Ks. Józef Król SDB
STOWARZYSZENIE SALEZJAŃSKICH POMOCNIKÓW KOŚCIOŁA.
HISTORIA – PRZEMIANY – RZECZYWISTOŚĆ POLSKA
Zebranie Plenarne KWPZM, 11 października 1989 r.
Wprowadzenie
Adhortacja Jana Pawła II pt. „Christifideles laici” ukazuje dojrzałą i uporządkowaną myśl Kościoła w sposób prosty i przekonywujący; dla wielu nie jest pozbawiona elementów odkrywczych. W jej świetle Stowarzyszenie Salezjańskich Pomocników Kościoła nosi cechy prekursorskie. Pozwólcie, abyśmy się mogli tym radować bez ujmy dla Adhortacji.
Sięgnijmy do historii Stowarzyszenia SPK
Historia laikatu salezjańskiego w myśli Ks. Bosko utożsamia się z historią jego życia, które było jakby „tajemnicą”, ale jednocześnie było otwarte na Ducha Świętego. Już w 10 roku życia miał proroczy sen, wielokrotnie później przez niego przypominany i szczegółowo rozważany, w którym ujawniły się przyszłe losy jego zadania jak: metody, pole pracy, oddziaływanie oraz wynikająca stąd konieczność posiadania współpracowników do realizacji tego wielkiego dzieła.
Wykrystalizowanie poglądów Ks. Bosko poprzedziły długie i wnikliwe obserwacje i rozważania nad powołaniem wielkiej rodziny duchowej. Kolejno powstawali obdarzeni własną tożsamością: Salezjanie /SDB/, Salezjanki /CMW/ i wreszcie Salezjańscy Pomocnicy Kościoła jako jedna z grup uprzywilejowanych.
Ks. Bosko nie uważał swego dzieła za ukończone, dopóki nie założył „Pobożnego Związku”, dziś Salezjańskich Pomocników Kościoła. W myśli i w sercu uważał ich za swych „zewnętrznych Braci i Siostry”. Toteż okólnik w styczniu 1881 r. skierowany do Pomocników zaczął znamiennym określeniem: „Z uczuciem wdzięczności staję przed Wami Czcigodni Współbracia i Współsiostry w Jezusie Chrystusie” /BS 1881, 1-3/. Na taki rodzinny akcent musiał czekać wiele lat, podjąć mnóstwo zachodów, perswazji, dyplomatycznych rozmów z przedstawicielami Kurii Rzymskiej. Czasy bowiem jeszcze nie dojrzały, aby wszystkie powyższe zamierzenia, śmiałe w swojej treści, mogły przyjąć realny kształt. Już przedtem miał wiele kłopotów z zatwierdzeniem Ustaw Towarzystwa Św. Franciszka Salezego, wybiegały bowiem daleko w przyszłość, Toteż włączenie Pomocników do Zgromadzenia jako „zewnętrznych Salezjanów”, czy też „Salezjanów w świecie” było wówczas jeszcze nie do przyjęcia.
Ks. Bosko nie rezygnuje jednak, z uporczywą myślą dąży do pełnienia posłannictwa na rzecz młodzieży przy pomocy wielu współpracowników: „Niech to będzie jakieś zgromadzenie, niech to będzie cokolwiek. Czuję potrzebę budowania oratoriów, punktów katechetycznych, szkół, a bez oddanego mi personelu nic zrobić nie mogę” /MB 3, 454/.
Ks. Bosko miał swoją konkretną koncepcję laikatu. Starał się go włączać w swoją misję społeczną i kościelną, dlatego wszędzie szukał współpracowników. Szukał ich w sposób szczególny wśród katolików, którzy potrafiliby żyć apostolsko w świecie, bo są świadomi swego powołania chrześcijańskiego.
Laikat zorganizowany w „Stowarzyszenie” ma tę szczególniejszą cechę, że istnieje i działa w Kościele i dla Kościoła, powołany do istnienia nie z inicjatywy Biskupów czy Ojca świętego jak np. „Akcja Katolicka” itp., ale jest rzeczywistością powstałą, istniejącą i działającą z inicjatywy Ducha Świętego, a więc mocą łaski powołania i ma za swego założyciela świętego, jakim jest Ks. Bosko – „człowiek powołany przez Boga i prowadzony przez Ducha Świętego i Matkę Najświętszą Maryję Wspomożycielkę, by zespolić we wspólnoty wszystkich, którzy jako ochrzczeni chcą apostołować na rzecz młodzieży” /Konst. SDB, art. 1 i 5; CMW, art. 1; PŻA art. 1/.
Regulamin Stowarzyszenia
W pełni dojrzały projekt Stowarzyszenia został sprecyzowany w Regulaminie 1876 r. Droga myślowa, aby pomocnicy stanowili „Stowarzyszenie Dobrych Braci”, albo „Chrześcijański Związek Dobroczynności” ściśle związani ze „Zgromadzeniem”. W 1876 r. „Stowarzyszenie” jest już samodzielną jednostką. Równocześnie tworzy wspólnotę dopełniającą się w Zgromadzeniu SDB i w Instytucie CMW.
W tym właśnie Regulaminie mówi się o koniecznej obecności Pomocników w salezjańskim charyzmacie, kładzie się nacisk na serdeczny związek ze Zgromadzeniem, na łączące szczere braterstwo z całą Rodziną Salezjańską, z pełnym poszanowaniem hierarchii Papieża i Biskupów.
W ten sposób powstały kształt Stowarzyszenia był poprzedzony cierpliwymi poszukiwaniami przez Ks. Bosko właściwych dróg, podpowiadanych mu przez Boga. Równocześnie zachowane zostały wszystkie te elementy, które stanowią o kształcie Stowarzyszenia:
– posłannictwo kościelnej i obywatelskiej służby młodzieży potrzebującej opieki, aby byli „dobrymi chrześcijanami i prawymi obywatelami”;
– pielęgnowania wiary katolickiej, otrzymanej w Sakramencie Chrztu i Bierzmowania;
– kultywowania szczególnych metod duszpasterskich;
– ścisły związek z Towarzystwem Św. Fr. Salezego, oświecanych właściwym sobie duchem ewangelicznym.
W rezultacie Pomocnik uczestniczy w powołaniu salezjańskim, we współodpowiedzialności za żywotność projektu Założyciela w świecie /PŻA rozdz. III/.
Kim więc jest Pomocnik?
Jest katolikiem, który pragnie swoją wiarę kultywować w swojej świeckiej rzeczywistości zgodnie z apostolskim planem Ks. Bosko, czyli jest „Salezjaninem w świecie” /PŻA XI/.
Na IV posiedzeniu Kap. Generalnej /wrzesień 1877/, poświęconym Pomocnikom, stwierdzono: „Jest to Stowarzyszenie dla nas bardzo ważne, stanowi bowiem mocne ramię naszego Zgromadzenia”. Pomocnik – to nic innego jak dobry chrześcijanin i prawy obywatel, który żyjąc we własnej rodzinie, utrzymuje ducha Zgromadzenia Św. Fr. Salezego /Dziennik, t. 29, 468/.
Postanowiono też wówczas:
„Dyrektorzy i wszyscy członkowie, Salezjanie i Salezjanki, niech się starają powiększyć liczbę Pomocników” /Ibidem 409/.
Na konferencji w Borgo S. Martino Ks. Bosko stwierdził: „W okresie od 1876 r. do dnia dzisiejszego Stowarzyszenie po 12 latach, w roku śmierci św. Jana Bosko, czytamy w dekrecie z procesu jego kanonizacji, że było ich już blisko 80 tys. /MB, 19, 242/.
Adhortacja „Christifideles laici” i PŻA mocno podkreślają formację.
Adhortacja jako następstwo Chrztu św.
PŻA – jako świadome przeżywanie swego powołania, które Pomocnik nieustannie rozwija, dojrzewając w wierze, nadziei i miłości przy pomocy refleksji, studium Pisma św., znajomości życia Ks. Bosko, podnoszeniu swoich kwalifikacji na odcinku apostolstwa wśród młodzieży.
Dostrzegamy różnice w ujęciu zagadnienia polityki. Adhortacja: „Świeccy nie mogą rezygnować z udziału w polityce … Prawo i obowiązek uczestniczenia w polityce obowiązuje wszystkich i każdego, ale formy mogą być różne i wzajemnie się uzupełniające” /art. 42/.
PŻA: „…ze względu na swą naturę kościelną i myśl Ks. Bosko, Stowarzyszenie jako takie pozostaje obce wszelkiej polityce partyjnej …” Uwrażliwi się jednak SPK na „odpowiedzialność i współuczestniczenie na odcinku Kultury, ekonomii i polityki” /11, 2/.
Losy Stowarzyszenia
Od tamtych czasów minęło 100 lat. Idea SPK rozwijała się i dojrzewała stosownie do okresów społeczno-politycznych. Kolejni następcy Ks. Bosko podtrzymywali jego myśl, uzupełniali ją stosownie do potrzeb Kościoła lokalnego i sytuacji politycznych.
Idea pomocników dotarła do naszej ojczyzny jeszcze za życia Ks. Bosko, w 1867 r. Były pierwsze kontakty Polaków z Ks. Bosko. Za życia Świętego wychodzi w Warszawie drukiem, w języku polskim, III wydanie biografii Ks. Bosko, pt. „Ks. Bosko opiekun i nauczyciel sierot”. Z notatek redakcyjnych pisma dla Pomocników pt. „Wiadomości Salezjańskie”, w języku polskim w r. 1897 dowiadujemy się, że miały nakład 16 tys., następnie 25 tys. i potem 35 tys. Wnioskując z liczby abonentów zainteresowanie ideą było wielkie.
Po drugiej wojnie światowej zaczęto na nowo odbudowywać struktury Pomocników. Wiele w tym pomagało „Pokłosie Salezjańskie” – miesięcznik.
W świecie i w Polsce
Sobór Watykański II i Kapituła Generalna dają nowy impuls pracy z laikatem. Podstawą pracy stał się Regulamin Ks. Bosko odnowiony na Światowym Kongresie Pomocników w Rzymie oraz Dekret o Apostolstwie świeckich. Zagadnienie Pomocników znajduje swoje odbicie w kapitułach inspektorialnych i Dyrektoriach. Co roku jest organizowane tzw. Studium, które przygotowuje do pracy z laikatem salezjańskim zarówno Salezjanów, Salezjanki i ludzi świeckich wypełniających szeregi Salezjańskich Pomocników Kościoła. Na Kapitule XX, w skali światowej, dla Rodziny Salezjańskiej zostaje wprowadzony specjalny urząd tzw. Dykasterium Rodziny Salezjańskiej. Drugi Światowy Kongres Pomocników w Rzymie w 1985 r. przepracowuje Program Pracy Apostolskiej. Zatwierdza go Kongregacja Zakonników i Instytutów Świeckich, i to jest nowość. Stowarzyszenie zostaje wyjęte spod kompetencji Rady Papieskiej d/s Świeckich, poprzez zastosowanie kan. 303, o kompetencji którego mówi n. 73 § 3 Konstytucji Apostolskiej Pawła VI „Regimini Ecclesiae universae” z 15.VII.1967 r. /AAS 58/ 1967, s. 913/. W ten sposób Stowarzyszenie Pomocników uzyskało osobowość prawną publiczną w myśl kan. 116 § 1 w odniesieniu do tego precyzuje: „Publicznymi osobami prawnymi są zespoły osób lub rzeczy, które są ustanowione przez kompetentne władze kościelne dla wykonywania w imieniu Kościoła i oznaczonym dla nich zakresie, zgodnie z przepisami prawa własnych zadań im zleconych dla publicznego dobra, pozostałe osoby prawne są prywatnymi”.
Podobne zatwierdzenie niesie ze sobą zrozumiałą radość, ale i zobowiązuje.
Salezjański Pomocnik Kościoła zatem to ktoś powołany. Jest nim wierny, który pod wpływem Ducha Świętego czuje się pociągnięty postacią Ks. Bosko i perspektywą „pracy z nim”, pozostając w świecie /PŻA 2, 2/. „Pomocnik jest katolikiem, który przeżywa swoją wiarę, kierując się wewnątrz swojej świeckiej rzeczywistości apostolskim programem Ks. Bosko. Jest „Salezjaninem w świecie” /PŻA 3/.
W pojęciu Ks. Bosko Stowarzyszenie Pomocników jest otwarte tak dla osób świeckich jak i dla kleru diecezjalnego. Świeccy wchodzą z wrażliwością i w sposób własny dla świeckich, upowszechniają ich wartości we własnym środowisku. Pomocnicy kapłani diecezjalni lub diakoni spełniają swoją posługę czerpiąc natchnienie z Ks. Bosko, który jest wspaniałym wzorem życia kapłańskiego /PŻA 4/.
Wstąpienie do Stowarzyszenia jest otwarte dla wszystkich chrześcijan z każdej grupy społecznej i kulturowej. Tym czego się wymaga jest „wolny wybór”, umotywowany i progresywnie dojrzewający pod działaniem Ducha Świętego. Kandydat musi więc przyjąć odpowiedni program przygotowawczy, który trwa przez czas konieczny, by mógł sprawdzić swoje powołanie /PŻA 36, 1/. Chodzi więc o prawdziwą formację początkową, która musi być „szczególnie intensywna i angażująca” wg dyrektyw podanych w art. 37 PŻA.
Prośbę o przyjęcie kandydat kieruje do odpowiedzialnych władz swojej wspólnoty, a więc do Przewodniczącego Wspólnoty Lokalnej, który jest prawdziwym reprezentantem Stowarzyszenia /PŻA 44, 2/. O przyjęciu decyduje: przychylna opinia Rady Lokalnej, potwierdzenie Rady Inspektorialnej SPK i osobista „obietnica, przez którą zostaje wyrażona wola życia obietnicami Chrztu świętego” /PŻA 36, 3/.
Formacja permanentna trwa także po przyjęciu, gdyż Pan powołuje nieustannie poprzez ciągłe zmiany sytuacji osobistych i środowiska /PŻA 37, 1/.
Formacja ciągła ma dwa wymiary: jest sprawą osobistą i jest działalnością grupową /PŻA 38, 2/. Odpowiedzialność za formację permanentną urzeczywistnia się na poziomie osobistym i Stowarzyszeniowym /PŻA 39/.
Struktura Stowarzyszenia
W odnowionym Programie życia Apostolskiego dla zapewnienia efektywnej jedności i skuteczności współpracy, Stowarzyszenie z woli Założyciela, „posiada organizację elastyczną, dającą się adaptować do różnych sytuacji środowiskowych i kościelnych”, istnieją cztery różne zakresy form Stowarzyszenia, z tych dwie są uważane za niezbędne /wspólnota lokalna i konsulta światowa/, jedna jest pożądana /zgrupowanie inspektorialne wspólnot lokalnych/, jedna możliwa /konferencja krajowa lub regionalna/.
Centrum /wspólnota/ – ośrodek zasadniczy dla Stowarzyszenia jest komórką witalną, działającą dla efektywnej jedności i współpracy /PŻA 41/.
Zarząd i animacja
Z wyraźnej woli Założyciela /RDB V, 3/, Przełożony Generalny, jest przełożonym Stowarzyszenia i spełnia w nim funkcję najwyższego Moderatora. Jest gwarantem wierności, zabiega o jego wzrost. Przy współpracy z Radcą d/s Rodziny Salezjańskiej dba o jedność wewnętrzną Stowarzyszenia oraz jego zjednoczenie i współpracę z innymi grupami RS /PŻA 6; 1 bć 23, 1/.
Do pomocy zostaje powołana Konsulta Światowa, w tym celu, by animować całe Stowarzyszenie i koordynować inicjatywy formacyjne i apostolskie.
Inspektorzy salezjańscy działają w zakresie specyficznych odpowiedzialności Towarzystwa, uobecniają posługę Przełożonego Generalnego na stopniu lokalnym i troszczą się o utrzymanie, przy współpracy z dyrektorami, więzi jedności i wspólnoty /Regulamin SDB 36/.
Rady Pomocników przewiduje się na poziomach lokalnym i inspektorialnym. Kierownictwo ma charakter kolegialny. Funkcje pełnią wybrani Radni. SDB i CMW nie mogą przekraczać jednej trzeciej całej Rady, Rady wybierają spośród siebie przewodniczącego. On zwołuje spotkania, przewodniczy im, koordynuje prace, informuje nadrzędne organy, reprezentuje Stowarzyszenie, utrzymuje w imieniu Rady kontakty ze stowarzyszeniami świeckimi i kościelnymi i innymi grupami RS.
Stowarzyszenie Pomocników jako osoba prawna, kościelna i publiczna, posiada zdolność nabywania, posiadania, alienacji dóbr doczesnych zgodnie z normami prawa /KPK 1255 i 1257 § 1/.
Spojrzenie na stan faktyczny Stowarzyszenia SPK w skali Kraju.
Stan posiadania w naszych polskich Inspektoriach:
– wspólnot erygowanych 50, wspólnot w stanie tworzenia się 24;
– zapisanych po złożeniu obietnicy, skupionych we wspólnotach erygowanych 3164 osób; rozproszonych 144 osoby; kandydatów 537 osób;
– w zasadzie wszystkie Inspektorie mają Rady inspektorialne i w zdecydowanej większości są powołane Rady lokalne;
– odnotowujemy twórczy entuzjazm w zakresie podjętych zobowiązań. Na pewno jest wielkie przywiązanie. Można wydobyć wielkie zaangażowanie na bardzo wielu odcinkach. Jest wiele samodzielności, inwencji pomysłowości i rozbrajająca odpowiedzialność. Nie można się jednak łudzić, że tak jest wszędzie. Notuje się wszystkie pozytywne strony tam gdzie jest dobrze uformowana Rada zarówno lokalna jak i inspektorialna. Tam gdzie jest rytmiczna animacja ze strony Salezjanów konsekrowanych.
Działalność apostolska podejmowana przez Pomocników:
– apostolat młodzieżowy: katecheza okazyjna i na etacie, rekolekcje wakacyjne, animatorzy, opieka i pomoc w Domach Dziecka;
– apostolat rodzinny: poradnictwo, spotkania młodych małżeństw, obrona życia, kursy przedmałżeńskie, wczaso-rekolekcje rodzinne;
– Światło i Życie, ruchy charyzmatyczne;
– apostolat charytatywny w szerokim ujęciu;
– apostolat misyjny;
– apostolat na rzecz wspólnot parafialnych: prasa, apostolat dobrej książki, kolportaż, biblioteki parafialne, gabloty;
– apostolat powołaniowy, na rzecz seminarium duchownego, fundusz wychowawczy, wydawniczy, pomoc młodzieży w różnym zakresie.
Łącznik w naszych polskich warunkach: miesięcznik NOSTRA oraz Listy Rodzinne o charakterze informacyjnym i formacyjnym.
Materiały i pomoce do dyspozycji SPK:
– Pomocnik Salezjański – konkretne powołanie w Kościele – J. Aubry, Rzym 1972.
– NOSTRA – artykuły dotyczące Stowarzyszenia Pomocników. Materiały z I Konferencji Salezjańskich Inspektorii Polskich – Salezjańscy Pomocnicy Kościoła w Polsce, Lutomiersk, 1981.
– Historia Zgromadzenia Salezjańskiego – Ks. Andrzej Swida.
– Program Życia Apostolskiego – Rzym 1986.
– Komentarz do PŻA – Ks. J. Aubry.
– Spotkania z Ks. Bosko – Teresio Bosko.
– Latorośl jednego winnego krzewu – Ks. Egidio Vigano.
– Program formacyjny.
– Vademecum Delegata – Rzym 1975.
– O chłopcu, który umiał powiedzieć: Tak.
– Jan Bosko przyjaciel młodych.
Archiwum KWPZM
