeniu, że wyrzekłszy się świata żyją dla samego Boga. Całe bowiem życie swoje oddali na Jego służbę. To stanowi ich szczególną konsekracje /DZ 5/.
Trzy rodzaje ślubów:
– śluby małżonków – znak miłości Bogu przez wierność małżeńską
– przyrzeczenia kapłańskie w dniu święceń – znak miłości Boga przez wierność Diecezji
– śluby zakonne – znak miłości Boga wprost i bezpośrednio.
2. Trwałe formy określonych typów życia zakonnego
a) Życie wspólne oparte na regule
„Życie wspólne na wzór Kościoła pierwotnego, w którym mnóstwo wiernych było jednym sercem i jedną duszą, powinno trwać dalej w modlitwie zakonnej i we wspólnocie tego samego ducha” /DZ 15/
„Wspólnota zakonne, jako prawdziwa rodzina zgromadzona w imię Pana, cieszy się Jego obecnością” /DZ 15/
„Ponadto jedność braterska daje świadectwo przyjścia Chrystusa i jest źródłem wielkiej siły apostolskiej” /DZ 15/
Typy życia ewangelicznego:
– życie pustelnicze
– życie wspólnotowe zakonów
– wspólnota duchowa instytutów świeckich.
b) Działalność apostolska i dobroczynna
„W zakonach czynnych do samej istoty życia zakonnego należy działalność apostolska i dobroczynna” /DZ 8/
„Instytuty nastawione całkowicie na kontemplacje … zachowują zawsze wybraną cząstkę w Mistycznym Ciele Chrystusa, choćby nagliła konieczność czynnego apostolstwa” /DZ 7/
IV. PROBLEMY
1. Życie zakonne a działalność apostolska
a) „Całe życie zakonników powinno być przepojone duchem apostolskim, a cała działalność apostolska ma być nacechowana duchem zakonnym” /DZ 8/
Problem granic”
– jak dalece zaangażować się w świat, by nie zatracić zakonnej czystości, ubóstwa i posłuszeństwa?
– w jakim stopniu wyjść naprzeciw potrzebom duszpasterskim, by nie zatracić ducha kontemplacji?
– w jaki sposób zachować wspólnotę zakonną przy nawale zajęć duszpasterskich?
b) Czym powinna się różnić parafia zakonna od parafii prowadzonej przez księży diecezjalnych?
2. Życie zakonne a rozwój osobowości
a) W jakim stopniu uwzględnić indywidualne potrzeby jednostki, by nie zgubić ducha i praktyki ofiary?
b) W jakim stopniu kierować się wskazaniami psychologiczno-socjologicznymi, by nie zatracić motywacji nadprzyrodzonej?
Archiwum KWPZM