O. Maciej Krzymowski OFMConv.
PRZEMIANY W FORMACH WYCHOWANIA
Zebranie Plenarne KWPZM, Warszawa, dnia 14-15 października 1975 r.
Powyższy temat obejmuje następującą grupę zakonów:
- 8 Prowincji franciszkańskich,
- Dominikanie,
- Karmelici,
- Karmelici Bosi.
Za podstawę opracowania komunikatu posłużyły mi odpowiedzi ankietowe. Ankietę wysłałem do wszystkich w/w zakonów, w dwu tylko przypadkach nie otrzymałem odpowiedzi.
Trudności przy opracowywaniu komunikatu:
- czasokres trwania komunikatu – 10 min,
- respondenci nie wszystko mogli napisać, np. o dostrzeganych trudnościach w seminarium; o osiągniętych wynikach – odpowiedź najczęściej brzmiała: przyszłość pokaże.
Formy wychowawcze jakie zostaną nadmienione w niniejszym komunikacie mają różny zakres w każdym z poszczególnych zakonów i nie wszystkie we wszystkich wspólnotach występują.
W prawodawstwie zakonnym formy wychowawcze w latach posoborowych ulegają zmianie. W tym okresie zauważa się dość dużą zmianę w stosunku do poprzednich przepisów traktujących o wychowaniu.
W prawodawstwie przedsoborowym wychowanie miało charakter legalistyczny. Było wychowaniem gromadnym /nie miało jednak zespołowego charakteru/. Nie usposabiało do działania zespołowego, nie miało form i metod współpracy z innymi, ani nie forowało postawy do takiej współpracy. Izolacja wzajemna wychowanków.
Obecnie Konstytucje Zakonne, Statuty Prowincjalne, Dyrektoria, wychowanie młodzieży zakonnej ujmują na płaszczyźnie humanistyczno-wspólnotowej.
W w/w dokumentach zakonnych przewijają się następujące myśli co do wychowania:
- formacja zakonna jest wspólna wszystkim braciom tj. kandydatom do kapłaństwa i na braci zakonnych,
- duży udział alumnów w procesie wychowawczym – /samowychowanie/,
- za wychowanie młodego pokolenia odpowiedzialna jest cała wspólnota domu formacyjnego,
- koordynacja wychowanków – /Niższego Seminarium – Nowicjatu – Wyższego Seminarium/ w procesie wychowawczym.
Oprócz punktów zbieżnych dla wszystkich zakonów są jeszcze pewne przepisy co do form wychowania, charakterystyczne tylko dla danego zakonu, ozy nawet prowincji zakonnej. Odnosić się to będzie do postulatu, nowicjatu i studiów filozoficzno-teologicznych.
Postulat:
Jego formy i czas trwania określa definitorium prowincjalne. Dla kandydatów na kleryków nie stosuje się postulatu /wyjątki są/. Dla braci jest on praktykowany z zasady.
Nowicjat:
jest podstawowym okresem wprowadzającym w życie zakonne. Trwa rok. Niektóre prowincje zakonne wprowadziły tzw. II-gi miesięczny nowicjat przed profesją wieczystą.
Do nowicjatu:
– na kleryków, zasadniczo przyjmuje się po maturze,
– na braci, przynajmniej po szkole podstawowej.
Uwagi:
Obecna dyscyplina w nowicjacie jest nieco luźniejsza, co do:
– kontaktu z domem rodzinnym i ludźmi świeckimi,
– milczenia,
– noszenia habitu.
Studia filozoficzno-teologiczne:
W większym zakresie niż w postulacie i nowicjacie należy stosować się do przepisów ogólnych Kościoła czy też Episkopatu danego kraju. Młodzież studium filozoficzno-teologicznego jest bardziej dostrzegalna z różach przyczyn niż ci, którzy są w postulacie czy też nowicjacie. Również i czas trwania studium filozoficzno-teologicznego jest o wiele dłuższy niż postulatu i nowicjatu. Zagadnienie form wychowaniu w czacie studium filozoficzno- teologicznego jest sprawą nader skomplikowaną. Bowiem z rozwoju człowieka szczególnie młodego następują po sobie szybko okresy rozwojowe. Stąd muszą być stosowane różne formy wychowawcze. W rozpiętości 6-lat studiów, przy różnych charakterach, trudno zastosować tylko jedną czy drugą formę wychowawczą.
Na podstawie odpowiedzi ankietowych formy wychowawcze dzielą się na:
- Formy zajęć szkolnych,
- Formy zajęć pozalekcyjnych,
- Formy występujące w samowychowaniu.
Ad 1. Formy zajęć szkolnych. Wybór form zależy od poszczególnych profesorów. Wielu z wykładowców pozostawia dość duży margines w przyswajaniu materiału, tzn. studenci przygotowują sami materiał danego przedmiotu i co pewien czas konsultują się z profesorem.
Ad 2. Formy zajęć pozalekcyjnych. Zajęcia pozalekcyjne stanowią organiczną część dydaktyczno-wychowawczej pracy seminarium. Odgrywają one ważną rolą w procesie nauczania i wychowania oraz służą pogłębieniu i uzupełnieniu nauki obowiązkowej w seminarium. To dokonuje się: poprzez częste planowane i nieplanowane spotkania z przełożonymi; przez rozwijanie zainteresowań młodzieży w różnych dziedzinach nauki; poprzez wychowanie fizyczne; przez wyrabianie nawyków i umiejętności stosowania nabytej wiedzy w praktyce oraz wykrywaniu i rozwijaniu uzdolnień i talentów; przez rozwijanie aktywności i samodzielności alumnów, wyrabianie świadomej dyscypliny i wytrwałości w dążeniu do zamierzonego celu, umiejętności współdziałania z zespołem. W odróżnieniu od zajęć obowiązkowych, które wszystkim alumnom przysługują, zajęcia pozalekcyjne, mają charakter dowolny i alumni mają swobodę w wyborze zajęć w zależności od swoich zainteresowań, potrzeb.
Zajęcia pozalekcyjne są więc rozwijane w trzech zasadniczych formach:
- poprzez pracę masową,
- poprzez pracę w kółkach zainteresowań,
- poprzez pracę indywidualną.
Ad a) Do masowych form pracy należą: odczyty, pogadanki, referaty, spotkania dyskusyjne, literacko-artystyczne, uroczystości, pielgrzymki, akademie, konkursy, wystawy, zbiorowe uczęszczanie do kin i teatrów, wycieczki, prace społeczne itp.
Ad b) Praca ta polega no organizowaniu alumnów w zespoły kilku lub kilkunastoosobowe, które prowadzą zajęcia przez dłuższy czas według określonego planu i programu,
Najczęściej spotykane kółka zainteresowań w seminariach: misyjne, liturgiczne, teologiczne, powołaniowe, znajomości Ziemi św., przeciwalkoholowe, muzyczne, fotograficzne, filatelistyczne, numizmatyczne.
Ad c) Samowychowanie. Daje się pewne możliwości, by wychowankowie rozwijali sami swoje zdolności naturalne. Bowiem proces wychowawczy nic może być doprowadzony do końca bez pewnego współdziałanie ze strony wychowanka.
Samowychowanie w seminariach przejawia się min. w takich formach:
- samorząd seminaryjny,
- układanie programu dnia i rozwiązywanie problemów z życia seminaryjnego razem z przełożonym,
- alumni sami rozdzielają pomiędzy siebie obowiązki, prace, planują rozrywki itp.,
- grupy „ewangelicznej rewizji życia”,
- organizowanie przez alumnów: „godziny modlitw”, adoracji Najświętszego Sakramentu, „dni powołań”,
- miesięczne dni okupienia,
- liturgiczny komentarz oraz zbiorowa homilia w czasie Mszy św. seminaryjnej,
- odprawianie rozmyślania indywidualnie i w innym czasie niż jest to wyznaczone programem dnia,
- specjalne /indywidualne/rozmowy z Ojcem duchownym Seminarium,
- udział w odczytach poza seminarium,
- organizowanie spotkań międzyseminaryjnych o charakterze naukowym, duszpasterskim, koleżeńskim, sportowym itp.,
- angażowanie się „w kółkach zainteresowań”,
- przerabianie wspólnie czy też prywatnie „zasad grzeczności”,
- dysponowanie małą sumą pieniędzy /alumni otrzymują 50 zł miesięcznie na wydatki osobiste np. na pastę, mydło itp./,
- kontakty z rodziną w czasie wakacji, świąt,
- wykonywanie funkcji diakońskiej przez alumnów ostatniego roku studiów seminaryjnych,
- udział w działalności charytatywnej /odwiedziny i pomoc chorym/,
- prowadzenie katechez różnego typu,
- głoszenie rekolekcji dla dzieci /diakoni/,
- opieka nad ministrantami, schola,
- udział w oazach wakacyjnych,
- prywatne studium.
Przejawy samowychowania można by tyło jeszcze dalej wymieniać. Konglomerat form w samowychowaniu jest dość duży.
Przy wyborze form wychowawczych należy pamiętać o wymogach, żądaniach Kościoła i potrzebach dzisiejszego świata.
Dekret o formacji kapłańskiej na pierwszym miejscu wymienia formację duchową obok intelektualnej i dyscyplinarnej, ale wszystkie te dziedziny wychowania w seminarium podporządkowuje się formacji duszpasterskiej. Celem bowiem seminarium jest kształtowanie alumnów „na prawdziwych duszpasterzy”, na wzór Jezusa Chrystusa nauczyciela, Kapłana, Pasterza, co wymaga przygotowania ich do posługi słowa, posługi liturgicznej oraz posługi pasterskiej. Kształcenie intelektualne i wyrabianie dyscyplinarne karności mają zasilać formację duchową, która tym samym zajmuje pozycję centralną, podporządkowaną tytko celowi dalszemu, jakim już jest formacja duszpasterska, a więc kapłańska.
Na zakończenie pragnę podać sugestie i wnioski respondentów ankiety:
- Pamiętać należy, że alumn jest sobą i osobą.
- Alumn osobiście odpowiada za każdy swój czyn i prócz tego jest odpowiedzialny za innych, za ducha wspólnoty.
- Kandydat do kapłaństwa winien mieć świadomość co do trudności życia kapłańskiego.
- W seminarium musi być regulamin.
- Do seminarium wprowadzić jak najwięcej ducha eucharystycznego /wspólnota zaczyna się przy ołtarzu/.
- Wdrażanie alumnów do postawy służebnej i ofiarnej, aby w ten sposób przeciwdziałać postawie konsumpcyjnej.
- Przełożeni i spełniający różne funkcje w seminarium, są współodpowiedzialni za całość.
- Trzeba pracować nad młodzieżą zakonną, ale też trzeba jednocześnie pracować nad starszymi zakonnikami.
- Nie obarczać wychowawców innymi czasochłonnymi zajęciami.
- Zwrócić uwagę /jeszcze większą/ na dobór mieszkańców domu formacyjnego.
- Zatroszczyć cię o większą współpracę wszystkich mieszkańców domu formacyjnego a wychowawcami.
- Placówki oczekują kapłana, zakonnika, duszpasterza i roztropnego /katechetę – „robota”/.
- Przestać eksperymentować na młodzieży.
ANEKS
Wypowiedź ankietowa:
„Niektóre Zakony, dziwne, że nawet o surowej Regule, stosują metody wychowawcze przekraczające nawet daleko posunięte granice liberalizmu. Powoduje to niezadowolenie a nawet rozgoryczenie u kleryków innych Zakonów, którzy oczywiście czują się „pokrzywdzeni”, sfrustrowani, wyeliminowani.
W związku z czym koniecznością staje się ujednolicenie postępowania w metodyce wychowania kleryków, min. w części administracyjnej, w zaopatrzeniu”
Archiwum KWPZM