O. Kazimierz Hołda CSsR
ZAŁOŻENIA I CELE KOMISJI SPRAW ZAKONNYCH PRZY KONFERENCJI EPISKOPATU POLSKI
Referat na Komisji Spraw Zakonnych przy Konferencji Episkopatu, Warszawa, 23 listopada 1967 r.
Praca, jaka mamy podjąć w tym zespole, jest podyktowana duchem i charakterem Sobory Watykańskiego Drugiego. Sobór ten – jak powszechnie mówimy – był soborem kolegialności, soborem konferencji i współpracy. Była to niewątpliwie bardzo uderzająca cecha Soboru, która dzisiaj zmieniła się w prawo, wg. którego mają być podejmowane wszystkie wysiłki w Kościele.
Drugą cechą Soboru, inspirującą pracę w takim zespole, to „drapieżne” dobieranie się do rzeczywistości, do współczesności złożonej z tylu skomplikowanych elementów, którą jednak poznać trzeba, by skutecznie rozwijać prace duszpasterską i apostolską. A im bardziej skomplikowany jest świat współczesny, tym bardziej potrzeba zbiorowej pracy, by go rozgryść i obmyśleć stosowne metody działania. Sobór pokazał tę rozpiętość zagadnień i kazał wnikliwie je badać, celem udoskonalenia metod pracy.
W myśl tych założeń Sobór wydał konkretne wskazania dotyczące tego typu zespołowej pracy.
I. Więc w Dekrecie „PERFECTAE CARITATIS” o przystosowanej odnowie życia zakonnego, mówi w n. 23: „Należy popierać KONFERENCJE czy Rady Przełożonych Wyższych erygowane przez Stolicę Świętą, które mogą się bardzo przyczynić do podtrzymania skutecznej współpracy dla dobra Kościoła, do sprawiedliwego rozmieszczenia pracowników ewangelicznych na określonym terytorium, jak również do załatwienia wspólnych spraw zakonnych przez ustalenie odpowiedniego porozumienia i współpracy z KONFERENCJAMI BISKUPIMI co do pełnienia apostolstwa”.
Przepisy Wykonawcze do Dekretu P.C. dopowiadają: „Ważna jest rzeczą, by Konferencje lub Unie Narodowe Wyższych Przełożonych zakonów męskich i żeńskich z zaufaniem i szacunkiem współpracowały z Konferencjami Biskupów. Dlatego jest rzeczą pożądaną, by sprawy dotyczące obu stron omawiano na KOMISJACH MIESZANYCH, złożonych z Biskupów i Wyższych Przełożonych zakonów męskich i żeńskich” /n. 43/.
Przepisy Wykonawcze odwołują się ponadto do Dekretu „Christus Dominus” n. 35,5 oraz do Dekretu „Ad gentes divinitus” n. 33. Dekret „Christus Dominus” poleca: „W zakresie dzieł apostolskich wykonywanych przez zakonników, niech Biskupi i Konferencje Biskupie oraz Przełożeni Zakonni i Konferencje Wyższych Przełożonych zechcą postępować w myśl uzgodnionych wpierw między sobą planów”.
Dekret o działalności misyjnej Kościoła, do którego odwołują się Przepisy Wykonawcze, omawia w n. 33 zagadnienia i formy współpracy w dziedzinie apostolstwa misyjnego tak na tzw. terenach misyjnych jak i w kraju ojczystym: „Instytuty zaś, które oddają się działalności misyjnej na tym samym terytorium, powinny znaleźć drogi i sposoby, by uzgodnić swoje prace. Dlatego też bardzo pożyteczne są konferencje zakonów męskich i żeńskich, w których powinny brać udział wszystkie instytuty tej samej narodowości lub tego samego okręgu. Konferencje te powinny badać, co można osiągnąć wspólnym wysiłkiem i powinny być w ścisłej łączności z Konferencjami Biskupów”.
„Wszystko to należałoby w podobny sposób rozszerzyć i na współpracę misyjną instytutów w krajach ojczystych tak, aby sprawy i wspólne poczynania można było rozwiązywać łatwiej i mniejszym kosztem, np. naukowe wykształcenie przyszłych misjonarzy, łączność z władzami publicznymi, jak również z organami międzynarodowymi i ponadnarodowymi”.
Dodajmy wreszcie p. 6, numeru 35 Dekretu Chr. Dom., który nie tylko tłumaczy to spotkanie, ale postuluje jego ciągłość i systematyczność: „Celem zgodnego i owocnego rozwoju wzajemnych stosunków między biskupami i zakonnikami, niech Biskupi i Przełożeni zakonni zechcą zbierać się w stałych terminach lub ilekroć wydaje się to przydatne, by omówić sprawy związane w ogóle z apostolstwem na danym terytorium”.
Z tekstów przytoczonych łatwo wysnuć dwa wnioski: jeden o potrzebie i celowości Konferencji Wspólnych, Biskupów i Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich i Żeńskich – a drugi – o tematyce, która ma być przedmiotem ich pracy.
Teksty soborowe wymieniają następujące tematy i zagadnienia Konferencji Wspólnych:
- Podtrzymywanie skutecznej współpracy dla dobra Kościoła,
- Sprawiedliwe rozmieszczenie pracowników ewangelicznych na określonym terytorium,
- Załatwianie wspólnych spraw zakonnych przez ustalenie odpowiedniego sposobu porozumienia i współpracy z Konferencjami Biskupów co do pełnienia apostolstwa,
- Organizowanie dzieł apostolskich wykonywanych przez zakonników,
- Obmyślanie i opracowywanie metod pracy misyjnej,
- Podtrzymywanie wspólnych wysiłków między zakonami w zakresie działalności apostolskiej, studiów i naukowego wykształcenia misjonarzy,
- Relacje z władzami publicznymi,
- Relacje z organami międzynarodowymi i ponadnarodowymi.
Duch Soboru jak i jego postanowienia dotyczące jak najszerzej pojętej współpracy na tzw. „szczeblu” są jasne i przekonywujące. W określeniach Soboru jest też zawarta tematyka wspólnych narad i konferencji.
II. Ponieważ Komisja do Spraw Zakonnych przy Konferencji Episkopatu ma się zajmować – rzecz oczywista – sprawami dotyczącymi zakonów, jest chyba rzeczą potrzebną mieć przed oczyma bodaj ogólny obraz stanu zakonnego i pracy zakonnej w Polsce. W tym celu przedstawiam następujące tablice statystyczne.
UDZIAŁ ZAKONÓW MĘSKICH W PRACY DUSZPASTERSKIEJ 1966 R.
Kapłanów zakonnych 4 500
Proboszczowie i administratorzy parafii 404
Wikariusze parafialni 785
Katecheci /nie będący proboszczami ani wikariuszami/ 804
Kapelani szpitalni i sanatoryjni 251
Inni duszpasterze przy kościołach lub kaplicach z dostępem wiernych 924
Razem 3 168
Ilość serii misji ludowych 1 069
Ilość serii rekolekcji wielkopostnych 5 037
Ilość serii rekolekcji okolicznościowych, triduów, nowenn i innych nabożeństw 5 419
Przygotowań do „Peregrynacji” 382
Dni skupień dla wiernych 1 378
Ilość serii rekolekcji zamkniętych:
Dla duchowieństwa diecezjalnego211
Dla zakonników i zakonnic949
Dla wiernych199
Dni skupienia dla duchowieństwa 1 043
Ilość rozdanych Komunii św. w kościołach obsługiwanych
przez zakonnikówokoło 33 miliony
Liczba dzieci i młodzieży korzystającej z katechizacji
prowadzonej przez zakonników620 500
Liczba ministrantów i bieli 44 300
Duszpasterstwo akademickie 47
Duszpasterstwo wczasowo-turystyczne 52
Duszpasterstwo specjalne /głuchoniemi, ociemniali/ 118
INSTYTUTY ZAKONNE ŻEŃSKIE
dane statystyczne (stan liczbowy na 1 stycznia 1967 r.)
Zakonnic ogółem: 26 931 /mniej niż 66 r. o 204/
Czynnych25 650
Klauzurowych1 281
Nowicjuszek ogółem: 679 /mniej niż 66 r. o 1/
Czynnych636
Klauzurowych43
Postulantek ogółem: 452 /mniej niż 66 r. o 47/
Czynnych421
Klauzurowych31
Domów zakonnych ogółem: 2 435 /mniej niż 66 r. o 18/
Czynnych2 380
Klauzurowych55
Dzieła prowadzone przez Zakony 1949 r. 1967 r.
Szkoły z internatem 87 7
Bursy internaty 93 2
Domy dziecka 263 20
Przedszkola 680 –
Świetlice 73 –
Żłobki 46 46 –
Zakłady specjalne dla dzieci 18 126
Zakłady specjalne dla dorosłych 11 105
Domy opieki dla dorosłych 206 42
Różne /kursy, stołówki, ośrodki zdrowia/ 213 5
Szpitale w których pracują siostry 276 93
ZATRUDNIENIE ZAKONNIC
Katechetki 2 500
Siostry parafialne /organistki, zakrystianki, opiekunki chorych/ 3 000
Kurie, Seminaria Duchowne, gospodynie u zakonów męskich 950
Na plebaniach 400
Na placówkach Ministerstwa Oświaty 70
Na placówkach Ministerstwa Rolnictwa 30
Na placówkach Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej 1 700
W Caritasach 2 400
Chałupnictwo 1 300
Zarządy generalne i prowincjalne 300
Przełożone lokalne 1 500
Prace domowe 3 500
Siostry uczące się 1 000
Staruszki chore 7 000
Razem: 25 650
Uwaga:
Liczby podane są w przybliżeniu.
Liczba przełożonych lokalnych podana jest stosunkowo mniejsza niż liczba domów dlatego, że wiele Przełożonych lokalnych pracuje jako katechetki czy siostry parafialne, więc wliczone są w inne pozycje
III. ORGANIZACJA MIĘDZYZAKONNEJ PRACY WYŻSZYCH PRZEŁOŻONYCH
/zakony męskie/
Międzyzakonna praca Wyższych Przełożonych koncentruje się na Konferencjach Plenarnych, urządzanych systematycznie dwa razy w roku. Pracą Konferencji Plenarnych kieruje tzw. KONSULTA, złożona z 8 członków – wybierana przez Konferencję, a zatwierdzana przez Ks. Prymasa. Na czele Konsulty stoi przewodniczący. Konsulta zbiera się raz a dwa miesiące.
W ramach Konferencji W. P. działa 7 Komisji:
- Życia wewnętrznego i karności zakonnej,
- Studiów i wychowania,
- Apostolstwa /podkomisja Misji i rekolekcji parafialnych, rekolekcji dla osób dla osób duchownych/,
- Duszpasterstwa /podkomisja Sanktuariów, Rodzin/,
- Powołań zakonnych i kapłańskich,
- Dzieł,
- Liturgiczna.
Głównym wspólnym dla wszystkich Komisji tematem pracy, jest oczywiście realizacja dokumentów i myśli soborowych – w aspekcie czy dziedzinie właściwej dla danej Komisji.
Konferencje Plenarne /dwudniowa/ programowo zmierzają do tego, by życie zakonne rozumieć w świetle Soboru i przystosować do wymagań dekretów soborowych jak i do potrzeb Kościoła w Polsce
Celem Konferencji Wyższych Przełożonych jest też uważne śledzenie aktualnych zadań apostolskich i duszpasterskich Zakonów oraz odpowiednie kierowanie nimi. I w tej dziedzinie najbardziej będzie potrzebna praca w ramach organizującej się dzisiaj Komisji do Spraw Zakonnych.
Nie wysuwam w tej chwili zagadnień konkretnych. Wydaje mi się, że one sa bardzo widoczne w świetle przytoczonych dyrektyw soborowych jak i tablic statystycznych, obrazujących stan i pracę Zakonów w Polsce.