Sekretariat Prymasa Polski
Wydział Zakonny
SPRAWY MAJĄTKOWE KOŚCIELNYCH OSÓB ZAKONNYCH W ŚWIETLE USTAWY Z 17 MAJA 1989 R. DZ. U. NR 29, POZ. 15 O STOSUNKU PAŃSTWA DO KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO W PRL
Warszawa, 11 czerwca 1989 r.
Nabywanie i zbywanie mienia ruchomego i nieruchomego.
Kościelne osoby prawne mogą nabywać i zbywać mienie ruchome /np. maszyny, samochody itp./ oraz nieruchome /np. działki, budynki, domki jednorodzinne itp./ bez żadnych ograniczeń, tak jak zwykłe osoby prawne np. spółki, spółdzielnie lub osoby fizyczne. Do aktu notarialnego nabycia nieruchomości nie potrzeba ubiegać się o zezwolenie czy też zaświadczenie z Urzędu lub z Wydziału do Spraw wyznań o osobowości prawnej. Wystarczy tylko przedstawić notariuszowi dokumenty stwierdzające tytuł własności z ksiąg wieczystych, wyciąg z rejestru gruntów, zaświadczenie o nie zaleganiu z podatkami i notariusz może sporządzić akt przeniesienia własności działki lub nieruchomości zabudowanej.
Spadki, darowizny i zapisy.
Kościelna osoba prawna nie ma obecnie obowiązku uzyskiwania zezwolenia z Min. Sprawiedliwości lub z Wydziału do Spraw Wyznań na przyjęcie spadku, zapisu spadkowego i darowizny.
Gdy przedmiotem darowizny od osób fizycznych i niekościelnych osób prawnych np. od jakiejś spółki czy spółdzielni – jest nieruchomość, to w/w zwolnienie przysługuje wówczas, gdy darowizna przeznaczona jest na inwestycję sakralną /czyli pa budowę, rozbudowę i odbudowę kościoła lub kaplicy, a także na adaptacje innego budynku na cele sakralne/ oraz na związane z nią inwestycje kościelne, dom diecezjalny, parafialny i zakonny, cmentarz, zakład charytatywno-opiekuńczy lub oświatowo-wychowawczy. Nie trzeba uzyskiwać zezwolenia na przyjęcie darowizny. Natomiast przy innych darowiznach na rzecz kościelnej osoby prawnej wymagane będą zezwolenia władz administracyjnych przewidziane odrębnymi przepisami, np. osoba fizyczna daruje jakiś przedmiot lub nieruchomość na inne cele. Ograniczenie to nie występuje przy spadku lub zapisie testamentowym czyli, że w drodze spadkobrania kościelna osoba prawna może nabyć nieruchomość niezależnie od jej przeznaczenia i od osoby testatora.
Kościelne osoby prawne mogą otrzymywać z zagranicy jako darowizny na własne potrzeby urządzenia i materiały niezbędne do prowadzenia i zakładania własnych teatrów, kin, wytwórni filmów i wytwórni innych środków audiowizualnych /art. 49 ust. 1 i 4 ustawy/.
Dożywocie.
Podobnie jak przy darowiźnie nieruchomości zezwolenie władzy administracyjnej na zawarcie umowy dożywocia nie jest potrzebne, jeśli nieruchomość będąca przedmiotem umowy jest przeznaczona na inwestycje sakralne i związane z nią inwestycje kościelne, np. z plebanią itp.
Prawo pierwokupu.
Nie przysługuje prawo pierwokupu Skarbowi Państwa, gdy jedna osoba kościelna sprzedaje lub daruje drugiej osobie kościelnej nieruchomość, która wg przepisów podlega takiemu prawu pierwokupu, np. działka budowlana nie zabudowana.
Przy nabywaniu nieruchomości przez kościelną osobę prawną od osób trzecich prawo pierwokupu może być stosowane jedynie, gdy inwestor państwowy lub spółdzielczy uzyskał wcześniej decyzję o lokalizacji inwestycji mieszkaniowej na tej nieruchomości. Decyduje więc okoliczność, że przed aktem nabycia tej nieruchomości przez np. zakon, była już wydana lokalizacja dla instytucji państwowej lub spółdzielczej na budowę domu mieszkalnego.
Podatki.
Majątek, przychody kościelnych osób prawnych podlegają ogólnym przepisom podatkowym z następującymi wyjątkami:
Kościelne osoby prawne są zwolnione od opodatkowania swych przychodów z działalności niegospodarczej i nie muszą prowadzić ksiąg podatkowych i rachunkowych itp., np. domy zakonne, parafie, seminaria, kurie.
Natomiast te kościelne osoby prawne, które prowadzą działalność gospodarczą, np. wydawnictwo, warsztaty, wytwórnie – wówczas obowiązane są prowadzić przewidzianą przepisami księgowość, ale są zwolnione od opodatkowania dochodów w części, w jakiej został przeznaczony ten dochód w roku podatkowym lub w roku po nim następującym na następujące cele: kultowe, oświatowo-wychowawcze, naukowe, kulturalne, charytatywno-opiekuńcze, na punkty katechetyczne, konserwację zabytków oraz inwestycje sakralne /budowa, rozbudowa, odbudowa kościoła lub kaplicy, a także adaptacja innego budynku na cele sakralne/ oraz inwestycje kościelne dotyczące punktów katechetycznych i zakładów charytatywno-zabytkowych jak również ich remonty. Wykaz zwolnień jest dość szeroki i ma takie znaczenie, że dochody przeznaczone na te cele wyłączone są z dochodu jednostki prowadzącej działalność gospodarczą i to zarówno w roku bieżącym jak i następnym. Praktycznie niektóre zakłady, które cały swój dochód przeznaczą na w/w cele nie będą płaciły podatku dochodowego, wyrównawczego itp.
Należy pamiętać, że powyższe wyłączenia z dochodu mają charakter specjalny i nie można tych wyłączeń mieszać z zestawieniem wydatków na cele statutowe i związane z funkcjonowaniem jednostki kościelnej przewidziane w rozp. Min. Finansów z 19.X.1982 r. w sprawie zasad zwalniania kościołów i związków wyznaniowych oraz ich jednostek administracyjnych od podatków obrotowych i dochodowych /Dz. U. Nr 35, poz. 233 z późniejszymi zmianami/. Te wydatki są wynikiem działalności instytucji kościelnej i mogą wpływać na wysokość przychodu, natomiast wyłączenie z dochodu na określone w przepisach cele następuje już po ustaleniu dochodu, którego część przekazana na te cele wolna jest od opodatkowania.
a/ Kościelne osoby prawne są zwolnione od opodatkowania podatkiem od nieruchomości i świadczeń na fundusz gminny i fundusz miejski od nieruchomości lub ich części stanowiących ich własność lub używanych na podstawie innego tytułu prawnego np. umowy – na cele mieszkalne – z wyjątkiem części zajmowanej na wykonywanie działalności gospodarczej. W ten sposób wolne będą od w/w opodatkowania i świadczeń na fundusze kościoły, kaplice, gmachy kurii, pomieszczenia parafialne, lokale w klasztorach zajęte na biblioteki, archiwa, oratoria itp.
b/ Nieruchomości lub ich części zajęte na cele mieszkalne duchownych i członków zakonu są także wolne od podatku od nieruchomości i świadczeń na fundusz miejski lub gminny, jeśli:
– są one wpisane do rejestru zabytków,
– służą jako internaty przy szkołach i seminariach duchownych, domy zakonów kontemplacyjnych, domy formacyjne zakonów, domy księży emerytów i sióstr emerytek;
– znajdują sią w budynkach kurii diecezjalnych i biskupich, zakonnych zarządów generalnych i prowincjalnych, sekretariacie Prymasa Polski i sekretariacie Konferencji Episkopatu Polski. Inne budynki i lokale zajęte na cele mieszkalne nie korzystają z w/w zwolnień.
Zwolnienie od podatku spadkowego i darowizn, od zasiedzenia i opłaty skarbowej.
Nabywanie i zbywanie rzeczy i praw majątkowych w formie kupna-sprzedaży, zamian przez kościelne osoby prawne /a więc nieruchomości, ruchomości, prawa wieczystego użytkowania/ oraz spadkobrania zapisu i zasiedzenia jest zwolnione od podatku od opłaty skarbowej i od spadków i od darowizn, jeżeli przedmiotem są: rzeczy i prawa nie przeznaczone do działalności gospodarczej oraz gdy chodzi o sprowadzane z zagranicy maszyny, urządzenia i materiały poligraficzne oraz papier. W ten sposób kościelna osoba prawna, która nie prowadzi działalności gospodarczej, może nabyć nieruchomość lub maszynę do pisania, samochód przeznaczony do czynności związanych z funkcjonowaniem tej osoby /klasztoru, parafii itp./ i ta czynność będzie wolna od opłaty skarbowej albo od podatku od spadków i darowizn, jeśli nabycie było ze spadku lub w formie darowizny. Szersze zwolnienie podatkowe dotyczy sprowadzania z zagranicy maszyn, urządzeń i materiałów poligraficznych oraz papieru zarówno przez jednostki prowadzące działalność gospodarczą np. wydawnictwo, drukarnie jak i nie prowadzące działalności gospodarczej.
Ważną rzeczą jest, że nabywanie rzeczy i praw majątkowych, o którym mowa wyżej, tj. zarówno przy kupnie jak i przy spadkobraniu, zapisie, darowiźnie i zasiedzeniu zwolnienie jest od opłat sądowych i notarialnych z wyłączeniem opłat kancelaryjnych. Natomiast przy sprzedaży tych rzeczy i praw majątkowych takie zwolnienie nie przysługuje. Warto pamiętać, że w myśl obowiązujących przepisów o opłatach skarbowych z dniem … Dz. U. Nr … poz. …, kościelna osoba prawna przy obrocie nieruchomościami czyli przy sprzedaży i kupnie korzysta ze zwolnienia z opłaty skarbowej w części na nią przypadającej /5%/, jeśli w roku poprzedzającym zachowała warunki do zwolnienia przewidziane w przepisach o podatku dochodowym. Podobnie obowiązuje nadal zwolnienie z ustawy z 28.VII.1983 r. Dz. U. Nr 45, poz. 207/ o podatku od spadków i darowizn /art. 4, ust. 5/ dotyczące tych osób kościelnych, które zachowały warunki przewidziane w przepisach o podatku dochodowym czyli praktycznie nie były płatnikami podatku dochodowego w roku poprzedzającym i bieżącym. To samo odnosi się do zasiedzenia tytułu własności nieruchomości przez taką osobę kościelną.
Darowizny na kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą są nadto wyłączone z podstawy opodatkowania darczyńców podatkiem dochodowym od osób prawnych. Ma to na celu w pewnym sensie faworyzowanie darowizn na takie cele, bo darczyńca zmniejszając swój dochód podlegający opodatkowaniu jednocześnie spełnia dobry uczynek korzystny społecznie.
Jednostki podatkowe nie mające osobowości prawnej.
W myśl ustawy kościelne wydawnictwa, zakłady wytwórcze, usługowe i handlowe, zakłady charytatywno-opiekuńcze, szkoły i inne placówki oświatowo-wychowawcze nie posiadające osobowości prawnej mogą być uznane na wniosek tej kościelnej osoby prawnej, która je powołała, przez właściwą izbę skarbową za odrębny podmiot podatkowy, jeśli są organizacyjnie wyodrębnione. Wówczas ta jednostka prowadzi swoją księgowość, sama opłaca podatki i odpowiada za swoje zobowiązania, np. zakon ma wydawnictwo, które stanowi jednostkę organizacyjnie wyodrębnioną. Dom zakonny wolny jest od prowadzenia księgowości podatkowej, bo nie prowadzi działalności gospodarczej, a tylko wydawnictwo jako zakład wytwórczy musi mieć swoją księgowość.
Zwolnienia celne.
Wolne są od opłat celnych przesyłane z zagranicy dla kościelnych osób prawnych dary:
przeznaczone na cele kultowe, charytatywno-opiekuńcze i oświatowo-wychowawcze /a więc na budowę kościoła, kaplic, wyposażenia świątyń, na budowę domu opieki, na szkoły, internaty, wydawnictwa oświatowe/;
maszyny, urządzenia i materiały poligraficzne oraz papier.
Podobnie wolne są od cła wysyłane przez kościelne osoby prawne dary za granicę przeznaczone na rzecz instytucji Kościoła oraz dla ofiar klęsk żywiołowych i osób znajdujących się w szczególnej potrzebie.
Ofiary i zbiórki ofiar.
Kościelne osoby prawne, mają prawo zbierania ofiar na cele religijne, kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą, naukową, oświatowo-wychowawczą i utrzymanie duchownych i członków zakonów. Ofiary te wolne są od opodatkowania, nie trzeba sporządzać protokołów z ofiar składanych na tace w czasie Mszy św., do skarbonek itp. Nadto powyższe zbiórki nie wymagają pozwolenia władzy państwowej, jeśli odbywają się w obrębie terenów kościelnych, kaplic oraz w miejscach i okolicznościach zwyczajowo przyjętych w danej okolicy i w sposób tradycyjnie ustalony np. podczas odpustów, procesji itp.
Fundacje.
Kościelne osoby prawne mogą zakładać fundacje, które podlegają ogólnym przepisom o fundacjach /Ustawa z … Dz. U. Nr …/ oraz nadzorowi tej kościelnej osoby prawnej, która jest fundatorem lub wskazana jest w statucie fundacji. Organ państwowy sprawujący nadzór nad fundacjami zwraca się do kościelnej osoby prawnej mającej nadzór nad fundacją kościelną w razie stwierdzenia nieprawidłowości, wyznaczając termin trzech miesięcy na usunięcie ich. Po bezskutecznym upływie może podjąć kroki przewidziane w ustawie o fundacjach. W przypadku konieczności ustanowienia zarządu przymusowego – zarząd ten będzie sprawować kościelna osoba prawna wyznaczona przez prezydium Konferencji Episkopatu Polski. W razie likwidacji fundacji, jej majątek przechodzi na nadrzędną kościelną osobę prawną, a jeśli takiej nie ma lub nie działa w kraju – na Konferencję Episkopatu Polski lub Konferencję Wyższych Przełożonych Zakonnych, chyba że statut stanowi inaczej.
REGULACJA SPRAW MAJĄTKOWYCH KOŚCIOŁA
Ustawa reguluje sprawy majątkowe Kościoła w następujący sposób:
Z chwilą wejścia w życie tej ustawy stają się własnością kościelnych osób prawnych te nieruchomości, które są w ich władaniu, ale były przejęte przez Państwo, a mianowicie:
Były poprzednio własnością diecezji, parafii, klasztorów lub innych grecko-katolickich /unickich/ instytucji. Chodzi tu głównie o nieruchomości przepisane na Skarb Państwa na podstawie ustawy o uregulowaniu stanu prawnego mienia pod zarządem przymusowym /Dz. U. Nr 11, poz. 37/ i ustawy o sprzedaży nieruchomości rolnych i uporządkowania niektórych spraw z reformą rolną /Dz. U. Nr 17/.
Podlegały przejęciu z mocy ustawy z 20.III.1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, ale zostały pozostawione, wydzierżawione lub przekazane kościelnym osobom prawnym. Tu będzie decydować fakt posiadania takiej nieruchomości nawet, gdy kościelna osoba prawna, np. zakon dzierżawi od gminy czy miasta i płaci czynsz. Od tej chwili ustaje obowiązek płacenia czynszu, a dzierżawca może wystąpić do właściwego Wydziału do Spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego o stwierdzenie przejścia własności tej nieruchomości na posiadacza.
Podlegały przejęciu na podstawie dekretu z 24.V.1952 r. /Dz. U. Nr 25, poz. 172 i 1957 r. Dz. U. Nr 1, poz. 3/ o zniesieniu fundacji, ale zostały poręczone, pozostawione, wydzierżawione, wynajęte lub przekazane kościelnym osobom prawnym.
Na terenie b. zaboru austriackiego przejęte na własność funduszy religijnych, naukowych, szkół parafialnych lub katolickich gmin parafialnych.
Nieruchomości, na których są obiekty sakralne wraz z budynkami towarzyszącymi /plebanie, rektoraty, kancelarie parafialne, wikariatki, organistówki itp. budynki zajmowane przez pracowników świeckich parafii/, punkty katechetyczne i budynki domu zakonnego, związanego z duszpasterstwem w tym obiekcie sakralnym albo świadczeniem w nim pomocy; dotyczy to również obiektów na terenie m.st. Warszawy, z wyłączeniem kościołów garnizonowych, których sprawa jest uregulowana osobno.
Powyższe przepisy nie mają zastosowania do nieruchomości państwowych oddanych na użytkowanie wieczyste czyli takich, które przed wejściem w życie dekretu z 25.X.1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów nie stanowiły własności kościelnych osób prawnych.
We wszystkich tych przypadkach należy złożyć wniosek do terenowego organu administracji stopnia wojewódzkiego /Wydział Wyznań/ celem wydania decyzji. Taka decyzja jest podstawą do wpisu do ksiąg wieczystych albo założenia księgi wieczystej, jeśli jej nie było, przy czym także wpisy i zakładanie ksiąg wolne są od opłat sądowych. Powyższa decyzja może być zaskarżona do sądu administracyjnego, a skarga na nie wydanie decyzji jest dopuszczalna po upływie 2 lat od daty wszczęcia postępowania administracyjnego czyli od złożenia wniosku lub wszczęcia postępowania z urzędu.
Warszawa, 1989-06-11.