Konferencja Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich
Konferencja Wyższych Przełożonych Żeńskich Zgromadzeń Zakonnych
ŻYCIE KONSEKROWANE W POLSCE WOBEC AKTUALNYCH WYZWAŃ I OCZEKIWAŃ KOŚCIOŁA NA POCZĄTKU III TYSIĄCLECIA
Biuletyn KWPZM X/2000 (42), s. 41-52
U progu trzeciego tysiąclecia od narodzenia Chrystusa Instytuty Życia Konsekrowanego w Polsce pragną dać odpowiedź na oczekiwania Najwyższego Pasterza Kościoła. Papież, Jan Paweł II zawarł je w Orędziu do osób konsekrowanych, które przekazał w Częstochowie 4 czerwca 1997 roku.
Przesłanie zatytułowane „W służbie Chrystusa i Kościoła” jest apostolskim programem zaproponowanym przez Ojca Świętego osobom konsekrowanym w Polsce na przełomie tysiącleci. Dokument stanowi syntezę a zarazem polską aktualizację Apostolskiej Adhortacji „Vita Consecrata”, która pozostaje Magna Charta życia konsekrowanego w Kościele. Jego ideą naczelną jest przekonanie Papieża o nieodzowności życia konsekrowanego w Kościele: „Ja sam od początku pontyfikatu, troszcząc się o odnowę soborową Kościoła, zwracałem także pasterską uwagę na życie i apostolstwo osób konsekrowanych, które mają do odegrania niezwykle ważną rolę w ewangelizacji współczesnego Świata” (Orędzie, 2).
KOŚCIÓŁ I INSTYTUTY ŻYCIA KONSEKROWANEGO W POLSCE
Przez wiele wieków podstawowym problemem dotyczącym życia konsekrowanego było pytanie o jego znaczenie oraz miejsce w Kościele. Dał na to odpowiedź Sobór Watykański II. Stwierdzając fakt, ze dzieje Kościoła nieustannie wyróżniało bogactwo różnorodnych form pójścia za Jezusem Chrystusem, Jan Paweł II nawiązując do nauczania Soboru Watykańskiego II mówi, że życie konsekrowane „głęboko zakorzenione w przykładzie życia i w nauczaniu Chrystusa Pana, Jest darem Boga Ojca udzielonym Jego Kościołowi za sprawą Ducha Świętego” (VC 1). Charyzmatyczna niepowtarzalność naszych Założycieli i Założycielek oraz różnorodność form życia konsekrowanego dowodzą, że życie konsekrowane jest znaczącym i twórczym doświadczeniem duchowym oraz apostolskim całego Kościoła.
Konferencje Instytutów Życia Konsekrowanego w Polsce są wdzięczne Ojcu Świętemu, Janowi Pawłowi II za słowa: „Jakże, nie wspomnieć z wdzięcznością wobec Ducha Świętego o wielości historycznych form życia konsekrowanego przez Niego wzbudzonych i nadal obecnych w tkance Kościoła. Można je porównać do drzewa o wielu gałęziach, które tkwi korzeniami w Ewangelii i przynosi obfite owoce w każdej epoce życia Kościoła” (VC 5). Mamy w pamięci również stanowisko Synodu Biskupów z 1994 roku, który, wskazując na ważność życia konsekrowanego dla Kościoła powiedział „de re nostra agitur” (VC 3). Bogu Najwyższemu niech będą dzięki za Magisterium Kościoła, które w kończącym się drugim tysiącleciu chrześcijaństwa, umacnia podstawy teologii życia konsekrowanego w jej aspekcie chrystologicznym, pneumatologicznym, eklezjologicznym, eschatologicznym.
Kościół jest rzeczywistością dynamiczną, żyjącą w historii, a jego „drogą jest człowiek”. Realizując swą misję w różnych kontekstach kulturowych i społecznych na wszystkich kontynentach, ma szczególne doświadczenie „w sprawach człowieka”. W tym doświadczeniu jest zarazem i nauczycielem i uczniem. Każdego dnia napotyka bowiem nowe sytuacje, które stają się dla niego wyzwaniem. W ogromnej mierze właśnie dzięki wielorakiej działalności instytutów życia konsekrowanego może być obecny na wielu polach ludzkiej aktywności prawie zawsze inspirowanej konkretnymi niezaspokojonymi potrzebami człowieka. To instytuty życia konsekrowanego działają na rzecz Kościoła angażując się w opiekę społeczną, szpitalnictwo, szkolnictwo zawodowe, edukację, media i różne dziedziny kultury. To one również ubogacają misję Kościoła zaangażowaniem w kaznodziejstwie, misjach ludowych, posługach sakramentalnych i w pracy parafialnej. Na nich w znacznej mierze opiera się posługa głoszenia Dobrej Nowiny na terenach misyjnych. Osoby konsekrowane uczestniczą w tworzeniu i popularyzowaniu filozofii, teologii i wszelkich nauk o człowieku. Taki zakres działań pozwala dostrzec, że wrażliwość Kościoła towarzyszy człowiekowi wszędzie, dotykając także spraw społecznych, kultury i ducha.
Zajmując się człowiekiem poprzez instytuty życia konsekrowanego Kościół daje Ewangelii konkretne, ludzkie oblicze; idzie z Ewangelią i w życie współczesnego człowieka wnosi życie Chrystusa. Dzięki Ewangelii tworzy szczególnego rodzaju więzi, przetwarza klimat życia społecznego tak, by „człowiek miał świadomość i pewność swojego autentycznego obywatelstwa, świadomość i pewność swojego prymatu w jakimkolwiek układzie stosunków i sił” (Jan Paweł II, Balice, 10.VI.1979).
Ewangelizacja jest budzeniem i kultywowaniem wiary znajdującej swój wyraz w stylu więzi międzyludzkich, wrażliwości społecznej i kulturowej. W różnych uwarunkowaniach cywilizacyjnych pozwala doświadczyć wspólnoty ludzi odkupionych przez Paschę Pana. Jest to ważne dzisiaj, kiedy Polska jako „teren naszego działania” wychodzi z izolacji, w której tkwiła przez powojenne lata. Odcięcie jej od wielu kontaktów z Kościołem powszechnym oraz innymi narodami wywarło także wpływ na mentalność „ludzi Kościoła” i może dziś utrudniać proces ewangelizacji oraz wzmacniania więzi międzyludzkich zakorzenionych w wierze. Poznawanie historycznych uwarunkowań życia konsekrowanego, wyzwalanie się z nich jeśli krępują charyzmat, są ważne i dla nas i dla autentyczności naszego świadectwa.
Kościół jest miejscem istnienia instytutów życia konsekrowanego. Zadaniem instytutów życia konsekrowanego bytujących w Kościele jest pełnienie jego misji. Są one bowiem wspólnotami całkowicie ukierunkowanymi na to, by być „posłanymi”. W tym wyraża się ich eklezjalny charakter. Umiejscowienie życia konsekrowanego w Kościele oznacza umiejscowienie go we wspólnocie innych powołań eklezjalnych. Wszystkie one są wezwane do ewangelicznej świętości życia i ożywione tą samą miłością Bożą. Jednakowoż życie konsekrowane w stosunku do innych powołań eklezjalnych jest bardziej radykalną formą życia Ewangelią. Z tego względu „chrześcijańska tradycja mówiła zawsze o obiektywnej wyższości życia konsekrowanego” (VC 18). W życiu codziennym wiąże się to z żarliwszą miłością Boga i bliźniego, a zwłaszcza tych najbiedniejszych i potrzebujących oraz z większym wyrzeczeniem gdy idzie o siebie samych.
Permanentne odczytywanie przez instytuty życia konsekrowanego swojego miejsca w Kościele jest podstawowym wymogiem oraz kryterium autentyczności duchowości instytutu jako organizmu apostolskiego. Zarazem jednak, nie wolno też lekceważyć faktu zmieniania się warunków społecznych i historycznych – „znaków czasu”. Historia Kościoła konsekwentnie potwierdza, że Bóg powołuje do istnienia instytuty życia konsekrowanego w okresach różnych dziejowych wyzwań. Jest to pomoc Pana historii w realizacji odwiecznej, lecz uwarunkowanej historycznie misji Kościoła. Instytuty życia konsekrowanego wcielając się w historię kultur i cywilizacji, nie są jednak społecznościami typu socjologicznego. Istnieją bowiem po to, by poprzez różne kultury i cywilizacje nieść Orędzie Paschalne.
W Polsce życie konsekrowane mężczyzn i kobiet ma historię równie długą i bogatą jak chrześcijaństwo. Polska historia Kościoła jest w dużej mierze dziejami Zakonów. W późniejszym czasie na arenę narodowych dziejów weszły też Instytuty zakonne, oddające się kontemplacji i dziełom apostolskim, Stowarzyszenia życia apostolskiego i wreszcie Instytuty świeckie. Apostolski rozwój życia konsekrowanego w naszym Kraju, w istotnej mierze, był związany z historią polityczną i społeczną Polski oraz z własnym dziedzictwem każdego instytutu. Do XVI wieku w Polsce nie ujawniły się inicjatywy tworzenia rodzimych instytutów życia zakonnego. Sytuacja uległa zdecydowanej zmianie w XIX i XX wieku, kiedy to zaczęły powstawać polskie instytuty zakonne. Do XIX wieku, życie zakonne w Polsce charakteryzowało się również przewagą liczebną mężczyzn. Aktualnie w Polsce 23 302 osoby konsekrowane należą do ponad stu dziesięciu instytutów żeńskich, a 12 518 zakonników w tym 5983 kapłanów do pięćdziesięciu pięciu instytutów męskich. Działa też w Polsce dwadzieścia sześć instytutów świeckich: żeńskich i męskich. Jest to ogromny potencjał.
W roku 1989 Kościół w Polsce, a wraz z mm instytuty życia konsekrowanego wszedł w nowy etap historii kraju. Rozpoczęło się przekształcanie nie tylko zasad społecznego istnienia i fundamentów państwa, ale i głębokie przemiany mentalności konkretnych ludzi oraz całych środowisk społecznych. W tej nowej sytuacji także osoby konsekrowane muszą odnaleźć swoje miejsce i na nowo zdefiniować swoje zadania w Kościele i społeczności. Winno im bowiem zależeć na tym, by nie zaniedbać żadnego z istotnych elementów swej misji, by zachować wrażliwość na to, co jest w człowieku i na to czego najbardziej potrzebuje. Jednocześnie, trzeba przełamać nawyki, stworzone m.in. sytuacją polityczną minionych dziesięcioleci, a odbiegające od chrześcijańskiego stylu życia. Świadomość tego zadania winna nam towarzyszyć przy opracowywaniu Planu Apostolskiego każdego instytutu. Zarazem, doświadczając silnego psychologicznie „ciśnienia współczesności” należałoby wybronić się przed pokusą doraźności naszych analiz i działań.
W wyniku szczególnej wrogości wobec życia konsekrowanego przez nazizm i komunizm, wiele instytutów w Polsce straciło swoją specyfikę i swoje eklezjalne znaczenie. Przez kilkadziesiąt lat zmuszano je do ograniczenia swej pracy przede wszystkim do tego, co dało się czynić pod szyldem pracy parafialnej. Katolicy świeccy, poza koncesjonowanymi grupami, w ogóle nie mogli realizować swego społecznego powołania. Teraz, kiedy instytuty życia konsekrowanego starają się odnaleźć właściwe sobie miejsce w Kościele, winiliśmy pamiętać również i o świeckich. Trzeba im pomagać w formacji chrześcijańskiej i w tym wszystkim, co jest potrzebne dla ich aktywnej obecności w życiu społecznym oraz w sferze kultury. Doświadczenia instytutów życia konsekrowanego choćby w placówkach wychowawczo-oświatowych, w mediach, wyraźnie sugerują wielką wagę poszerzenia współpracy z ludźmi świeckimi. Ponadto, obecność w Kościele coraz liczniejszych ruchów katolickich stanowi nowe wyzwanie również dla instytutów życia konsekrowanego.
Instytuty życia konsekrowanego są żywotną cząstką Wspólnoty Kościoła w Polsce i Kościoła Powszechnego. Z tej perspektywy postrzegają dotkliwy dla Europy brak wyrazistych wartości i postaw etycznych, głęboki kryzys rodziny oraz kryzys demograficzny. Konsekwencją tego procesu jest też malejąca liczba dojrzałych powołań do życia konsekrowanego. Nasze instytuty będące głęboko zainteresowane sprawą powołań i tworzeniem warunków koniecznych do ich rozwoju jako całość winny być naturalnie wrażliwe na styl życia i klimat swoich wspólnot, tak by były one czytelnym znakiem ułatwiającym młodym ludziom odnalezienie swojego miejsca, które jest wybranym miejscem przez Pana żniwa.
Prawie każdy z naszych instytutów życia konsekrowanego jest cząstką większego Organizmu Apostolskiego, jakim jest jego własny Zakon, Zgromadzenie, Stowarzyszenie, itp. Dlatego niejako w sposób naturalny komunikuje się z innymi członkami wewnątrz samego instytutu. Dziś, mimo ogromnego rozwoju środków komunikacji poczucie więzi oraz życzliwe zainteresowanie tym, co robimy i jak żyjemy – choćby tylko w sąsiedniej prowincji w Polsce, nie mówiąc o innych krajach – często jest niewystarczające. Aczkolwiek potrzeby duszpasterskie w Polsce są ogromne i przekraczają nasze siły, nie zwalnia nas to jednak z dyspozycyjności i wrażliwości na sprawę misji w Kościele Powszechnym, według potrzeb określanych przez Najwyższych Przełożonych naszych instytutów. Temu ma służyć komunikacja i tworzenie przez nią więzi wewnątrz instytutu i między instytutami.
Instytut własny każdej osoby konsekrowanej jest jej „środowiskiem życia” tak, jak tego chciał Założyciel lub Założycielka. Mamy być „wspólnotą osób konsekrowanych” a zarazem wspólnotą dla posłania. Jednak przedtem wspólnota musi być środowiskiem, w którym dokonuje się realizacja powołania każdego i każdej z nas; powołania bardzo osobistego, a zarazem całkowicie „powszechnego”, eklezjalnego, wtopionego w rzeczywistość Kościoła i jego dynamikę. Chcemy zawsze patrzeć na „lokalny kontekst eklezjalny”, ale w perspektywie wydarzenia paschalnego i uniwersalnej misji Kościoła katolickiego oraz tego wszystkiego, co mówi i czego spodziewa się Biskup Rzymu, zwornik jedności Kościoła.
W Papieżu mają swój najwyższy punkt odniesienia również instytuty nie podlegające mu bezpośrednio. Wynika to z natury charyzmatu każdego instytutu życia konsekrowanego. Przemawia za tym także doświadczenie duchowe Założycieli oraz Założycielek i dynamika apostolskiego rozeznawania, którego fundament znajduje się w Konstytucjach instytutu. Związek z Kościołem jest podstawowym kryterium oceny autentyczności charyzmatycznej każdego instytutu. Jednak odczytywanie miejsca instytutu w życiu i misji Kościoła zawsze rozpoczyna się i wyraża poprzez Kościół lokalny. W tym zadaniu ważną rolę odgrywa żywa pamięć o tym, czego instytut dokonał idąc wraz z Kościołem przez dzieje.
SŁUŻYĆ DZIEŁU EWANGELIZACJI
Życie konsekrowane w Polsce pragnie odpowiedzieć twórczo na zlecone mu przez Ojca Świętego dzieło ewangelizacyjne do spełnienia. „Nowa ewangelizacja jest pilną potrzebą chwili także w ochrzczonym przed tysiącem lat narodzie polskim. Kościół w pierwszym rzędzie oczekuje od was, że poświęcicie wszystkie siły, aby głosić prawdę o krzyżu i zmartwychwstaniu Chrystusa współczesnemu pokoleniu Polaków i przeciwstawić się największej pokusie naszych czasów – odrzucenia Boga-Miłości” (Orędzie, 3).
Świadomi tego, że jak w wielu Krajach Europy, również w Polsce kończącego się drugiego tysiąclecia, większość uwagi skupia się na produkcji dóbr, konsumpcji, bogaceniu się, awansie społecznym, uleganiu kulturze hedonizmu dostrzegamy niebezpieczeństwo duchowej płycizny oraz rozbicie systemu wartości u szerokich rzesz społeczeństwa. Niestety, także w Polsce stawia się na pierwszeństwo rynku a do praw rynku dopasowuje się kultura, etyka. Tym wpływom ulegają często nie tylko świeccy, ale duchowni i osoby konsekrowane. Brakuje wyrazistego świadectwa o prymacie dóbr duchowych nad materialnymi.
Ta diagnoza duchowego stanu Polski zmusza nas do postawienia sobie pytania czym jest życie osób konsekrowanych w konfrontacji z takim stylem życia i mentalności? Z powołania winniśmy być świadectwem dla moralnie mało czytelnych lub dwuznacznych postaw życia społecznego, do których między innymi należą: prowokacja kultury hedonistycznej, prowokacja materialistycznej żądzy posiadania, prowokacja wolności (VC 88-91). Na ile, żyjąc radami ewangelicznymi dopomagamy korygować punkt patrzenia ludzi i jesteśmy ewangeliczną propozycją „znaku sprzeciwu” a zarazem „duchową terapią” (VC 87)?
Motywacja apostolska życia konsekrowanego, ustawicznie przywoływana przez Ojca Świętego, ma na uwadze jego funkcję ewangelizowania człowieka: „Postawą odpowiedzialności za głoszenie Ewangelii odznaczały się w Kościele zawsze wspólnoty życia konsekrowanego. W trudnych momentach dziejów i kryzysów Duch Święty powoływał do istnienia nowe zakony i instytuty, aby przez świętość, bezinteresowną służbę, charyzmaty założycieli przyczyniały się do odnowy Kościoła. Wasze powołanie w całej swej głębi wypływa z ducha Ewangelii i najowocniej służy dziełu ewangelizacji” (Orędzie, 3).
W bogatym zestawie potrzeb duchowych Kraju i w szczegółowym wykazie zadań postawionych przed życiem konsekrowanym, Ojciec Święty podkreślił historyczną odpowiedzialność naszych instytutów za duchową stronę Narodu Polskiego. „Z gorliwością i wytrwałością pracujcie nad pogłębianiem wiary i odnową życia religijnego wiernych, nad wychowaniem chrześcijańskim dzieci i młodzieży, formacją duchowieństwa, na niwie misyjnej ‘aż po krańce ziemi’ … w różnych dziedzinach duszpasterstwa i apostolatu społecznego, na polu ekumenizmu, szkolnictwa, kultury, nauki, środków społecznego przekazu. Otaczajcie szczególną troską środowiska najbardziej potrzebujące pomocy: rodziny znajdujące się w trudnym położeniu, ubogich, opuszczonych, cierpiących, ludzi odrzuconych przez wszystkich. Szukajcie nowych dróg wprowadzania Ewangelii we wszystkie dziedziny ludzkiej rzeczywistości pamiętając, że nowa ewangelizacja nie może pominąć głoszenia wiary i sprawiedliwości, obrony niepodważalnego prawa do życia od momentu poczęcia aż do naturalnej śmierci oraz ukazywania tajemnicy Kościoła – Mistycznego Ciała Chrystusa. … Wyczulony sensus Ecclesiae, którym odznaczali się wasi założyciele, niech zawsze będzie cechą charakterystyczną waszego posługiwania. Kształtujcie także w ludziach świeckich świadomość Kościoła dojrzalszą i głębszą, aby wzrastało w nich poczucie odpowiedzialności za Kościół, który tworzą” (Orędzie, 3).
Swego rodzaju dopowiedzeniem do Orędzia są słowa, które Papież skierował do Biskupów Polskich z okazji wizyty ad limina w 1998 roku. Wyrażając uznanie dla duszpasterskiego dzieła Kościoła w Polsce najnowszych czasów, Ojciec Święty położył akcent na dzieło organicznej wspólnoty różnych członków w Kościele. „Kościół w Polsce jest coraz bardziej świadomy swego posłannictwa i swojej roli w nowych warunkach. Jestem świadkiem wielkiego duszpasterskiego wysiłku biskupów, kapłanów, osób konsekrowanych oraz całej rzeszy wiernych świeckich, którzy trudzą się nieustannie, aby nie zagubiło się nic z wielkiego dziedzictwa chrześcijańskiego, które jest owocem ofiar i wyrzeczeń pokoleń. Trzeba nadal wielkiej pracy ewangelizacyjnej całego Kościoła, zorganizowanej i konsekwentnie prowadzonej pracy formacyjnej na wszystkich odcinkach duszpasterstwa, tak aby nasi bracia i siostry realizowali w pełni swoje powołanie w Kościele i społeczeństwie” (Watykan, 16 stycznia 1998, 7).
APOSTOLSKI PLAN INSTYTUTU
Mając na uwadze zaangażowanie apostolskie instytuty pracują zgodnie z przyjętymi zasadami przez swój własny Plan Apostolski. Niejednokrotnie opracowanie takiego Planu okazuje się zadaniem trudnym, przede wszystkim ze względu na dynamiczne przemiany społeczeństwa, którego ma dotyczyć nasze działanie ewangelizacyjne, ale także w wyniku trudnej sytuacji naszych własnych środowisk. Stanęliśmy przed pilnymi i trudnymi w realizacji potrzebami społeczności i Kościoła. Po latach życia i pracy w rutynie, często obcej charyzmatowi swojego instytutu, doświadczamy dzisiaj nowych trudności.
Przeszłość odcisnęła także swoje skutki na mentalności osób konsekrowanych. Mimo naszych najlepszych chęci, sposób myślenia został często zdominowany przez skłonność do „zachowania status quo”, przez brak wiary w możliwości instytutu i jego konkretnych członków, przez myślenie kategoriami potrzeb widzianych jedynie w najbliższym otoczeniu i – przyznajmy – własnych przyzwyczajeń. Przyczyn różnego rodzaju napięć trzeba zatem upatrywać zarówno na zewnątrz jak i wewnątrz naszych instytutów. Nie jest łatwo dokonać „reorientacji” organizmów tak złożonych jakimi są instytuty życia konsekrowanego z wielością swoich członków i instytucji. Nie jest łatwo podjąć się tego zadania, gdy dokucza nam także brak fundamentów ekonomicznych. Wojna, a potem warunki polityczne totalitarnego ateistycznego państwa, podporządkowanego rygorom „bloku sowieckiego” zrujnowały całe społeczeństwo. Z tego powodu również odbudowa normalnych struktur ekonomicznych w Polsce będzie procesem długotrwałym i trudnym.
Przystępując do formułowania Apostolskiego Planu instytutu sięgajmy do istotnych elementów własnej tożsamości charyzmatycznej, które zawsze trzeba widzieć w ich wzajemnym połączeniu. Najpierw kierujmy swoje spojrzenie na wydarzenie życia, krzyża, śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa; wydarzenie paschalne, które niesie zbawienie człowieka i ludzkości. Jest ono fundamentem naszej wiary i nadaje sens naszemu życiu jako osób konsekrowanych. Następnym krokiem jest zauważenie wspólnotowego i wspólnoto-twórczego charakteru chrześcijaństwa. Chrześcijaństwo nie jest ideologią choć tworzy systemy myślowe i stara się oddziaływać na ideologie. Jest ono religią Przymierza i przekazem Objawienia Bożego. Przekazem nie tylko samej „treści”, ale i doświadczenia działania Boga w historii i powikłanych odpowiedzi ludzkich na to Boże Objawienie i działanie.
W przypadku instytutów międzynarodowych Apostolski Plan winien również uwzględniać włączenie się naszych instytutów w rytm normalnej współpracy wewnątrz instytutowej w Europie i świecie. Chodzi przede wszystkim o te wymiary apostolatu, które wynikają z oryginalności własnego charyzmatu.
ELEMENTY PLANU APOSTOLSKIEGO
Istotnym elementem składowym Apostolskiego Planu każdego instytutu jest jego główna część mówiąca o wspólnocie obdarzonej specyficzną misją. Stopień realizacji Apostolskiego Planu instytutu warunkują czynniki takie jak: dynamika życia duchowego i tego, co składa się na głębię osobistej więzi każdej osoby konsekrowanej z Jezusem Chrystusem i Jego Kościołem; ustawiczna formacja we wszystkich jej aspektach: duchowym, intelektualnym, duszpasterskim, eklezjalnym; klimat życzliwej, braterskiej współpracy osób konsekrowanych, świadomych, że współtworzą wspólnotę „do posłania” – Organizm Apostolski swojego instytutu.
Apostolski Plan każdego instytutu winien być oparty o „analizę potrzeb” społecznych, wobec których stoi Kościół i wobec których instytut ma odpowiedzieć w duchu swojego charyzmatu. Apostolskie Plany winny być zatem oparte o konkretne analizy istniejących już etapów rozwoju poszczególnych dzieł, zainicjowanych i skutecznie rozwijających się w zależności od form działalności instytutu. Obecnie, Apostolskie Plany winny być także oparte o doświadczenia realnej współpracy z osobami świeckimi i o rysujące się możliwości ich większego włączenia w apostolskie dzieła instytutów.
Jeśli Apostolski Plan instytutu nakreśla zadania, przed którymi stoi konkretny instytut, znaczy to, że jednocześnie będąc zakorzeniony w istniejących realiach, zarazem wytycza linie jego rozwoju. W rezultacie instytut może stanąć wobec konieczności reorientacji swoich placówek i ich zaangażowań. Sprostanie oczekiwaniom czasów tak, by misja, jaką ich instytuty mają do wypełnienia w naszej części Europy była podjęta w sposób dojrzały oraz skuteczny domaga się wysiłku od wszystkich osób konsekrowanych. Co więcej, trzeba, by instytuty pomagały tym, którzy przez system totalitarnego ateizmu zostali bardziej niż my rozbici i zdeformowani. Spośród krajów Europy Środkowo-Wschodniej tylko w Polsce instytuty życia konsekrowanego nie zostały rozproszone. W niektórych krajach „bloku sowieckiego” likwidacja ich działalności trwała przez wiele dziesięcioleci. W tej sytuacji instytuty muszą zaczynać odbudowywanie struktur swoich wspólnot i dzieł apostolskich prawie „od zera”.
Apostolski Plan instytutu winien mówić o współpracy między dziełami, wspólnotami a także prowincjami swojego instytutu. Nie powinien także pomijać współpracy z innymi instytutami życia konsekrowanego. Coraz bardziej musimy dostrzegać, że instytuty życia konsekrowanego w Polsce stoją wspólnie wobec pilnych problemów, które winny podjąć, skutecznie wspomagając Kościół w Polsce. Wspólne myślenie, i wspólnie dokonywane analizy, a wreszcie współpraca, są warunkiem skutecznej realizacji naszej własnej misji.
To „wspólne myślenie” istnieje na poziomie Konferencji Instytutów Życia Konsekrowanego w Polsce (Konferencje, Konsulty Wyższych Przełożonych). Nie ingerując w życie poszczególnych instytutów, Konferencje – każda we własnym zakresie i wszystkie razem – zajmują się ważniejszymi kwestiami społeczeństwa, wobec których instytuty stoją jako wobec swojej cząstki odpowiedzialności eklezjalnej.
Istnieje jeszcze inne ważne zadanie Planu Apostolskiego instytutu jak i całego stylu naszego życia i klimatu, jaki chcemy tworzyć. Chodzi o zaangażowanie się w prace na rzecz umacniania jedności w Kościele i w Polsce. Ten kontekst tworzą: troska o zrozumienie i więź między ludźmi świeckimi i duchowieństwem, troska o zrozumienie, szacunek i więź wewnątrz środowiska określanego mianem „duchowieństwa”, biskupami, księżmi, osobami konsekrowanymi. «Ogromnym dobrem jest ten kredyt zaufania, którym cieszy się polski kapłan wśród społeczeństwa, jeśli tylko jest wiemy swojej misji, jeśli jego postępowanie jest przejrzyste. Jeśli jest zgodne z tym stylem, jaki Kościół w Polsce wypracował w ciągu ostatnich dziesięcioleci, stylem ewangelicznego świadectwa i społecznej służby. … Jeżeli zabraknie tego stylu, tej służby, tego świadectwa – Kościół najłatwiej jest pokonać przez kapłanów. W Polsce to nie zachodzi. Ale też trzeba stale czuwać, żeby to przypadkowo w jakiejś mierze, na jakiejś drodze nie nastąpiło, nie rozwinęło się coś w niewłaściwym kierunku. Musicie bardzo czuwać, musicie wszyscy mieć tego ducha rozeznania. Kościół w Polsce dzięki kapłanom jest niepokonany. Jest niepokonany dzięki tej jedności kapłanów z Episkopatem. I z kolei jedności całego społeczeństwa z kapłanami i Episkopatem. Ale Kościół przez kapłanów można także pokonywać. Przed tym trzeba bardzo się strzec» (Jan Paweł II, Do Kapłanów, Częstochowa, 6.VI.1979). Zdajemy sobie sprawę, że zagrożenie Kościoła wynikające z braku jedności jest zawsze realne. Dlatego budowanie jedności społeczeństwa, osób świeckich i konsekrowanych, kapłanów i Episkopatu, jest zadaniem zawsze aktualnym. Staramy się na to patrzeć jako członkowie instytutów życia konsekrowanego, szczególnie związanego z Biskupem Rzymu i Jego misją „umacniania braci w wierze” i jedności Kościoła.
Archiwum KWPZM