O. Florian Pełka SJ, prowincjał Jezuitów, Warszawa
ŻYCIE BRATERSKIE WE WSPÓLNOCIE
Omówienie dokumentu Kongregacji ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego
Dokument został opublikowany w Watykanie w dniu 19 lutego 1994 r. Ojciec Święty zatwierdził tekst w dniu 15 stycznia 1994 r. i wyraził zgodę na jego opublikowanie. Dokument nosi datę 2 lutego 1994 r. i jest podpisany przez Kardynała Prefekta Kongregacji Eduardo Martinez’a Somalo oraz Sekretarza Arcybiskupa Francisco Javier Errazuriz Ossa. Tekst polski został opublikowany w 5 numerze (maj 1994 r.) polskiego wydania L’Osservatore Romano.
Geneza dokumentu.
Praca nad dokumentem trwała około 6-u lat.
Potrzeba pogłębienia problematyki związanej z braterskim życiem we wspólnocie została zgłoszona podczas sesji plenarnej kardynałów i biskupów Kongregacji ds. życia konsekrowanego i Instytutów życia apostolskiego w 1988 r. Od tego czasu rozpoczęto studia z udziałem ekspertów Kongregacji i przy współpracy środowisk zakonnych i ich przedstawicieli z wszystkich kontynentów. Wykorzystano między innymi okresowe sprawozdania ok. 200 instytutów zakonnych oraz osobiste świadectwa ok. 120 zakonników i zakonnic.
Pierwszy szkic dokumentu został przedstawiony na sesji plenarnej kardynałów i biskupów Kongregacji w roku 1992. Obecni opowiedzieli się za opublikowaniem tekstu oferując pomoc w dopracowaniu zagadnień szczegółowych. Opublikowany obecnie tekst jest owocem tych konsultacji, analiz i dyskusji wielu znawców życia zakonnego.
Cele dokumentu.
Zostały one sformułowane we Wprowadzeniu:
- Dokument ma wesprzeć wysiłki podejmowane przez liczne wspólnoty zakonnic i zakonników, które pragną polepszyć jakość swego życia braterskiego;
- Dokument ma także skłonić do refleksji tych, którzy oddalili się od ideału wspólnotowego, aby ponownie uświadomili sobie, że braterski życie wspólnoty jest konieczne dla osoby, która poświęca się Chrystusowi w instytucie zakonnym.
Tytuł dokumentu.
„Życie braterskie we wspólnocie” nawiązuje do Kanonu 607 § 2 , który mówi: Instytut zakonny jest wspólnotą, której członkowie … składają śluby … oraz podejmują braterskie życie we wspólnocie.
Podczas gdy Kodeks prawa kanonicznego z 1917 r. mógł sprawiać wrażenie dokumentu koncentrującego się na zewnętrznych elementach i na ujednoliceniu stylu życia zakonnego, Sobór Watykański II i nowy Kodeks kładą nacisk na wymiar duchowy i związki braterstwa, jakie powinny łączyć wszystkich członków wspólnoty zakonnej.
Układ dokumentu.
Dokument składa się z dość obszernego wprowadzenia, trzech rozdziałów i bardzo krótkiego zakończenia. Osobiście czytałem dokument z dużym zainteresowaniem i odniosłem wrażenie, iż nie jest to teoretyczne (teologiczne) rozważanie, ale jakby „Przewodnik” dla tych wszystkich, którzy są odpowiedzialni za budowanie wspólnoty zakonnej, lub którzy odczuwają egzystencjalną potrzebę takiej wspólnoty i mają dobrą wolę, by ją tworzyć, lecz czują się zagubieni. Według mojego odczucia dokument spełnia cel, jaki zapowiada we wprowadzeniu.
WPROWADZENIE.
Nosi tytuł: „W jedno nas zgromadziła miłość Chrystusa” i w pierwszych zdaniu kieruje uwagę na to, że Miłość Chrystusa zgromadziła wielką liczbę uczniów, by stanowili jedno … i aby mogli odpowiadać na miłość Ojca … Ci spośród nich, którzy połączyli się we wspólnoty zakonne … byli i są aż po dzień dzisiejszy szczególnie wymownym wyrazem tej wzniosłej i bezgranicznej miłości.
Zwraca się dalej uwagę na fakt, że w wielu krajach kształt „życia braterskiego we wspólnocie” uległ licznym przeobrażeniom w porównaniu z przeszłością … Wydaje się, że w pewnych przypadkach wspólnota zakonna straciła znaczenie w oczach zakonników i zakonnic i być może nie jest już dla nich ideałem, do którego warto dążyć.
Zaznaczyłem, iż Wprowadzenie jest obszerne. Zawiera bowiem schematyczny opis przemian, jakie dokonały się w środowiskach, które mogły wywrzeć głębszy wpływ na jakość życia braterskiego i na formy jego realizacji w różnych wspólnotach zakonnych.
Wskazano na niektóre aspekty rozwoju teologii, prawa kanonicznego i rozwoju społecznego odnoszące się do życia zakonnego oraz ukazano kierunki przemian zachodzących w życiu zakonnym w ostatnich latach.
Rozwój teologii.
Sobór Watykański II stwierdził, że życie zakonne należy nienaruszalnie do życia i świętości Kościoła, i umieścił je w centrum jego tajemnicy komunii i świętości … Wspólnota zakonna nie jest (więc) zwykłym zgromadzeniem chrześcijan poszukujących osobistej doskonałości. W znacznie głębszym sensie jest udziałem w Kościele-tajemnicy i jest świadectwem o nim jako żywe odzwierciedlenie i szczególne urzeczywistnienie jego „komunii”, wielkiej trynitarnej „koinonii”, w którą Ojciec zechciał włączyć ludzi w Synu i Duchu Świętym … Wspólnota zakonna … sprawia, że dar braterstwa ofiarowany przez Chrystusa całemu Kościołowi jest dla wszystkich widzialny i zawsze obecny … Zadanie i misja wspólnoty zakonnej polega na tym, że ma ona być środowiskiem głębokiej braterskiej komunii, a przez to znakiem i bodźcem dla wszystkich ochrzczonych … Życie braterskie we wspólnocie, jako wyraz jedności, którą sprawiła miłość Boga, jest nie tylko świadectwem dla ewangelizacji, ale ma też ogromne znaczenie dla działalności apostolskiej.
Rozwój prawa kanonicznego.
Kodeks z roku 1983 konkretyzuje i precyzuje zalecenia soborowe dotyczące życia wspólnotowego, w którym można wyróżnić dwa elementy zjednoczenia i jedności między członkami:
- pierwszy bardziej duchowy, to „braterstwo” lub „komunia braterska”, która wypływa z serc ożywionych miłością,
- drugi, bardziej zewnętrzny, to „życie we wspólnocie” lub „życie wspólnotowe”, które polega „na mieszkaniu we własnym domu zakonnym prawnie ustanowionym” i na „prowadzeniu życia wspólnego” przez wierne przestrzeganie jego przepisów, uczestnictwo i współpracę we wspólnych dziełach i posługach.
Rozwój społeczny.
W tej części wprowadzenia zasygnalizowane są niektóre zmiany zachodzące w społeczeństwach i mające wpływ na życie zakonne w ogólności, a zwłaszcza na wspólnotę zakonna. Są to między innymi:
- Ruchy emancypacji politycznej i społecznej w Trzecim Świecie i związane z tym problemy ubóstwa i nędzy, na które wspólnoty zakonne żywo zareagowały poszukując nowych form obecności w społeczeństwie – „Opcja ewangeliczna i preferencyjna na rzecz ubogich” czego skutkiem było przesunięcie akcentu na działalność społeczną …
- Rewindykacja wolności osobistej i praw ludzkich i związane z nią procesy demokratyzacji, a także kontestacji władzy, w tym kościelnej i zakonnej; rozpowszechnienie (szczególnie na Zachodzie) kultury indywidualizmu – osłabienie ideału życia wspólnego.
- Awans społeczny kobiety – Chociaż w niektórych regionach ekstremistyczne nurty feminizmu wywierają głęboki wpływ na życie zakonne, prawie wszędzie żeńskie wspólnoty zakonne skutecznie poszukują form życia wspólnego bardziej dostosowanych do nowego sposobu pojmowania tożsamości, godności i roli kobiety w społeczeństwie, w Kościele i w życiu zakonnym.
- Gwałtowny rozwój środków społecznego przekazu – jego wpływ na styl życia i atmosferę skupienia, która powinna charakteryzować wspólnotę zakonna.
- Wpływ konsumizmu i hedonizmu, a jednocześnie odejście od religijnej wizji życia, typowej dla sekularyzmu, w wielu regionach dał się odczuć także we wspólnotach zakonnych …
Przemiany w życiu zakonnym – Dokument określa je jako GŁĘBOKIE ZMIANY
- Nowa struktura wspólnot zakonnych:
- państwo przejmuje wiele dziedzin, w których przedtem działały zakony, takich jak opieka społeczna, szkolnictwo, służba zdrowia;
- zmniejszają się wielkie wspólnoty zakonne prowadzące wielkie dzieła charakterystyczne dla swego Instytutu;
- tworzą się wspólnoty mniejsze złożone z osób zakonnych, które włączają się w dzieła nie należące do Instytutu choć często zgodne z jego charyzmatem;
- nadmierne obciążenie osób zakonnych pracą, co pozostawia im mniej czasu na życie we wspólnocie.
- Wobec coraz większej liczby problemów domagających się pilnej interwencji (ubodzy, narkomani, uchodźcy, osoby zepchnięte na margines, chorzy), świat zakonny zareagował z podziwu godnym poświęceniem. Ta sytuacja stworzyła jednak potrzebę dokonania zmian w tradycyjnej strukturze wspólnot zakonnych.
- Sposób rozumienia i przeżywania własnej pracy, co niekiedy prowadzi do pojmowania życia braterskiego we wspólnocie jako przeszkody dla apostolstwa lub jako zwykłego narzędzia spełniającego określona funkcję.
- Nowa koncepcja osoby, która bardzo dowartościowała jednostkę i jej inicjatywy. Doprowadziło to do ukształtowania się bardzo wyraźnej świadomości wspólnoty jako życia braterskiego, którego podstawa jest raczej jakość relacji międzyosobowych niż formalne przestrzeganie reguł.
- Nowe struktury władzy wyłaniające się z odnowionych konstytucji, wymagają zwiększonego uczestnictwa zakonników i zakonnic. Nowe sposoby podejmowania problemów oparte na dialogu wspólnotowym, współodpowiedzialności oraz zasadzie pomocniczości. Nierzadko zdarza się, że władza ma praktyczne trudności w odnalezieniu swego miejsca w nowym kontekście.
Po zasygnalizowaniu tych zasadniczych czynników, które wywarły lub nadal wywierają wpływ na wspólnotę zakonną Dokument „ŻYCIE BRATERSKIE WE WSPÓLNOCIE” omawia w kolejnych trzech rozdziałach następujące tematy:
- Wspólnota zakonna jako dar
- Wspólnota zakonna jako środowisko kształtowania więzi braterskich
- Wspólnota zakonna jako miejsce i podmiot posłannictwa.
ROZDZIAŁ I – Dar komunii i wspólnoty.
Jest w nim streszczona w sposób syntetyczny teologia wspólnoty zakonnej, głównie w perspektywie historii zbawienia.
Zasadniczy akcent położony jest na kierunek „zstępujący” – od Boga otrzymujemy dar wspólnoty i braterstwa. Tym darem jest przede wszystkim Kościół jako komunia. Wspólnota zakonna zaś jest wyrazem kościelnej komunii.
Duch Chrystusa, który zjednoczył pierwszych wierzących i który nieustannie gromadzi kościół w jedną rodzinę, powołuje i ożywia rodziny zakonne, aby poprzez swoje wspólnoty rozsiane po całej ziemi były szczególnie czytelnymi znakami głębokiej komunii, która przenika i tworzy Kościół oraz by wspomagały go w realizowaniu planu Bożego.
ROZDZIAŁ II – Wspólnota zakonna jako środowisko kształtowania więzi braterskich.
Ta część dokumentu jest najobszerniejsza. Zawiera praktyczne wskazania odnoszące się do budowania wspólnoty, umacniania braterstwa. Zasadniczy akcent jest tu położony na kierunek „wstępujący” – do czego zobowiązuje nas otrzymywany od Boga DAR KOMUNII.
Przy czytaniu dokumentu uderzył mnie podkreślany ścisły związek i zależność tych dwóch aspektów: DAR OD BOGA i SPONTANICZNA ODPOWIEDŹ CZŁOWIEKA płynąca z osobistego doświadczenia, jaką wartość ma dla niego ten dar. (kierunek „zstępujący” i „wstępujący”).
Dla zilustrowania stylu, jakim pisany jest dokument i przybliżenia „argumentacji”, jaka się posługuje, przytoczę początek Rozdziału II:
Z daru komunii wypływa zadanie tworzenia braterstwa, to znaczy stawania się braćmi i siostrami w określonej wspólnocie, w której zostało się powołanym do wspólnego życia.
Uczucie wdzięczności i zachwytu wobec rzeczywistości boskiej komunii, udzielanej słabym stworzeniom, rodzi przekonanie o potrzebie zaangażowania, aby te rzeczywistość coraz pełniej ukazywać poprzez tworzenie wspólnot „pełnych wesela i Ducha Świętego” (Dz 13,52).
Także w naszej epoce i dla dobra naszej epoki trzeba koniecznie podjąć na nowo „bosko-ludzkie” dzieło budowania wspólnot braci i sióstr, uwzględniając okoliczności typowe dla obecnego okresu, w którym odnowa teologiczna, kanoniczna, społeczna i strukturalna wpłynęła głęboko na fizjonomię i życie wspólnoty zakonnej.
Dokument niniejszy wychodzi od konkretnych sytuacji, aby przedstawić pewne wskazania, które mogą być pomocnew dziele nieustannej ewangelicznej odnowy wspólnot.
Ciąg dalszy omówienia Dokumentu „Życie braterskie we wspólnocie” w oparciu o zaznaczone fragmenty w tekście.
Podkreślić:
- pozytywne ukazanie Rad ewangelicznych, co stanowi novum w stosunku do przeakcentowania w minionym okresie aspektu „wyrzeczenia” w życiu zakonnym.
- W rozdziale III, w nr 62 poświęconym ruchom kościelnym zabrakło refleksji i pozytywnych sugestii dotyczących takich przypadków (a są coraz częstsze), gdy młodzi z różnych ruchów wstępują do zgromadzeń zakonnych. Jak ich traktować i jak do nich podchodzić …
Archiwum KWPZM