1961.08.26 – Warszawa – Instrukcja dla przełożonych zakonnych w sprawie pewnych niedomagań w spełnianiu obowiązków przełożeńskich

899

 

Kard. Stefan Wyszyński, Prymas Polski

INSTRUKCJA DLA PRZEŁOŻONYCH ZAKONNYCH W SPRAWIE PEWNYCH NIEDOMAGAŃ
W SPEŁNIANIU OBOWIĄZKÓW PRZEŁOŻEŃSKICH

Warszawa, 26 sierpnia 1961 r.

 

Nr. 4329/61/P.

Do wszystkich Przełożonych Wyższych

Stolica Apostolska zleciła Nam opiekę nad zakonami w na­szej ojczyźnie i w tym celu wyposażyła Nas w specjalne uprawnie­nia. W ramach tej odpowiedzialnej opieki przeprowadzono rów­nież z Naszego upoważnienia wizytacje kanoniczne w wielu Zgroma­dzeniach zakonnych. Zarówno dotychczasowe wizytacje jak i inne żywe kontakty z zakonami przekonały Nas, że życie zakonne w Pol­sce dobrze odpowiada zadaniom, jakie mu stawiają Kościół, potrze­by dzisiejszych czasów i nasze rodzime warunki. Zakony w Polsce, mimo że zewnętrzne okoliczności poważnie utrudniają wypełnianie zasadniczych zadań stanu zakonnego i wprowadzają ogromne zamie­szanie do drugorzędnych, właściwych im zadań, a w bardzo wielu wy­padkach nawet całkowicie je zburzyły, starają się być wierne swe­mu powołaniu, czynić dobrze, co i gdzie się da, byleby Bóg był uwielbiony, potrzebujący bliźni obsłużony i byleby własną, jakąkol­wiek uczciwą pracą zapewnić utrzymanie dla swoich członków i nawet – w miarę możności – jałmużnę dla biednych.

Doceniamy i podkreślamy mocno te dodatnie strony polskiego życia zakonnego. Nie możemy jednak nie zwracać uwagi na jego nie­domagania, spowodowane i trudnościami zewnętrznymi i przez słabość ludzką.

Mamy na myśli szczególnie obowiązki Przełożonych. Przełożeni na ogół starają się spełniać swe obowiązki mimo licznych napotyka­nych trudności w organizacji życia zakonnego i działalności chary­tatywnej. Mimo to jednak szczególnie w tej dziedzinie istnieją pew­ne niedomagania, ujawnione podczas wizytacji kanonicznych. Wśród tych niedomagań łatwo spotkać i takie, które powodują niekiedy po­ważne szkody w życiu zakonnym.

Przede wszystkim zwracamy uwagę na to, że stanowiska Prze­łożonych piastują niekiedy te same osoby przez kilkanaście, czy nawet przez kilkadziesiąt lat, bez żadnej znaczniejszej przerwy, nawet mimo niemożliwości wypełniania obowiązków przełożeńskich np. z powodu choroby, i mimo ostrej, niestety uzasadnionej kry­tyki takiego stanu rzeczy przez ogół dusz zakonnych.

Władza Przełożonych nie jest nieograniczona, mimo że ma ona do dyspozycji tak poważny atut, jakim jest ślub i cnota po­słuszeństwa podwładnych. Władzę Przełożonych ściśle określa i ogranicza prawo Boże, prawo kościelne i ustawy zakonne. Przełożeni, którzy przecież również ślubowali posłuszeństwo, nie mogą tych granic swej władzy przekraczać. Autokratyzm musi być obcy Przeło­żonym i daleki od posługiwania tym, którzy mają służyć Bogu w at­mosferze wolności ducha, wolności dzieci Bożych.

Domy zakonne są domami służby Bożej. Tej służbie Bożej, objawiającej się według regulaminów tak często w ciągu dnia, szczególnie w ćwiczeniach duchownych, musi być podporządkowane całe życie zewnętrzne. Na pierwszy plan nie może wysuwać się pra­ca zewnętrzna ze szkodą dla ćwiczeń duchownych i tym samym ze szkodą dla życia wewnętrznego i zakonnego. Osoby zakonne nie mogą stać się tylko fizycznymi siłami roboczymi.

Okoliczności, w jakich znajduje się Kościół Katolicki, dość często są przyczyną, że kandydaci i kandydatki do zakonów nie mają dostatecznej znajomości zasad wiary i moralności katolickiej. Nie można nawet marzyć o poważniejszym życiu wewnętrznym takich osób, jeżeli w pierwszych latach życia zakonnego nie zdobędą dobrej znajomości nauki katolickiej, gdyż nie kocha się tego, czego się nie zna. Dzisiejsze warunki życia religijnego w Polsce również wymaga­ją, aby osoby zakonne miały taki zasób wiedzy religijnej, żeby i innych ludzi mogły pouczać, naprawiać ich błędne poglądy na wiarę i moralność chrześcijańską coraz na Kościół Katolicki i jego po­słannictwo. To wszystko nakłada na Przełożonych zakonnych i na ich podwładnych ścisły obowiązek dokształcania religijnego młodzieży zakonnej.

Niektóre domy zakonne przeżywają poważne trudności materialne. Niekiedy przyczynia się do tego brak umów Sióstr z pracodaw­cami i nieregularności w wynagradzaniu za pracę.

Podczas wizytacji kanonicznych wiele sióstr żali się na przemęczenie, spowodowane nadmiarem pracy. Jeżeli nawet wśród ludzi świeckich, dla których praca jest głównym obowiązkiem, ma ona swoje granice /ilość godzin pracy, stan zdrowia, uzdolnienia do określonych zajęć/, to tym bardziej musi mieć ona ogranicze­nia w całokształcie życia zakonnego, które obejmuje przecież w pierwszym rzędzie sprawy duchowne i tym samym konieczność osobis­tego skupienia, wolnego od zewnętrznych źródeł rozproszenia. Osoby zakonne mają również prawo do dostatecznego odpoczynku i do troski o zdrowie, które tak łatwo i przedwcześnie mogą nad­werężyć czy nawet całkowicie zniszczyć nadmierne prace. Gospo­darowanie więc pracą i siłami podwładnych nie może być krótkodystansowe, bez liczenia się ze zdrowiem fizycznym, psychicznym i duchowym.

Niektóre Przełożone, kierując się błędnie rozumianą dobro­cią, próbują przedłużać okres ślubów czasowych poza granice, określone przez prawo kościelne, dla zakonnic o powołaniu niepew­nym czy nieustabilizowanym. Jeżeli powołanie zakonne nie skrystalizowało się w okresie postulatu, nowicjatu i ślubów czasowych, a więc w przeciągu siedmiu czy dziewięciu pierwszych lat życia zakonnego, nie można żywić poważnej nadziei, że ugruntuje się ono w przeciągu ósmego albo dziesiątego roku. Im prędzej taka osoba opuści zakon, tym łatwiej ułoży sobie życie w świecie i tym sa­mym będzie miała mniejszy żal do zakonu, gdyby nawet uważała się za pokrzywdzoną.

Celem usunięcia wymienionych niedomagań, uważamy za wskaza­ne wydać następujące zarządzenia:

1/ Należy ściśle przestrzegać przepisów prawa kościelnego i zakonnego, określających czas przełożeństwa. Przełożonych, którzy obecnie pełnią funkcje przełożeńskie, pomimo upływu określonego przez prawo czasu, należy zwolnić z zajmowanego stanowiska.

Osoby zwolnione, ze stanowiska Przełożonych, nie mogą być ponownie mianowane Przełożonymi przed upływem przynajmniej jedno­rocznej przerw, jeżeli ustawy zakonne nie określają wyraźnie dłu­gości taj przerwy.

2/ Przełożeni niech ściśle przestrzegają przepisów prawa kościelnego i zakonnego, określających uprawnienia ich samych, Rad Domowych, Prowincjalnych i Generalnych, prosząc je o opinię czy zgo­dę, jak tego wymaga prawo.

3/ Przełożonym w odnoszeniu się do podwładnych, bardziej przystoi prośba niż rozkaz, pokora sługi niż wyniosłość władcy, serce ojca i matki niż rygor urzędnika.

4/ Należy pilnie czuwać nad ustawieniem pracy w należytych granicach regulaminu dnia zakonnego, aby uniknąć przeciążenia pra­cą podwładnych i tym samym niebezpieczeństwa narażania ich na utra­tę ducha zakonnego i może nawet powołania zakonnego.

5/ Program kształcenia religijnego należy ułożyć w ten spo­sób, aby w postulacie przerobiono zasady nauki katolickiej w za­kresie szkoły podstawowej; w nowicjacie należy szerzej rozwinąć zasady nauki katolickiej; w następnych zaś latach życia zakonnego należy zwrócić szczególniejszą uwagę na tematy bardziej związane z aktualnym życiem religijnym naszych czasów i naszego społeczeństwa, zwłaszcza z dziedziny apologetyki i teologii fundamentalnej /nauka o Kościele Św./.

Program kształcenia religijnego w ramach niniejszego zarzą­dzenia opracuje Wydział Spraw Zakonnych przy naszym Sekretariacie.

Należy nadto usilnie starać się o to, aby domowe biblioteki zakonne były zaopatrzone w odpowiednie książki i inne pomoce nauko­we z zakresu nauki katolickiej, jak katechizmy, podręczniki teolo­giczne, podręczniki Pisma Św., historii Kościoła itp.

Celem zapewnienia należytej kontroli nad nauką religii w postulacie, nowicjacie i juwenacie należy – w obecności Delegata Ordynariusza, który przeprowadza badania, przepisane przez kan. 552 Kodeksu Prawa kanonicznego – egzaminować młodzież zakonną z zasobu wiedzy religijnej w zakresie wymienionego programu przed dopuszczeniem tej młodzieży do dalszych stopni życia zakonnego.

6/ Nakazujemy Przełożonym zrewidowanie umów z pracodawcami i załatwienie tej sprawy zgodnie z zasadami sprawiedliwości chrześcijańskiej i przepisów prawnych.

W wypadkach niewywiązywania się pracodawców z zobowiązań wobec sióstr zobowiązujemy Przełożone do odwołania się do władz nadrzędnych tych pracodawców.

Odwlekanie czy odmawianie wynagrodzenia za pracę jest do­statecznym i uzasadnionym powodem do wymówienia pracy i do szuka­nia innych środków utrzymania.

7/ Należy zwrócić uwagę na troskliwą opiekę nad zakonnika­mi i zakonnicami, już niezdolnymi do pracy. Mają oni prawo do wdzięczności za prace, wykonane dla dobra zakonu i mają prawo, wynika­jące ze sprawiedliwości i z przykazania miłości do należytej opie­ki również w rzeczach materialnych.

8/ W wypadkach wyjątkowych przedłużanie okresu ślubów czaso­wych poza termin, określony przez prawo zakonne, prośbę o ponowne złożenie ślubów rocznych, skierowaną do Stolicy Apostolskiej, pisze zainteresowany zakonnik lub zakonnica i poleca na piśmie Rada Ge­neralna lub Prowincjalna.

Nadto proszący złoży na piśmie oświadczenie, że nie będzie wnosić żadnych roszczeń, jeżeli po przedłużonej próbie będzie musiał zakon opuścić.

9/ Przy sposobności przypominamy Przełożonym ścisły obowią­zek czuwania, aby udogodnienia życiowe naszych czasów nie wpływały ujemnie na ascezę zakonną.

Należy ściśle przestrzegać przepisów Św. Kongregacji dla Spraw Zakonnych, dotyczących używania przez osoby zakonne radia i telewizji oraz oglądania filmów.

W nabywaniu i używaniu pojazdów mechanicznych należy mieć na uwadze rzeczywiste i poważne potrzeby duszpasterskie.

W posługiwaniu się zdobyczami techniki w dziedzinach odzie­ży, pracy zawodowej i gospodarstwa domowego nie można tracić sprzed oczu poważnej roli umartwienia w ascezie zakonnej. W tych dziedzi­nach można wprowadzać te udogodnienia, które chronią zdrowie, oszczędzają siły, zwiększają produktywność pracy i tym samym po­zwalają osobom zakonnym na poświęcenie więcej czasu na ćwiczenia zakonne i na owocniejszą działalność apostolską.

10/ Zarządzenia niniejsze należy podać do wiadomości Zarzą­dom Generalnym, Prowincjalnym i Domowym wszystkich zakonów w Polsce.

11/ Celem zapewnienia gruntownego rozważenia i skuteczności niniejszym zarządzeniom nakazujemy Wyższym Przełożonym zakonów w Polsce przesłać do Naszego Sekretariatu do końca bieżącego roku sprawozdanie, że niniejszą Instrukcję przestudiowano, poruszone w niej sprawy zrewidowano i zauważone niedomagania usunięto.

/-/ + Stefan Kard. Wyszyński

 

RAMOWY PROGRAM KSZTAŁCENIA RELIGIJNEGO

W myśl Instrukcji Księdza Kardynała Prymasa z dnia 26 sierpnia 1961 r. N.4329/61/P – w postulacie, nowicjacie i okresie ślubów czasowych powinno być prowadzone systematyczne dokształcanie religijne.

Postulat

Zadaniem religijnego szkolenia w postulacie jest wyrównanie ogólnej wiedzy religijnej w zakresie szkoły podstawowej. Program szczegółowy powinien uwzględnić różny poziom wiadomości religijnych osób przychodzących do postulatu, różne ich wykształcenie ogólne i zdolności, różny wiek postulantek, a także różny czas przeznaczony na postulat.

 W każdym razie program powinien obejmować:

–    Uzupełnienie podstawowych wiadomości z katechizmu.
–   Zależnie od poziomu intelektualnego postulantek, można się posłużyć małym lub obszerniejszym katechizmem.
–   Danie podstawowych wiadomości z liturgiki.
–   Zasadnicze części Mszy świętej
–   Podział Roku Kościelnego
–   Umiejętność korzystania z mszalika
–   Recytacja we Mszy św.

Nowicjat

Pogłębienie wiedzy religijnej w nowicjacie ma służyć wychowaniu ascetycznemu nowicjuszek i ustawienia ich osobistego stosunku do Boga. Powinny one uzyskać syntetyczną znajomość prawd wiary składających się na historie zbawienia.

Poziom w nowicjacie powinien być już mniej więcej wyrównany, niemniej różnice programów szczegółowych mogą być dość duże zależnie od tego, czy nowicjat jest roczny czy dwuletni, czy Zgromadzenie jest jednochórowe czy też dzieli się na chóry, czy są różnice w stopniu wykształcenia nowicjuszek.

  Zasadniczo można się posłużyć jedną z dwóch metod:

1. Rozłożyć materiał na kilka zasadniczych przedmiotów jak: dogmatyka, Pismo św., liturgika, ascetyka, lub:
2. Przerabiać program całościowy, obejmujący pewną syntezę teologiczną, która ukazywałaby Boży plan zbawienia człowieka. Przy tym systemie wykłady powinny wykorzystywać jednocześnie elementy biblijne, doktrynalne i moralno-ascetyczne przy naświetlaniu poszczególnych zagadnień.

Program kształcenia religijnego w nowicjacie ma na celu pogłębienie wiedzy religijnej w zakresie rozszerzonego katechizmu, Pisma św. i liturgii.

Program obejmuje:

–    Znajomość czterech Ewangelii.
–    Pogłębienie wiadomości o Jezusie Chrystusie historycznym i mistycznym.
–   Wcielenie i Odkupienie /uwzględnienie Figury mesjańskiej w Starym Test./
–   Matka Zbawiciela
–   Kościół jako Mistyczne Ciało Chrystusa
 –   Traktat o Łasce
–   Łaska uświęcająca
–   Łaska uczynkowa
–   Życie sakramentalne
–    O Mszy św.
–    O przykazaniach /przy wykładach o ślubach/.

Okres ślubów czasowych /juniorat, alumnat/

Zadaniem kształcenia religijnego na tym etapie jest przygotowanie młodych profesek do pracy apostolskiej.

Ze względu na to, że profeski czasowe nie zawsze mogą być zgrupowane w jednym czy kilku domach i stąd – nie zawsze można urządzać dla nich specjalne wykłady – mogą w razie potrzeby odbywać studium indywidualne przy pomocy odpowiednio dobranych książek czy skryptów, uwzględniających wymagania programu.

  Program obejmuje:

–    Naukę o Kościele.
–   Kościół jako instytucja
–   Kościół jako organizm Mistycznego Ciała Chrystusa /dobrze byłoby wykorzystać jako podstawę listy św. Pawła/
–    Znajomość początków chrześcijaństwa na podstawie Dziejów Ap.
–    Kwestie wybrane z historii Kościoła.
–   Główne herezje i pierwsze Sobory powszechne
–   Schizmy i reformacja, współczesny ruch ekumeniczny
–   Zakony w Kościele
–   Misje
–   Postacie ostatnich Papieży /od św. Piusa X/
–   Nazwy i główna treść kilku ważniejszych encyklik /Mediator Dei, Mystici Corporis Christi, Ad Caeli Reginam, Mater et  Magistra/
–    Zagadnienia wybrane z apologetyki.
–   Istnienie Boga
–   Pochodzenie człowieka
–   Historyczność postaci Jezusa
–   Źródła Objawienia
–   Problemy apostolskie współczesnego życia zakonnego

Uwaga – Egzaminuje w obecności delegata Kurii osoba, która prowadziła wykłady.

Ks. Bronisław Dąbrowski FDP– Dyrektor Wydziału Zakonnego Prymasa Polski

 

WYJAŚNIENIE DO PUNKTU I INSTRUKCJI PRYMASA POLSKI Z DNIA 26.VIII.1961 – N. 4329/61/P.

W związku z podnoszonymi wątpliwościami, czy zarządzona /przynajmniej/ jednoroczna przerwa między kanonicznymi kadencjami przełożeńskimi dotyczy przełożeństwa w tym samym czy także w innych domach?

Z upoważnienia Księdza Prymasa udzielonego mi w dniu 3.XI.1961 r. wyjaśniam:

1. Przerwa w piastowaniu urzędu przełożeńskiego przynajmniej jednoroczna /gdzie są możliwości personalne przerwa powinna wynosić 3 lata/ obowiązuje /bez względu na dom zakonny/ wszystkie przełożone, które mają za sobą już dwie kadencje kan. urzędowania.
2. Prymas Polski na mocy specjalnych uprawnień zezwala niniejszym, aby przełożone, które po dwóch kadencjach kanonicznych rozpoczęły urzędowanie na trzecie trzechlecie w innym domu zakonnym, mogły pełnić swój urząd do końca trzeciej kadencji i wtedy ew. przeszły w stan tymczasowego spoczynku.
3. Przełożone zaś, które wbrew zasadzie kanonicznej /kan. 505 KPK/ pełnią swój urząd nieprzerwanie więcej niż 6 lat w tym samym domu zakonnym nie mając do tego upoważnienia Konstytucji zakonnych lub /Stolicy Św./ Prymasa Polski – powinny do 31.XII.1961 r. być zwolnione z urzędu. W wyjątkowych i uzasadnionych wypadkach Prymas Polski udzieli dyspensy, jeżeli Zarząd Zgromadzenia złoży petycję na piśmie.

Ks. Bronisław Dąbrowski FDP– Dyrektor Wydziału Zakonnego Prymasa Polski

Archiwum KWPZM