II Polski Synod Plenarny – Komisja VI
ŻYCIE KONSEKROWANE W KOŚCIELE W POLSCE
Warszawa, 4 czerwca 1991 r.
Wstęp
Zakony powstały w Kościele jako ośrodki doskonałego życia ewangelicznego. Są więc uprzywilejowaną cząstką Kościoła, żyją i działają w Kościele i dla Kościoła. Kościół ze swej strony je powołuje przez uznanie charyzmatu założyciela, zatwierdza i otacza pasterską opieką. Chociaż powstaje w konkretnej diecezji i kraju, to jednak wychodzą poza ich granice, będąc z założenia w służbie Kościoła Powszechnego.
Do Polski życie zakonne zostało przeszczepione wraz z chrześcijaństwem w formie wypracowanej już wcześniej na Zachodzie.
Pierwszą wiadomość o klasztorach na naszych ziemiach łączymy z osobą św. Wojciecha, a następnie ze wspólnotą 5-ciu Braci Męczenników w Międzyrzeczu.
W ciągu wieków przybywały do Polski różne rodziny zakonne i tworzyły tu nowe fundacje klasztorne. Zakony miały i mają ogromne znaczenie w całokształcie przemian religijno-społecznych w naszym kraju.
Ideały życia ewangelicznego reprezentowane przez ośrodki klasztorne przenikały ich najbliższe otoczenie, zmieniając go jakościowo.
Wiek XIX przyniósł żywiołowy wręcz ruch tworzenia rodzimych inicjatyw zakonotwórczych. Są to nowe zgromadzenia podejmujące różnorodne zadania społeczne w duchu apostolskim.
Nasze duchowe, polskie dziedzictwo dzisiaj zawiera także cząstkę tego, co w ciągu tysiącletniej historii Polski promieniowało z życia i doświadczeń ośrodków życia zakonnego.
Refleksje teologiczne nad życiem konsekrowanym
Instytuty życia konsekrowanego w Kościele
Instytuty życia konsekrowanego i zbliżone do nich stowarzyszenia życia apostolskiego w specjalny sposób związane są z tajemnicą Kościoła. „Rady ewangeliczne przez miłość, do której prowadzą, w szczególny sposób zespalają z Kościołem i jego tajemnicą tych, którzy za nimi idą /KK n. 44/. „Opuszczając wszystko dla Chrystusa, niech idą za Nim jako za Tym, który jest jedynie konieczny” /Dz n. 5/. „Stan zakonny należy nienaruszalnie do życia i świętości Kościoła” /KK n. 44/. Świętość Kościoła jest z jednej strony darem Chrystusa dla swego Kościoła, a z drugiej jest odpowiedzią Kościoła dawaną Chrystusowi poprzez owoce świętości. „Zakonnik bowiem oddaje się całkowicie na własność umiłowanemu ponad wszystko Bogu, tak że z nowego i osobnego tytułu poświęca się służbie Bożej i Jego czci”, a to „łączy go w szczególny sposób z Kościołem i jego misterium”, pobudzając go też do niepodzielnego poświęcenia swej działalności na rzecz całego Ciała, por. KK n. 44 /MR n. 10/.
Kościół poprzez posługę Pasterzy „nie tylko swym zatwierdzeniem podnosi profesję zakonną do godności stanu kanonicznego, ale także przez swoją działalność liturgiczną ukazując ją jako stan poświęcony Bogu” /MR n. 8/.
Powołanie do życia konsekrowanego
„U początków konsekracji zakonnej stoi wezwanie Boże, które wytłumaczyć można jedynie miłością, jaką darzy On osobę wezwaną. Miłość ta jest absolutnie bezinteresowna, skierowana do określonej osoby i jedyna. Ogarnia osobę ludzką w taki sposób, że przestaje ona należeć do siebie, lecz staje się własnością Chrystusa. Ma więc charakter przymierza /Kong. Inst. Życia Konsekrowanego i Stow. Życia Apostolskiego, Wskazania dotyczące formacji w instytutach zakonnych, n. 8/.
To miłosne wezwanie Chrystusa „ogarnia całą osobę z duszą i ciałem, mężczyznę czy kobietę w jego lub jej jedynym i niepowtarzalnym „ja” osobowym” /RD n. 3/.
Powołanie do życia konsekrowanego jest szczególnym wezwaniem do ukazywania świętości Kościoła. Wyrasta ono na powszechnym powołaniu do świętości. Powołani do życia konsekrowanego dążą do doskonałości własną drogą, bardziej radykalną niż inne stany. Jest to sposób życia Ewangelią przez bardziej doskonałe naśladowanie Chrystusa, przez praktykę ślubowanych rad ewangelicznych podporządkowane doskonałej miłości. Prawdę tę głęboko wyraził Bł. Honorat Koźmiński, gdy pouczał: „Życie zakonne jest instytucją boską i ustać nie może, bo bez niego Ewangelia nie byłaby wypełnianą” /O. Honorat Koźmiński, Wiadomość o nowych zgromadzeniach zakonnych, Kraków 1890, s. 45/.
Różne formy życia konsekrowanego
W jednym Kościele Chrystusowym istnieją różne formy życia konsekrowanego. Wyróżniamy życie konsekrowane w instytutach zakonnych, instytutach świeckich, w życiu pustelniczym i stanie dziewic konsekrowanych. Wspólne dla wymienionych form jest wybranie niektórych z Ludu Bożego i przeznaczenie do zbawczych planów Chrystusa.
Instytuty zakonne
Wezwani do życia zakonnego z Chrystusem więżą się miłością oblubieńczą, którą potwierdzają ślubami: czystości, ubóstwa i posłuszeństwa i podejmują zobowiązania życia we wspólnocie. Przez ten akt miłości, który jest odpowiedzią na Boże wezwanie, dokonuje się konsekracja zakonna. Jakkolwiek u podstaw powołania zakonnego jest osobiste związanie z Chrystusem miłością wyłączną, to jednak dar życia zakonnego udzielany jest przez Boga dla całego Kościoła. Jego zaś najgłębszą istotę stanowi dawanie świadectwa o Bogu żywym i nade wszystko umiłowanym, o życiu nadprzyrodzonym oraz możliwości życia według Ewangelii. Niektórych Pan powołuje do kapłaństwa w życiu zakonnym. Dzięki powiązaniu tych darów posługa kapłańska może stać się bardziej żywotną, a świadectwo życia zakonnego bardziej wyraziste.
Wśród różnych form życia zakonnego „Instytuty poświęcone całkowicie kontemplacji, także ich członkowie w odosobnieniu i milczeniu, w ustawicznej modlitwie i gorliwej pokucie zajmują się jedynie Bogiem, zachowują zawsze, choćby nagliła konieczność czynnego apostolstwa, wyborną cząstkę w Mistycznym Ciele Chrystusa, „w którym wszystkie członki nie spełniają tej samej czynności” /Rz 12,4/. „Bogu bowiem składają doskonałą ofiarę chwały, a ludowi Bożemu dodają blasku przez obfite owoce świętości, zagrzewają go przykładem i przyczyniają się do jego wzrostu dzięki tajemniczej płodności apostolskiej” /DZ n. 7/.
Instytuty świeckie
Instytuty świeckie kanonicznie uznane przez papieża Piusa XII Konstytucją „Provida Mater Ecclesia” pojawiły się w Kościele w pierwszej połowie XIX wieku, nie bez specjalnego natchnienia Bożej Opatrzności /Pap. Pius XII, Konst. Provida Mater Ecclesia, n. 9/.
Chociaż nie są one instytutami zakonnymi, podejmują jednak prawdziwą i pełną profesję rad ewangelicznych w świecie, uznaną przez Kościół. Profesja ta konsekruje mężczyzn i niewiasty, świeckich i duchownych przebywających w świecie. Dlatego to powinni szczególnie starać się o całkowite oddanie się Bogu w miłości doskonałej /por. DZ n. 11/. „Cześć i chwała Bogu w Trójcy Przenajświętszej – mówi Ojciec Święty Jan Paweł II – za ten wylew łaski, którym są instytuty świeckie; przez nie ukazuje On niewyczerpaną dobroć, z jaką sam Kościół w imię naszego Boga i Pana kocha świat” /Pap. Jan Paweł II, 06.05.1983/.
Życie pustelnicze i stan dziewic konsekrowanych
Kodeks Jana Pawła II w kan. 603 mówi, że „Oprócz instytutów życia konsekrowanego, uznaje Kościół życie pustelnicze, czyi i anachoretyczne, w którym wierni przez surowsze odsunięcie się od świata, milczenie odosobnienia, gorliwą modlitwę i pokutę poświęcają swoje życie na chwałę Boga i zbawienie świata”.
„Do wspomnianych form życia konsekrowanego dochodzi stan dziewie, które – wyrażając święty zamiar gruntowniejszego naśladowania Chrystusa – są Bogu poświęcone przez biskupa diecezjalnego” /kan. 604 KPK/. Ślubują one czystość, aby jeszcze ściślej zjednoczyć się z Chrystusem i gorliwiej służyć ludziom.
Stowarzyszenia życia apostolskiego
„Do instytutów życia konsekrowanego dochodzą stowarzyszenia życia apostolskiego, których członkowie nie składają ślubów zakonnych, ale realizują własny cel apostolski stowarzyszenia i prowadzą życie braterskie we wspólnocie, zgodnie z własnym sposobem życia dążą do doskonałej miłości przez zachowywanie konstytucji. Wśród nich są stowarzyszenia, których członkowie podejmują rady ewangeliczne przez jakieś więzy określone w konstytucjach” /kan. 731 § 1 i 2/. Zachowują one swoją odrębność w Kościele.
Istotne elementy instytutów życia konsekrowanego
Instytuty zakonne
Konsekracja
Konsekracja jest jednym z istotnych elementów życia zakonnego. Dokonuje się przez ślubowanie rad ewangelicznych: czystości, ubóstwa i posłuszeństwa. „Kierowani wiarą, nadzieją i miłością, zakonnicy i zakonnice zobowiązują się ślubami do praktykowania i głoszenia rad ewangelicznych, a w ten sposób do dania świadectwa światu, że Błogosławieństwa wciąż zachowują aktualność i sens /KK n. 31/. Rady stanowią jakby główną oś życia zakonnego, są pełnym i znamiennym wyrazem ewangelicznego radykalizmu, który to życia charakteryzuje. W istocie bowiem zakonnik „postanawia przez ślubowanie rad ewangelicznych w Kościele uwolnić się od przeszkód, które mogłyby go odwieść od żarliwej miłości i od doskonałości kultu Bożego, i jeszcze ściślej poświęca się służbie Bożej” /KK n. 44/. Rady dotykają trzech istotnych dziedzin egzystencji i życiowych odniesień osoby ludzkiej: uczciwości, posiadania i władzy, co tradycja duchowa Kościoła łączy rady ewangeliczne z trzema pożądliwościami wymienionymi przez św. Jana /por. 1 J 2,15-17/. Praktyka rad sprzyja dojrzewaniu osobowości, wolności ducha i oczyszczaniu serca, rozpala miłość i pomaga zakonnikowi współpracować w budowaniu ziemskiej społeczności /por. KK nn. 39, 42, 43/. Przez nie Kościół nieustannie wskazuje światu drogi jego przemiany w Królestwo Boże.
Pielęgnowanie charyzmatu założyciela
Powołanie w konkretnym instytucie zakonnym najbardziej wyraża się w pielęgnowaniu charyzmatu założyciela. „Charyzmat bowiem życia zakonnego /…/ jest owocem Ducha Świętego, działającego zawsze w Kościele” /ET n. 11/. „Który to dar, otrzymany od Boga i jako taki zatwierdzony przez Kościół, staje się charyzmatem całej Wspólnoty” /RD n. 15/. Jest to sposób realizowania Ewangelii w konkretnej rzeczywistości według ducha, którym Bóg natchnął założyciela, poprzez znaki i blask życia całkowicie oddanego Bogu. Pociągało ono naśladowców i tworzyło nowy ruch w Kościele, który zachowuje żywotność w formie określonego instytutu zakonnego /por MR n. 11/. Wierność charyzmatowi i jego realizacje w czasie można określić jako większy znak miłości Boga i bliźniego na tle czasów. „Dlatego Sobór przypomina usilnie zakonnikom i zakonnicom obowiązek wierności wobec ducha Założycieli, wobec ich wskazań ewangelicznych i przykładu świętości …” /ET n. 11/. Charyzmat zakonny, który podlega zatwierdzeniu przez władzę kościelną /KK n. 44, kan. 576/ „… pociąga za sobą również szczególny styl uświęcania i apostołowania” /MR n. 11/.
Życie we wspólnocie
W łonie Kościoła wspólnota życia zakonnego obok praktyki rad ewangelicznych odgrywa podstawową rolę. Wspólnota zakonna to grupa osób, które uczestniczą w tym samym charyzmacie.
Jest ona wspólnotą ewangeliczną, wspólnotą osób zgromadzonych wokół Chrystusa i w wyjątkowy sposób związanych z Jego Osobą. Jej charakterystyczna cechą jest duchowość eucharystyczna. Eucharystia przechowywana w domu zakonnym stwarza jedność życia, dokonuje spotkania trwałego, wprawdzie tajemniczego, ale realnego z Chrystusem. Ma ona charakter eklezjalny i jest doskonałą realizacją wspólnoty kościelnej, komunią miłości. Wspólnota zakonna jest wspólnotą modlitewną na wzór pierwszych chrześcijan; wspólnotą tego samego ducha czerpiącego siłę z Ewangelii i ducha założyciela. Istnieje ona nie dlatego, że jej członkowie czują się szczęśliwi razem dzięki poglądom, charakterom i dążeniom, ale dlatego, że Chrystus zgromadził ich i utrzymuje w jedności dzięki wspólnej konsekracji i dla wspólnej misji w Kościele /por. Wskazania dotyczące formacji, n. 26-28/.
Wspólnota celów i zadań, jakie łączą członków każdego instytutu tworzy wspólnotę apostolską zgodnie z jej misją w Kościele. „Jedność braterska jest źródłem wielkiej siły apostolskiej” /DZ n. 15/.
Modlitwa jest zagłębieniem się w życie Boże i adoracją Stwórcy / por. ET n. 43/.
W życiu osób konsekrowanych odgrywa ona szczególną rolę. Pomiędzy Objawieniem i modlitwą istnieje ścisły związek. Przez Objawienie niewidzialny Bóg „w nadmiarze swej miłości zwraca się do ludzi jak do przyjaciół i obcuje z nimi, aby ich zaprosić do wspólnoty z Sobą i przyjąć do niej” /KO n. 2/. Dlatego „pierwszym i podstawowym obowiązkiem zakonników powinna być kontemplacja rzeczy Bożych oraz ustawiczne zjednoczenie z Bogiem w modlitwie” /kan. 663 KPK/. „Wasze domy powinny być przede wszystkim ośrodkami modlitwy, skupienia, dialogu – osobistego i wspólnotowego – z Tym, który jest i ma pozostać pierwszym i naczelnym Rozmówcą w każdym Waszym pracowitym dniu” /Jan Paweł II do Sióstr zakonnych w Częstochowie 5 VI 1979/. „Zgodnie z nauką Soboru, konieczne jest podkreślanie znaczenia i roli modlitwy wspólnej. Obok niej należy też pielęgnować modlitwę prywatną, która jest każdemu potrzebna dla zachowania i wzrostu wewnętrznej siły i która odpowiednio przygotowuje dusze do modlitwy wspólnej, zwłaszcza modlitwy liturgicznej, a zarazem może z niej sama czerpać pokarm i wzrost” /Paweł VI, Przem. do Przełożonych Generalnych, Rzym 25 V 1973/.
Apostolstwo instytutów zakonnych
Wypływa z misji zbawczej Chrystusa i szczególnej więzi z Kościołem /por. DZ n. 5/. „Ze świadectwa owej miłości oblubieńczej ku Chrystusowi, poprzez które szczególnie widoczne staje się wśród ludzi cała zbawcza prawda Ewangelii, rodzi się /…/ udział w apostolstwie Kościoła” /RD n. 15/. „Wynika stąd obowiązek pracy, w miarę sił i stosownie do formy osobistego powołania, bądź modlitwą, bądź gorliwym działaniem, celem zakorzenienie i umocnienia w duszach Królestwa Bożego i rozszerzania go na wszystkie kraje” /KK n. 44/. „Apostolstwo wszystkich zakonników polega na świadectwie ich życia konsekrowanego, które winni ożywiać modlitwą i pokutą” /kan. 673 KPK/. W dziele tym szczególną cząstkę maja instytuty kontemplacyjne, które ubogacają Lud Boży „tajemniczą płodnością apostolską” /por. kan. 674 KPK/. „W instytutach oddanym dziełom apostolskim, działalność apostolska należy do samej ich natury. Dlatego całe życie członków powinno być przepojone duchem apostolskim, a cała działalność apostolska ma być nacechowana duchem zakonnym” /kan. 675 § 1 KPK/.
Formy instytucjonalne w życiu instytutów zakonnych
Są konieczne, aby mogło ono należycie funkcjonować w Kościele. „Sama istota życia zakonnego podobnie jak istota Kościoła wymaga zachowania przynajmniej takiej struktury, bez której żadna społeczność nawet nadprzyrodzona nie może osiągnąć celu ani znaleźć odpowiednich po temu środków” /Instr. Renovationis causam, Wstęp/.
„Do kompetentnej wiedzy kościelnej należy interpretowanie rad ewangelicznych, prawne regulowanie ich praktyki, ustanawianie stałych form takiego życia przez kanoniczna aprobatę, jak również odpowiednia troska, aby instytuty wzrastały i rozwijały się zgodnie z duchem ich założycieli i zdrowych tradycji” /kan. 576/.
Jedne instytuty mają charakter monastyczny, których klasztory są autonomiczne. Inne zaś instytuty są scentralizowane i dzielą się na prowincje lub inne pośrednie jednostki i domy zakonne. Na czele każdego instytutu i jego części stoją przełożeni, którzy „otrzymana od Boga przez posługę Kościoła władze powinni wykonywać w duchu służby” /kan. 618 KPK/. „Dla lepszej ochrony własnego powołania oraz identyczności poszczególnych instytutów”, każdy z nich winien mieć własne ustawodawstwo zatwierdzone przez kompetentna władzę /kan. 586 § 1 KPK/.
Instytuty świeckie
Do istotnych elementów życia konsekrowanego w instytutach świeckich należą:
– Konsekracja wynikająca ze ślubowania rad ewangelicznych, na mocy której oddają się Bogu w doskonałej miłości, zachowując przy tym właściwy im charakter świecki /Paweł VI, Przemówienie, Rzym 2 II 1972/.
– Świeckość, która oznacza pozostanie członków instytutów w świecie tak, aby świadectwem życia nadprzyrodzonego ukazywać praktyczne zastosowanie Ewangelii i w codziennym życiu stanowić ferment duchowy we własnym środowisku.
– Apostolat, który jest konsekwencją konsekracji i świeckości. Winien on Ewangelią inspirować wszystkie ludzkie sytuacje jak środowisko pracy, życie rodzinne, zawodowe, solidarność z ubogimi i skrzywdzonymi.
– Życie braterskie albo wspólnotowe nie tyle w sensie materialnym, ile dla realizacji jedności ducha i uczestnictwo w tym samym charyzmacie i tożsamości apostolskiej /kan. 714 i 416 KPK/.
Życie pustelnicze i stan dziewic konsekrowanych
Pustelnik to mężczyzna lub niewiasta prowadzący na osobności pokutny tryb życia, oddany modlitwie i pracy fizycznej i realizujący ewangeliczne ideały. Instytucja pustelników – znana w pierwszych wiekach Kościoła – z czasem przynajmniej w prawodawstwie kościelnym zanikła. Obecne prawo kanoniczne stwarza możliwość rozwinięcia życia pustelniczego. „Prawnie uznaje się za pustelnika osobę oddaną Bogu przez konsekrację, jeżeli przez ślub albo inne święte więzy zobowiązuje się publicznie wobec biskupa diecezjalnego do praktykowania trzech rad ewangelicznych i pod jego kierownictwem zachowuje właściwy tryb życia” /kan. 603 § 2 KPK/.
Do istotnych elementów w stanie dziewic konsekrowanych należy konsekracja udzielona przez biskupa diecezjalnego według zatwierdzonego obrzędu liturgicznego. Akt ten pociąga za sobą mistyczne zaślubiny z Chrystusem i przeznaczenie na służbę Kościołowi /por. kan. 604 § 1 KPK/. Dziewice konsekrowane mogą żyć pojedynczo lub łączyć się w rodzaj stowarzyszenia z własnymi statutami /kan. 604 § 2 KPK/.
Charakterystyczne cechy Stowarzyszeń życia apostolskiego
Stowarzyszenia życia apostolskiego wyróżniają się następującymi głównymi cechami:
– Apostolstwo – jak wskazuje sama nazwa – jest głównym motywem założenia i egzystencji tych instytutów. Zgodnie z własnym prawem wewnętrznym wszyscy członkowie angażowani są do działalności apostolskiej. Realizowanie własnego celu apostolskiego jest moralnym obowiązkiem każdego, kto decyduje się włączyć do konkretnego stowarzyszenia.
– Wspólnotowość życia w działaniu należy również do istotnych cech stowarzyszeń. Zasady tego życia określają konstytucje poszczególnych stowarzyszeń. A więc realizacja celów apostolskich ma się dokonywać w braterskiej wspólnocie.
– Dążenie do doskonałej miłości realizuje się według własnej formy życia zatwierdzonej przez Kościół i uregulowanej własnym prawem. Osiąganie doskonałości jest warunkiem dobrze pojętego i realizowanego apostolatu chrześcijańskiego oraz jego skuteczności.
– Brak ślubów publicznych – zgodnie z przepisami kan. 731 § 1 KPK. Jedynie niektóre stowarzyszenia mogą podejmować praktykę rad ewangelicznych w oparciu o święte więzy przewidziane we własnych konstytucjach / kan. 731 § 2 KPK/.
Życie konsekrowane w Polsce dzisiaj
Instytuty życia konsekrowanego
Kościół cieszy się bogactwem form życia konsekrowanego, na które składają się: zgromadzenia zakonne męskie i żeńskie, instytuty świeckie, pustelnicy i stan dziewic konsekrowanych oraz zbliżone do nich stowarzyszenia życia apostolskiego.
Instytuty zakonne męskie i żeńskie
Na terenie Polski są zakony przybyłe z innych krajów i zgromadzenia powstałe w Polsce, a zarazem polskie zgromadzenia zakonne istnieją i działają w wielu krajach, także na misjach.
Zakonnicy stanowią około 30% ogółu kapłanów w Polsce, wśród ich zaangażowani duszpasterskich wymienić należy troskę o apostolstwo pogłębionego życia religijnego, a także praca w parafiach, placówkach pomocniczych i kaplicach, a także w miejscach pielgrzymkowych /por. aneks, p. 1/.
Zakony kleryckie włączają się w pracę duszpasterską poszczególnych diecezji. Kapłani zakonni głoszą rekolekcje i misje parafialne. W Kościołach zakonnych tamtejsi kapłani służą posługą spowiedników – kapłanom, klerykom i świeckim. Bracia nie kapłani współpracują z kapłanami własnego instytutu lub prowadzą inne dzieła apostolskie.
Zakonnicy podejmują także zadania tzw. Duszpasterstwa specjalnego. Doniosłą formą działalności apostolskiej zakonników jest praca wydawnicza /por. aneks, p. 2/.
Poza diecezjami w Drohiczynie i Lubaczowie, gdzie zakonnicy są prawie nieobecni, najmniej jest ich w diecezjach: siedleckiej, płockiej, kieleckiej i sandomiersko-radomskiej, najwięcej zaś: krakowskiej i wrocławskiej.
Spośród istniejących dziś instytutów żeńskich zdecydowana większość ma rodowód dziewiętnastowieczny i należy do rodzimych inicjatyw zakonotwórczych, dotyczy to głównie zgromadzeń czynnych. Duchowość tych zgromadzeń oparta jest na jedne z głównych duchowych tradycji zakonnych, np. augustiańskiej, benedyktyńskiej, franciszkańskiej, dominikańskiej lub karmelitańskiej /por. aneks, p. 3/.
Na skutek uwarunkowań powojennych /eliminacja sióstr z życia społecznego i upaństwowienie prowadzonych przez nich dzieł/ dokonały się przeobrażenia w działalności zgromadzeń żeńskich. Siostry pozostały jedynie w zakładach opieki dla starszych i dzieci specjalnej troski – sporadycznie w szpitalach i zachowanych własnych szkołach.
Siostry odsunięte od pracy wychowawczej i oświatowej podjęły różnorodne prace w parafiach i instytucjach kościelnych, pielęgnując swą duchową specyfikę wewnątrz wspólnot i odnajdując nowe formy działalności.
Obecnie otwierają się przed nimi możliwości powrotu do pierwotnej działalności zgodnej z własnym charyzmatem, jednak jest to proces powolny, stan personalny zgromadzeń nie pozwala na otwieranie nowych placówek bez pozostawienia dotychczasowych.
Najwięcej sióstr i domów zakonnych znajduje się w diecezjach: warszawskiej, krakowskiej i wrocławskiej. Najmniej zaś w diecezjach północnych i wschodnich.
Siostry zakonne służą pomocą w duszpasterstwie i są świadkami nadprzyrodzoności ze względu na ich specyficzne oddanie się Bogu.
Zakony kontemplacyjne wspomagają prace duszpasterskie swoja modlitwą.
Podkreślić wypada w życiu zakonnym pobożność maryjną, pracowitość, ofiarność, nastawienie misyjne, miłość do Ojca Świętego i Kościoła.
Instytuty świeckie
W Polsce jest około 20 różnych instytutów świeckich życia konsekrowanego, wśród nich instytuty świeckie kapłańskie. Większość instytutów świeckich jest rodzimych, niektóre przeniesione na grunt polski z innych krajów.
Instytuty świeckie – zgodnie z ich charyzmatem – prowadzą pracę apostolska pojedynczo. Jedynie Instytut Maryi Jasnogórskiej Matki Kościoła z woli Prymasa Tysiąclecia prowadzi dzieło zewnętrzne, jakim jest Instytut Ślubów Narodu.
Pustelnicy i stan dziewic konsekrowanych
Forma życia pustelniczego w Kościele była praktykowana w ciągu wieków wyłącznie w zakresie prywatnym i bardzo wąskim. Podobnie i dziś w naszym kraju są jednostki podejmujące życie pustelnicze.
Dziewictwo konsekrowane znane było dotąd tylko w niektórych zakonach mniszych. Obecne prawo zezwala na udzielanie konsekracji osobom świeckim. W Polsce w ten sposób życia, za zgoda biskupów diecezjalnych, podjęło kilka kobiet.
Stowarzyszenia życia apostolskiego
Członkowie stowarzyszeń życia apostolskiego nie składają ślubów zakonnych i tym się różnią od instytutów zakonnych, prowadzą jednak życie braterskie we wspólnocie, a część stowarzyszeń życia apostolskiego nie ma świętych więzów i tym się różnią one od instytutów świeckich.
Wolność stowarzyszeń życia apostolskiego od pewnych przepisów wiążących instytuty zakonne umożliwiała zawsze tym stowarzyszeniom łatwiejsze dostosowanie się do zmieniających się wymagań działalności apostolskiej, określonej w konstytucjach /por. aneks, p. 4/.
Profetyczny wymiar życia konsekrowanego
Poza konkretnymi funkcjami, które osoby konsekrowane pełnią w społeczeństwie, ich wkładem w życie Kościoła jest profetyczny charakter ich życia. Zarówno całe wspólnoty, jak i poszczególne osoby świadczą w swym otoczeniu i środowisku o prymacie Boga i wartości duchowych w ich życiu. Osoby konsekrowane są znakiem eschatologicznego wymiaru życia chrześcijańskiego.
Stan powołań
Dane statystyczne dotyczące powołań do zakonów kleryckich wskazywały w ostatnim dwudziestoleciu na ich wzrost. Również w żeńskim ruchu zakonnym dość wyraźnie zaznaczył się wzrost powołań do zakonów klauzurowych, co wypada podkreślić tym bardziej, że w naszej tradycji zakonnej nurt kontemplacyjny nie był nigdy zbyt mocny.
Spora jest również liczba powołań do męskich i żeńskich zgromadzeń misyjnych. Większość jednak instytutów zakonnych, zwłaszcza żeńskich przeżywa dziś swoisty brak wystarczającej liczby powołań, zwłaszcza, że zapotrzebowanie na prace i obecność sióstr w społeczeństwie wciąż rośnie. Niewątpliwie na liczbę powołań ma wpływ obecny kryzys kobiety, religijno-moralny społeczeństwa post-komunistycznego.
Istnieją w Polsce dwa centralne ośrodki duszpasterstwa powołań, jeden w klasztorze OO. Paulinów na Jasnej Górze i drugi w klasztorze OO. Franciszkanów w Niepokalanowie. Ponadto funkcjonują także mniejsze regionalne ośrodki powołaniowe, związane bądź z sanktuarium, bądź z diecezją. Celem ośrodków jest informacja o zgromadzeniach.
Formacja w nowicjatach i junioratach
Do instytutów życia konsekrowanego i do instytutów życia apostolskiego przychodzą ci, których Pan obdarza łaską powołania. Kościół zawsze otwartym sercem przyjmował powołanych i obejmował ich szczególną troską. Dla kształtowania powołanych ustanowił nowicjaty i junioraty. Te instytucje wychowawcze maja na celu przekazanie duchowości danego instytutu zakonnego czy świeckiego oraz przygotowanie do dawania świadectwa według charyzmatu właściwego każdej rodzinie zakonnej.
Nowicjaty
Okres nowicjatu ma na celu: ze strony nowicjuszy – dokładne rozpoznanie Bożego powołania właściwego danemu instytutowi zakonnemu, doświadczenie sposobu życia instytutu, uformowanie umysłu i serca jego duchem.
Przed nowicjatami stają dziś bardzo poważne zadania. Wstępująca młodzież, aczkolwiek dobrej woli, wykazuje dużo braków, tak w zakresie słabych wiadomości religijnych, jak i braków charakterologicznych i moralnych. Dzisiejsi młodzi ludzie są mało odporni na stawiane wymagania, aczkolwiek pragną radykalizmu.
Ze strony instytutu zaś okres ten ma potwierdzić ich zamiar i zdolność do życia wspólnotowego. Przez modlitwę i samozaparcie nowicjusze maja być wyprowadzeni na drogę pełniejszej doskonałości.
Junioraty
Po okresie nowicjatu z woli Kościoła istnieje obowiązek kontynuowania formacji w okresie ślubów czasowych. Zobowiązane są do tego wszystkie instytuty. Zadaniem tej formacji jest pogłębienie życia zakonnego, rozpoczętego w nowicjacie. Przełożeni i wychowawcy winni mieć świadomość, że zarówno zalety, jak i braki ujawnione w okresie nowicjatu istnieją. Jedne trzeba rozwijać, a drugim przeciwdziałać. Wpojenie głębszej wiedzy religijnej i ćwiczenie w pracach obowiązkowych właściwych danemu instytutowi jest bezwzględnie konieczne. Młodzi profesi i profeski musza nabyć przekonanie o bezwzględności objawionej prawdy i jej wyznawania, jak również zasad etycznych, zwłaszcza złożonych zobowiązań w ślubach. Dlatego młodych profesom i profeskom winni towarzyszyć oddani wychowawcy. Przed profesją wieczystą winni przejść intensywny kurs przygotowawczy, odrywając się od normalnych zajęć.
Formacja ciągła osób konsekrowanych
Formacja osób zakonnych nie kończy się na profesji wieczystej. Ona wprowadza w dojrzałe zachowywanie konstytucji i przepisów wykonawczych własnego instytutu. Przepisy te wyznaczają ramy stałej formacji. Ma ona dwa wymiary: samowychowania oraz wychowania ze strony przełożonych.
Wymiar samowychowania
Wszystkie przepisy w życiu zakonnym przypominają, kim osoba konsekrowana jest i czego powinna chcieć. Do tego celu służy nieustannie pogłębiane, wspólnotowo oraz indywidualnie, studium sposobu życia Ewangelia według reguły i konstytucji własnego instytutu. W konkrecie dnia codziennego, to „sequela Christi” /naśladowanie Chrystusa/ realizuje się przez wierność porządkowi dnia, który jest osia życia wspólnotowego. W porządku zaś dnia szczególny nacisk jest położony na: modlitwę wewnętrzną jako obowiązek osobisty, Mszę św. wspólnoty, Liturgię Godzin, codzienne czytanie duchowe. Nadto we wszystkich przepisach zakonnych istnieje rozdział o wyrzeczeniu ewangelicznym, a w nim podane jest ćwiczenie się w cnotach, szczególnie w pokorze, miłości wzajemnej wraz z zachętą do podejmowania umartwień. Do kontrolowania pracy nad sobą przepisy podają: rachunek sumienia ogólny i szczegółowy z pracy nad sobą, miesięczne dni skupienia, roczne rekolekcje oraz kierownictwo duchowe. Do odnowienia zaś siebie i oczyszczenia z win przepisy polecają przystępowanie do sakramentu pokuty dwa razy w miesiącu.
Wychowanie ze strony przełożonych
Przełożony lub przełożona, każdy na swoim szczeblu, ma zlecone kierownictwo duchowe współbraci lub współsióstr, za których są odpowiedzialni. Szczególne posłannictwo w tym względzie mają przełożeni domowi.
Obok zwyczajnych środków przełożeni generalni i prowincjalni mają do dyspozycji wizytacje, a przełożony domowy kapituły, spotkania wspólnoty oraz rozmowy z poszczególnymi osobami. Do nich także należy poddawanie tematów do dni skupienia miesięcznego, a także poddawanie treści na rekolekcje wspólnotowe.
Nadto przełożeni organizują kursy pogłębiające wiedzę oraz znajomość tajemnic życia zakonnego i wewnętrznego. Do nich także należy kierowanie działalnością apostolską tak, by wszyscy mieli czas na życie wspólnotowe, a szczególnie na modlitwę wewnętrzną.
Podobne zasady w formacji ciągłej przyjmuje się w instytutach świeckich.
Organizacja życia międzyzakonnego w Polsce
Przełożeni wyżsi instytutów zakonnych w Polsce tworzą dwie Konferencje:
– Przełożonych Wyższych Zakonów Męskich
– Przełożonych Wyższych Żeńskich Instytutów Zakonnych oraz Stowarzyszeń Życia Apostolskiego.
Konferencje te, każda osobno, mają spotkania dwa razy do roku. Zgodnie z przepisami prawa kanonicznego są one osobami prawnymi kolegialnymi zależnymi bezpośrednio od Kongregacji Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego. Pracą poszczególnych Konferencji kierują Konsulty z ich Przewodniczącymi. W ramach każdej Konferencji działają odpowiednie Komisje. Konferencja Instytutów Żeńskich ma bardzo rozbudowaną strukturę swej działalności i oddziaływania na siostry. Organizuje ona ogólnopolskie zjazdy szkoleniowe dla przełożonych wyższych, dla nowo mianowanych przełożonych domowych, mistrzyń wszystkich stopni formacji, dla katechetek, pielęgniarek, organistek, sióstr zatrudnionych w parafiach, w instytucjach wychowawczych i w domach zakonnych.
Podobna rolę w diecezji, w odniesieniu do przełożonych lokalnych, za wiedzą i aprobatą biskupów diecezjalnych, pełnią referentki diecezjalne. One też pośredniczą między Konsultą a przełożonymi lokalnymi i organizują dla nich miesięczne dni skupienia w każdej diecezji.
Istnieje też w Polsce juniorat międzyzakonny sióstr w Warszawie z programem jednorocznego studium życia zakonnego. W Krakowie od lat funkcjonuje Diecezjalny Instytut Katechetyczny /DIK/ i Wyższy Instytut Katechetyczny /WIK/, umożliwiający siostrom zdobywanie kwalifikacji katechetycznych.
Od wielu lat organizuje się współprace sióstr w ramach rekolekcji oazowych dla młodzieży, rekolekcji dla chorych oraz pomoc sanitarną w ogólnopolskiej pielgrzymce na Jasna Górę.
Konferencja Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich oddziaływuje na zakonników poprzez swoje Komisje. Na szczególną uwagę zasługuje praca Komisji Studiów, organizująca zjazdy formacyjne dla wychowawców i Komisja Karności Zakonnej, która corocznie organizuje na Jasnej Górze zjazdy dla braci nie kapłanów. Ze względu na większą autonomię instytutów męskich i prace we własnym zakresie, działalność Konsulty Męskiej nie wymaga szerokiego zakresu działalności. Poważną niedomogą, która daje się odczuwać, jest brak czasopisma ogólnopolskiego o tematyce życia konsekrowanego.
Zarówno obydwie Konsulty, jak i poszczególni zakonnicy i zakonnice współpracują z Komisją Episkopatu dla Spraw Zakonnych, jak też innymi komisjami.
Świętość kanoniczna
Życie zakonne przeszczepione na ziemie polskie wraz z przyjęciem chrześcijaństwa, stało się nierozłącznym atrybutem naszej Ojczyzny. Zakonnicy i zakonnice podążali w ciągu wieków za Chrystusem i Maryją, aby realizować ślubowane rady ewangeliczne i osiągać doskonałość chrześcijańską. Z nich uświęciły się liczne rzesze ozdabiające Kościół i Ojczyznę nie tylko blaskiem świętości, ale tez wspaniałymi dziełami społecznymi. Wielu pozostało bezimiennych albo tylko wymienionych w hagiografii. Zaledwie niektórzy z nich przez Kościół zostali wyniesieni do chwały ołtarzy jako święci i błogosławieni. Wystarczy wymienić Pawła II: św. Maksymilian Maria Kolbe, zakonnik i męczennik miłości; św. Brat Albert Chmielowski, dla bliźnich „dobry jak chleb”; bł. Rafał Kalinowski, powstaniec i wzór modlitwy; bł. Urszula Ledóchowska, uśmiechnięta do bliźnich; bł. Jerzy Matulewicz, odnowiciel Zakonu Marianów; bł. Honorat Koźmiński, ojciec licznych zgromadzeń zakonnych oraz patron zawierzenia i wytrwania; bł. Franciszka Siedliska, patronka rodzin. Liczni zaś, których procesy kanonizacyjne są w toku, oczekują na wyniesienie do chwały ołtarzy. Zakonnicy święci i świątobliwi dawnych czasów, jak również nam współcześni, których procesy kanonizacyjne zostały rozpoczęte są dowodem, że życie konsekrowane w Polsce zachowuje swój dynamizm i żywotność w Kościele.
Wskazania pastoralne
Powołanie do życia konsekrowanego jest łaską. Trzeba więc pokornie i usilnie prosić Pana żniwa o nowe powołania tak zakonne, jak i kapłańskie. Osoby konsekrowane powinny prowadzić odpowiedzialne duszpasterstwo powołań. Należy wykorzystać wszystkie zwyczajne i nadzwyczajne okazje do modlitwy o powołania oraz do budzenia nowych powołań do życia konsekrowanego.
Nadzwyczajnymi okazjami są: Światowy Dzień Modlitwy o powołania duchowne w Kościele /IV Niedziela Wielkanocy/, profesja zakonna, prymicje zakonnika i jubileusz zakonny. Zwyczajnymi okazjami są modlitwy w pierwsze czwartki lub pierwsze soboty miesiąca oraz codzienne modlitwy wspólnot życia konsekrowanego. Sprawdzonym sposobem budzenia nowych powołań są rekolekcje dla maturzystów i maturzystek, a także dni skupienia dla młodzieży zainteresowanego życiem konsekrowanym / por. DK n. 11/.
Przy tej działalności na rzecz powołań nie można zapomnieć, że podstawowa i najważniejszą rolę w tym dziele odgrywa świadectwo życia osób konsekrowanych wraz z ich radosna służbą Bogu i ludziom.
Każda osoba ma swobodne prawo wybrać sobie Seminarium, instytut zakonny, instytut świecki, stowarzyszenie życia apostolskiego czy inne powołanie w Kościele. Próba ingerowania w powołania przez osoby postronne jest niedopuszczalna. Instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego mają prawo szerzyć znajomość własnego charyzmatu i prowadzić akcję powołań. Biskupi diecezjalni i proboszczowie będą sprzyjać tej akcji. Osoby zaś konsekrowane postarają się działać w harmonii z kompetentną władzą. Prowadzący dzieło powołań powinni uwzględnić w swej działalności powołania do instytutów życia kontemplacyjnego, gdyż one same maja niewielką możliwość apostolatu w tej dziedzinie /por. DZ n. 24/.
Tak instytuty życia konsekrowanego, jak i poszczególne osoby konsekrowane w szczególny sposób winny pielęgnować tożsamość i usilnie troszczyć się o utrzymanie i rozwój swoich dzieł specyficznych. Powinny w tym znaleźć zrozumienie i pomoc ze strony hierarchii, osób duchownych /por. MR n. 11, DZ n. 2/.
Wszystkie osoby konsekrowane i wspólnotowo podejmujące dzieła apostolskie winny pogłębiać swą odpowiedzialność za własne powołanie oraz za swoje włączenie moca konsekracji w zbawcze dzieło Chrystusa /por. MR n. 22, DZ n. 20/.
Instytuty życia konsekrowanego oraz stowarzyszenia życia apostolskiego powinny nieustannie rozwijać ducha jedności i komunii, wynikające z ran ich wspólnotowego własnego instytutu, odzwierciedlając w ten sposób jedność Kościoła. Pustelnicy i dziewice konsekrowane nie mogą zapominać, że żyją w Kościele i dla Kościoła /por. DZ n. 15/.
Szczególnej troski wymaga wierność modlitwie według ram ustanowionych we własnych przepisach. Modlitwą powinno być ożywiane i przepojone całe życie i działanie osób konsekrowanych. Żadne, najbardziej naglące działanie nie powinno przesłaniać kontemplacyjnego wymiaru życia zakonnego. W instytutach o życiu wspólnotowym oraz Liturgii Godzin. Nie mniejsze znaczenie posiada wspólnotowe pojednanie się z Bogiem w sakramencie pokuty podczas nabożeństwa pokutnego /por. IE n. 26, DK n. 6, KW nn. 8-12, WFZ nn. 76-78/.
Umocnione ślubami osoby zakonne winny pogłębiać umiłowanie rzeczywistego ubóstwa, w ten sposób dając wobec wszystkich świadectwo możliwości wyrzeczenia się dobra doczesnego dla Królestwa Bożego. Nadto ochotnie będą dzielić z potrzebującymi owoce swej pracy /por. DZ n. 13/.
W dobie obecnej istnieje wiele zagrożeń dla osób konsekrowanych. Świadome otrzymanego daru konsekracji oraz jej wymogów powinny one zdecydowanie odrzucić wszystko, co współczesny świat „wolności seksualnej, konsumizmu i wszelkiego rodzaju nadużyć władzy” /WFZ nn. 13, 36/ – i środki masowego przekazu niosą przeciwko ich stylowi życia. Wiele rzeczy ze świata nie da się pogodzić z „całkowitym oddaniem się na własność nade wszystko umiłowanemu Bogu” /KK n. 44/.
Osoby konsekrowane winny czuwać, aby zbytnie zaangażowanie w duszpasterstwo i prace apostolskie, nie stanowiło zagrożenia dla ich charyzmatycznej działalności i nie pociągało za sobą rozbicia życia wspólnego rodzin zakonnych.
Instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego powstały i realizują swoją działalność w Kościele lokalnym zależnym od biskupa diecezjalnego. Ponieważ jednak w sposób specjalny poświęcone są na służbę Bogu i całemu Kościołowi, stąd ze szczególnej racji podlegają najwyższej władzy kościelnej. Papieżowi jako najwyższemu przełożonemu każda osoba konsekrowana obowiązana jest okazywać uległość, również z racji świętych więzów posłuszeństwa /por. kan. 590 §§ 1, 2 KPK/. Również biskupom maja okazywać uległe posłuszeństwo i szacunek /por. kan. 678 § 1 KPK/.
Kościół wszystkim instytutom przyznaje słuszną autonomię życia, zwłaszcza w zakresie zarządzania, by w Kościele mogli posiadać własną dyscyplinę, a także zachować własne dziedzictwo. Biskupi Ordynariusze tę autonomię winni zachowywać i jej strzec /por. kan. 586 §§ 1, 2 KPK/.
Ze strony osób konsekrowanych potrzeba ciągłego pogłębiania świadomości swojego miejsca w Kościele powszechnym i lokalnym. Ze strony zaś Pasterzy Diecezji i całego duchowieństwa trzeba pogłębionej odpowiedzialności za życie konsekrowane i powołanie do niego /por. MR nn. 3-7 IE n. 42/.
Dlatego:
Członkowie instytutów życia konsekrowanego niech dołożą starań, by zapoznać się z życiem i potrzebami Kościoła partykularnego, w którym żyją i pracują, zarówno w dziedzinie apostolstwa i dobroczynności, jak też karności. Mając na uwadze własny charyzmat i przepisy konstytucji, winni dostosować swoją działalność do norm i praktyk diecezji dla dobra ogółu /por. Chr. D. nn. 3-4, MR nn. 18, 22/.
Duszpasterze parafialni i duszpasterze kościołów rektorskich diecezjalnych czy zakonnych winni pielęgnować świadomość służby temu samemu Kościołowi. Winni także utrzymywać przyjazne odniesienia się do siebie i dzielić się swoimi inicjatywami. Winni oni szanować rolę proboszcza, który ma powierzona odpowiedzialność za całość duszpasterstwa w parafii. Proboszcz winien rozumieć i doceniać rolę kościołów rektorskich i uwzględniać ich słuszne dezyderaty.
Instytuty życia konsekrowanego prowadzą wiele dzieł w Kościele powszechnym i lokalnym. Niczym niezastąpiona jest cicha posługa instytutów żeńskich. Zasługują one w pełni nie tylko na docenienie ich istnienia w parafii, na dobre słowo, godziwe wynagrodzenie, lecz także na ochotną wspaniałomyślną posługę religijną ze strony Biskupów oraz kapłanów tak diecezjalnych, jak i zakonnych /por. MR nn. 8, 23/.
Zakony kontemplacyjne i klauzurowe, oddające na usługi Kościoła swą twarda ascezę i modlitwę, zasługują na wyjątkowe uznanie wszystkich /por. KW nn. 25,26/. Winno ono wyrazić się nie tylko w życzliwości, lecz także w otoczeniu ich opieką duchową i materialną.
Dla instytutów życia konsekrowanego, tak męskich, jak i żeńskich, w każdej diecezji winien być ustawiony Wikariusz Biskupi /por. MR nn. 53,54/. Z nim współpracuje zespół doradczy, składający się przynajmniej z czterech osób, wybrany przez instytuty pracujące w diecezji. We wszystkich diecezjach winny być zawarte umowy pomiędzy Biskupem diecezjalnym a Wyższym Przełożonym Instytutu zakonnego lub stowarzyszenia apostolskiego o pracę w powierzonej im parafii. Tekst umowy winien być ustalony przez Komisję mieszana /por. MR n. 57/.
Synod zachęca kapłanów i osoby konsekrowane, by wraz ze swoim biskupem, zgodnie z normami prawa ogólnego i partykularnego, pielęgnowali dar jedności i współpracy.
U podstawy tej jedności jest głębsze poznanie stanu duchowego i życia konsekrowanego.
Postanowienia prawne
Synod obejmuje całe bogactwo, jakim Bóg obdarzył Kościół powszechny i lokalny – różnorodnością powołań i rodzin zakonnych oraz apostolskich. Zarazem docenia wkład, jaki osoby zakonne wnoszą w życie i w ducha diecezji oraz parafii poprzez wierność swemu powołaniu. Dlatego wnikając w wolę Kościoła, zaleca instytutom życia konsekrowanego i stowarzyszeniom życia apostolskiego wierne strzeżenie własnego charyzmatu i dzieł sobie właściwych.
Synod rozważając niczym niezastąpione znaczenie modlitwy i kontemplacji dla życia religijnego oraz jego wzrostu, szerokim sercem popiera zakony kontemplacyjne i klauzurowe. Poleca więc wszystkim, a szczególnie Pasterzom diecezji i parafii, otoczenie opieką duchową i materialną zakony kontemplacyjne i klauzurowe.
Wspólnoty osób konsekrowanych winny ochotnie i ofiarnie włączyć się swoim charyzmatem w posługę Kościoła lokalnego, współpracując każda na swoim odcinku dla jedności pokoju.
Synod przynagla wszystkich odpowiedzialnych za to, do wypełniania poleceń Stolicy Świętej odnośnie do wprowadzenia urzędu Wikariusza Biskupiego dla osób konsekrowanych w każdej diecezji oraz utworzenie Komisji mieszanej.
Wyrazem współpracy duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego winna być reprezentacja kapłanów zakonnych lub stowarzyszeń życia apostolskiego pracujących w diecezji w Radzie kapłańskiej oraz reprezentacja instytutów życia konsekrowanego w Radzie duszpasterskiej /kan. 498 § 1, 2-o; 512 § 1 KPK/.
Synod zobowiązuje wszystkie osoby życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego, by w swoim zakresie i według możliwości angażowały do współpracy osoby świeckie, tak we współpracy ewangelicznej, środowisku pracy, w katechizacji, w duszpasterstwie rodzin, jak tez ekonomicznej, aby pogłębiać w nich świadomość odpowiedzialności wszystkich członków Ludu Bożego za dzieło zbawcze Chrystusa.
Pracodawcy kościelni zatrudniający ludzi świeckich zobowiązani są zawrzeć umowę o współpracę i sprawiedliwie wynagradzać w oparciu o aktualne stawki, zatwierdzone przez Konferencję Episkopatu.
Dla pogłębienia wzajemnych więzów między duchowieństwem a osobami konsekrowanymi Synod poleca serię wykładów z dziedziny teologii kapłańskiej i teologii życia konsekrowanego we wszystkich seminariach duchownych oraz w okresie formacji zakonnej.
Zakończenie
Wszystkie osoby instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego Synod poleca i oddaje Maryi Niepokalanej i Królowej naszego Narodu. „Ona – Dziewica z Nazaretu – jest tez najpełniej Bogu poświęcona, najdoskonalej konsekrowana” /RD n. 17/. Maryja jest prototypem powołania do życia konsekrowanego Bogu. Ją wybrał Bóg w swoich odwiecznych planach, a Ona w momencie powołania, to jest w chwili Zwiastowania, przyjęła głos Boga i wypowiedziała swoje „TAK”. Maryję można nazwać pierwszą „zakonnicą”, pierwszą, która obrała styl życia ewangelicznego, życia radami i błogosławieństwami ewangelicznymi, a tym samym stała się wzorem dążenia do doskonałości.
Misję, którą pełniła wobec Jezusa, pełni nadal wobec Jego Ciała, którym jest Kościół, a szczególnie wobec tych, którzy decydują się doskonalej naśladować Chrystusa /por. WFZ n. 110/.
Od Matki Najświętszej wszystkie osoby konsekrowane stale mają uczyć się odkrywania znaków woli Bożej, jaką Bóg poprzez Kościół zechce im powierzyć.
„Niech Ona, Panna wierna, będzie też Matką Waszej ewangelicznej drogi. Niech pomoże Wam doświadczać i okazać wobec świata jak nieskończenie wierny jest sam Bóg” /RD n. 17/.
ANEKS DO DOKUMENTU: ŻYCIE KONSEKROWANE W POLSCE
W Polsce istnieje obecnie 61 męskich instytutów zakonnych i stowarzyszeń życia apostolskiego, w tym kilka rodzimych, w których żyje 10820 zakonników: 4949 księży, 5054 kleryków, 1387 braci; 1130 zakonników pracuje za granicą, w tym na misji 923.
Męskie instytuty zakonne i Stowarzyszenia życia apostolskiego w Polsce prowadzą 15 wydawnictw.
Obecnie w Polsce istnieją 102 instytuty żeńskie, w tym 11 zakonów klauzurowych, 91 zgromadzeń zakonnych czynnych /wśród tych 12 zgromadzeń niehabitowych/. Siostry klauzurowe żyją w 64 klasztorach. Siostry zgromadzeń czynnych w 2663 domach. Razem jest w Polsce 2727 domów zakonnych, żyje w nich 25388 sióstr profesek, w tym czynnych 24079, klauzurowych 1309, na misjach pracuje 460 sióstr.
W Polsce najbardziej znanymi stowarzyszeniami życia apostolskiego są: Księża Filipini, Księża Misjonarze Św. Wincentego a Paulo, Księża Pallotyni – należą tu również Misjonarze Krwi Przenajświętszej. Żeńskim stowarzyszeniem życia apostolskiego są Siostry Szarytki.
Polski Synod Plenarny. Teksty robocze, Poznań-Warszawa 1991.