KOMUNIKAT KOŚCIELNEJ KOMISJI HISTORYCZNEJ
Warszawa,11.10.2007 r.
Kościelna Komisja Historyczna, powołana przez Konferencję Episkopatu Polski, zakończyła prace 10 października 2007 r., i za pośrednictwem abp. Sławoja Leszka Głódzia, przedłożyła Prezydium KEP sprawozdanie końcowe.
Komisja została powołana 19 października 2006 r. przez 337. Zebranie Plenarne KEP w celu naukowego zbadania – na użytek wewnętrzny Kościoła katolickiego w Polsce – dokumentów zawartych w zasobach archiwalnych Instytutu Pamięci Narodowej, dotyczących inwigilacji i represjonowania duchowieństwa katolickiego przez organa bezpieczeństwa Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej.
W jej skład weszli: prof. dr hab. Wojciech Łączkowski (przewodniczący), ks. prof. dr hab. Jerzy Myszor (wiceprzewodniczący), prof. dr hab. Zbigniew Cieślak, ks. prof. dr hab. Jacek Urban oraz ks. dr hab. Bogdan Stanaszek.
W związku z powołaniem diecezjalnych komisji historycznych badania indywidualnych przypadków ograniczono do członków Konferencji Episkopatu Polski. Kościelna Komisja Historyczna posługiwała się głównie metodami badawczymi właściwymi dla nauk historycznych. W swojej działalności uwzględniała także treść „Memoriału Episkopatu Polski w sprawie współpracy niektórych duchownych z organami bezpieczeństwa w Polsce w latach 1944-1989” z 25 sierpnia 2006 r.
Komisja nie pełniła funkcji sądu i nie wydawała orzeczeń stwierdzających rzeczywistą świadomą i tajną współpracę z organami bezpieczeństwa PRL. Nie mogła stosować procedur sądowych odnoszących się na przykład do postępowania dowodowego (wzywanie świadków, ekspertyzy grafologiczne itp.).
Badanie materiałów archiwalnych udostępnionych przez IPN natrafiało na duże trudności spowodowane ich chaotycznością i niekompletnością będącą przede wszystkim wynikiem masowego niszczenia dokumentów głównie w latach 1989-1990. Nie pozwala to rzetelnie określić zakresu, intensywności i szkodliwości ewentualnej rzeczywistej i świadomej współpracy z organami bezpieczeństwa PRL.
Dodatkowa trudność przy ocenie wiarygodności badanych materiałów archiwalnych wynikała z tego, że od duchownych w zasadzie nie wymagano pisemnej zgody na współpracę oraz nie żądano od nich podpisów na innych dokumentach. W tej sytuacji wymogi dowodowe wynikające z procedur sądowych mogłyby okazać się niewystarczające przy próbach dochodzenia do prawdy. W związku z powyższym Kościelna Komisja Historyczna w swoich sprawozdaniach cząstkowych odnoszących się do poszczególnych osób, starała się jedynie rzetelnie przedstawić aktualny stan zasobów archiwalnych z uwzględnieniem czasu, w którym zostały one udostępnione przez IPN. Szczegółowe sprawozdania – dotyczące indywidualnych, bardzo zróżnicowanych spraw – wraz z kserokopiami materiałów archiwalnych Komisja przekazywała Prezydium Konferencji Episkopatu Polski oraz osobom, których sprawozdania dotyczą, za pośrednictwem abp. Sławoja Leszka Głódzia (po ustanowieniu go łącznikiem pomiędzy Komisją a Episkopatem).
Rzecznikiem Kościelnej Komisji Historycznej jest ks. Józef Kloch; dotąd wydano – łącznie z niniejszym – 11 komunikatów i odbyło się 10 spotkań z mediami, w których części uczestniczył abp Sławoj Leszek Głódź.
Sprawozdanie końcowe, poza wstępem, obejmuje syntetyczne przedstawienie założeń ideologii marksistowskiej wobec religii, co w warunkach Polski odnosi się przede wszystkim do Kościoła katolickiego, ogólny zarys stosunków państwo – Kościół w Polsce Ludowej, opis represji organów bezpieczeństwa PRL wobec duchownych, próby dezintegracji Kościoła katolickiego podejmowane przez władze komunistyczne w Polsce a także podsumowanie wyników badań materiałów archiwalnych IPN na temat żyjących biskupów Polski.
Sprawozdanie obejmuje także bibliograficzne zestawienie najważniejszych pozycji dotyczących relacji państwo – Kościół w Polsce w latach 1945-1989. Sprawozdanie pozwala formułować wnioski o roli Kościoła katolickiego w przeciwstawianiu się ateizacji Polaków oraz umacnianiu wartości religijnych i narodowych, a także o marginalnym znaczeniu stosunkowo nielicznych przypadków rejestrowanej współpracy osób duchownych z organami bezpieczeństwa PRL.
W materiałach przekazanych przez IPN nie ma dokumentów wskazujących na rejestrację przez organa bezpieczeństwa PRL innych osób będących obecnie członkami Konferencji Episkopatu Polski, nie wymienionych w sprawozdaniach cząstkowych.
Ks. dr Józef Kloch, rzecznik Kościelnej Komisji Historycznej
Warszawa, 11.10.2007 r.