Ks. Krzysztof Konecki
Włocławek
KONSEKRACJA DZIEWIC W ODNOWIE LITURGICZNEJ SOBORU WATYKAŃSKIEGO II
Spotkanie Komisji Episkopatu ds. IŻKiSŻA z wikariuszami biskupimi i referentami ds. zakonnych, Warszawa, 24 września 1999 r.
W Święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, 8 września 1970 r., zostały oficjalnie opublikowane w Rzymie nowe obrzędy konsekracji dziewic, tworzące integralną część Pontyfikatu Rzymskiego. Ważność i znaczenie nowej księgi liturgicznej polega na fakcie powrotu do tradycji i na sięgnięciu do samych źródeł konsekracji. Kościół bowiem po kilku wiekach przywraca obrzędy konsekracji ich pierwotnemu właścicielowi, czyli w pierwszej kolejności kobietom żyjącym w świecie i pragnącym Bogu poświęcić swoje życie w dziewictwie.
W dopuszczaniu do konsekracji dziewic pozostających w świecie, wyraża się cała nowość obecnego obrzędu. Po ośmiu wiekach od czasu zaprzestania praktyki konsekracji dziewic świeckich[1] Kościół, kierowany duchem czasu, wraca do swojej dawnej tradycji i przywraca obrzęd konsekracji kobietom świeckim. Tym samym, Kościół po ośmiu wiekach przywraca ponownie do życia stan dziewic i dostosowawszy jego duchowy wymiar do specyficznych okoliczności naszych czasów, daje go w darze wspólnocie lokalnej, aby mogła bardziej wzrastać i dojrzewać w swojej nadprzyrodzoności. W posynodalnej adhortacji Jana Pawła II Vita consecrata, najnowszym dokumencie poświęconym życiu konsekrowanemu, czytamy: „Radością i nadzieją napawa fakt, że znów rozkwita dziś starożytny stan dziewic Bogu poświęconych, którego istnienie w chrześcijańskich wspólnotach jest poświadczone od czasów apostolskich. Dziewice konsekrowane przez biskupa łączą się szczególnie z Kościołem lokalnym, któremu służą z poświęceniem, chociaż pozostają w świecie. Żyjąc osobno lub wespół z innymi, są szczególnym eschatologicznym wizerunkiem niebiańskiej Oblubienicy i przyszłego życia, w którym Kościół zazna wreszcie pełnie miłości do Chrystusa-Oblubieńca”[2]. W decyzji Stolicy Apostolskiej dotyczącej rozszerzenia Ordo objawia się więc „nieprzemijająca młodość Kościoła”[3], który potrafi ze swojego duchowego skarbca wydobywać rzeczy stare i czynić je nowymi.
Stan dziewic jako odrębna forma życia konsekrowanego
Dziewice świeckie, które otrzymały konsekrację według OCV należą do stanu dziewic (ordo virginum) i tworzą w Kościele odrębną formę życia konsekrowanego, uznawaną również przez prawo kanoniczne[4]. Wyrażenie „stan” (ordo) użyte jest tutaj w tym samym znaczeniu, jakie miało ono w Kościele pierwotnym, gdzie oznaczało „kategorięstrukturalną organizmu społecznego i liturgicznego Kościoła”. Stan ten odróżnia się istotowo od wszystkich trzech pozostałych form życia konsekrowanego. Stąd dziewic konsekrowanych nie należy utożsamiać ani z mniszkami, ani z zakonnicami, ani z członkiniami jakiegokolwiek instytutu czy stowarzyszenia życia apostolskiego, choć z tymi ostatnimi mają wiele cech wspólnych. Kościół nie przewidział dla nich żadnej instytucji. Stąd, podobnie jak w pierwszych wiekach chrześcijaństwa mają one do wyboru różne formy życia: mogą żyć osobno, w rodzinie, mogą sięzrzeszać[5] lub żyć w duchowej symbiozie z jakąś rodziną zakonną, aby w ten sposób zapewnić sobie większąpomoc duchową. Dziewice konsekrowane żyjąc w świecie i prowadząc tryb życia indywidualny, poza wspólnotą, nie podlegają żadnym strukturom życia wspólnotowego. Nie posiadają więc ani reguły, według której mają żyć, ani przełożonych, którym by podlegały. Ale chociaż prowadzą świecki styl życia, to nie jest on w żadnym wypadku stylem laickim. Ponadto dziewice konsekrowane swój charyzmat życia konsekrowanego przeżywają nie poprzez pośrednictwo historyczne swojego założyciela czy założycielki, jak to się dzieje u członków instytutów życia konsekrowanego. Ich konsekracja, z osobistego tytułu, dokonuje się poprzez pośrednictwo Kościoła, reprezentowanego w osobie biskupa, który dopuszcza je do obrzędu. Stan dziewic, będący więc najstarszą forma życia konsekrowanego w Kościele, nie ma innego założyciela jak sam Kościół. Chociaż dziewice nie prowadzą życia wspólnotowego, to nie oznacza jednak, że żyją bez wspólnoty. Wspólnotą tą jest dla dziewic Kościół w swej konstytutywnej strukturze, jaką jest diecezja. Związek dziewicy ze swoim Kościołem lokalnym dokonuje siępoprzez ścisły związek z jego biskupem ordynariuszem[6]. Ten szczególny rodzaj duchowej komunii dziewicy konsekrowanej ze swoim biskupem, któremu podlega, decyduje o charakterze diecezjalnym stanu dziewic. Związek z Kościołem lokalnym jest proprium tego stanu i on w dużej mierze decyduje o tym, że ta forma życia konsekrowanego jest różna od trzech pozostałych.
Warunki przyjęcia konsekracji
Nowe Ordo wyraźnie określa warunki przyjęcia konsekracji. Według przepisów w nim zawartych do obrzędu konsekracji można dopuszczać dziewice żyjące w świecie, które:
„nigdy nie zawarły małżeństwa ani nie żyły w stanie przeciwnym czystości”. Oznacza to, że do konsekracji nie mogą być dopuszczone wdowy ani kobiety, które prowadziły w sposób publiczny, czyli jawny styl życia przeciwny cnocie czystości. Mogą natomiast przyjąć konsekrację kobiety, które nie są dziewicami w sensie fizycznym, czyli te, które utraciły dziewictwo, ale pragną złożyć Bogu przyrzeczenie życia w dozgonnym dziewictwie, aby przez to móc lepiej poświęcić się Bogu i Kościołowi. Rubryka bowiem – co jest niezwykle istotne – nie wymienia pojęcia „dziewictwa fizycznego” jako warunku koniecznego do przyjęcia konsekracji. Przy dopuszczeniu do konsekracji brane jest pod uwagę dziewictwo formalne kandydatki, nie zaś materialne, którego utrata w niczym nie uszczupla wymiaru znaku. Integralność fizyczna, jakkolwiek jest obiektywną wartością u kobiety, to jednak jest ona tylko znakiem prawdziwego dziewictwa, które istotowo polega na integralności ducha i wyraża się w całkowitym i wiernym oddaniu się Bogu. Konsekracja dziewictwa chrześcijańskiego nie polega na ofiarowaniu Bogu i konsekrowaniu przez Niego nieskazitelności fizycznej, materialnej, ale przede wszystkim na poświęceniu Mu woli i pragnienia życia w tym stanie na zawsze. To oznacza, że do konsekracji mogą być dopuszczane kobiety, które w sposób niezawiniony bądź zawiniony utraciły dziewictwo, jednak poprzez ślub dziewictwa pragną poświęcić się bez reszty służbie Bogu i bliźnim. Odnosi się to zarówno do kobiet żyjących prywatnie w swoich domach, jak i zrzeszonych w instytutach świeckich. Jest to bardzo doniosła decyzja, o ważnym wydźwięku duszpasterskim, jakąprzynosi nowe Ordo, oznaczające wyraźną zmianę w dotychczasowej praktyce Kościoła.
„według ogólnej opinii przez swój wiek, roztropność i obyczaje dają rękojmię, że wytrwają w życiu czystym i poświęconym służbie Kościołowi i bliźnim”. W odróżnieniu od dotychczasowego przepisu, który wymagał od kandydatki ukończonego 25 roku życia, Ordo nie określa dokładnego wieku, który predysponowałby dziewicę do przyjęcia konsekracji. Według obecnej rubryki ważniejszą od liczby lat wydaje się być dojrzałość osobowa, która gwarantuje świadome podjęcie obowiązków wynikających z przyjętego aktu. Decyzję w tej kwestii Ordopozostawia biskupowi, który będzie osobiście decydował o dopuszczeniu do konsekracji w każdym przypadku indywidualnie.
„zostały dopuszczone do konsekracji przez biskupa ordynariusza”. Ten i poprzedni punkt, poprzez wyraźne uwydatnienie znaczenia i roli biskupa ordynariusza wobec dziewic konsekrowanych żyjących w świecie, nadaje ich powołaniu znamię diecezjalności. Oznacza to, że ten rodzaj dziewictwa przeżywany jest w ramach życia Kościoła lokalnego, pod okiem ojcowskiej troski biskupa. W takim obecnym zamyśle Kościoła należy widzieć powrót do samych początków powstania obrzędów oraz do pierwotnej tradycji Kościoła, w której u źródeł charyzmatu dziewictwa konsekrowanego kobiet żyjących w świecie stał zawsze biskup i diecezja.
Wszystkie powyższe wymagania stawiane kandydatkom przez nowe Ordo podkreślają charakterystyczną dla konsekracji jej nieodwracalność, jeśli dziewica chce być znakiem Kościoła, wiernej oblubienicy Chrystusa, w taki sam sposób jak małżeństwo jest nierozerwalne jako sakrament oblubieńczej jedności Chrystusa i Kościoła.
Szafarz obrzędów
Od samego początku powstania zwyczaju konsekracji dziewic przewodniczenie obrzędom, ze względu na charakter zaślubin, zastrzeżone było wyłącznie biskupowi. Zgodnie więc z tą wielowiekową tradycją Kościoła szafarzem obrzędów konsekracji dziewic pozostaje nadal wyłącznie biskup. Należy jednak zaznaczyć, że zgodnie z duchem odnowionej liturgii obrzędów konsekracji jego funkcja jako szafarza, nie ma charakteru czysto obrzędowego, czyli nie chodzi w niej bynajmniej o nadanie liturgii większego stopnia uroczystości, lecz wynika z głębokich racji teologicznych, do których należy przede wszystkim znaczenie dziewictwa w życiu duchowym Kościoła.
Obok przewodniczenia obrzędom. Kościół powierza mu troskę duszpasterską o dziewice konsekrowane jego diecezji. Dotyczy to zarówno okresu poprzedzającego konsekrację, jak i czasu po konsekracji.
Czas sprawowania konsekracji
Odnośnie do czasu sprawowania obrzędów konsekracji Ordo mówi: „wypada, aby konsekracja dziewic odbyła się w oktawie Wielkanocy lub w uroczystości, zwłaszcza związane z tajemnicą Wcielenia, w niedziele, w święta Najświętszej Maryi Panny lub w święta dziewic”[7]. W tak sformułowanym zaleceniu dotyczącym dokładnego doboru dni dostrzegamy z jednej strony wyraźne nawiązanie do najstarszej praktyki Kościoła, z drugiej zaśprecyzyjne kryterium teologiczne, jakim jest charakter ślubny sprawowanego w te dni misterium Chrystusa. Dlatego też porządek, w jakim podane są dni, nie odnosi się bynajmniej do stopnia liturgicznego, lecz do znaczenia teologicznego, jakie one mają dla obrzędów konsekracji.
Miejsce konsekracji
Odnośnie do miejsca sprawowania liturgii konsekracji, Ordo wyraźnie określa, że „obrzęd powinien się odbyć w kościele katedralnym, chyba że okoliczności i zwyczaje miejscowe przemawiają przeciw temu”[8]. Wskazanie to, podobnie jak wskazanie dotyczące szafarza obrzędów, należy widzieć przede wszystkim w aspekcie teologicznym, nie zaś w aspekcie prawnym.
Powyższe zalecenie wynika przede wszystkim ze znaczenia jakie pełni kościół katedralny w życiu duchowym diecezji. Według Caeremoniale episcoporum w nim znajduje się katedra biskupia, znak nauczania i władzy pasterza Kościoła lokalnego, a także znak jedności wszystkich wyznających tę wiarę, której biskup naucza jako pasterz swojej owczarni”. Dlatego katedra jest „centrum życia liturgicznego diecezji”, jest kościołem biskupa i symbolem jego oblubienicy. Sprawowanie więc obrzędów konsekracji dziewic w kościele katedralnym, poprzez doskonałązbieżność symboliki ślubnej, charakteryzuje trafnie sam ryt, jako wyraz charyzmatu danego Kościołowi lokalnemu oraz jako ceremonię zaślubin między Chrystusem-Oblubieńcem i Kościołem-Oblubienicą.
Główne założenia teologiczne konsekracji
Dziewictwo kobiety, będące dla niej wielkim darem Boga i znakiem szczególnego wyboru, otrzymuje swoje właściwe znaczenie, gdy jest konsekrowane podczas liturgii. O ile do chwili konsekracji pozostawało ono sprawąosobistą kobiety, niejako prywatną, o tyle od chwili uroczystego aktu konsekracji, dokonującego się w Kościele mocą Ducha Świętego, przyjmuje ono wymiar społeczny i kościelny. Konsekracja nadaje mu pełny sens chrześcijański i sprawia, że dziewica konsekrowana staje się żywym znakiem rzeczywistości i wartości nadprzyrodzonych. Analiza teologiczna obrzędów konsekracji dziewic upoważnia do zwrócenia uwagi na dwa najbardziej charakterystyczne i najważniejsze aspekty teologiczne konsekracji dziewictwa chrześcijańskiego. Sąnimi wymiar oblubieńczy i eschatologiczny.
Dziewica chrześcijańska składając Bogu swoje przyrzeczenie życia w dozgonnym dziewictwie, poślubia na sposób mistyczny Chrystusa, stając się na zawsze jego oblubienicą. Jej duchowe, wieczyste i dziewicze przymierze z Chrystusem jest urzeczywistnieniem miłości oblubieńczej Chrystusa do Kościoła. Ponieważ kobieta konsekrowana poślubia swego Oblubieńca na sposób duchowy i bez żadnego pośrednictwa ludzkie go, jej oblubieńczy związek, mimo iż dokonuje się poza strukturą sakramentalną obrazuje lepiej i pełniej tajemnicę miłości Chrystusa do Kościoła, niż dzieje się to podczas sakramentu małżeństwa. Mówiąc inaczej, przymierze miłości między Chrystusem i dziewicą już teraz realizuje to, co sakrament małżeństwa oznacza i zapowiada. Jeżeli małżeństwo jest znakiem sakramentalnym oblubieńczej miłości Chrystusa do Kościoła, dziewice konsekrowane przewyższają i przekraczają szybko ten znak, by osiągnąć rzeczywistość świętą, której małżeństwo jest symbolem. W tym sensie można mówić o pewnej wyższości dziewictwa konsekrowanego nad małżeństwem.
Wymiar eschatologiczny dziewictwa konsekrowanego wynika z bezżeństwa dla królestwa niebieskiego. Królestwo eschatologiczne, w myśl zapewnień Chrystusa, składać się będzie z osób bezżennych (Mt 20,35). Dziewica konsekrowana obierając bezżeństwo, formę życia właściwą czasom przyszłym, antycypuje te czasy i niejako czyni je obecnymi już tu na ziemi. Można powiedzieć, że poprzez swój dobrowolny i świadomy wybór życia w bezżeństwie dla królestwa Bożego zaświadcza ona obecnemu światu na sposób „fizyczny” (już nie tylko w wymiarze wiary i ducha) o nadejściu nowego nieba i ziemi nowej (por. Ap 21,1). Cieszy się ona także tym przywilejem, że może w sposób duchowy doświadczyć na sobie rzeczywistej sytuacji Kościoła jako takiego w odniesieniu do Chrystusa, sytuacji, która będzie udziałem każdego chrześcijanina podczas Paruzji, kiedy każdy będzie zjednoczony z Chrystusem, w ten sam sposób, w jaki Kościół, czyli Oblubienica, jednoczy się z Chrystusem, swoim Oblubieńcem. Dlatego można zaryzykować twierdzenie, że dziewice konsekrowane są w życiu Kościoła znakiem widzialnym jego tajemnicy, są prawdziwą epifanią Kościoła, ponieważ ukazują w pełni jego rzeczywiste oblicze. Objawiają innym to, czym Kościół jest już teraz i czym musi stać się cała ludzkość. Urzeczywistniają na sobie w sposób pełny istotową naturę Kościoła, który z woli samego Chrystusa jest zarazem Dziewicą-Oblubienicą-Matką: „Dziewicą przez nienaruszoną wiarę, Oblubienicą przez nierozerwalny związek z Chrystusem, Matką przez liczne potomstwo”[9]. W ten sposób dziewica konsekrowana staje się żywym znakiem tego świata przyszłego, który jest już obecny poprzez wiarę i miłość, w którym synowie zmartwychwstania „ani się żenić nie będą, ani za mąż wychodzić” (Łk 20,35).
Charakter diecezjalny stanu dziewic
Charakter diecezjalny stanu dziewic ma swe głębokie korzenie w samym obrzędzie konsekracji, któremu zawsze przewodniczy biskup, pasterz i ojciec diecezji, na terenie której żyje i pracuje dziewica. Poprzez jego posługęrodzi się duchowy związek między nią a diecezją, a przez to z całym Kościołem powszechnym. Osoba biskupa pełni tu funkcję konstytutywną dla jej stanu życia i dla jej szczególnego udziału w życiu Kościoła lokalnego. Związek ten nie ma jednak charakteru inkardynacji, jak to jest w przypadku neoprezbitera podczas jego święceń kapłańskich. Związek dziewicy z diecezją powstały podczas konsekracji jest szczególnym rodzajem więzi duchowej z lokalnąwspólnotą wierzących, który wyraża się w jej życiu modlitewnym, liturgicznym i apostolskim. Z tego należy wysnućwniosek, że dziewica konsekrowana ma prawo do ewentualnej zmiany diecezji i włączenia do nowej wspólnoty lokalnej[10]. Zmiana taka może być podyktowana na przykład jej nowym miejscem zamieszkania czy pracy. Biskup jednak powinien być wcześniej poinformowany o tym ewentualnym zamiarze, również z tego powodu, że służba dziewicy konsekrowanej będzie musiała zostać zaakceptowana przez innego biskupa.
Jakkolwiek związek dziewicy z diecezją formalnie zrodził się podczas obrzędu, to jednak jego początki są znacznie wcześniejsze. Sięgają one pierwszych spotkań dziewicy ze swoim biskupem, który będąc jej duchowym ojcem i pasterzem diecezji, ma za zadanie rozpoznanie autentyczności powołania do życia w dziewictwie oraz przygotowanie jej do duchowych zaślubin z Chrystusem. Na nim też spoczywa obowiązek podjęcia ostatecznej decyzji o dopuszczeniu kandydatki do konsekracji[11]. Z tego też powodu biskup powinien w oznaczonym dniu, lub przynajmniej w przeddzień odbyć z kandydatką rozmowę[12]. Spotkanie to jednak nie powinno mieć charakteru prawnego przepytania, lecz powinno być duszpasterską rozmową ojca diecezji ze swoją duchową córką.
Mówiąc o wymaganej komunii dziewicy ze swoim biskupem i o jej szczególnych odniesieniach do jego urzędu, należy zaznaczyć, że nie mają one bynajmniej charakteru fakultatywnego czy kurtuazyjnego. Ich istnienie podyktowane jest głębokimi racjami teologicznymi i duszpasterskimi. Wynikają one zarówno z funkcji i roli biskupa jako pasterza, kierującego życiem duchowym Kościoła lokalnego i za nie odpowiedzialnego, jak i ze szczególnego miejsca dziewicy w ludzie Bożym, którego biskup jest pasterzem.
Na charakter diecezjalny stanu dziewic wskazuje bezpośrednio również miejsce sprawowania konsekracji. Ordo wyraźnie zaznacza, że obrzęd duchowych zaślubin dziewicy ze swoim Boskim Oblubieńcem powinien się odbyć w kościele biskupa diecezji, którym jest świątynia katedralna, będąca matką wszystkich kościołów w diecezji[13]. Powyższa uwaga, która jest właściwa tylko tej formie życia konsekrowanego, nie dotyczy bowiem na przykład składania profesji zakonnej, ma swe głębokie uzasadnienie teologiczne. Obok wielu aspektów, o których była mowa wcześniej, sprawowanie obrzędu w katedrze, z racji jej funkcji, wskazuje na szczególny związek osoby dostępującej konsekracji ze swoją diecezją, dla której od tej pory pragnie ona poświęcić wszystkie swoje duchowe siły. Dlatego ewentualna wieloraka działalność apostolska, duszpasterska i charytatywna dziewicy, jakkolwiek dokonuje się w konkretnych wspólnotach parafialnych, ma zawsze odniesienie diecezjalne i powinna byćuzgadniana, koordynowana i potwierdzana przez biskupa. Stąd po zmianie na stolicy biskupiej powinna ona niezwłocznie przedstawić się nowemu pasterzowi, aby wspólnie z nim omówić sposób i formę swojej posługi.
Należy jednak w tym miejscu wyraźnie podkreślić, że dziewica konsekrowana nie jest minister, lecz jest esse. Konsekracja nie jest obrzędem ustanawiającym do jakiejś posługi czy ministerium, ale włączeniem dziewicy w strukturę charyzmatyczną Kościoła. Dziewica nie przyjmuje konsekracji po to, aby „działać”, lecz aby „być”. Jest ona rzeczywistością, która ma wartość obecności. Jej pierwszorzędnym celem jest być znakiem dla świata i środowiska, w którym żyje i pracuje, tej rzeczywistości i wartości, które nie są z tego świata, a których świat i cała ludzkość oczekuje. Tę funkcję spełnia ona również wtedy, kiedy wykonuje swoją pracę zawodową i społeczną, która niekoniecznie musi być bezpośrednio związana z działalnością duszpasterską Kościoła. Nie oznacza to wcale, że dziewica nie powinna wykonywać wielorakich zadań, bardzo ważnych i przydatnych, zgodnych ze jej fizjonomiąkobiety konsekrowanej, lecz one nie stanowią ani o jej tożsamości, ani nie należą do istoty jej stanu życia.Proprium jej życia polega na tym, aby w byciu konsekrowaną przywoływać i uobecniać rzeczywistośćtranscendentną, której jest nosicielką na sposób fizyczny. Można więc powiedzieć, że jej pierwszorzędnym powołaniem jest bycie dla świata żywym znakiem rzeczywistości nadprzyrodzonej, cała natomiast działalność jest następstwem tego i z tego wypływa. Dlatego działalność apostolska dziewicy oraz wszelka inna nie może być jej narzucona, lecz jedynie zaproponowana. Wieloraka posługa dziewic nie jest wynikiem żadnych zobowiązańprawnych, lecz jest naturalnym owocem powołania do naśladowania Chrystusa w doskonałej czystości. W tej propozycji należy pozostawić dziewicy szeroki wachlarz wolności. Istnieje bowiem szereg kobiet, które czują siępowołane do życia w ciszy, modlitwie i kontemplacji, inne z kolei pragną oddać się działalności apostolskiej i charytatywnej, jeszcze inne angażują się na polu życia społecznego i zawodowego. Jednakże dla wszystkich modlitwa i kontemplacja stanowią zadanie pierwszorzędne i niezbędne, aby mogły pozostać wierne złożonym obietnicom i mogły być czytelnymi znakami rzeczywistości przyszłej.
Charakter diecezjalny stanu dziewic, wyrażający się w szczególnym duchowym związku z Kościołem partykularnym, związany jest z osobą i urzędem biskupim. Wnikliwa analiza zarówno rubryk, jak i tekstów obrzędu wskazuje na szczególne zadania biskupiego urzędu wobec stanu dziewic. Zadania te są zupełnie odmienne od tych, jakie biskup ma do wypełnienia wobec wiernych świeckich, księży czy nawet zakonnic; są one także różne od zadań i funkcji kierownika duchownego, ponieważ te dotyczą wyłącznie foro interno. Ich specyfika wypływa z autentycznej więzi duchowej łączącej biskupa z osobą konsekrowaną oraz z pasterskiej miłości, z jaką powinien on przyjmować i otaczać każdy charyzmat życia konsekrowanego, który przynosi korzyść nie tylko jego wspólnocie lokalnej, ale całemu Kościołowi.
Formacja dziewic konsekrowanych
Przyjęcie konsekracji powinno być poprzedzone odpowiednim okresem formacji kandydatek. Przygotowanie to podyktowane jest przede wszystkim znaczeniem, jakie konsekracja posiada dla osoby zainteresowanej i dla Kościoła lokalnego. Ponadto wynika ono także z żywej troski o jej owocne przyjęcie oraz z racji na skutki, jakie konsekracja ze sobą niesie. Również cały okres po konsekracji powinien być związany z formacją permanentną. Odnośnie do tego stanu jest to tym bardziej konieczne, że dziewice konsekrowane prowadzą życie indywidualne poza wszelkimi strukturami życia monastycznego czy zakonnego. Ponieważ, jak już zaznaczono, stan dziewic różni się ze swej natury od każdego innego stanu w życiu konsekrowanym i jako taki jest on zjawiskiem nowym we współczesnym życiu Kościoła, nie ma on jeszcze wypracowanych metod postępowania dotyczących rozpoznania, przygotowania i formacji dziewic. Nie ma jeszcze na ten temat dostatecznej literatury i opracowań, zwłaszcza w polskim języku. Dlatego z konieczności w tym miejscu opracowanie w dużej mierze przybiera charakter pewnych sugestii i propozycji, które opierają się oczywiście na tekstach zawartych w oraz na treściach wynikających ze specyfiki tego rodzaju powołania.
Nikt nie wątpi, że konsekracja dziewic świeckich, żyjących poza strukturami jakiegokolwiek instytutu świeckiego, a jedynie w kręgu zależności od biskupa diecezjalnego, jest powołaniem niezwykle trudnym do urzeczywistnienia się. Pierwszym problemem, który się rodzi już na samym początku, jest właściwe rozpoznanie autentyczności powołania kandydatki do życia w dozgonnym dziewictwie. Jest ono zadaniem bardzo trudnym i zarazem niezwykle delikatnym, tak dla osoby, która czuje się powołana do specjalnego stanu konsekracji, jak i dla tych, którzy pełniąw Kościele funkcję kierowników duchowych i zajmują odpowiedzialne miejsce w jego strukturze hierarchicznej. Chodzi tu o rozpoznanie, czy inspiracja wewnętrzna, której doświadcza osoba, pochodzi w sposób nieodwołalny od Ducha Świętego i czy zachodzą wszystkie warunki podmiotowe i przedmiotowe pozwalające na przyjęcie i ocenędaru. To pierwsze rozpoznanie bez wątpienia należy do kierownika duchowego bądź spowiednika, któremu osoba czująca powołanie powierza się z całą otwartością i szczerością serca, wiedząc, że wszelki wybór „na siłę” jest bezowocny i niezadawalający oraz wystawia na ryzyko własną drogę duchową.
Rozpoznanie zasadnicze oraz dopuszczenie kandydatki do obrzędów konsekracji, w myśl Ordo i nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego, jak już zaznaczono, zarezerwowane jest biskupowi miejsca. Ponieważ trudno oczekiwać od biskupa, aby sam bezpośrednio zajmował się formowaniem i opieką duszpasterską stanu dziewic w swojej diecezji, dlatego zadanie to powinien powierzyć odpowiednio przygotowanym do tego kapłanom, którzy spełnialiby je w jego imieniu i pod jego ojcowska opieką. Kapłani ci, jako jego delegaci, byliby odpowiedzialni najpierw za przygotowanie kandydatki do konsekracji, a później za ich formację permanentną. Ponieważ okres poprzedzający konsekrację powinien być czasem solidnego przygotowania kandydatki tak od strony duchowej i teologicznej, jak również ze względu na sam charakter powołania do życia w dziewictwie, które jest powołaniem na wskrośindywidualnym, konieczne wydaje się, aby biskup wyznaczył do tych zadań więcej niż jednego delegata. To da osobie konsekrowanej większą możliwość wyboru odpowiedniego kierownika duchowego, który będzie lepiej odpowiadał jej duchowej fizjonomii. Takie rozwiązanie wydaje się być wskazane szczególnie tam, gdzie nie istniejąjeszcze wewnętrzne władze wspólnoty dziewic konsekrowanych i gdzie kobiety te są pozostawione samym siebie. Powierzenie tej sprawy tylko jednemu delegatowi biskupa byłoby mało roztropne i mało skuteczne oraz w pewnym sensie ograniczałoby wewnętrzną wolność kobiety konsekrowanej.
Rozpoznanie, o którym jest mowa w pierwszej kolejności powinno dotyczyć oceny dojrzałości ludzkiej, duchowej i uczuciowej kandydatek, która daje rękojmię właściwej motywacji wyboru drogi w dziewictwie, a w przyszłości gwarantuje życie w doskonałej czystości. Wybór ten nie powinien opierać się na pogardzie kandydatki do własnego ciała czy niechęci do małżeństwa, ale powinien mieć znamiona pozytywnego wyboru i znajdować swe źródło oraz motywację w powołaniu Boga, który jest Miłością i dawcą wszelkich charyzmatów. W rozpoznaniu należy wziąć pod uwagę pragnienie kandydatek oddania się na służbę Kościołowi lokalnemu, ich dyspozycyjność oraz: zdolnośćwłączenia się w życie wspólnoty, umiejętność składania daru z siebie ze względu na miłość do braci oraz ducha modlitwy. Ten rodzaj badania jest niezwykle ważny i nieodzowny, ponieważ w nim zaznacza się i wyraża autentyczna miłość do Chrystusa, która przynosi owoce duchowe w działalności apostolskiej, gdzie kandydatka otwiera się na potrzeby Kościoła, pokonując zamknięte koło miłości własnej. Na koniec należy ocenić w kandydatce głębię odniesienia do Chrystusa i umiejętność prowadzenia życia w samotności oraz dopomóc jej podczas konsekracji upodobnić się do ducha Chrystusa, by w ten sposób stała się Jego żywym obrazem.
Po rozpoznaniu autentyczności powołania do życia w dziewictwie oraz po wyrażeniu zgody przez biskupa na jego konsekrację powinien nastąpić dla kandydatki okres pogłębionej formacji. Czas przygotowania, począwszy od skrystalizowania powołania, powinien trwać przynajmniej trzy lata i powinien dokonywać się na trzech poziomach: doktrynalnym, duchowym i apostolskim. Ideałem byłoby – jak wspomniano wyżej – przeznaczyć kandydatce własnego księdza o odpowiednich kwalifikacjach intelektualnych i moralnych, który formując ją w aspekcie teologicznym, byłby równocześnie kierownikiem jej życia w duchu i we wrażliwości apostolskiej. W takiej sytuacji ksiądz przejąłby funkcje nauczyciela, ojca i pasterza, zapewniając w ten sposób rzecz niezwykle ważną i pożyteczną, jaką jest jednolitość formacji. Chodzi tu bowiem o formację do nowego stylu życia, nowej formy egzystencji, zarówno w wymiarze wspólnoty kościelnej, jak i społecznej, a nie zaś tylko o pogłębienie wiedzy teologicznej.
Po zakończonym obrzędzie konsekracji dziewica nie powinna być pozostawiona sama sobie; przeciwnie, biskup diecezjalny zobowiązany jest zapewnić jej duszpasterską opiekę, aby mogła wiernie i radośnie trwać w swoim powołaniu. Duszpasterska boska biskupa jest tym bardziej niezbędna, jeśli weźmie się pod uwagę, że dziewice konsekrowane nie prowadzą życia wspólnotowego i nie muszą się zrzeszać oraz nie podlegają żadnemu zewnętrznemu kierownictwu. Stąd formacja permanentna jest czymś koniecznym. Wskazane jest, aby była ona prowadzona we współpracy z innymi diecezjami, przy równoczesnej wymianie wzajemnych doświadczeń.
Formacja permanentna kobiet konsekrowanych powinna obejmować formację duchową, teologiczną i pastoralnąoraz powinna być dostosowana do poziomu duchowego i intelektualnego poszczególnych osób. Jej formy mogą byćbardzo różne. Mogą to być dla przykładu coroczne rekolekcje zamknięte w diecezjalnym domu rekolekcyjnym, prowadzone pod kątem duchowości właściwej temu stanowi; studium oparte na dokumentach Kościoła powszechnego i wypowiedziach duszpasterskich Kościoła lokalnego; uczestnictwo w katechezie dla dorosłych; udział w konferencjach i publicznych wykładach; okolicznościowe spotkanie z biskupem z racji na przykład Świąt Paschalnych czy Narodzenia Pańskiego. Ważne znaczenie dla formacji mają sympozja ogólnokrajowe czy międzynarodowe stanu dziewic. Takie spotkania odbywają się już systematycznie w niektórych krajach zachodnich, w których życie dziewic konsekrowanych jest już w pewnym stopniu „zorganizowane”, a ich liczba stale wzrasta. Bogaty materiał głoszonych tam konferencji i wykładów, przesyłany kobietom konsekrowanym drogąkorespondencyjną, może posłużyć również za element formacyjny.
Propozycje można by mnożyć. Ważne jest, by wszystko, co jest związane z formacją i duszpasterską troską o dziewice konsekrowane w diecezji, odbywało się w przewidzianym czasie i ustalonym porządku. Należy mieć na uwadze, by wiele z tych elementów, o których mówimy było dostosowanych do okoliczności miejsca i osób. Należy wykluczać wszystko, co zmierzałoby do zmuszenia dziewic do wspólnego zamieszkania, aby uczynić łatwiejszym opiekę duszpasterską. Przeciwnie, ponieważ powołanie to jest przede wszystkim powołaniem indywidualnym, należy preferować formację indywidualną. Zachowanie elementów indywidualnych jest tak istotne, że bardzo rzadko dziś można podać normy ogólne i obowiązujące. Najważniejsze w formacji jest to, aby ciągle pogłębiać sens eklezjalny i przynależność do Kościoła lokalnego, aby w ten sposób rozwijała się miłość i oddanie do Kościoła.
Obecność charyzmatu dziewictwa przeżywanego w warunkach świeckich jest niezwykłym darem danym Kościołowi lokalnemu, niezbędnym dla rozwoju życia duchowego Kościoła, darem, który powinien być strzeżony przez wszystkich wiernych. Odpowiedzialność szczególna jednak i w tym wypadku spoczywa na biskupie, ponieważdziewica konsekrowana powierza się cała opiece duszpasterskiej ojca Kościoła lokalnego. Instytuty religijne lub świeckie mają swoją regułę, swoich przełożonych i własne wspólnoty, dziewica konsekrowana ma biskupa i wspólnotę kościelną, wewnątrz której żyje i w której pogłębia się jej charyzmat oraz umacnia się jej świadectwo. Również wspólnota chrześcijańska odpowiedzialna jest za rozwój tego charyzmatu. Odpowiedzialność ta jednak nie powinna sprowadzać się do zwykłej kontroli, ale powinna polegać na stworzeniu dziewicy takich warunków, które pomagałyby jej w dochowaniu przyrzeczeń i potęgowały siłę świadectwa. W ten sposób wspólnota, którą Pan ubogacił zrodzeniem się charyzmatu dziewictwa, staje się pierwszym miejscem, naturalnym środowiskiem jej stałej formacji. Od niej też w dużej mierze zależy przyszły los charyzmatu, który dziś Pan oddaje w jej ręce.
Niektóre problemy pastoralne
Problem pastoralny natury ogólnej, który wyłania się po przeanalizowaniu Ordo consecrationis virginum polega przede wszystkim na rozpowszechnieniu obrzędów i na wprowadzeniu ich w życie. Sama księga liturgiczna, nawet najlepiej opracowana, jest martwa. Nawet najlogiczniej ułożone obrzędy nie zmienią automatycznie stylu ich duszpasterzowania. Ryt konsekracji dziewic, który przez długie wieki był obrzędem „elitarnym”, przeznaczonym dla bardzo wąskiego i uprzywilejowanego grona osób ze wspólnot monastycznych, dziś wychodzi poza ten szczelnie zamknięty krąg, staje się dostępny i otwarty także dla kobiet zrzeszonych w różnych instytutach świeckich, przede wszystkim zaś dla kobiet mieszkających w świecie. Dlatego tak aktualny jest postulat najpierw szerokiego rozpowszechnienia nowych obrzędów oraz informacji o istnieniu w Kościele nowej formy konsekracji dziewictwa chrześcijańskiego, odmiennej od tej, która dokonuje się podczas obrzędu profesji zakonnej.
Wiele kobiet, które przeżywają w sposób bardzo odpowiedzialny swoje dziewictwo dla królestwa Bożego, często lekceważy możliwość otrzymania konsekracji liturgicznej. Dzieje się tak dlatego, ponieważ bądź nie mają o tym obrzędzie właściwego rozeznania, bądź nie czują się godne i dojrzałe do jego przyjęcia. W świadomości wiernych istnieje ciągle jeszcze przekonanie, że dziewictwo konsekrowane może być przeżywane przez kobietę wyłącznie w ramach zinstytucjonalizowanych, czyli we wspólnotach monastycznych lub w instytutach życia religijnego. Stąd rodzi się w Kościele autentyczna potrzeba delikatnej, ale stanowczej akcji duszpasterskiej w katechezie, która polegałaby na szerokiej edukacji religijnej w tym zakresie, aby konsekracja dziewic świeckich nie pozostała obrzędem „uśpionym” albo co gorsza nie robiła wrażenia reliktu muzealnego, który chce się na siłę ożywić i waloryzować. Właściwa katecheza w tym zakresie powinna również ukazywać, że konsekracja dziewictwa chrześcijańskiego nie jest obrzędem przeznaczonym dla kobiet szczególnie przygotowanych, o wyjątkowej głębi duchowości i o wysokim poziomie kultury osobistej, a więc elitarna. Przeciwnie, powinna jasno ukazywać, że ze względu na ciężar zobowiązań, które w sobie zawiera, dojrzałość psychiczną i wiarę, której się domaga, z racji tajemnicy oblubieńczej, do której się odnosi, treści eschatologicznych, których jest żywym świadkiem, oraz z racji na ścisły związek z Kościołem lokalnym – konsekracja dziewictwa nie może być rozumiana na równi z zobowiązaniami podejmowanymi przez pobożne wspólnoty czy rozumiana na podobieństwo ślubów prywatnych. Roztropna akcja duszpasterska w tym zakresie powinna zmierzać do tego, aby z jednej strony nie ukazywaćobrzędów konsekracji dziewic jako elitarnych lub arystokratycznych, z drugiej zaś, by z racji na duchowe dobro, które z sobą niesie, pod żadnym pozorem jej nie banalizować.
Wydaje się że szczególne zadania w tym zakresie stoją przed biskupami diecezjalnymi i wspólnotami Kościołów lokalnych, do których w sposób szczególny adresowane jest nowe Ordo. U samych źródeł odrodzenia się bowiem tego obrzędu stoi soborowa nauka o wymiarze lokalnym Kościoła powszechnego. Dziś Kościół po ośmiu wiekach przywraca ponownie do życia stan dziewic i dostosowawszy go do specyficznych okoliczności naszych czasów[14], daje go w darze swojej wspólnocie lokalnej, aby mogła bardziej wzrastać i dojrzewać w swojej nadprzyrodzoności. Przyjęcie tego daru przez biskupa wynika więc z obowiązku podejmowania współczesnych zadań Kościoła oraz z autentycznej troski o duchowe oblicze swojej diecezji. Na biskupie więc, jako na pasterzu Kościoła lokalnego spoczywa szczególne zadanie ponownego „odkrycia” obrzędów konsekracji dziewic, które poprzez ten uroczysty akt liturgiczny Kościoła poświęcają swoje życie dla Chrystusa i braci.
Przypisy:
[1] Udzielanie konsekracji dziewicom świeckim zostało w sposób powszechny zabronione na Soborze Lateraneńskim II (1139 r.); Mansi 21, 527-528, kan. 7-8.
[2] Vita consecrala, 7.
[3] Tamże, 12.
[4] Vita consecrata, 7, KPK 604 § 1. „Do wspomnianych form życia konsekrowanego dochodzi stan dziewic, które – wyrażając święty zamiar gruntowniejszego naśladowania Chrystusa – są Bogu poświęcone przez biskupa diecezjalnego według zatwierdzonego obrzędu liturgicznego, zostają zaślubione mistycznie Chrystusowi, Synowi Bożemu, i przeznaczone na służbę Kościołowi”.
[5] KPK 604 § 2.
[6] Vita consecrata, 7.
[7] OCV 1.
[8] OCV 3.
[9] OCV 16.
[10] Wynika to z treści przytaczanych już w pracy następujących dokumentów: Decretum, Praenotanda, Ordo, Kodeksu prawa kanonicznego, Vita consecrata, które nie zabraniają dziewicom konsekrowanym zmiany diecezji.
[11] OCV, Praenotanda 5c.
[12] OCV 2.
[13] OCV 6.
[14] Instrumentum laboris, 34.
Archiwum KWPZM