Janiga Waldemar, ks., Organizacja nauczania religii w polskiej szkole

1,5K

 

Ks. Waldemar Janiga, Dyrektor Wydziału Nauki Katolickiej Kurii Metropolitalnej w Przemyślu  

ORGANIZACJA NAUCZANIA RELIGII W POLSKIEJ SZKOLE

Kurs Formacyjny nowych przełożonych i proboszczów, Warszawa 18 listopada 2015 r.

 

Polskie Dyrektorium Katechetyczne przyjmuje w odniesieniu do szkolnej nauki religii zasadę dwupodmiotowości. W szkolnym nauczaniu religii podmiotem działającym jest tak szkoła, jak i Kościół. Stąd nauka religii winna wypełniać zarówno zadania postawione przez Kościół, jak i wybrane cele, wyznaczone przez szkołę[1]. Nauka religii jest, jak widać, z jednej strony podporządkowana szkole, z drugiej zaś zachowuje wobec instytucji szkoły autonomię i niezależność[2].

Podmiotowość szkoły wobec nauki religii wyraża się w tym, że szkolne nauczanie religii:
realizuje wybrane cele postawione przez szkołę;
włącza się w zakres odpowiedzialności za realizację planu wychowawczego i dydaktycznego szkoły;
podlega rygorom w zakresie nadzoru pedagogicznego, jakie stosuje się w szkole wobec innych przedmiotów;
winno być skorelowane z innymi przedmiotami szkolnymi;
domaga się takiej samej systematyczności i organizacji co inne przedmioty szkolne.

Podmiotem nauki religii w szkole jest także Kościół, który sprawuje przede wszystkim nadzór merytoryczny. W szczególności:
szkolna nauka religii wypełnia zadania postawione przez Kościół;
Kościół udziela nauczycielom religii misji kanonicznej;
Kościół zatwierdza programy nauczania i pomoce katechetyczne;
Kościół określa, które cele i zadania szkoły winny być realizowane na lekcjach religii.

Dokument wyraża przekonanie, że tak ujęta lekcja religii umożliwia współdziałanie szkoły i Kościoła, a jednocześnie szanuje wzajemną autonomię obu tych podmiotów nauki religii[3].

1. Podstawy prawne nauczania religii w Polsce

Obowiązujące podstawy prawne nauczania religii w Polsce zawarte są w:

1) Konstytucji RP z 02.04.1997 r.;

2) Konkordacie z 28.07.1993 r.;

3) Ustawie z dn. 07.09.1991 r. o systemie oświaty;

4) Ustawach wyznaniowych regulujących w sposób indywidualny status prawny poszczególnych wyznań[4];

5) Rozporządzeniu MEN z dn. 14.04.1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz. U. 92.36.155; zm.: Dz.U. 93.83.390, Dz.U. 99.67.753);

6) Dokumentach prawa międzynarodowego.

Konstytucja w art. 53 ust. 4 stanowi lakonicznie, iż “religia Kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej[5] może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób”. Ustawa o systemie oświaty konkretyzuje zapis konstytucyjny. Najpierw we wstępie podkreśla się, że „nauczanie i wychowanie – respektując chrześcijański system wartości – za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki. Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata”. Postanowienie to wskazuje na historyczną więź pomiędzy kulturą chrześcijańską a kulturą polską. Odpowiedzialni za edukację i wychowanie w szkole – dyrektorzy, nauczyciele i wychowawcy – zostali zobowiązani do wprowadzenia młodego pokolenia Polaków w system wartości chrześcijańskich, które mają być osiągane zgodnie z zasadami etyki uniwersalnej[6].  

Podstawowym czynnikiem takiej edukacji jest katecheza w szkołach publicznych. Art. 12 tej ustawy stwierdza: „uznając prawo rodziców do religijnego wychowania dzieci, szkoły publiczne podstawowe organizują naukę religii na życzenie rodziców, szkoły publiczne ponadpodstawowe – na życzenie bądź rodziców, bądź samych uczniów; po osiągnięciu pełnoletności o pobieraniu nauki religii decydują uczniowie”.

Szczegółowe rozwiązania dotyczące warunków i sposobów wykonywania przez szkoły zadań ustawowych określił Minister Edukacji Narodowej w rozporządzeniu wydanym w dniu 14. 02. 1992, a znowelizowanym 30 czerwca 1999 r. Zakończyło ono okres tymczasowości w praktyce nauczania religii, który trwał od dnia wydania instrukcji dotyczącej powrotu katechezy do szkoły w roku 1990. Treść rozporządzenia zawiera te same zasady, które określała instrukcja, a także nowe, które wprowadzono na podstawie Ustawy o systemie oświaty oraz doświadczeń z katechizacji w latach 1990-1992[7].

Przepisy te tworzą rozwiązanie systemowe, które określane jest w literaturze systemem nauczania fakultatywnego. Rozwiązania zastosowane w Polsce są zgodne z normami prawa międzynarodowego, a przede wszystkim z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka z dnia 10. 12. 1948 r. (art. 18) i Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych z dnia 16. 12. 1966 r.(art. 18) oraz z Protokołem dodatkowym do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 20. 03. 1952 r. (art. 2)[8]. Wprawdzie żaden z tych aktów nie precyzuje ściśle w jakiej formie ma być zorganizowane nauczanie religii w szkołach publicznych w poszczególnych krajach – to zawsze jest zależne od aktualnych uwarunkowań społeczno-politycznych oraz od tradycji – jednakże przyjęte standardy nakładają na państwa- strony wyraźny obowiązek “poszanowania wolności rodziców lub w odpowiednich przypadkach opiekunów prawnych do zapewnienia swym dzieciom wychowania religijnego i moralnego zgodnie z własnymi przekonaniami” (art. 18 ust. 4 Paktu). Z postanowień tych wynika, iż państwo jest zobowiązane do stworzenia warunków do nauczania religii w szkołach publicznych, jeśli taka forma w danym kraju jest akceptowana przez rodziców i opiekunów prawnych[9].

2. Organizacja nauki religii

Przedszkole i szkoła ma obowiązek zorganizowania lekcji religii danego wyznania, jeśli w danej szkole jest przynajmniej 7 uczniów tego wyznania, których rodzice (lub sami uczniowie) życzą sobie uczestniczenia w nich. W przypadku, gdy liczba uczniów tego wyznania jest mniejsza, istnieje możliwość zorganizowania lekcji religii w grupach międzyoddziałowych lub międzyklasowych, a także międzyszkolnych lub pozaszkolnych, przy czym liczba uczniów w punkcie katechetycznym nie może być mniejsza niż trzy. Jeżeli w grupie katechetycznej lub pozaszkolnym punkcie nauczania religii znaleźliby się uczniowie szkół prowadzonych przez różne organy samorządowe to one ustalają w drodze porozumienia zasady prowadzenia takich grup lub katechetycznych punktów pozaszkolnych (R§2 ust.1-3)[10].

Nauka religii we wszystkich przedszkolach i typach szkół odbywa się w wymiarze dwóch zajęć przedszkolnych, właściwych dla danego poziomu nauczania lub dwóch godzin lekcyjnych tygodniowo. W przypadku zaistnienia wyjątkowych okoliczności istnieje możliwość zmniejszenia tego wymiaru. Taką decyzję może podjąć dyrektor szkoły ale tylko za zgodą biskupa ordynariusza diecezji (§8).

Podstawa objęcia ucznia katechizacją została określona w przytoczonym już art. 12 Ustawy o systemie oświaty. Jest nią życzenie wyrażone przez rodziców lub opiekunów prawnych dziecka niepełnoletniego, bądź też przez samego ucznia gdy jest pełnoletni.

Dokument ten nie przewiduje jakiejś szczególnej formy na wyrażenie tego życzenia, podobnie też rozporządzenie wykonawcze. Zgodnie z § l ust. 2 rozporządzenia życzenie to winno być wyrażone „w najprostszej formie oświadczenia”. Wg ks. A. Mezglewskiego zupełnie wystarczającą – z punktu widzenia prawa – byłaby forma ustna. Dyrektorzy poszczególnych szkół, opierając się na statucie szkoły, przyjętych zwyczajach i „zdrowym rozsądku” mogą wprowadzić wymóg pisemnej formy tych oświadczeń. Wymaganie składania takich oświadczeń co roku byłoby nadużyciem, bowiem zgod­nie z rozporządzeniem MEN oświadczenie „nie musi być ponawiane w kolejnym roku szkolnym”, a zatem raz złożone skutkuje aż do odwołania, które to odwołanie może nastąpić w każdym czasie[11].

Należy dodać, że w pomieszczeniach szkolnych może być umieszczony krzyż. W przedszkolu i szkole można odmawiać modlitwę przed rozpoczęciem zajęć i po ich zakończeniu. Praktykowanie modlitwy w szkole powinno być wyrazem wspólnego dążenia uczniów oraz przejawem taktu i delikatności nauczycieli i wychowawców (R§12).

3. Prawa i obowiązki nauczycieli religii

Prawa i obowiązki nauczycieli religii wynikają zarówno z przepisów prawa (Karta Nauczyciela[12], kodeks pracy, statut szkoły) jak też z treści zawieranych umów . Katalog tych praw i obowiązków nie odbiega   od standardów ustalonych dla nauczycieli innych przed­miotów i dotyczy zasad zatrudniania, awansu zawodowego, oceny pracy i mianowania, wynagrodzenia, urlopów i uprawnień socjalnych, uczestnictwa i współpracy z gremiami oświatowymi, czasu pracy, odpowiedzialności zawodowej, stanowiska pracy, stosunku do uczniów, form organizacyjnych pracy oraz formacji, dokształcania i doskonalenia zawodowego [13]. W rozporządzeniu MEN z 14.04.1992 r. określone zostały w sposób wyraźny dwa uprawnienia: prawo do organizowania spotkań z rodzicami swoich uczniów także poza wyznaczo­nymi przez szkołę zebraniami ogólnymi (w uzgodnieniu z dyrekcją szkoły lub przedszkola) oraz prawo do prowadzenia na terenie szkoły organizacji o cha­rakterze społeczno-religijnym i ekumenicznym. Stowarzyszenia te nie mogą mieć charakteru partii czy organizacji politycznych, a z tytułu ich prowadzenia nie przysługuje dodatkowe wynagrodzenie¹⁶.

Rozporządzenie MEN z 14 kwietnia 1992 r w §7 ust.1 stanowi, że „nauczyciel religii (…) nie przyjmuje obowiązków wycho­wawcy klasy”. Zapis ten ogranicza katechetę w jego prawach. Ustanowienie tego zakazu mogło być spowo­dowane niejasną sytuacją w zakresie kwalifikacji zawodowych nauczycieli religii na początku lat dziewięćdziesiątych. Po zawarciu porozumienia po­między Episkopatem Polski i MEN w dn. 6 września 2000 r. wymaga­nia dotyczące wykształcenia katechetów oraz ich przygotowania pe­dagogicznego zostały podniesione i dostosowane do polskich stan­dardów. Stąd też stosowanie tego przepisu – przynajmniej w stosunku do katechetów desygnowanych przez Kościół katolicki -wydaje się być dzisiaj nieuzasadnione. Stawianie bowiem tego ro­dzaju zakazów może mieć jedynie podłoże merytoryczne (brak przy­gotowania pedagogicznego, brak odpowiedniego wykształcenia), w przeciwnym wypadku mielibyśmy do czynienia z dyskryminacją o podłożu religijnym, a to byłoby równoznaczne z   naruszeniem podstawowych za­sad konstytucyjnych i gwarancji o charakterze międzynarodowym[14].

Spośród wielu obowiązków pastoralnych, ale i dydaktyczno- wychowawczych oraz opiekuńczych katechety trzeba wspomnieć o organizowaniu rekolekcji szkolnych. Rozporządzenie stwierdza, że uczniowie uczęszczający na naukę religii uzyskują trzy kolejne dni zwolnienia z zajęć szkolnych w okresie Wielkiego Postu. W tym czasie opiekę nad katechizowanymi zapewniają katecheci. Oni też odpowiadają za stronę organizacyjną rekolekcji, którą należy uzgodnić z dyrekcją szkoły. O terminie ćwiczeń rekolekcyjnych dyrektor szkoły powinien być powiadomiony przynajmniej miesiąc wcześniej. Gdyby na terenie szkoły prowadzona była nauka religii więcej niż jednego wyznania, należy dążyć do ustalenia wspólnego terminu rekolekcji wielkopostnych (§10 ust. 1-3).

4. Nauczyciele religii – katecheci

W zakresie stosunku pracy, jaki nawiązują z dyrektorami szkól nauczyciele religii obowiązują – podobnie jak w przypadku innych nauczycieli – przepisy Karty Nauczyciela. Przepisy te jednak uwzględniają pewną specyfikę ich statusu, a dotyczy to przede wszystkim ich kwalifikacji, zatrudniania, ocen oraz ustania stosunku pracy.

4.1. Kwalifikacje nauczycieli religii

 Rozporządzenie z 14. 04. 1992 r. w § 6 stanowi, że kwalifikacje zawodowe nauczycieli religii są przedmiotem uzgodnień pomiędzy MEN i zwierzchnikami poszczególnych związków wyznaniowych. Obecnie obowiązujące przepisy w tej materii zostały zawarte w Porozumieniu pomiędzy Konferencją Episkopatu Polski oraz Ministrem Edukacji Narodowej w dniu 6 września 2000 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli religii.

 Porozumienie to precyzuje i wprowadza w życie zapis konkordatowy mówiący, że „kryteria wykształcenia pedagogicznego oraz forma i tryb uzupełnienia tego wykształcenia będą przedmiotem uzgodnień kompetentnych władz państwowych z Konferencją Episkopatu Polski” (art. 12, 3).

Porozumienie szczegółowo określa wymagania dotyczące wykształcenia na­uczycieli religii i ich przygotowania pedagogicznego. Trzeba jednak zauważyć, że samo legitymowanie się odpowiednim wykształceniem nie oznacza, iż spełniony został warunek dotyczący posiadania kwalifikacji, a jedynie warunek dotyczący minimalnego wykształcenia. O posia­daniu pełnych kwalifikacji można mówić dopiero wówczas, gdy katecheta legitymuje się nie tylko wymaganym wykształceniem i przygotowaniem pedagogicznym, ale także otrzymał skierowanie biskupa diecezjalnego do określonej szkoły[15].

Ponadto Karta Nauczyciela zawiera zapis mówiący, że stanowisko nauczy­ciela może zajmować osoba, która posiada wyższe wyksz­tałcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończyła zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje prace, na stanowisku, do którego są to wystarczające kwalifikacje; przestrzega podstawowych zasad moralnych; spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu (art. 9).

4.2. Zatrudnianie nauczycieli religii

 Katechetę zatrudnia się zgodnie z Kartą Nauczyciela (art.10 ust.1-11; art..11) ale zatrudnienie go może być dokonane jedynie po wcześniejszym uzyskaniu tzw. “misji kanonicznej”, tj. pisemnego, imiennego skierowania do danej szkoły, wystawionego przez kompetentną władzę kościelną. Podstawę prawną stanowią tutaj art. 12 ust. 3 Konkordatu z 1993 r. (dotyczy tylko Kościoła katolickiego), który stanowi, iż „nauczyciele religii muszą posiadać upoważnienie (missio canonica) od biskupa diecezjalnego…” oraz § 5. ust 1 rozporządzenia MEN z dn. 14.04.1992 r., który stwierdza , iż „przedszkole lub szkoła zatrudnia nauczyciela religii, katechetę przedszkolnego lub szkolnego, zwanego dalej nauczycielem religii, wyłącznie na podstawie imiennego, pisemnego skierowania do danego przedszkola lub szkoły, wydanego przez :
w przypadku Kościoła katolickiego – właściwego biskupa diecezjalnego;
pozostałych Kościołów oraz innych związków wyznaniowych – właściwe władze zwierzchnie tych Kościołów i związków wyznaniowych”.

Wymóg ten podyktowany jest następującą przesłanką. Kościoły i związki wyznaniowe muszą mieć możliwość wpływu na obsadę stanowiska katechety, gdyż katecheta danego wyznania jest nie tylko nauczycielem i wychowawcą, ale także i przede wszystkim naucza prawd wiary, a przecież chodzi tutaj nie o prawdy wiary, w które wierzy katecheta, lecz o prawdy, które stanowią depozyt wiary danego Kościoła. Misja kanoniczna jest zatem gwarantem wierności danego katechety doktrynie Kościoła[16]. Warunkiem otrzymania misji kanonicznej jest spełnienie warunków, dotyczących wiary i moralności oraz wykształcenia. Katecheci winni odznaczać się więc zdrową nauką, świadectwem życia chrześcijańskiego i umiejętnością pedagogiczną (por. KPK kan. 1804 par. 2). Kościół katolicki wymaga też od każdego katechety odpowiedniej dojrzałości ludzkiej, chrześcijańskiej i apostolskiej, formacji biblijno-teologicznej, humanistycznej i pedagogicznej (DOK 238-245).

Szczegółowe kompetencje biskupów diecezjalnych w tym zakresie zostały sformułowane w kan. 805 KPK, który zaznacza, że „w odniesieniu do wła­snej diecezji ordynariusz miejsca ma prawo mianowania lub za­twierdzania nauczycieli religii oraz usuwania lub żądania usunięcia, ilekroć wymaga tego dobro religii lub obyczajów”. Powyższe przepisy wskazują zatem, iż misję   kanoniczną wydaje – w przypadku Ko­ścioła katolickiego – biskup diecezjalny.

Przy weryfikacji legalności tego dokumentu należy pomocniczo stosować przepisy prawa kanonicznego. Otóż:
ponieważ władza w Kościele katolickim ma charakter terytorialny, misja kanoniczna musi pochodzić od biskupa diecezjalnego właściwego miejscowo;
należy wiedzieć, iż ci biskupi (kapłani), którzy pełnią w danej diecezji funkcje wikariuszy generalnych lub wikariuszy biskupich występują w imieniu biskupa diecezjalnego bez dodatkowych upoważnień (posiadają oni władzę zastępczą, a nie własną);
ponadto inni pracownicy kurii biskupich mogą działać z upoważnienia biskupa diecezjalnego – wówczas konieczne jest upoważnienie wyraźne.

Misja kanoniczna jest skierowaniem do danej – wymienionej w samym dokumencie szkoły czy przedszkola. W razie przeniesienia do innej szkoły konieczna jest nowa misja kanoniczna.

Karta Nauczyciela wymienia również warunki niezbędne przy zatrudnianiu każdego nauczyciela. Katecheta powinien więc posiadać pełną zdolność do czynności prawnych i korzystania z praw publicznych; nie może się toczyć przeciwko niemu postępowanie karne, dyscyplinarne, lub o ubezwłasnowolnienie; nie może być karany za przestępstwo popełnione umyślnie; powinien posiadać kwalifikacje wymagane do zajmowania danego stanowiska (art.10 ust.5).

Rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach reguluje także zatrudnienie katechety prowadzącego zajęcia w grupie międzyszkolnej lub pozaszkolnym punkcie katechetycznym albo uczącego na terenie kilku szkół lub przedszkoli. Wówczas może on być wynagradzany na podstawie umowy zawartej z dyrektorem szkoły lub przedszkola wskazanego przez organ prowadzący (§2 ust. 2-3).

4.3. Ocena pracy nauczyciela religii

 W odniesieniu do zagadnienia oceny pracy nauczyciela religii – katechety dokumentami o podstawowym znaczeniu są: Ustawa z dnia 26 stycznia 1982r. Karta Nauczyciela, Rozporządzenia MEN z dnia 2 listopada 2000r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczyciela, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 sierpnia 2000r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego. Karta Nauczyciela i wymienione rozporządzenia wprowadziły dwie formy oceny pracy nauczyciela, w tym także nauczyciela religii:
ocenę dorobku zawodowego nauczyciela po odbyciu stażu na kolejny stopień awansu zawodowego[17],
ocenę pracy nauczyciela posiadającego stopień awansu zawodowego: kontraktowego, mianowanego, dyplomowanego[18].

Ta pierwsza ocena nie jest oceną nauczyciela jako pracownika, lecz nauczyciela jako osoby, której zadaniem jest między innymi rozwój zawodowy.

Według obowiązującego prawa przy dokonywaniu oceny dorobku zawodowego Kościół nie ma bezpośredniego wpływu na jej wynik. Wprawdzie ocena ta wiąże się z dalszym postępowaniem egzaminacyjnym lub kwalifikacyjnym na kolejny stopień w hierarchii nauczycielskiej, dlatego przy obsadzaniu składu komisji powinno się uwzględnić ekspertów lub przynajmniej jednego eksperta katechetycznego, jednak organ prowadzący lub nadzorujący szkołę może go pominąć. W takiej sytuacji rozwiązaniem może być wizytacja katechetyczna połączona z obserwacją lekcji religii zakończona pisemną opinią, bądź oceną pracy danego katechety, która wzmocni ocenę dorobku zawodowego, a przede wszystkim pomoże dyrektorowi szkoły w ustaleniu tego dorobku zawodowego.

Drugi rodzaj oceny pracy dotyczy całokształtu posługi katechetycznej. W tym przypadku katecheci podlegają takiej samej ocenie, jak inni nauczyciele zatrudnieni w szkole zgodnie z tekstem Rozporządzenia MEN z dnia 2 listopada 2000r., z tym że dyrektor szkoły oprócz wszystkich innych wymogów przewidzianych prawem, w tym wypadku ma obowiązek uwzględnić merytoryczną ocenę nauczyciela religii ustaloną przez właściwą władzę kościelną (§7)[19]. Wynika to także z § 2. ust. 8 pkt. 1 oraz z § 4 tegoż rozporządzenia.

Dyrektor szkoły powinien więc powiadomić Wydział Katechetyczny Kurii Diecezjalnej o rozpoczętej procedurze oceny pracy konkretnego katechety i zwrócić się z prośbą o dokonanie oceny merytorycznej. Natomiast Wydział Katechetyczny powinien zawiadomić dyrekcję szkoły o terminie dokonania planowanej oceny.

Ocena merytoryczna katechety dokonywana w imieniu Biskupa Diecezjalnego posiada swoją specyfikę. Dokonuje jej wizytator katechetyczny i jest ona niezbędna do ważności oceny nauczyciela religii. Ocena ta winna odzwierciedlać w sposób jak najbardziej obiektywny jakość i świadomość pełnionej posługi katechetycznej oraz stopień realizacji obowiązków wynikających z zadań i tożsamości katechezy[20]. Oceny tej dokonuje się przede wszystkim podczas wizytacji połączonej z obserwacją lekcji religii. W rozmowie z dyrektorem szkoły należy ustalić stopień realizacji zadań ustawowych i statutowych szkoły, natomiast po konsultacji z księdzem proboszczem należy ocenić związek katechezy i katechety z parafią i życiem wspólnoty.

W oparciu o przeprowadzoną katechezę, dokumentację katechetyczną dotyczącą zainteresowanej osoby, aktualnie sporządzoną a także zgromadzoną w trakcie wcześniejszej posługi, rozmowę z dyrektorem i księdzem proboszczem parafii bądź z zespołem katechetów lub wizytatorem katechetycznym dekanatu należy sformułować ostateczną ocenę merytoryczną i metodyczną pracy katechetycznej. Ocena ta winna być wyrażona na piśmie i przesłana do szkoły macierzystej ocenianego katechety.

Jeśli chodzi o ocenę całokształtu pracy katechetycznej, to przepisy ministerialne dość lakonicznie rozstrzygają problem, stanowiąc, iż dyrektor szkoły powinien uwzględnić merytoryczną ocenę ustaloną przez władze kościelne. W praktyce jednak istnieje potrzeba ściślejszego kontaktu miedzy dyrekcją szkoły i referatem katechetycznym reprezentującym biskupa ordynariusza, a sama ocena powinna być wynikiem uzgodnień stanowisk[21].      

4.4. Przeniesienie

 W związku z tym, iż w warunkach polskich sporą liczbę katechetów stanowią duchowni, bądź członkowie zgromadzeń zakonnych, dość częstą sytuacją będzie przeniesienie nauczyciela religii do innej szkoły a najczęściej do innej miejscowości przez odpowiednie władze kościelne. W sytuacji nauczycieli niemianowanych będziemy tutaj mieli do czynienia z ustaniem jednego stosunku pracy i nawiązaniem kolejnego. W przypadku nauczycieli mianowanych stosuje się w tym względzie przepisy znowelizowanej Karty Nauczyciela. Zgodnie z przepisem art. 18 ust. 5 “przeniesienia nauczyciela religii zatrudnionego na podstawie mianowania, który otrzymał na podstawie odrębnych przepisów skierowanie do innej szkoły, dokonuje dyrektor szkoły, do której nauczyciel otrzymał skierowanie, w porozumieniu z dyrektorem szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, i po zawiadomieniu organów prowadzących te szkoły”[22].

4.5. Ustanie stosunku pracy

 Rozwiązanie umowy o prace z nauczycielem religii może nastąpić we wszystkich przewidzianych prawem wariantach.

4.5.1. Rozwiązanie umowy za porozumieniem stron

 Ten sposób rozwiązania stosunku pracy często określany jest w literaturze jako bezkonfliktowy. W przypadku zatrudnienia nauczyciela religii sposób ten może jednak stanowić zarzewie konfliktu w sytuacji, gdy strony stosunku pracy: dyrektor szkoły i nauczyciel religii dokonują rozwiązania stosunku pracy bez porozumienia z trzecim podmiotem zainteresowanym w tej mierze, jakim jest władza zwierzchnia danego związku wyznaniowego, która skierowała tegoż nauczyciela do pracy w określonej placówce. Zatem, w przypadku rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron z nauczycielem religii, sposób ten można będzie uznać rzeczywiście za bezkonfliktowy jedynie wówczas, gdy stroną tego porozumienia będzie także określony związek wyznaniowy.

4.5.2. Rozwiązanie umowy za wypowiedzeniem

Umowa o prace może wygasnąć zarówno poprzez wypowiedzenie dokonane przez nauczyciela religii jak i pracodawcę, tj. dyrektora szkoły.

Wypowiedzenie umowy przez pracodawcę – zgodnie z art. 30 § 4 k.p. musi być uzasadnione[23]. Przyczyny tego wypowiedzenia mogą leżeć bądź po stronie podmiotu zatrudniającego[24], bądź pracownika[25]. Na uwagę zasługuje sytuacja, gdy wypowiedzenie następuje z przyczyn zawinionych przez pracownika. Podkreślić należy, iż dyrektor szkoły nie ma tutaj tak szerokich uprawnień, jakie wynikałyby z przepisów ogólnych kodeksu pracy. Przede wszystkim dyrektor nie może dokonać wypowiedzenia, kierując się zasadą osiągnięcia lepszych wyników pracy. Dyrektor szkoły bowiem w tym przypadku nie ma wystarczających możliwości (narzędzi) do dokonania w pełni obiektywnej oceny skuteczności pracy nauczyciela religii. Jednakże gdyby dokonując rozwiązania umowy o pracę poprzez wypowiedzenie na podstawie powyższych racji działał w uzgodnieniu z władzami związku wyznaniowego – jego działanie byłoby uzasadnione.

W przypadku wypowiedzenia umowy przez nauczyciela religii stosowana jest w pełni kodeksowa zasada swobody wypowiadania umów – zatem decyzja pracownika wypowiadającego umowę nie musi być uzasadniana żadnymi przyczynami. Zasada ta ulega pewnemu ograniczeniu w przypadku nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania, a mianowicie, stosunek pracy z takim nauczycielem może ulec rozwiązaniu na jego wniosek (wypowiedzenie), jednakże wypowiedzenie takie winno być złożone na trzy miesiące przed końcem roku szkolnego (art. 23 ust. 2 pkt 1 Karty Nauczyciela).

O dokonaniu wypowiedzenia umowy przez nauczyciela religii dyrektor szkoły powiadamia władze określonego związku wyznaniowego, w przypadku Kościoła katolickiego Biskupa Diecezjalnego.

4.5.3. Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia

 Nie ulega wątpliwości, iż rozwiązanie umowy o pracę w tym trybie należy do najbardziej drastycznych. Przyczyny uzasadniające rozwiązanie stosunku pracy w z przyczyn zawinionych przez pracownika wylicza taksatywnie kodeks pracy w art. 52 § 1[26]. Ponadto umowa o pracę może zostać rozwiązana w sposób natychmiastowy także z przyczyn niezawinionych przez pracownika, które to przyczyny – także wyczerpująco – wylicza kodeks pracy w art. 53 § 1[27]. Jednakże w przypadku nauczycieli religii przepisy kodeksu pracy stosuje się jedynie w sprawach nieuregulowanych przepisami Karty Nauczyciela, które stanowią klasyczne lex specialis.

4.6. Rozwiązanie stosunku pracy na skutek cofnięcia „misji kanonicznej”[28]

 Na szczególną uwagę zasługuje sytuacja gdy nauczyciel religii – wskutek cofnięcia przez związek wyznaniowy misji kanonicznej w ciągu roku szkolnego – utraci w ten sposób kwalifikacje zawodowe do nauczania religii. Najpierw należy zadać pytanie, czy utrata ta może nastąpić bez winy pracownika? Taka sytuacja – z punktu widzenia przepisów prawa pracy – nie jest dopuszczalna. Przede wszystkim zaś podstawą takiej decyzji nie może być np. pogorszenie stanu zdrowia i sytuacje temu podobne[29]. Wydaje się jednak, iż stosunek zależności, jaki zachodzi pomiędzy nauczycielem religii a jego kościelną władzą zwierzchnia, winien być interpretowany według przepisów prawa wewnętrznego danego związku wyznaniowego. W przypadku Kościoła katolickiego biskupi diecezjalni – tak na mocy ogólnej władzy prawodawczej w swoich diecezjach, jak i na podstawie prawa powszechnego – mogą w sposób swobodny mianować, zwalniać i przenosić katechetów. Przede wszystkim zaś takie kompetencje wynikają z kanonów 775 § 1. oraz 805 KPK. Kanon 705 § 1 KPK daje ogólną dyspozycję, iż “zadaniem biskupa diecezjalnego jest wydawanie norm, odnośnie do katechezy” Natomiast kan. 805 stanowi kategorycznie, iż “w doniesieniu do własnej diecezji ordynariusz miejsca ma prawo mianowania lub zatwierdzania nauczycieli religii oraz usuwania lub żądania usunięcia, ilekroć wymaga tego dobro religii lub obyczajów”. Z powyższego przepisu wynika zatem, iż dobro religii lub dobre obyczaje są wystarczająca racją powzięcia decyzji o usunięciu katechety, który niekoniecznie musi być winien zaistniałemu zagrożeniu.

Oddzielny problem stanowi sytuacja, gdy misja kanoniczna zostaje katechecie cofnięta w trakcie roku szkolnego z jego winy. Cofnięcie misji może nastąpić w sytuacji, gdy nauczyciel postępuje niemoralnie, bądź naucza niezgodnie z doktryną danego związku wyznaniowego. W kwestii szczegółowych rozstrzygnięć w sytuacji takiego casusu istnieje rozbieżność opinii. Wydaje się, że wobec nauczycieli: ustępującego i obejmującego obowiązki należy przedsięwziąć następujące działania:

nauczyciel ustępujący – zgodnie z przepisem rozporządzenia – utracił uprawnienia do nauczania religii. Utrata ta nastąpiła z jego winy, zatem nie stosuje się tutaj przepisów o wypowiedzeniu stosunku pracy, lecz przepisy dotyczące bezzwłocznego rozwiązania stosunku o pracę – zgodnie z art. 52 §. 1 ust 3[30]. W sytuacji utraty uprawnień dyrekcja szkoły nie jest zobowiązana dokonywać jakichś dodatkowych ocen, bowiem sam fakt utraty uprawnień jest wystarczającym powodem rozwiązania stosunku pracy. Nie ma tutaj znaczenia czy utrata uprawnień jest stała czy tylko na określony czas[31];

wprawdzie § 5 ust. 3 rozporządzenia MEN stanowi, iż w razie skierowania przez dany Kościół lub związek wyznaniowy innej osoby do nauczania religii w ciągu roku szkolnego – koszty z tym związane pokrywa tenże związek wyznaniowy. Jednakże nie można tego przepisu rozumieć w ten sposób, iż nowozatrudniony nauczyciel świadczy pracę w szkole, natomiast wynagrodzenia za nią będzie domagać się od swego związku wyznaniowego. Podmiotem zatrudniającym jest tutaj dyrektor szkoły – zatem na dyrektorze szkoły ciążyć będzie obowiązek wypłaty wynagrodzenia. Dyrekcja szkoły w drodze porozumienia ustala w jakiej formie dany związek wyznaniowy dokonywać będzie stosownych wpłat na rzecz szkoły w związku z zatrudnieniem takiego nauczyciela. W razie gdyby związek wyznaniowy nie wywiązywał się z tego obowiązku, na dyrektorze szkoły nadal ciąży obowiązek wypłaty wynagrodzenia, a następnie przysługiwać mu będzie regres na drodze cywilnoprawnej w stosunku do władz związku wyznaniowego za poniesione koszty w związku z zatrudnieniem nowego nauczyciela religii.

W związku z tym, iż określenie winy, czy też jej braku, ma tutaj dla nauczyciela religii kolosalne znaczenie, wydaje się, iż władze zwierzchnie danego związku wyznaniowego, które podejmują w ciągu roku decyzję o cofnięciu katechecie skierowania do nauczania religii, winny w oficjalnym piśmie, skierowanym do dyrekcji szkoły, podać przyczyny tej decyzji, a w szczególności określić, czy podjęta ona została z przyczyn zawinionych przez nauczyciela, czy też nie. Z punktu widzenia uprawnień przysługujących zwalnianemu nauczycielowi, nie ulega wątpliwości, że wraz z cofnięciem misji – gdy nastąpi to bez jego winy – rozpoczyna się dla niego bieg wypowiedzenia, pomimo, iż utracił on możliwość świadczenia pracy.

W Karcie Nauczyciela została przewidziana sytuacja utraty skierowania do nauczania religii przez nauczyciela mianowanego (art. 23 ust. 1 pkt 6). Zgodnie z dyspozycją zawartą w ust. 2 pkt 6 tegoż artykułu stosunek pracy w takiej sytuacji ustaje z końcem tego miesiąca, w którym nastąpiło cofnięcie skierowania do nauczania religii. Zatem dla ustawodawcy w sytuacji utraty misji kanonicznej przez nauczyciela religii, rzeczą obojętną jest ustalenie co było przyczyną utraty skierowania. Wydaje się, iż także obojętny jest późniejszy los takiego nauczyciela. Należy zauważyć, iż chodzi tutaj nie o nauczyciela początkującego, ale o nauczyciela z pewnym dorobkiem, a może już zbliżającego się do wieku emerytalnego.

5. Katecheci w systemie awansu zawodowego

Zasady awansu i całą procedurę opisuje Karta Nauczyciela a wymagania jakim muszą sprostać nauczyciele ubiegający się o kolejny stopień zawarte są w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 sierpnia 2000 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli.   Dokumenty te nie precy­zują dodatkowych warunków oraz wymagań, wynikających ze spe­cyfiki nauczanego przedmiotu, jakie powinni spełniać nauczyciele religii. Nie stało się to też przedmiotem uzgodnień pomiędzy MEN a Komisją Wychowania Episkopatu Polski. Nie ma więc odrębnych kryteriów dotyczących aktywności intelektualnej i pastoralnej kate­chetów, a także zasad oficjalnego potwierdzania ich osiągnięć i postaw oraz kompetencji merytorycznych, metodycznych i pedagogiczno-formacyjnych. W przypadku katechetów obowiązują te same przepisy oświatowe, które dotyczą nauczycieli innych przed­miotów.

W obowiązujących przepisach prawa oświatowego brak jest również wyraźnego zapisu dotyczącego składu komisji. W gronie ekspertów, w przypadku nauczycieli religii ubiegających się o awans na wyższy stopień, powinni zasiadać przedstawiciele Ko­ścioła wyznaczeni przez biskupa diecezjalnego, np. wizytatorzy bądź inni przedstawiciele nadzoru katechetycznego lub profesoro­wie seminarium.

6. Nadzór nad nauczaniem religii

 Nadzór pedagogiczny nad nauczaniem religii pełnią dyrektorzy szkół oraz pracownicy resortowego nadzoru pedagogicznego. Nadzór ten prowadzony jest w zakresie: metodyki nauczania oraz zgodności z programem (§. 11 ust. 2 rozp. MEN z dn. 14.04.1992 r.). Dla katechety istotne są zadania dyrektora szkoły związane ze sprawowaniem przez niego nadzoru pedagogicznego.

 Ponadto do wizytowania lekcji religii upoważnieni są wizytatorzy wyznaczani przez władze kościelne. Listę osób upoważnionych do przeprowadzania wizytacji władze kościelne podają do wiadomości organom sprawującym nadzór.          

Celem nadzoru kościelnego jest doskonalenie systemu katechizacji z ukierunkowaniem na rozwój wiary ucznia (doprowadzenie do dojrzałej wiary) i formowanie katechetów o głębokiej wierze i dużej wiedzy, którzy byliby świadkami Chrystusa we współczesnej rzeczywistości. W przypadku Kościoła katolickiego nad stroną merytoryczną (także metodyczną) nauczania religii pieczę sprawują wizytatorzy kurialni. Nadzór ten sprawowany jest w trójstopniowej strukturze: Komisja Episkopatu ds. Wychowania katolickiego, Wydziały Nauki Katolickiej (referaty katechetyczne), wizytatorzy dekanalni powołani przez biskupa diecezjalnego.

Dla praktyki życia szkolnego istotne znaczenie ma przede wszystkim instytucja Wydziałów Nauki Katolickiej. Do jego istotnych zadań należy:
kierowanie całą działalnością katechetyczną;
realizacja planu duszpastersko-katechetycznego przyjętego na dany rok przez Komisję Episkopatu d/s Wychowania Katolickiego uwzględniającego specyfikę diecezji i zatwierdzonego przez biskupa ordynariusza.

W szczególności zaś:
nadzór merytoryczny i metodyczny nad katechetami;
sprawdzanie jakości nauczania i wychowania religijnego;
sprawy personalne i organizacyjne dotyczące katechezy w szkole i w parafii;
koordynacja szkolnego nauczania religii z katechezą sakramentalną w parafiach;
nadzór nad katechezą dorosłych i organizacją rekolekcji dla dzieci i młodzieży;
organizacja kształcenia i dokształcania katechetów- organizowanie kongregacji, konferencji szkoleniowych i warsztatów metodycznych (we współpracy z ośrodkami doskonalenia nauczycieli) oraz innych form;
prowadzenie stałej formacji katechetycznej kapłanów, sióstr zakonnych pełniących funkcję katechetek i katechetów świeckich, przede wszystkim w ramach rekolekcji i dni skupienia;
gromadzenie informacji o pracy katechetów w celu dokonywania oceny ich pracy;
przygotowywanie i rozprowadzanie pomocy katechetycznych;
organizowanie konkursów i olimpiad z wiedzy religijnej;
dokonywanie analizy sytuacji środowiskowej, w której ma się odbywać katechizacja;
wykonywanie innych zadań zleconych przez biskupa diecezjalnego (por. DKKP 137).

7. Programy nauczania

 Opracowywanie programów nauczania należy do zadań władz poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych. Zgodnie z § 4 rozporządzenia MEN z dn. 24.04.1992 r. po stronie władz związków wyznaniowych ciąży jedynie obowiązek przedstawienia do wiadomości MEN zatwierdzonych przez siebie programów. Te same zasady dotyczą także obowiązujących podręczników do nauczania religii.

W 2001 r . opracowano nowy Program nauczania religii zatwierdzony przez Komisję Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski . Odpowiada on założeniom zawartym w Podstawie programowej katechezy Kościoła katolickiego w Polsce z 20. czerwca 2001 r . i stanowi ich konkretyzację. Posługuje się terminologią zgodną ze standardami szkolnymi, wytycznymi Kościoła powszechnego dotyczącymi katechezy i uwzględnia polską tradycję katechetyczną[32]

8. Oceny z religii

W zakresie zasad oceniania uczniów z przedmiotu religia (etyka) nie obowiązuje Rozporządzenie MEN z dn. …… r. w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów s słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz. U…..), które określa nowe zasady oceniania w zreformowanej szkole. Rozporządzenie to zapowiada odrębną regulację oceniania z religii, § 1 ust. 5 tegoż rozporządzenia wprowadza bowiem zastrzeżenie, iż „zasady oceniania z religii (etyki) regulują odrębne przepisy”. Rozporządzenie powyższe odwołuje się w tym względzie do Rozporządzenia MEN z dn. 14.04.1992. Wprawdzie rozporządzenie to było już kilkakrotnie nowelizowane, jednakże przepis § 9 zasadniczo nie zmienił się. Zatem aktualnie obowiązujące zasady tym względzie nie uległy zmianom i są następujące:

• ocena z religii (etyki) jest umieszczana na świadectwie szkolnym bezpośrednio po ocenie ze sprawowania;
• nie określa się na świadectwie na jakie lekcje religii   (etyki)uczeń uczęszczał (tzn. jaki związek wyznaniowy organizował lekcje na które uczęszczał uczeń). Jest to podyktowane chęcią wyeliminowania wszelkich ewentualnych przejawów nietolerancji;
• ocena ta nie ma wpływu na promocję ucznia do następnej klasy.

Ponadto oddzielnego omówienia wymaga kwestia oceniania w klasach I-III oraz w sytuacji, gdy nauka religii jest prowadzona w grupach międzyszkolnych lub pozaszkolnych punktach katechetycznych. Jak wiadomo, Rozporządzenie MEN z dn. 19.04.1999 r. wprowadziło w klasach I-III szkoły podstawowej ocenę opisową. Jednakże oceny opisowej nie stosuje się z religii (etyki), ani też nie włącza się jej do treści oceny opisowej nauczania zintegrowanego. Ocena ta jest wystawiana według skali ocen przyjętej dla pozostałych etapów nauczania tj. zgodnie z §. 10 ust. 2 w/w rozporządzenia (skala 1-6). Ocena ta powinna być podana w treści świadectw i arkuszy ocen klas I-III.

W sytuacji, gdy zajęcia z religii prowadzone są w pozaszkolnych punktach katechetycznych (zajęcia te organizuje także organ prowadzący szkołę) ocena z religii wystawiana jest na świadectwie szkolnym wydawanym przez szkołę, do której dany uczeń uczęszcza, na podstawie zaświadczenia nauczyciela religii (etyki).

Oceny z nauki religii wliczamy do tzw. „średniej”.

Niezależnie od stopnia zamieszczonego na świadectwie szkolnym katecheci mają obowiązek wystawić uczniom kończącym szkołę podstawową, gimnazjum i szkołę ponadpodstawową dodatkowe dyplomy kościelne (nie świadectwa) , zaopatrzone w swój podpis i pieczęć parafii na terenie której znajduje się dana szkoła. Taki dokument jest wystawiany do celów kościelnych, chociażby ze względu na bliższe przygotowanie do zawarcia małżeństwa, na podstawie zarządzeń władz kościelnych.

W związku z tym, że nie możemy zrezy­gnować z przekazywania informacji o edu­kacji katechetycznej do parafii, wzrasta ranga indeksu kościelnego, który powinni otrzymywać wszyscy absolwenci szkół podstawowych. W tych to indeksach po­winno być odnotowywane uczestniczenie w katechizacji przez ucznia, aż do ukoń­czenia szkoły.

9. Doradztwo metodyczne

Kościół w różny sposób realizuje swoje zadania dotyczące formacji i kompetencji katechetów. W obecnej sytuacji wypełnia tę misję m.in. uwzględniając Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 września 2000 r. w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli (Dz.U. 00.85.956; zmiany: Dz.U. 01.96.1048). Na podstawie tego dokumentu pośród doradców metodycznych różnych specjalności i przedmiotów nauczania spełnia swoją posługę katechetyczny doradca metodyczny.

Z inicjatywą powołania doradcy metodycznego nauki religii powinien wystąpić biskup diecezjalny bądź na jego polecenie dyrektor Wydziału Nauki Katolickiej Kurii Biskupiej jako osoba odpowiedzialna za organizację katechizacji na terenie diecezji do organu prowadzącego placówkę doskonalącą nauczycieli. Dyrektorium katechetyczne dla Kościoła w Polsce mówi bowiem, że „doradca metodyczny powinien pełnić swoją funkcję z mandatu i w imieniu Kościoła. Dalsza procedura powołania wskazanego nauczyciela religii na stanowisko doradcy metodycznego d/s katechezy odbywa się według obowiązujących przepisów oświatowych. Zadania doradcy metodycznego powierza organ prowadzący szkolę po uzyskaniu pozytywnej opinii dyrektora wojewódzkiej placówki doskonalenia oraz w porozumie­niu z dyrektorem szkoły, w której zatrudnio­ny jest kandydat na doradcę. Nominacja jest nadawana na okres trzech lat i zawiera zakres obowiązków, zasady wynagrodzenia, a tak­że status doradcy w szkole.

Doradca metodyczny to nauczyciel udzielający pomocy nauczycie­lom szkól i placówek, w szczególności na­uczycielom rozpoczynającym pracę, w for­mie bezpośredniego wsparcia ich rozwoju oraz doskonalenia zawodowego². Może nim zostać osoba posiadająca oprócz przygotowania dydaktycznego dobrą formację teologiczną i katechetyczną (DKKKP 154). Zgodnie z rozporządzeniem powinna się legitymować wykształce­niem wyższym, co najmniej pięcioletni stażem pracy pedagogicznej oraz stopniem nauczy­ciela mianowanego lub dyplomowanego (§14 ust. 2).

Doradca metodyczny nauki religii mając swoje usytuowanie w określonej szkole i w ośrodku doskonalenia jest formalnie włączony w struktury Wydziału Nauki Katolickiej (tak jest np. w Archidiecezji Przemyskiej i Diecezji Sandomierskiej). Zatem nie może on realizować swoich obowiązków według własnych tylko koncepcji, ale jego posługa musi być skorelowana z całością działań referatu katechetycznego. Właściwie ustawiona relacja: doradca nauki religii – Wydział Nauki Katolickiej, stwarza warunki sprzyjające skutecznemu formowaniu katechetów i doskonaleniu ich kwalifikacji. Stąd też doradcy katechetyczni powinni ściśle współpracować z wizytatorami diecezjalnymi i dekanalnymi, diagnozować potrzeby oraz ustalać strategię pracy na przyszłość, a przede wszystkim „ przejawiać rzetelną troskę o formację osoby katechety zgodną z nauczaniem i duchem Kościoła” (DKKKP 154; PSPE 58-59).

 Przypisy:

[1] PDK 82.

[2] Zob. PDK 82.

[3] PDK 82.

[4] Ustawa z dn. 21.04.1936 r. o stosunku państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w RP (Dz.U. .36.30.240 z późn. zm.), Ustawa z dn. 21.04.1936 r. o stosunku państwa do Karaimskiego Związku religijnego w RP (Dz.U.36.30. 241 z późn. zm.), Ustawa z dn. 17.05.1989 r. o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w RP (Dz.U.89.29.154 z późn. zm.), Ustawa z dn. 13.05.1991 r. o stosunku państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w RP (Dz.U.91.66.287 z późn. zm.), Ustawa z dn. 13.05.1994 r. o stosunku państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP (Dz.U.94.73. 323 z późn. zm), Ustawa z dn. 13.05.1994 r. o stosunku państwa do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego (Dz.U.94.73.324 z późn. zm.), Ustawa z dn. 30.06.1995 r. o stosunku państwa do Kościoła Polskokatolickiego w RP (Dz.U.95.97.482 z późn. zm.), Ustawa z dn. 30.06.1995 r. o stosunku państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w RP (Dz.U.95.97.481 z późn. zm.), Ustawa z dn. 30.06.1995 r. o stosunku państwa do Kościoła Chrześcijan Baptystów w RP (Dz U.95.97.480 z późn. zm.), Ustawa z dn. 30.06.1995 r. o stosunku państwa do Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w RP (Dz.U.95.97.479 z późn. zm.), Ustawa z dn. 20.02.1997 r. o stosunku państwa do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w RP (Dz.U.97.41.253 z późn. zm.), Ustawa z dn. 20.02.1997 r. o stosunku państwa do Kościoła Zielonoświątkowego w RP (Dz.U.97.41. 254 z późn. zm.), Ustawa z dn. 20.02.1997 r. o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego Mariawitów w RP (Dz.U.97.41.252 z późn. zm.), Ustawa z dn. 20.02.1997 r. o stosunku państwa do Gmin Żydowskich w RP (Dz.U.97.41. 251 z późn. zm.).

[5] Pod pojęciem “związki wyznaniowe o uregulowanej sytuacji prawnej” należy rozumieć nie tylko te związki, których status prawny oparty został o ustawę, ale także wszystkie inne, które działają w sposób legalny. W związku z tym nauczanie religii w szkołach mogą prowadzić także związki wyznaniowe wpisane do rejestru. Zob. M. Pietrzak, Prawo wyznaniowe, Warszawa 1999, s. 281.

[6] Krukowski, dz.cyt., s. 271.

[7] Por. Tamże s. 272.

[8] Spośród innych aktów o charakterze normatywnym i deklaratoryjnym należy wymienić: Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych z 16. 12. 1966 r. (art. 13) oraz Deklarację Podstawowych Praw i Wolności z 1989 r. (art. 16).

[9] Zob. H. Suchocka, Nauczanie religii w szkole w świetle konstytucji i ustawodawstwa wybranych państw europejskich, w: Nauczanie religii w szkole w państwie demokratycznym, red. J. Krukowski, Lublin 1991 s. 81-85.

[10] Proponuje się oznaczyć literką R rozporządzenie MEN z 14 kwietnia 1992 r.

[11] A. Mezglewski, Przepisy kształtujące rozwiązania systemowe w zakresie nauczania religii w szkołach publicznych w Polsce na tle standardów międzynarodowych, w: Katecheza dzisiaj s. 115.

[12] Ustawa z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (ze zmianami).

[13] Szczegółowo te prawa i obowiązki omawia Ks. J. Szpet w Vademecum katechety s. 17-88.

[14] Mezglewski, art. cyt. s. 116.

[15] Tego rodzaju konstruk­cja nie jest obca polskiemu systemowi prawa pracy. Takie dodatko­we (szczególne) uprawnienia wymagane są m.in. przy wykonywaniu zawodu lekarza, radcy prawnego, pilota, kierownika budowy itp.; Por. A. Mezglewski, Misja kanoniczna do nauczania religii – przepisy prawa polskiego i kanonicznego, w: Katecheza dzisiaj … s. 120.

[16] Zob. J. Krukowski, Konkordat polski- znaczenie i realizacja, Lublin 1999 s. 139.

[17] Szerzej na ten temat: T. Panuś, Ocena pracy nauczyciela religii, „Katecheta” 45(2001) nr 5, s. 65-67; W. Janiga, Ocena pracy nauczyciela religii w świetle obowiązującego prawa, w: Studia z Prawa Wyznaniowego, red. A. Mezglewski, P. Stanisz, K. Warchałowski, Lublin 2002 s. 163-177.

[18] Zob. W. Janiga, Ocena pracy katechety, w: Ocena w katechezie, red. S. Kulpaczyński, Lublin 2001 s. 367-387.

[19] Pracy katechetycznej nie można uważać za zwykłą pracę zawodową, gdyż jej celem jest głoszenie orędzia Chrystusowego. Z tej właśnie racji jest ona powołaniem i zarazem misją. Powołaniem, bo to Chrystus powołuje pragnących podjąć tę działalność. Misją, gdyż od samego początku Kościół prowadzi katechezę wypełniając polecenie zmartwychwstałego Pana; zob. Jan Paweł II, “Wierzę w Boga Ojca Stworzyciela”, Watykan 1987, s. 30-34; por. S. Kulpaczyński, Aktualny i postulatywny obraz katechety, „Seminare” 1997, s.59.

[20] Dyrektorium Katechetyczne Kościoła Katolickiego w Polsce wskazuje na zadania i obowiązki osób katechizujących i odpowiedzialnych za katechizację, które należy uwzględnić w ocenie merytorycznej – por. nr119-134, 139-143, 149-159.

[21] Na szczeblach lokalnych podejmowane są próby bardziej szczegółowych ustaleń trybu postępowania w procesie dokonywania ocen nauczycieli religii. Jednym z przykładów jest porozumienie, jakie zostało zawarte pomiędzy Biskupem Sandomierskim a Kuratoriami Oświaty w Tarnobrzegu, Rzeszowie i Kielcach w sprawie dokonywania oceny pracy nauczycieli religii[21]. Istotny tutaj jest § 3 porozumienia, zgodnie z którym “na katechezie, która wiąże się z oceną pracy nauczyciela winien być obecny:

1. Książ Proboszcz parafii, na terenie której znajduje się szkoła lub placówka oświatowa, albo
2. Ksiądz – dekanalny wizytator katechetyczny (ksiądz Dekanalny koordynator katechetyczny) albo
3. Ksiądz – diecezjalny wizytator katechetyczny lub inny ksiądz wyznaczony przez Biskupa Diecezjalnego
4. W przypadku oceny księdza proboszcza winien być obecny ksiądz wymieniony w pkt. 2 albo ksiądz wymieniony w pkt. 

Paragraf 4 w/w porozumienia – wychodząc nieco poza dyrektywę MEN – nakazuje, aby dyrektor szkoły dokonując oceny nauczyciela religii uzgodnił ocenę pracy nauczyciela religii z osobą wymienioną w §. 3. Ponadto osoba, o której mowa w §. 3 wystawia pisemną propozycję oceny.   Władze kościelne nie mogą wyręczać dyrektora w jego obowiązku dokonania oceny ale godna uwagi jest sama idea nawiązania współpracy pomiędzy “oboma ośrodkami władzy” nauczyciela religii; tekst dokumentu znajduje się na stronie internetowej Diecezji Sandomierskiej.
Nieco inne rozwiązanie zaproponował WNK Kurii Metropolitalnej w Przemyślu. Do dokonywania oceny merytorycznej katechetów (księży, sióstr zakonnych pełniących funkcję katechetek, katechetów świeckich) wyznaczono 6 osób w Archidiecezji. Są nimi diecezjalni wizytatorzy nauki religii i katechetyczni doradcy metodyczni. Ponadto uzgodniono z Kuratorem Oświaty Województwa Podkarpackiego, że jeśli na katechezie związanej z oceną pracy nauczyciela religii obecny jest tylko wizytator, to oprócz oceny merytorycznej sporządza on również opinie metodyczne. Zalecono także aby w powyższej katechezie uczestniczył proboszcz parafii, na terenie której znajduje się szkoła.

[22] Zob. Janiga, Mezglewski, art. cyt. , s. 141.

[23] Kodeks pracy nie zawiera katalogu tych przyczyn, które mogą stanowić podstawę wypowiedzenia. Kryteria dopuszczalności wypowiedzenia wypracowane zostały przez doktrynę prawa pracy w oparciu o orzecznictwo Sądu Najwyższego. Zob. Z. Salwa, Nawiązanie i rozwiązanie umowy o pracę, Bydgoszcz 2000 s. 79-84. Zgodnie z przepisami Karty Nauczyciela najbardziej naturalną przyczyną wygaśnięcia stosunku pracy w tym trybie jest uzyskanie przez nauczyciela negatywnej oceny pracy dokonanej w trybie i na zasadach art. 6a KN.

[24] Do tych przyczyn zaliczyć należy m.in. potrzebę zmniejszenia zatrudnienia z powodów ekonomicznych lub w związku ze zmianami organizacyjnymi itp.

[25] Mogą to być przyczyny zawinione lub niezawinione przez pracownika. Do przyczyn zawinionych należy zaliczyć nienależyte wykonywanie obowiązków pracowniczych, do niezawinionych: niskie kwalifikacje zawodowe, małą wydajność pracy itp.

[26] “Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w razie:

1) ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych,

2) popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnienie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem,

3) zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.”

[27] “Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia: jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa:

a) dłużej niż 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 3 miesiące,

b) dłużej niż łączny czas pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową;

2) w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż wymienione w pkt 1, trwającej dłużej niż jeden miesiąc.”

[28] Zob. Janiga, Mezglewski, art. cyt. , s.143-145.

[29] Zob. Wyrok SN z dn. 26.10.1984 r., PRN 142/84, OSNCP 1985, z 7, poz. 99.

[30] „Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w razie: (…) zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku”.

[31] Zob. Z. Salwa, dz. cyt., s. 144.

[32] Więcej objaśnień na ten temat zawiera Podstawa programowa i Dyrektorium katechetyczne dla Polski

Archiwum KWPZM