2003.10.28 – Rzym – Kongregacja Wychowania Katolickiego, Osoby konsekrowane i ich misja w szkole. Refleksje i wskazania

 

Kongregacja Wychowania Katolickiego

OSOBY KONSEKROWANE I ICH MISJA W SZKOLE. REFLEKSJE I WSKAZANIA

Rzym, 28 października 2002 r.

 

WPROWADZENIE

Na początku trzeciego tysiąclecia

1. Obchody dwutysiąclecia wcielenia Słowa były dla wielu wierzących czasem nawrócenia i otwarcia się na zamysł Boga dotyczący osoby ludzkiej stworzonej na Jego obraz. Łaska Jubileuszu wzbudziła w ludzie Bożym pilną potrzebę głoszenia, wraz ze świadectwem życia, tajemnicy Jezusa Chrystusa – „wczoraj, dziś i na wieki”, i w Nim prawdy o osobie ludzkiej. Ponadto, młodzi wyrazili zdumiewające zainteresowanie bezpośrednim głoszeniem Jezusa. Osoby konsekrowane, ze swej strony, uchwyciły silne wezwanie do życia w stanie nawrócenia, by urzeczywistniać w Kościele swoją specyficzną misję bycia świadkami Chrystusa, epifanią miłości Bożej w świecie, czytelnymi znakami pojednanej ludzkości^[1].

Prorockie zadanie

2. Złożone sytuacje kulturowe charakteryzujące początek XXI wieku są kolejnym wezwaniem do odpowiedzialności za przeżywanie teraźniejszości jako kairosu – czasu sprzyjającego, aby Ewangelia skutecznie dotarła do współczesnych mężczyzn i kobiet. W tym niepewnym i zarazem fascynującym czasie^[2] osoby konsekrowane dostrzegają wagę prorockiego zadania, jakie Kościół im powierza, „polegającego na przypominaniu zamysłu Bożego wobec ludzi i na służeniu mu: zamysł ten został objawiony w Piśmie świętym, a można go też odkryć, śledząc uważnie znaki opatrznościowego działania Bożego w dziejach”^[3]. Takie zadanie wymaga odwagi świadectwa i cierpliwości w dialogu; jest ono obowiązkiem wobec tendencji kulturowych, które zagrażają godności życia ludzkiego, szczególnie w kluczowych momentach jego początku i jego końca, harmonii stworzenia, istnieniu narodów i pokojowi.

Dlatego te refleksje

3. Na początku nowego tysiąclecia, w kontekście głębokich przemian, jakie obejmują świat wychowania i szkoły, Kongregacja Wychowania Katolickiego chce się podzielić niektórymi refleksjami, podać ukierunkowania i pobudzić do dalszego zastanowienia się nad misją wychowawczą i obecnością osób konsekrowanych w szkole, nie tylko katolickiej. Niniejszy dokument jest adresowany głównie do członków instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego, jak również do tych, którzy zaangażowani w misję wychowawczą Kościoła, podjęli w różnych formach rady ewangeliczne.

w ciągłości z wcześniejszymi wskazaniami eklezjalnymi

4. Niniejsze rozważania sytuują się w nurcie nauki Soboru Watykańskiego II, nauczania Kościoła powszechnego i dokumentów synodów kontynentalnych dotyczących ewangelizacji, życia konsekrowanego i wychowania, w szczególności wychowania szkolnego. W minionych latach Kongregacja Wychowania Katolickiego podała wskazania dotyczące szkoły katolickiej^[4] i świeckich świadków wiary w szkole^[5]. W ciągłości z dokumentem dotyczącym świeckich zamierza teraz rozważyć specyficzny wkład osób konsekrowanych w misję wychowawczą w szkole, w świetle adhortacji apostolskiej Vita consecrata oraz dokonanego w ostatnim czasie rozwoju duszpasterstwa kultury^[6], w przekonaniu, że „wiara, która nie staje się kulturą, jest wiarą nie w pełni przyjętą, nie w całości przemyślaną, nie przeżytą wiernie”[7].

Pośredniczenie kulturowe wiary dzisiaj

5. Konieczność pośredniczenia kulturowego wiary jest zaproszeniem skierowanym do osób konsekrowanych, by rozważyły znaczenie swojej obecności w szkole. Zmienione warunki, w których pracują, często w zsekularyzowanych środowiskach i w zmniejszonej liczbie we wspólnotach wychowawczych, domagają się jasnego określenia ich specyficznego wkładu we współpracy z innymi rodzajami powołań obecnymi w szkole. Zarysowuje się czas, w którym trzeba wypracować odpowiedzi na podstawowe pytania młodych pokoleń i przedstawić czytelną propozycję kulturową, określającą typ osoby i społeczeństwa, do których chce się wychowywać, oraz w odniesieniu do wizji antropologicznej inspirowanej wartościami Ewangelii, w opartym na szacunku i konstruktywnym dialogu z innymi koncepcjami życia.

Odnowione zaangażowanie w środowisku wychowawczym

6. Wyzwania związane ze współczesnymi uwarunkowaniami dają nowe motywacje misji osób konsekrowanych, powołanych do życia według rad ewangelicznych i do wnoszenia humanizmu błogosławieństw w dziedzinę wychowania i szkoły, która nie jest obca misji Kościoła, posłanego, aby głosić zbawienie wszystkim narodom[8].

„Jednak w tym samym czasie odnotowujemy z bólem pojawianie się pewnych trudności, które skłaniają wspólnoty (zakonne) do porzucania sektora szkolnego. Brak powołań zakonnych, rezygnacja ze szkolnej misji wychowawczej, trudności ekonomiczne w kierowaniu szkołami katolickimi, zainteresowanie innymi formami apostolatu, które na pozór jawią się jako bardziej zadowalające …”^[9]. Takie trudności, dalekie od zniechęcania, mogą być źródłem oczyszczenia i wyznaczyć czas łaski i zbawienia (por. 2 Kor 6,2). Zapraszają one do rozeznania i do postawy ciągłej odnowy. Duch Święty, ponadto, prowadzi do odkrycia na nowo charyzmatu, korzeni i sposobu obecności w świecie szkoły i do koncentrowania się na tym, co istotne: na prymacie świadectwa Chrystusa ubogiego, pokornego i czystego; na pierwszeństwie osoby i relacji opartych na miłości; na poszukiwaniu prawdy; na syntezie wiary, życia i kultury oraz na skutecznej propozycji wizji człowieka szanującego zamysł Boży.

ewangelizować, wychowując

W ten sposób jawi się jako oczywiste, że osoby konsekrowane w szkole, we wspólnocie z pasterzami, spełniają misję eklezjalną o żywotnym znaczeniu, o ile przez wychowanie współpracują w dziele ewangelizacji. Ta misja wymaga zaangażowania świętości, wielkoduszności i specjalistycznego profesjonalizmu wychowawczego, aby prawda o osobie objawiona przez Jezusa oświeciła wzrost młodych pokoleń i całej ludzkości. Dlatego Kongregacja Wychowania Katolickiego uznaje za właściwe zwrócenie uwagi na tożsamość osób konsekrowanych i zatrzymanie się na niektórych cechach charakterystycznych ich misji wychowawczej w dzisiejszej szkole.

I. TOŻSAMOŚĆ OSÓB KONSEKROWANYCH

W szkole Chrystusa nauczyciela

Dar eklezjalny, aby objawiać Słowo

7. „Życie konsekrowane, głęboko zakorzenione w przykładzie życia i nauczaniu Chrystusa Pana, jest darem Boga Ojca udzielonym Jego Kościołowi za sprawą Ducha Świętego. Dzięki profesji rad ewangelicznych charakterystyczne przymioty Jezusa – dziewictwo, ubóstwo i posłuszeństwo – stają się w pewien swoisty i trwały sposób «widzialne» w świecie, a spojrzenie wiernych zwraca się ku tajemnicy królestwa Bożego, które jest już obecne w historii, ale w pełni urzeczywistni się w niebie”^[10]. Celem życia konsekrowanego jest „upodobnienie się do Pana Jezusa i do Jego całkowitej ofiary z siebie”[11], przez co każda osoba konsekrowana jest powołana do przyjęcia „Jego dążeń i sposobu życia”^[12], sposobu myślenia i działania, bycia i miłowania.

Tożsamość życia konsekrowanego

8. Bezpośrednie odniesienie do Chrystusa i wewnętrzna natura daru za Kościół i za świat^[13] są elementami, które określają tożsamość i cel życia konsekrowanego. Życie konsekrowane odnajduje w nich siebie, punkt wyjścia, Boga i Jego miłość, oraz punkt dojścia, wspólnotę ludzką i jej potrzeby. Poprzez takie elementy każda rodzina zakonna określa własny charakter, od duchowości do apostolatu, od stylu życia wspólnego do planu ascetycznego, do dzielenia się i do uczestniczenia w bogactwie własnych charyzmatów.

W szkole Chrystusa, aby mieć Jego uczucia

9. Życie konsekrowane może być w pewien sposób porównane do szkoły – każda osoba konsekrowana jest powołana do uczęszczania do niej przez całe życie. Rzeczywiście, mieć w sobie uczucia Syna oznacza udawać się każdego dnia do Jego szkoły, aby od Niego uczyć się tego, jak mieć serce ciche i pokorne, odważne i gorące. Oznacza poddać się wychowywaniu przez Chrystusa, odwieczne Słowo Ojca, i pozwolić na bycie przyciąganym przez Niego, który jest sercem i ośrodkiem świata, wybierając Jego sposób życia.

Poddać się wychowywaniu i formowaniu przez Chrystusa, aby upodobnić się do Niego

10. Życie osoby konsekrowanej jest więc parabolą wychowawczo-formacyjną, która wychowuje do prawdy życia oraz formuje do wolnego daru z siebie, zgodnie ze wzorem Paschy Pana. Każda chwila życia konsekrowanego stanowi część tej paraboli, w jej podwójnym aspekcie wychowawczym i formacyjnym. Osoba konsekrowana, istotnie, stopniowo uczy się mieć w sobie uczucia Syna i wyrażać je w życiu coraz bardziej upodobnionym do Niego, na poziomie indywidualnym i wspólnotowym, w formacji początkowej i stałej. W ten sposób śluby są wyrazem stylu życia istotnego, dziewiczego i całkowicie oddanego Ojcu, wybranego przez Jezusa na ziemi. Modlitwa staje się kontynuacją na ziemi uwielbienia Syna w stosunku do Ojca za zbawienie całej ludzkości. Życie wspólne pokazuje, że w imię Pana można nawiązać silniejsze więzy niż te, które wynikają z ciała i krwi, zdolne do przekroczenia tego, co może dzielić. Apostolat jest zaangażowanym głoszeniem Tego, przez którego zostało się zdobytym.

Dar dla wszystkich

11. Szkoła uczuć Syna stopniowo otwiera życie konsekrowane także na pilny wymóg świadectwa, aby dar otrzymany dotarł do wszystkich. Chrystus bowiem „nie skorzystał ze sposobności, aby na równi być z Bogiem” (Flp 2,6), nie zatrzymał niczego dla siebie, ale podzielił się z ludźmi własnym bogactwem bycia Synem. Z tego powodu, nawet gdy świadectwo kontestuje niektóre elementy kultury, osoby konsekrowane starają się nawiązać dialog, by dzielić się dobrami, które posiadają. Oznacza to, że świadectwo będzie musiało być jasne i jednoznaczne, wyraziste i zrozumiałe dla wszystkich, aby w ten sposób pokazać, że konsekracja zakonna może wiele powiedzieć każdej kulturze, gdyż pomaga odkryć prawdę istoty ludzkiej.

Radykalna odpowiedź

Znaczenie antropologiczne życia konsekrowanego

12. Wśród wyzwań, jakie stoją dzisiaj przed życiem konsekrowanym, jest wyzwanie mające na celu ukazanie także antropologicznego znaczenia konsekracji. Chodzi o pokazanie, że życie ubogie, czyste i posłuszne wydobywa wewnętrzną godność ludzką; że wszyscy są wezwani, w różny sposób, zgodnie z własnym powołaniem, do bycia ubogimi, posłusznymi i czystymi. Rady ewangeliczne rzeczywiście przemieniają autentycznie ludzkie wartości i pragnienia, ale także ukazują względność tego, co ludzkie, „wskazując na Boga jako na dobro absolutne”[14]. Ponadto, życie konsekrowane powinno podkreślać, że orędzie ewangeliczne ma duże znaczenie dla życia społecznego naszego czasu i że jest zrozumiałe także dla tego, kto żyje w społeczności współzawodniczącej jak nasza. W końcu, zadaniem życia konsekrowanego jest świadczenie, że świętość jest propozycją najwyższej humanizacji człowieka i historii – jest planem, który każdy na tej ziemi może uczynić własnym[15].

Charyzmatyczne przenikanie się

13. Osoby konsekrowane dzielą się bogactwem swojego specyficznego powołania w takiej mierze, w jakiej radykalnie przeżywają zadania konsekracji. Z drugiej strony, takie dzielenie się wzbudza także w tym, kto je przyjmuje, zdolność do odpowiedzi ubogacającej przez udział swego osobistego daru i swego specyficznego powołania. Taka „konfrontacja-wymiana” z Kościołem i ze światem ma wielkie znaczenie dla żywotności różnych charyzmatów zakonnych i ze względu na ich interpretację odpowiadającą dzisiejszemu kontekstowi i stosownym korzeniom duchowym. Jest to zasada charyzmatycznego przenikania się, dzięki której charyzmat powraca w jakiś sposób tam, gdzie się narodził, ale bez zwykłego powtarzania się. W taki sposób samo życie konsekrowane odnawia się we wsłuchiwaniu się w znaki czasu i w ich odczytywaniu oraz w twórczej i czynnej wierności swoim początkom.

Konstruktywny dialog w przeszłości i obecnie

14. Ważność tej zasady jest potwierdzana przez historię – życie konsekrowane zawsze nawiązywało konstruktywny dialog z kulturą, niekiedy zadając jej pytania i prowokując ją, innym razem broniąc i strzegąc jej, a w każdym razie pozwalając, by ona je pobudzała i zadawała mu pytania, w niektórych przypadkach w konfrontacji dialektycznej, ale zawsze owocnej. Jest konieczne, aby taka konfrontacja była kontynuowana także w tych czasach odnowy dla życia konsekrowanego i chaosu kulturowego, który naraża na frustrację nieusuwalną potrzebę prawdy w ludzkim sercu.

W Kościele-komunii

Kościół tajemnicą komunii

15. Pogłębienie rzeczywistości eklezjalnej jako tajemnicy komunii doprowadziło Kościół, pod działaniem Ducha Świętego, do coraz głębszego zrozumienia siebie samego jako pielgrzymującego ludu Bożego, a jednocześnie jako Ciała Chrystusa, którego członki są we wzajemnej relacji między sobą i z Nim jako Głową.

Na poziomie duszpasterskim „uczynienie Kościoła domem i szkołą komunii”^[16] jest wielkim wyzwaniem, które na początku nowego tysiąclecia trzeba umieć podjąć, aby być wiernymi zamysłowi Bożemu i głębokim oczekiwaniom świata. Należy popierać przede wszystkim duchowość komunii, zdolną do stania się zasadą wychowawczą w różnych środowiskach, w których formuje się osoba ludzka. Ta duchowość staje się zrozumiała, gdy spojrzenie serca zwraca się na tajemnicę Trójcy, której światło odbija się na obliczu każdej osoby, przyjętej i dowartościowanej jako dar.

Osoby konsekrowane w Kościele-komunii

16. Instytucje służące komunii dostarczyły osobom konsekrowanym możliwości realizowania wzajemnych relacji z innymi powołaniami w ramach ludu Bożego. W Kościele są one w szczególny sposób wezwane do ukazywania, że uczestniczenie w komunii trynitarnej może zmienić relacje ludzkie, tworząc nowy typ solidarności. Osoby konsekrowane zatem, ślubując życie dla Boga i Bogiem, otwierają się na zadanie wyznawania mocy pojednującego działania łaski, które przezwycięża siły powodujące rozbicie, obecne w ludzkim sercu.

Z dynamizmem specyficznego charyzmatu

17. Osoby konsekrowane, na mocy swojego powołania, niezależnie od specyficznego charyzmatu, który je wyróżnia, są wezwane do bycia ekspertami komunii, do rozwijania więzi ludzkich i duchowych, które sprzyjają wzajemnej wymianie darów między wszystkimi członkami ludu Bożego. Uznanie istnienia wielości powołań w Kościele nadaje nowe znaczenie obecności osób konsekrowanych na polu wychowania szkolnego. Szkoła jest dla nich miejscem misji, w którym aktualizuje się prorocka rola przekazywana przez chrzest i przeżywana zgodnie z wymaganiami radykalizmu właściwego radom ewangelicznym. Dar szczególnej konsekracji, jaki otrzymały, doprowadzi je do uznania szkoły i zadania wychowawczego za płodną glebę, na której może wzrastać i wydawać owoce królestwo Boże.

Osoba konsekrowana wychowuje …

18. To zadanie doskonale odpowiada naturze i celowi życia konsekrowanego oraz urzeczywistnia się według tego dwojakiego sposobu wychowawczego i formacyjnego, któremu towarzyszy wzrost osoby konsekrowanej. Poprzez szkołę osoby konsekrowane wychowują, pomagają młodemu człowiekowi odkryć własną tożsamość i te autentyczne potrzeby i pragnienia, które zamieszkują w sercu każdego człowieka, a które często pozostają nieznane i niedoceniane, jak głód autentyczności i uczciwości, miłości i wierności, prawdy i harmonii, szczęścia i pełni życia. Są to te pragnienia, które zbiegają się w najwyższym ludzkim dążeniu, jakim jest pragnienie oglądania oblicza Bożego.

… formuje

19. Drugi sposób jest związany z formacją. Szkoła formuje, gdy dostarcza wyraźnej propozycji realizacji tych pragnień, chroniąc je przed deformacją lub tylko częściowym i słabym zaspokojeniem. Osoby konsekrowane, które są w szkole Pana, za pośrednictwem świadectwa samego ich życia proponują tę formę egzystencji, która jest inspirowana Chrystusem, aby także młody człowiek żył wolnością dziecka Bożego oraz doświadczał prawdziwej radości i autentycznej realizacji, które rodzą się z przyjęcia planu Ojca. Jest to opatrznościowa misja osób konsekrowanych w szkole, w dzisiejszym kontekście, w którym propozycje wychowawcze wydają się coraz uboższe i coraz bardziej pozostają niezaspokojone aspiracje człowieka!

w szkole, we wspólnocie wychowawczej

20. W ramach wspólnoty wychowawczej osoby konsekrowane nie muszą rezerwować dla siebie wyłącznych zadań. Specyfika życia konsekrowanego polega na byciu znakiem, pamięcią i proroctwem wartości Ewangelii. Jego cechą charakterystyczną jest to, „aby na polu wychowawczym dawać radykalne świadectwo o dobrach Królestwa”[17], we współpracy ze świeckimi powołanymi do wyrażenia – w znaku świeckości – realizmu Wcielenia Boga między nami, „wewnętrznej zależności rzeczywistości ziemskich od Boga w Chrystusie”^[18].

Dowartościowując specyfikę wszystkich powołań  obecnych we wspólnocie wychowawczej

Różne powołania mają odniesienie do wzrostu Ciała Chrystusa i jego misji w świecie. Z zadania świadectwa ewangelicznego realizowanego zgodnie z własnym powołaniem rodzi się dynamizm wzajemnej pomocy, by integralnie przeżywać przylgnięcie do tajemnicy Chrystusa i Kościoła w wielości jej wymiarów; dla każdego rodzi się inspiracja, aby odkrywać ewangeliczne bogactwo swojego powołania w pełnym wdzięczności zestawieniu z innymi powołaniami.

Wzajemność powołań – unikając zarówno przeciwstawienia, jak i pomieszania – jawi się jako perspektywa szczególnie płodna, zdolna ubogacić eklezjalne znaczenie wspólnoty wychowawczej. Różne powołania spełniają w niej posługę mającą na celu realizację kultury wspólnoty. Są to drogi, które razem przyczyniają się do pełnej aktualizacji największego charyzmatu, jakim jest miłość.

Wobec świata

Zdać sprawę z nadziei

22. Świadomość życia w czasie naznaczonym wyzwaniami i nowymi możliwościami pobudza osoby konsekrowane, zaangażowane w szkolną misję wychowawczą, do dzielenia się otrzymanym darem, zdając sprawę z nadziei, która je ożywia. Nadzieja, będąca owocem wiary w Boga historii, opiera się na słowie i na życiu Jezusa, który żył w świecie, nie będąc ze świata. Takiej samej postawy domaga się On od tego, kto idzie za Nim – żyć i pracować w historii, nie pozwalając jednak zamknąć się w niej. Nadzieja wymaga wejścia w świat, ale także zerwania z nim; domaga się proroctwa i raz za razem angażuje do przylgnięcia albo do oddalenia się, aby wychowywać do wolności dzieci Bożych w kontekście uwarunkowań, które prowadzą do nowych form zniewolenia.

Rozeznanie i spojrzenie kontemplacyjne

23. Ten sposób bycia w historii domaga się głębokiej zdolności rozeznania. Rodząc się z codziennego słuchania słowa Bożego, ułatwia odczytanie wydarzeń i dysponuje do stania się – by tak rzec – sumieniem krytycznym. Im to zaangażowanie będzie głębsze i autentyczniejsze, tym bardziej będzie można uchwycić działanie Ducha w życiu osób i w wydarzeniach historii. Taka zdolność znajduje swoją podstawę w kontemplacji i modlitwie, które uczą widzieć osoby i rzeczy z Bożej perspektywy. Jest to przeciwieństwo spojrzenia powierzchownego i aktywizmu niezdolnego do zatrzymania się na tym, co ważne i istotne. Gdy brakuje kontemplacji i modlitwy – osoby konsekrowane nie są wolne od takiego ryzyka – zostaje także pomniejszona gorliwość w głoszeniu Ewangelii oraz zdolność do walki o życie i zbawienie człowieka.

W szkole, aby wychowywać do milczenia i do spotkania z Bogiem

24. Osoby konsekrowane, przeżywając wielkodusznie i z zapałem swoje powołanie, wnoszą do szkoły doświadczenie relacji z Bogiem, zakorzenionej w modlitwie, w Eucharystii, w sakramencie pojednania i w duchowości komunii, która jest cechą charakterystyczną wspólnoty zakonnej. Postawa ewangeliczna, która z tego wypływa, ułatwia rozeznanie oraz formuje do zmysłu krytycznego – podstawowego i koniecznego aspektu procesu wychowawczego. Jakiekolwiek byłoby ich specyficzne zadanie, obecność osób konsekrowanych w szkole zaraża spojrzeniem kontemplacyjnym, wychowując do milczenia, które prowadzi do słyszenia Boga, do zwrócenia uwagi na innych, na otaczającą rzeczywistość, na stworzenie. Ponadto, kładąc nacisk na to, co istotne, osoby konsekrowane pobudzają do autentycznych spotkań, odnawiają zdolność zdumienia się innym oraz zatroszczenia się o innego, uznanego za brata.

aby radykalnie przeżywać Ewangelię

25. Na mocy swojej tożsamości osoby konsekrowane stanowią „Żywą pamiątkę życia i działania Jezusa jako Wcielonego Słowa w Jego odniesieniu do Ojca i do braci”[19]. Pierwszym i podstawowym wkładem osób konsekrowanych w misję wychowawczą w szkole jest radykalizm ewangeliczny ich życia. Ten sposób ujmowania życia, oparty na wielkodusznej odpowiedzi na powołanie Boże, staje się zaproszeniem skierowanym do wszystkich członków wspólnoty wychowawczej, aby każdy potraktował swoje życie jako odpowiedź udzielaną Bogu, niezależnie od stanu, do jakiego należy.

i świadczyć o życiu czystym, ubogim i posłusznym

26. W tej perspektywie osoby konsekrowane świadczą, że czystość serca, ciała, życia jest wyrazem całkowitej miłości do Boga, która czyni osobę wolną, pełną głębokiej radości i gotową do podjęcia misji. W ten sposób osoby konsekrowane przyczyniają się do ukierunkowania młodych dziewcząt i chłopców na pełny rozwój ich zdolności do kochania oraz na integralne dojrzewanie ich osobowości. Chodzi o bardzo ważne świadectwo wobec kultury, która coraz bardziej dąży do zbanalizowania miłości ludzkiej i do zamknięcia się na życie. W społeczeństwie, w którym wszystko ma być oparte na jakiejś gwarancji, osoby konsekrowane – za pośrednictwem dobrowolnie wybranego ubóstwa – przyjmują wstrzemięźliwy i istotny styl życia, sprzyjając rozwojowi właściwej relacji z rzeczami i powierzając się opatrzności Bożej. Wolność od rzeczy czyni je dyspozycyjnymi bez zastrzeżeń w służbie wychowawczej na rzecz młodzieży, stając się znakiem darmowej miłości Bożej, w świecie, w którym materializm i posiadanie zdają się przeważać nad byciem. W końcu, przeżywając posłuszeństwo, zwracają wszystkim uwagę na panowanie jedynego Boga i, przeciw pokusie panowania, wskazują na wybór wiary, który przeciwstawia się formom indywidualizmu i samowystarczalności.

i wyrazić własne oddanie

27. Jak Jezus na rzecz swoich uczniów, tak osoby konsekrowane przeżywają swoje oddanie na korzyść adresatów misji – przede wszystkim uczniów i uczennic, ale także rodziców oraz innych wychowawców i wychowawczyń. To zachęca je do życia modlitwą i codzienną odpowiedzią w pójściu za Chrystusem, by stawać się coraz odpowiedniejszym narzędziem w dziele, które Bóg urzeczywistnia dzięki ich pośrednictwu.

Powołanie do poświęcania się w szkole, w całkowitej dyspozycyjności, w głębokiej i prawdziwej wolności, sprawia, że osoby konsekrowane stają się żywym świadectwem Pana, który ofiaruje się za wszystkich. Ta nieograniczoność darmowości i miłości czyni ich oddanie godnym uznania, ponad każdym typem funkcjonalizmu^[20].

patrząc na Maryję

28. Osoby konsekrowane znajdują w Maryi wzór, którym mogą się inspirować w relacji z Bogiem i w przeżywaniu historii ludzkiej. Maryja jest ikoną prorockiej nadziei ze względu na swoją zdolność do przyjęcia i rozważania Słowa w swoim sercu, odczytywania historii zgodnie z zamysłem Bożym, kontemplowania Boga obecnego i działającego w czasie. W Jej spojrzeniu ukazuje się mądrość, która harmonijnie łączy ekstazę spotkania z Bogiem z największym realizmem krytycznym w stosunku do świata. Magnificat jest w najwyższym stopniu proroctwem Dziewicy, które ciągle na nowo rozbrzmiewa w duszy osoby konsekrowanej jako wieczna pochwała Pana, który pochyla się nad małymi i ubogimi, by dawać im życie i okazywać miłosierdzie.

II. MISJA WYCHOWAWCZA OSÓB KONSEKROWANYCH DZISIAJ

29. Tożsamość osób konsekrowanych jasno ukazuje, na ile zaangażowanie wychowawcze w szkole odpowiada naturze życia konsekrowanego. Rzeczywiście, „dzięki szczególnemu doświadczeniu darów Ducha, w gorliwym wsłuchiwaniu się w słowo Boże i praktyce rozeznawania duchowego, dzięki bogatemu dziedzictwu tradycji wychowawczych zgromadzonych w czasie przez własny instytut, osoby konsekrowane są w stanie prowadzić szczególnie owocną i znaczącą działalność”^[21] na polu wychowawczym. Domaga się to promowania w ramach życia konsekrowanego – z jednej strony – „odnowionej aktywności na polu kultury, która pozwoli podnieść poziom przygotowania osobistego”^[22], a z drugiej – ciągłego nawracania, by iść za Jezusem – drogą, prawdą i życiem (por. J 14,6). Jest to droga niewygodna i męcząca, która pozwala jednak przyjąć wyzwanie chwili obecnej oraz podjąć misję wychowawczą zlecaną przez Kościół. Kongregacja Wychowania Katolickiego, świadoma, że nie może wyczerpująco przedstawić zagadnienia, zamierza podjąć rozważania tylko nad niektórymi elementami tej misji. W szczególności chce rozważyć trzy specyficzne elementy wkładu obecności osób konsekrowanych w wychowanie szkolne: przede wszystkim związek wychowania z ewangelizacją; następnie formację do relacyjności „wertykalnej”, to znaczy do otwartości na Boga, a wreszcie formację do relacyjności „horyzontalnej”, to znaczy do przyjęcia drugiego człowieka i życia razem.

WYCHOWAWCY WEZWANI DO EWANGELIZACJI
Idźcie… i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu (Mk 16,15)

 Doświadczenia wychowawcze osób konsekrowanych

30. „Ponieważ święta Matka Kościół, aby wypełnić nakaz otrzymany od swego Boskiego Założyciela, a mianowicie nakaz głoszenia misterium zbawienia wszystkim ludziom i odnawiania wszystkiego w Chrystusie, powinien troszczyć się o całe życie ludzkie, również o życie ziemskie, o ile łączy się ono z niebieskim powołaniem, dlatego bierze udział w rozwoju i upowszechnianiu zasad wychowania”^[23]. Zadanie wychowawcze, zarówno w szkołach katolickich, jak i w innych typach szkół, jest dla osób konsekrowanych powołaniem i wyborem życiowym, drogą świętości, wymogiem sprawiedliwości i solidarności, szczególnie w stosunku do najuboższych młodych, zagrożonych różnymi formami dewiacji i ryzyka. Poświęcając się misji wychowawczej w szkole, osoby konsekrowane przyczyniają się do tego, by do tych, którzy tego potrzebują, dochodził chleb kultury. Widzą one w kulturze podstawowy warunek, aby osoba mogła się realizować w sposób integralny, osiągnąć poziom życia odpowiadający jej godności oraz otworzyć się na spotkanie z Chrystusem i Ewangelią. Takie zadanie zakorzenia się w dziedzictwie mądrości pedagogicznej, pozwalającej potwierdzić wartość wychowania jako siłę, która może pomóc w dojrzewaniu osoby, w zbliżeniu jej do wiary oraz w odpowiedzi na wyzwania społeczeństwa złożonego, jakim jest społeczeństwo dzisiejsze.

Wobec aktualnych wyzwań

Proces globalizacji

31. Proces globalizacji charakteryzuje oblicze nowego wieku. Chodzi o zjawisko złożone w swoim dynamizmie. Ma ono skutki pozytywne, jak możliwość spotkania między narodami i kulturami, ale ma także aspekty negatywne, które mogą przyczynić się do wytworzenia dalszych nierówności, niesprawiedliwości i spychania słabszych na margines. Szybkość i złożoność zmian wywołanych przez globalizację odzwierciedla się także w szkole, która może być sprowadzona tylko do roli narzędzia przez wymagania struktur produkcyjno-ekonomicznych lub przez przesądy ideologiczne i kalkulacje polityczne, które zaciemniają jej funkcję wychowawczą. Ta sytuacja pobudza szkołę do nowego i mocnego potwierdzenia swojej specyficznej roli w odniesieniu do dawania impulsu do refleksji i jako instancji krytycznej. Z racji swego powołania osoby konsekrowane angażują się w promocję godności osoby ludzkiej, współpracując, aby szkoła stała się miejscem wychowania integralnego, ewangelizacji i uczenia się żywego dialogu między osobami należącymi do różnych kultur, religii i środowisk społecznych^[24].

nowe technologie

32. Wzrastający rozwój i rozpowszechnianie nowych technologii dają do dyspozycji środki i narzędzia, których do niedawna jeszcze nie można było sobie wyobrazić, ale stawiają także pytania odnośnie do przyszłości rodzaju ludzkiego. Zasięg i głębia wynalazków technologicznych obejmuje proces dostępu do wiedzy, socjalizacji, relacji z naturą oraz zapowiada radykalne zmiany, nie zawsze pozytywne, w szerokich dziedzinach życia ludzkości. Osoby konsekrowane nie mogą wycofywać się wobec zadania stawiania pytań dotyczących wpływu, jaki te technologie mają na osoby, na sposób komunikacji, na przyszłość społeczeństwa.

zadanie szkoły

33. W kontekście takich zmian na szkole spoczywa znaczące zadanie dotyczące formacji osobowości nowych pokoleń. Odpowiedzialne zastosowanie nowych technologii, w szczególności internetu, domaga się adekwatnej formacji etycznej^[25]. Wraz z tymi, którzy działają w szkole, osoby konsekrowane odczuwają wymóg zaznajomienia się z procesami, językami, możliwościami i wyzwaniami nowych technologii, ale przede wszystkim wymóg stania się wychowawcami komunikacji, aby takie technologie były używane rozsądnie i mądrze^[26].

ze względu na przyszłość człowieka

34. Wśród wyzwań stojących przez dzisiejszym społeczeństwem, z którymi musi zmierzyć się szkoła, są następujące: zagrożenie życia i rodziny, manipulacje genetyczne, wzrastające zanieczyszczenie środowiska, grabież bogactw naturalnych, nie rozwiązany dramat niedorozwoju i ubóstwa, które przygniatają całe populacje na południu świata. Są to żywotne kwestie dla wszystkich, domagające się podjęcia na podstawie szerokiej i odpowiedzialnej wizji, która będzie propagować koncepcję życia szanującą godność człowieka i stworzenia. Oznacza to formację osób zdolnych do opanowania i przekształcenia procesów i narzędzi w sensie harmonizującym i solidarnym. Ta troska jest podzielana przez całą wspólnotę międzynarodową, która pracuje nad tym, aby polityka i narodowe programy wychowawcze przyczyniły się do rozwoju działalności formacyjnej w tym kierunku^[27].

Określona wizja antropologiczna

Konieczność podstawy antropologicznej

35. Określenie podstawy antropologicznej propozycji formacyjnej szkoły jest coraz pilniejszą potrzebą w społeczeństwach złożonych.

Osobę ludzką definiuje racjonalność, to znaczy jej inteligentna i wolna natura, oraz relacyjność, czyli relacja z innymi osobami.

Istnienie z drugim obejmuje zarówno poziom bytu osoby ludzkiej – mężczyzna/kobieta – jak i poziom etyczny działania. Podstawą ludzkiego etosu jest bycie stworzonym na obraz i podobieństwo Boga, Trójcy osób w komunii. Egzystencja osoby wyraża się więc w powołaniu i zadaniu, aby być jeden dla drugiego.

36. Zadanie rozwijania duchowości komunii na progu XXI wieku jest wyrazem koncepcji osoby ludzkiej, stworzonej na obraz Boży. Taka wizja oświeca tajemnicę mężczyzny i kobiety. Osoba ludzka doświadcza swego człowieczeństwa w takiej mierze, w jakiej jest zdolna uczestniczyć w człowieczeństwie drugiego, noszącego w sobie pierwotny i niepowtarzalny plan. Chodzi o plan, którego realizacja może dokonać się tylko w kontekście relacji i dialogu z ty na horyzoncie wzajemności i otwartości na Boga. Tak rozumiana wzajemność jest podstawą daru z siebie oraz bliskości jako solidarnej otwartości w stosunku do każdej osoby. Taka bliskość ma swoje najprawdziwsze źródło w tajemnicy Chrystusa, Słowa wcielonego, który chciał stać się bliskim dla każdego człowieka.

na horyzoncie humanizmu integralnego

37. Wobec pluralizmu ideologicznego i pojawiania się różnych dziedzin wiedzy osoby konsekrowane wnoszą więc wkład do wizji humanizmu integralnego^[28], otwartego na Boga, który kocha każdą osobę i zaprasza ją do stawania się coraz bardziej „podobną do obrazu swego Syna” (por. Rz 8,29). Ten zamysł Boży stanowi ośrodek humanizmu chrześcijańskiego: „Chrystus (…) objawia w pełni człowieka samemu człowiekowi i odsłania przed nim jego najwyższe powołanie”^[29]. Stwierdzenie wielkości stworzenia ludzkiego nie oznacza ignorowania jego kruchości – obraz Boży odzwierciedlony w osobach jest bowiem zniekształcony przez grzech. Iluzja wyzwolenia od wszelkiej zależności, także od Boga, zawsze przeradza się w nowe formy zniewolenia, przemocy i panowania nad innymi. Prawda dotycząca tego faktu jest potwierdzana przez doświadczenie każdej istoty ludzkiej, przez historię krwi przelanej w imię ideologii i reżimów, które chciały zbudować nową ludzkość bez Boga^[30]. Wolność natomiast, aby była autentyczna, musi uwzględnić prawdę o osobie, której pełnia została objawiona w Chrystusie, oraz prowadzić do wyzwolenia od tego, co kwestionuje jej godność, przeszkadzając jej w osiągnięciu dobra swojego i innych.

Świadkowie prawdy o osobie ludzkiej

38. Osoby konsekrowane angażują się w to, aby być w szkole świadkami prawdy o osobie oraz przekształcającej mocy Ducha Świętego. Swoim życiem potwierdzają, że wiara oświeca całą dziedzinę wychowania, podnosząc na wyższy poziom i umacniając wartości ludzkie. W szczególności na szkole katolickiej spoczywa pierwszorzędne zadanie „wydobycia w samych ramach wiedzy szkolnej chrześcijańskiej wizji dotyczącej świata, życia, kultury i historii”^[31].

przez pośredniczenie kulturowe

39. Wynika z tego znaczenie ponownego potwierdzenia – w kontekście pedagogicznym, który zmierza do zepchnięcia go na drugie miejsce – humanistycznego i duchowego wymiaru wiedzy i różnych dyscyplin szkolnych. Za pośrednictwem studium i podejmowanych badań osoba przyczynia się do doskonalenia siebie i swojego człowieczeństwa. Studium staje się drogą do osobistego spotkania z prawdą – „miejscem” spotkania z samym Bogiem. W tej perspektywie wiedza może pomóc w znalezieniu motywacji do życia, w otwarciu się na poszukiwanie Boga; może być wielkim doświadczeniem wolności opartej na prawdzie, służąc dojrzewaniu i promowaniu człowieczeństwa jednostki i całej wspólnoty^[32]. Takie zobowiązanie domaga się od osób konsekrowanych dokładnego zweryfikowania jakości ich propozycji wychowawczej, jak również zwracania stałej uwagi na własną formację kulturową i zawodową.

i zaangażowanie w dziedzinie wychowania nieformalnego

40. Inną, równie ważną dziedziną ewangelizacji i humanizacji jest wychowanie nieformalne, to znaczy wychowanie tych, którzy nie mieli dostępu do normalnej drogi szkolnej. Osoby konsekrowane czują, że powinny być obecne wśród ludu i promować nowe plany w tych środowiskach. Trzeba umożliwić najuboższej młodzieży od­powiednią formację, wrażliwą na wzrost moralny, duchowy i religijny, zdolny do rozwijania uspołecznienia i do przezwyciężania dyskrymi­nacji. Nie jest to nic nowego, o ile wychowanie warstw ludowych stanowiło pierwociny w działalności różnych rodzin zakonnych. Chodzi dzisiaj o ponowne zauważenie tego zagadnienia w odpowiedni sposób i w oparciu o dostosowane plany.

WYCHOWAWCY POWOŁANI DO TOWARZYSZENIA W DRODZE DO INNEGO
Chcemy ujrzeć Jezusa (J 12,21)

Dynamizm wzajemności

We wspólnocie wychowawczej

41. Misja wychowawcza urzeczywistnia się we współpracy między wieloma podmiotami – uczniowie, rodzice, nauczyciele, personel pomocniczy i administracja – które tworzą wspólnotę wychowawczą. Ma ona najpierw możliwość tworzenia środowiska życiowego, w którym wartości są przekazywane za pośrednictwem autentycznych relacji między różnymi członkami, którzy do niego należą. Jej najwyższym celem jest wychowanie integralne osoby. W tej optyce osoby konsekrowane mogą wnieść decydujący wkład, w świetle doświadczenia komunii, które wyróżnia ich życie wspólnotowe. Rzeczywiście, angażując się w przeżywanie życia i komunikowanie we wspólnocie szkolnej duchowości komunii, przez konstruktywny i zdolny do zharmonizowania różnorodności dialog, tworzą środowiska zakorzenione w ewangelicznych wartościach prawdy i miłości. Dzięki temu osoby konsekrowane są zaczynem, będącym w stanie tworzyć coraz głębsze relacje wspólnotowe, mające same w sobie charakter wychowawczy. Rozwijają solidarność, wzajemne dowartościowanie i współodpowiedzialność w ramach planu wychowawczego, a przede wszystkim składają bezpośrednie świadectwo chrześcijańskie oparte na przekazywaniu doświadczenia Boga i orędzia ewangelicznego, aż do dzielenia się świadomością bycia narzędziem Boga i Kościoła, nosząc charyzmat dany w służbie wszystkim.

w optyce Kościoła-komunii

42. Zadanie dzielenia się duchowością komunii w ramach wspólnoty szkolnej zakorzenia się w byciu częścią Kościoła-komunii. Wymaga to od osób konsekrowanych zaangażowanych w misję wychowawczą włączenia się, w oparciu o ich charyzmat, w duszpasterstwo Kościoła lokalnego. Spełniają one posługę eklezjalną, służąc konkretnej wspólnocie i w komunii z ordynariuszem diecezjalnym. Dlatego wspólna misja wychowawcza powierzona Kościołowi wymaga także współpracy i większego współdziałania między różnymi rodzinami zakonnymi. Takie współdziałanie, oprócz uczynienia bardziej specjalistyczną służby wychowawczej, stwarza warunki do dzielenia się charyzmatami na rzecz całego Kościoła. Dlatego komunia, którą powinny przeżywać osoby konsekrowane, wychodzi poza własną rodzinę zakonną lub własny instytut. Co więcej – otwierając się na komunię z innymi formami konsekracji, osoby konsekrowane mogą „odkrywać wspólne korzenie ewangeliczne i razem przeżywać z większą świadomością piękno własnej tożsamości w różnorodności charyzmatycznej, jak latorośle tego samego krzewu winnego”^[33].

Wymiar relacyjny

aby rozwijać autentyczne relacje

43. Wspólnota wychowawcza jest wyrazem różnorodności i piękna powołań oraz płodności na poziomie wychowawczym i pedagogicznym, jaką to wszystko wnosi do instytucji szkolnej.

Zadanie rozwijania wymiaru relacyjnego osoby i troska o nawiązanie autentycznych relacji wychowawczych z młodymi są niewątpliwie aspektami, jakie obecność osób konsekrowanych może ułatwić w szkole, traktowanej jako mikrokosmos, w którym tworzy się podstawy do odpowiedzialnego przeżywania makro kosmosu, jakim jest społeczeństwo. Nierzadko jednak zauważa się – także w szkole – stopniowe niszczenie relacji międzyosobowych, z powodu traktowania w sposób funkcjonalny spełnianych ról, pośpiechu, zmęczenia i innych czynników, które wywołują sytuacje konfliktowe. Zorganizowanie szkoły jako sali gimnastycznej, w której ćwiczy się nawiązywanie pozytywnych relacji między różnymi członkami i szukanie pokojowego rozwiązywania konfliktów, jest celem podstawowym nie tylko życia wspólnoty wychowawczej, ale także budowania społeczeństwa pokojowego i zgodnego.

wychowywać do wzajemności

44. W szkole są zazwyczaj obecni chłopcy i dziewczęta, kobiety i mężczyźni, mający zadanie uczenia lub administrowania. Wzięcie pod uwagę wymiaru jedno-dwoistego osoby ludzkiej zakłada wymóg wychowania do wzajemnego uznania, w szacunku i dowartościowaniu różnorodności. Doświadczenie wzajemności mężczyzna/kobieta może okazać się paradygmatyczne w pozytywnym kierowaniu innymi formami różnorodności, aż do różnic etnicznych i religijnych. To doświadczenie bowiem rozwija i ożywia pozytywne postawy, takie jak: świadomość, że każda osoba może dawać i otrzymywać, gotowość na przyjęcie drugiego, zdolność do spokojnego dialogu oraz możliwość oczyszczenia i wyjaśnienia swoich przeżyć poprzez szukanie sposobu przekazania ich innym oraz zestawienia z przeżyciami innych.

poprzez relacje dowartościowujące

45. W relacji wzajemności interakcja może być asymetryczna z punktu widzenia ról, co jest konieczne w relacji wychowawczej, ale nie z punktu widzenia godności i niepowtarzalności każdej osoby ludzkiej. Zrozumienie zostaje ułatwione, gdy interakcja wychowawcza, bez nieodpowiednich nacisków w stosunku do spełnianych ról, sytuuje się na takim poziomie, który w pełni uznaje równą godność każdej osoby ludzkiej. W ten sposób jest się w stanie kształtować osobowości zdolne do tworzenia własnej wizji życia i do uzasadnienia swoich wyborów. Włączenie rodzin i ciała nauczycielskiego tworzy klimat zaufania i szacunku, który sprzyja rozwojowi zdolności do dialogu i do pokojowego współżycia w poszukiwaniu tego, co służy dobru wspólnemu.

Wspólnota wychowawcza

tworzyć środowisko wychowawcze

46. Osoby konsekrowane, z racji doświadczenia życia wspólnotowego, w którym uczestniczą, znajdują się w najbardziej sprzyjających warunkach do współpracy w tym, ażeby plan wychowawczy instytucji szkolnej sprzyjał tworzeniu prawdziwej wspólnoty. W szczególności proponują model współżycia alternatywny wobec modelu społeczeństwa umasowionego lub indywidualistycznego. Osoby konsekrowane konkretnie angażują się, razem ze świeckimi, w uczynienie szkoły miejscem spotkania, słuchania, wymiany, w którym uczniowie i uczennice w żywy sposób doświadczają wartości. Pomagają tak ukierunkować wybory pedagogiczne, żeby umożliwić przezwyciężenie nadmiernego indywidualizmu, sprzyjać solidarności zamiast rywalizacji, pomocy słabszemu zamiast spychania go na margines, odpowiedzialnemu uczestnictwu zamiast obojętności.

świadomi zadania rodziny

47. Odpowiedzialność za wychowanie dzieci spoczywa przede wszystkim na rodzicach. Osoby konsekrowane dowartościowują obecność rodziców we wspólnocie wychowawczej oraz angażują się w nawiązanie z nimi prawdziwej relacji wzajemności. Uczestnictwo w organizacjach, osobiste spotkania i inne inicjatywy mają na celu coraz bardziej aktywne włączanie się rodziców w życie instytucji oraz uwrażliwienie ich w odniesieniu do zadania wychowawczego. Uznanie tego zadania jest dzisiaj bardziej konieczne niż w przeszłości, wobec wielu trudności, jakie przeżywa rodzina. Gdy pierwotny zamysł Boga dotyczący rodziny zaciemnia się w świadomości, społeczeństwo ponosi nieocenioną szkodę i zostaje naruszone prawo dzieci do życia w otoczeniu miłości w pełni ludzkiej. Przeciwnie – gdy rodzina odzwierciedla zamysł Boży, staje się laboratorium, w którym doświadcza się miłości i prawdziwej solidarności^[34].

Osoby konsekrowane głoszą tę prawdę, która dotyczy nie tylko wierzących, ale jest dziedzictwem ludzkości, wpisanym w serce człowieka. Możliwość kontaktu z rodzicami dzieci i młodzieży jest okazją sprzyjającą pogłębieniu w oparciu o zagadnienia, które są znaczące dla ich życia, miłości ludzkiej i natury rodziny, oraz uzasadnieniu proponowanej wizji w stosunku do innych, często dominujących wizji.

i znaczenia braterstwa jako znaku prorockiego

48. Osoby konsekrowane, świadcząc o Chrystusie i przeżywając życie komunii, które je charakteryzuje, ofiarują całej wspólnocie wychowawczej prorocki znak braterstwa. Życie wspólnotowe, gdy jest przeniknięte głębokimi relacjami, „jest czynnym proroctwem w społeczeństwie, które odczuwa głęboką – choć czasem nieuświadomioną – tęsknotę za braterstwem bez granic”^[35]. To przekonanie uwidacznia się w zadaniu kształtowania życia wspólnoty jako miejsca wzrostu osób oraz wzajemnej pomocy w poszukiwaniu i wypełnieniu wspólnej misji. W tym względzie jest ważne, aby znak braterstwa mógł być łatwo dostrzegany w każdej chwili życia wspólnoty szkolnej.

w łączności Z innymi instytucjami wychowawczymi

49. Wspólnota wychowawcza realizuje swoje cele we współdziałaniu z innymi instytucjami wychowawczymi obecnymi w szkole.

Współpraca szkoły z innymi instytucjami wychowawczymi na podstawie jak najszerszej wymiany stymuluje proces wzrostu osobistego, profesjonalnego i społecznego uczniów, dostarczając wielu propozycji w formie zintegrowanej. Stanowi przede wszystkim bardzo ważną pomoc, by uniknąć różnych uwarunkowań, w szczególności ze strony mediów, pomagając młodym w staniu się – z prostych i biernych odbiorców – krytycznymi współrozmówcami, będącymi w stanie pozytywnie wpływać na opinię publiczną i na samą jakość informacji.

Wędrując do Innego

Styl życia, który stawia pytania

50. Życie wspólnoty wychowawczej, gdy angażuje się ona w poważne poszukiwanie prawdy przez wkład różnych dyscyplin, jest stale pobudzane do dojrzewania w refleksji, do wychodzenia poza wcześniejsze osiągnięcia oraz do stawiania pytań na poziomie egzystencjalnym.

Osoby konsekrowane swoją obecnością wnoszą w tym kontekście specyficzny wkład swojej tożsamości i swego powołania. Młodzi, nawet jeśli nie zawsze w formie świadomej, pragną znaleźć w nich świadectwo życia przeżywanego jako odpowiedź na powołanie, jako wędrówkę do Boga, jako poszukiwanie znaków, przez które On się uobecnia. Oczekują tego, by zobaczyć osoby, które zapraszają do postawienia sobie ważnych pytań, do odkrycia najgłębszego znaczenia ludzkiej egzystencji i historii.

Ukierunkować na poszukiwanie sensu

aby rozwijać postawę poszukiwania

51. Spotkanie z Bogiem jest zawsze wydarzeniem osobistym, odpowiedzią na dar wiary, która – ze swej natury – jest wolnym aktem osoby. Szkoła, łącznie ze szkołą katolicką, nie domaga się przyjęcia wiary, ale może je przygotować. Za pośrednictwem planu wychowania można stworzyć warunki, aby osoba rozwinęła postawę poszukiwania i aby była ukierunkowana na odkrycie tajemnicy swego bytu i rzeczywistości, która ją otacza, aż do dojścia do progu wiary.

Tym, którzy później zdecydują się go przekroczyć, zostają dane konieczne środki, aby stale pogłębiać doświadczenie wiary przez modlitwę, sakramenty, spotkanie z Chrystusem w słowie, w Eucharystii, w wydarzeniach, w osobach^[36].

wychowując do wolności

52. Istotnym wymiarem tej drogi poszukiwania jest wychowywanie do wolności, właściwe dla każdej szkoły wiernej swemu zadaniu. Wychowywanie do wolności jest działaniem humanizującym, ponieważ dąży do pełnego rozwoju osobowości. Wychowanie rzeczywiście powinno być postrzegane jako osiągnięcie, wzrost i posiadanie wolności. Chodzi o wychowanie każdego ucznia do wyzwalania się od uwarunkowań, które przeszkadzają mu żyć jako osobie, do formowania w sobie silnej i odpowiedzialnej osobowości, zdolnej dokonywać wolnych i spójnych wyborów[37].

przygotowując teren pod wybór wiary

Wychowywanie osób rzeczywiście wolnych jest już ukierunkowywaniem ich na wiarę. Poszukiwanie sensu sprzyja rozwojowi wymiaru religijnego osoby jako obszaru, na którym może dojrzewać wybór chrześcijański i rozwijać się dar wiary. Coraz częściej stwierdza się w szkole, szczególnie w społeczeństwach zachodnich, że wymiar religijny osoby stał się utraconym ogniwem, nie tylko w toku szkolnego procesu wychowawczego, lecz także w szerszym procesie wychowawczym, zapoczątkowanym w rodzinie. Bez niego jednak proces edukacyjny, w swojej całości, staje się poważnie zubożony, utrudniając jakiekolwiek poszukiwanie Boga. W ten sposób to, co banalne, powierzchowne, nieistotne, karmienie iluzjami, odchylenia w stronę magii oraz namiastki tajemnicy usiłują przyciągnąć zainteresowanie młodzieży i nie zostawiają miejsca na to, co transcendentne.

Stwierdza się dzisiaj, a czynią to także pedagodzy, którzy deklarują się jako niewierzący, pilną potrzebę odzyskania wymiaru religijnego w wychowaniu, koniecznego do kształtowania osobowości zdolnych kierować potężnymi uwarunkowaniami działającymi w społeczeństwie oraz do etycznego ukierunkowania nowych osiągnięć nauki i techniki.

przez styl wychowania stawiający pytania

53. Osoby konsekrowane, praktykujące rady ewangeliczne, są skutecznym zaproszeniem do pytania się o Boga i o tajemnicę życia. Pytanie tego rodzaju, które domaga się stylu wychowania zdolnego do wzbudzenia podstawowych pytań o początek i sens życia, przechodzi przez poszukiwanie bardziej dlaczego niż jak. W tym celu konieczne jest zweryfikowanie sposobu proponowania treści różnych dyscyplin, aby dzięki temu uczniowie mogli rozbudzać w sobie takie pytania i szukać właściwych odpowiedzi. Ponadto, dzieci i młodzież powinno się pobudzać do odchodzenia od tego, co oczywiste i banalne, przede wszystkim w dziedzinie wyborów dotyczących życia, rodziny i miłości ludzkiej. Ten styl wyraża się w metodologii nauczania i prowadzenia badań naukowych, która przyzwyczaja do refleksji i rozeznawania. Konkretyzuje się w strategii, pielęgnującej w osobie, od pierwszych lat życia, wymiar wewnętrzny, w którym podejmuje się słuchanie głosu Boga, rozwija się przylgnięcie do wartości, w którym dojrzewa uznanie własnych ograniczeń i grzechu i w którym odczuwa się wzrost odpowiedzialności za każdą istotę ludzką.

Nauczanie religii

Zróżnicowane drogi wychowania religijnego

54. W tym kontekście specyficzną rolę odgrywa nauczanie religii. Osoby konsekrowane, wraz z innymi wychowawcami, ale z większą odpowiedzialnością, są często powołane do zapewnienia zróżnicowanego toku wychowania religijnego, odpowiednio do różnych typów szkól – w niektórych szkołach większość uczennic i uczniów stanowią chrześcijanie, w innych dominuje inna przynależność religijna, bądź wybory agnostyczne i ateistyczne. Ich zadanie polega na ukazaniu wartości nauczania religii włączonego do rozkładu zajęć danej instytucji i do programu kulturowego. Mimo uznania, że nauczanie religijne w szkole katolickiej spełnia funkcję różną od funkcji, jaką ma w innych szkołach, zachowuje ono swój cel, jakim jest otwarcie na zrozumienie historycznego doświadczenia chrześcijaństwa, ukierunkowanie na poznanie Jezusa Chrystusa i na pogłębienie Jego Ewangelii.

propozycja kulturowa skierowana do wszystkich

W tym znaczeniu jawi się jako propozycja kulturowa, która może zwracać się do wszystkich, wykraczając poza osobiste wybory wiary. W wielu kontekstach chrześcijaństwo już stanowi horyzont duchowy kultury, do której się przynależy.

nauczanie religii w szkołach katolickich

W szkole katolickiej, ponadto, nauczanie religii ma za zadanie pomóc uczniom w dojrzewaniu osobistego stanowiska w dziedzinie religijnej, spójnego i szanującego stanowiska innych, przyczyniając się w ten sposób do ich wzrostu i do pełniejszego zrozumienia rzeczywistości. Jest ważne, aby cała wspólnota wychowawcza, szczególnie w szkołach katolickich, uznała wartość i rolę nauczania religii i przyczyniła się do jego dowartościowania ze strony uczniów. Nauczanie religii, używając języka dostosowanego do przekazywania orędzia religijnego, jest wezwane do stymulowania u uczniów i pogłębiania wielkich pytań dotyczących sensu życia, znaczenia rzeczywistości i odpowiedzialnego zaangażowania, aby przekształcać je w świetle wartości ewangelicznych, pobudzając do konstruktywnego porównywania treści i wartości religii katolickiej z kulturą współczesną.

inne możliwości formacyjne

Wspólnota szkoły katolickiej ofiarowuje ponadto, wraz z nauczaniem religii, inne możliwości, inne momenty i drogi, aby wychowywać do syntezy między wiarą i kulturą, wiarą i życiem^[38].

Życie jako powołanie

Życie jako dar i jako zadanie

55. Osoby konsekrowane, wraz z innymi wychowawcami chrześcijańskimi, potrafią uchwycić i dowartościować wymiar powołaniowy wewnętrznie połączony z procesem wychowawczym. Życie jest bowiem darem, urzeczywistniającym się w wolnej odpowiedzi na szczególne powołanie, które trzeba odkrywać w konkretnych okolicznościach każdego dnia. Troska o wymiar powołaniowy ukierunkowuje osobę na interpretowanie własnego doświadczenia w świetle planu Bożego.

Brak lub niedostateczna uwaga skierowana na wymiar powołaniowy, oprócz pozbawienia młodzieży pomocy, do której ma prawo w ważnym rozeznawaniu dotyczącym podstawowych wyborów własnego życia, zubaża społeczeństwo i Kościół, które potrzebują obecności osób zdolnych do poświęcenia się na stałe w służbie Boga, braci i dobra wspólnego.

Kultura powołania

Obudzić zainteresowanie wielkimi pytaniami

56. Kształtowanie nowej kultury powołaniowej jest podstawowym elementem nowej ewangelizacji. Powinien on doprowadzić do „odnalezienia odwagi i zainteresowania w odniesieniu do wielkich pytań, to znaczy pytań dotyczących własnej przyszłości”^[39]. Są to pytania, do stawiania których należy pobudzać także za pośrednictwem procesów wychowawczych dostosowanych do konkretnych osób, przez które prowadzi się stopniowo do odkrywania życia jako daru Bożego i jako zadania. Takie procesy mogą ukształtować prawdziwą drogę dojrzewania powołaniowego, które prowadzi do odkrycia właściwego powołania.

Osoby konsekrowane są szczególnie powołane do kształtowania w szkole kultury powołania. Są one dla całego ludu chrześcijańskiego nie tylko znakiem określonego powołania, ale także dynamiki powołaniowej jako formy życia, wymownie reprezentując decyzję tego, kto w swoim życiu zwraca uwagę na Boże powołanie.

dzielić się własnym charyzmatem wychowawczym

57. W obecnej sytuacji misja wychowawcza w szkole jest coraz częściej dzielona ze świeckimi. „Nawet jeśli czasem, a nawet w niedalekiej przeszłości, współpraca ta traktowana była jako pomoc i zastępstwo ze względu na braki personalne wśród osób konsekrowanych, potrzebnych do prowadzenia dziel, dzisiaj współpraca ta wypływa z potrzeby dzielenia odpowiedzialności nie tylko w prowadzeniu dzieł instytutu, ale przede wszystkim z pragnienia życia szczególnymi aspektami i wymiarami duchowości i misją instytutu”^[40]. Na osobach konsekrowanych spoczywa więc zadanie przekazywania charyzmatu wychowawczego, który je ożywia, oraz rozwijania formacji osób, które czują się powołane do tej samej misji. W celu podjęcia tej odpowiedzialności powinny one zwrócić uwagę na to, aby nie angażować się wyłącznie w zadania akademicko-administracyjne i nie zostać zdominowane przez aktywizm. Jest natomiast konieczne, aby zwróciły uwagę na bogactwo swego charyzmatu i zaangażowały się w rozwijanie go w odpowiedzi na nowe sytuacje społeczno-kulturowe.

stając się uprzywilejowanymi rozmówcami w poszukiwaniu Boga

58. We wspólnocie wychowawczej osoby konsekrowane mogą przyczyniać się do dojrzewania mentalności inspirowanej wartościami ewangelicznymi, w stylu właściwym ich charyzmatowi. Jest to już służba wychowawcza o charakterze powołaniowym. Rzeczywiście, młodzi, a często także inni członkowie wspólnoty wychowawczej, mniej lub bardziej świadomie oczekują, że znajdą w osobach konsekrowanych uprzywilejowanych rozmówców w poszukiwaniu Boga. Dla tego typu posługi, najbardziej specyficznej dla osób konsekrowanych, nie ma ograniczeń wieku, które uzasadniałyby zwalnianie się z niej. Także wtedy, gdy muszą się wycofać z działalności zawodowej, nadal mogą być do dyspozycji młodych i dorosłych jako eksperci życia według Ducha, wychowawcy i wychowawczynie w dziedzinie wiary.

Obecność osób konsekrowanych w szkole staje się w ten sposób propozycją duchowości ewangelicznej, punktem odniesienia dla tworzących wspólnotę wychowawczą na drodze wiary i dojrzewania chrześcijańskiego.

Wymiar powołaniowy zawodu nauczyciela

59. Formacja nauczycieli ma podstawowe znaczenie dla tworzenia pozytywnego i twórczego środowiska wychowawczego. Dlatego instytucje życia konsekrowanego i wspólnoty zakonne, szczególnie gdy kierują szkołami katolickimi, proponują programy formacyjne dla uczących, w których jest odpowiednio uwypuklony wymiar powołaniowy zawodu nauczyciela, aby uświadomić im, że są uczestnikami misji wychowania i uświęcania właściwej Kościołowi^[41]. Osoby konsekrowane mogą udostępnić – tym, którzy tego pragną – całe bogactwo duchowości, która je charakteryzuje, i charyzmatu instytutu, zachęcając do ich przeżywania w posłudze wychowawczej zgodnie z tożsamością świecką oraz w formach przystosowanych i dostępnych dla młodzieży.

WYCHOWAWCY POWOŁANI DO KSZTAŁTOWANIA ŻYCIA WSPÓLNEGO
… wszyscy poznają, żeście uczniami moimi, jeśli będziecie się wzajemnie miłowali (J 13,35)

Na miarę osoby ludzkiej

Pierwszorzędne zwrócenie uwagi na osobę

60. Wspólnotowy wymiar szkoły jest nieodłączny od pierwszorzędnej uwagi zwróconej na osobę, stanowiącą ośrodek szkolnego planu wychowawczego: „Kultura ma być na miarę człowieka, winna zatem odpierać pokusę, jaką podsuwa jej wizja hołdująca wyłącznie celom pragmatycznym lub podzielona na bardzo liczne i wąskie specjalizacje, a tym samym niezdolna nadać sens życiu. (…) Wiedza oświecona przez rozum nie stroni bynajmniej od sfery życia codziennego, ale wnosi w nią moc nadziei i proroctwa. Humanizm, jakiego pragniemy, głosi wizję społeczeństwa skupioną wokół człowieka i jego niezbywalnych praw, wokół wartości, jakimi są sprawiedliwość i pokój, wokół prawidłowych relacji między jednostkami, społeczeństwem i państwem, kierujących się logiką solidarności i pomocniczości. Taki humanizm jest w stanie tchnąć ducha nawet w postęp gospodarczy, tak aby zmierzał on do rozwoju każdego człowieka i całego człowieka’’^[42].

określić w tym sensie wybory konkretne

61. Osoby konsekrowane zwracają uwagę na to, aby w planie wychowawczym chronić pierwszeństwo osoby, współpracując w określeniu w tym kierunku konkretnych wyborów dotyczących ogólnego kształtu szkoły i jej propozycji formacyjnej. Każdy uczeń powinien być traktowany indywidualnie, z uwzględnieniem środowiska rodzinnego, osobistej historii, przymiotów i zainteresowań. W klimacie wzajemnego zaufania osoby konsekrowane odkrywają i rozwijają talenty każdej osoby, pomagają młodym stać się odpowiedzialnymi za własną formację i współpracować w formacji ich kolegów. To zadanie wymaga całkowitego poświęcenia i darmowości ze strony tego, kto podejmuje służbę wychowawczą jako misję. Poświęcenie i darmowość przyczyniają się do uczynienia ze szkolnego środowiska wychowawczego żywotnego środowiska, w którym wzrost intelektualny zostaje zharmonizowany ze wzrostem duchowym, religijnym, emocjonalnym i społecznym.

Towarzyszenie przystosowane do osoby

uprzywilejować dialog i uważne słuchanie

62. Osoby konsekrowane, w oparciu o wrażliwość właściwą ich formacji, oferują towarzyszenie przystosowane do osoby poprzez uważne słuchanie i dialog. Są bowiem przekonane, że „wychowanie jest sprawą serca”^[43] i że – w konsekwencji – tylko za pośrednictwem osobowej relacji można zainicjować autentyczny proces formacyjny.

obudzić pragnienie wyzwolenia wewnętrznego

63. Każda istota ludzka czuje się wewnętrznie uciskana przez skłonności do zła, nawet wtedy, gdy popisuje się nieograniczoną wolnością. Osoby konsekrowane angażują się w budzenie u młodych pragnienia wyzwolenia wewnętrznego, będącego warunkiem podjęcia drogi chrześcijańskiej nastawionej na nowe życie według błogosławieństw ewangelicznych. Optyka ewangeliczna pozwoli młodym zająć krytyczne stanowisko wobec konsumizmu, hedonizmu, które wnikają – jak chwast w pszenicę – w kulturę i sposób życia szerokich kręgów ludzkości.

którym jest nawrócenie serca

Osoby konsekrowane, w pełni świadome, że wszystkie wartości ludzkie znajdują swoją pełną realizację i swoją jedność w Chrystusie, bezpośrednio reprezentują macierzyńską troskę Kościoła mającą na względzie integralny wzrost młodych naszego czasu, dzieląc się przekonaniem, że nie może być autentycznego wyzwolenia, jeśli nie ma nawrócenia serca^[44].

Godność kobiety i jej powołanie

Obecność i działanie kobiety

64. Wrażliwość osób konsekrowanych, zwracająca uwagę na wymóg rozwijania wymiaru jedno-dwoistego osoby ludzkiej w posłuszeństwie pierwotnemu zamysłowi Bożemu (por. Rdz 2,18), może przyczyniać się do zintegrowania w planie wychowawczym różnic w celu ich dowartościowania, przezwyciężając przesądy i stereotypy. Historia jest świadkiem zaangażowania osób konsekrowanych na rzecz kobiety. Także dzisiaj osoby konsekrowane traktują jako obowiązek dowartościowanie kobiety w procesie wychowawczym. W różnych częściach świata szkoła katolicka i liczne rodziny zakonne pracują nad tym, aby kobietom został zapewniony dostęp do wychowania bez żadnej dyskryminacji i aby zostały stworzone warunki umożliwiające im wniesienie specyficznego wkładu dla dobra całej wspólnoty. Wszyscy zauważają wkład kobiet w życie i humanizację kultury^[45], ich gotowość do zatroszczenia się o osoby oraz o odbudowywanie często rozbijanej i wstrząsanej napięciami i nienawiścią tkanki społecznej. Wiele inicjatyw dotyczących solidarności, także między narodami ogarniętymi wojną, rodzi się z geniuszu kobiecego, który w każdych okolicznościach rozwija wrażliwość na to, co ludzkie[46]. W tym kontekście kobiety konsekrowane są w sposób szczególny powołane do tego, aby – na mocy swego poświęcenia przeżywanego w pełni i z radością – być znakiem czułej dobroci Boga względem rodzaju ludzkiego[47]. Obecność i dowartościowanie kobiety są więc istotne dla wypracowania kultury, która rzeczywiście stawia w centrum osobę, poszukiwanie pokojowego rozwiązywania konfliktów, jedność w różnorodności, pomocniczość i solidarność.

Perspektywa międzykulturowa

Wkład osób konsekrowanych do dialogu międzykulturowego

65. We współczesnym złożonym społeczeństwie szkoła jest wezwana do dostarczania młodym pokoleniom elementów koniecznych do rozwijania wizji międzykulturowej. Osoby konsekrowane zaangażowane w wychowanie, często należące do instytutów rozproszonych w różnych częściach świata, są wyrazem „wspólnot wielokulturowych i międzynarodowych, które są wezwane do tego, by «świadczyć o sensie komunii między ludami, rasami i kulturami oraz dawać o niej świadectwo» (…), w której doświadcza się wzajemnego poznania, szacunku, ubogacenia”^[48]. Dlatego też łatwo przychodzi im traktowanie różnicy kulturowej jako bogactwa i proponowanie dróg prowadzących do spotkania i dialogu. Taka postawa jest cennym wkładem do prawdziwego wychowania międzykulturowego, coraz pilniejszego ze względu na znaczące zjawisko migracji. Droga, jaką trzeba przebyć we wspólnocie wychowawczej, zakłada przejście od tolerowania rzeczywistości wielokulturowej do przyjęcia i do poszukiwania kompromisu ze względu na wzajemne zrozumienie aż do dialogu międzykulturowego, który doprowadziłby do uznania wartości i ograniczeń każdej kultury.

Wychowanie międzykulturowe

Konieczna instancja wychowawcza

66. W wizji chrześcijańskiej wychowanie międzykulturowe w sposób istotny opiera się na modelu relacyjnym, który otwiera na wzajemność. Analogicznie do tego, jak dzieje się z osobami, tak również kultury rozwijają się, opierając się na dynamice typowej dla dialogu i komunii. „Dialog między kulturami (…) jawi się jako potrzeba wpisana w samą naturę człowieka i kultury. Kultury, w których pierwotna jedność ludzkiej rodziny wyraża się w różnorakich i genialnych formach, znajdują w dialogu gwarancję zachowania swojej specyfiki, a zarazem wzajemnego zrozumienia i komunii. Pojęcie komunii, które ma źródło w chrześcijańskim objawieniu, a najdoskonalszy wzorzec w Bogu w Trójcy jedynym, nie oznacza nigdy bezbarwnej jednolitości ani przymusowej uniformizacji czy upodobnienia; jest raczej wyrazem zbieżności wielokształtnych i zróżnicowanych rzeczywistości i dlatego staje się znakiem bogactwa i zapowiedzią rozwoju”^[49].

Współżycie różnic

67. Perspektywa międzykulturowa zakłada prawdziwą zmianę paradygmatu na poziomie pedagogicznym. Przechodzi się od integracji do poszukiwania współżycia różnic. Chodzi o model trudny i złożony w realizacji. W przeszłości zróżnicowanie między kulturami często było źródłem nieporozumień i konfliktów; także dzisiaj, w różnych częściach świata, zauważa się silną dominację niektórych kultur nad innymi. Nie mniej niebezpieczna jest tendencja do uniformizacji kultur według modeli świata zachodniego, inspirowanych formami radykalnego indywidualizmu i praktycznie ateistyczną koncepcją życia.

Zadanie szukania podstaw etycznych różnych kultur

68. Szkoła powinna się pytać o podstawowe ukierunkowania etyczne, które charakteryzują doświadczenia kulturowe określonej wspólnoty. „Kultury (…), podobnie jak człowiek, który jest ich twórcą, przeniknięte są przez mysterium iniquitatis – „tajemnicę niegodziwości”, działającą w dziejach ludzkości, a więc także one potrzebują oczyszczenia i zbawienia. Autentyczność każdej ludzkiej kultury, słuszność etosu, którego jest ona nośnikiem, czyli inaczej mówiąc, solidność jej fundamentów moralnych, można w jakiś sposób wartościować miarą jej istnienia dla człowieka i służby na rzecz jego godności na każdej płaszczyźnie i w każdym kontekście”^[50].

W przemówieniu do członków 50. Zgromadzenia Ogólnego ONZ Papież zaakcentował podstawową wspólnotę między narodami, zwracając uwagę na to, że różne kultury są w rzeczywistości tylko różnymi sposobami podchodzenia do kwestii znaczenia życia osobowego. Każda kultura jest bowiem wysiłkiem refleksji nad tajemnicą świata i człowieka, sposobem wyrażenia transcendentnego wymiaru życia ludzkiego. W tym świetle różnica, zamiast być zagrożeniem, może stać się – dzięki dialogowi opartemu na szacunku – źródłem głębokiego zrozumienia tajemnicy ludzkiej egzystencji[51].

Solidarne dzielenie się z ubogimi

Opcja preferencyjna na rzecz ubogich

69. Obecność osób konsekrowanych we wspólnocie wychowawczej przyczynia się do wyostrzenia wrażliwości wszystkich członków wspólnoty na kwestię różnych form ubóstwa, które także dzisiaj gnębią młodych, rodziny i całe narody. Ta wrażliwość może się stać źródłem głębokich zmian w sensie ewangelicznym, prowadząc do przemiany logiki wyjątkowości i wyższości w logikę służby, zatroszczenia się o innych, i formując serce otwarte na solidarność.

Opcja preferencyjna na rzecz ubogich prowadzi do eliminacji wszelkich form wykluczenia. W środowisku szkolnym opracowuje się niekiedy plan wychowawczy dostosowany do bardziej lub mniej zamożnych grup społecznych, gdy tymczasem troska o najbardziej potrzebujących schodzi zdecydowanie na drugi plan. W wielu przypadkach okoliczności społeczne, ekonomiczne lub polityczne nie pozwalają na lepszą alternatywę. Nie powinno to jednak przeszkadzać w kierowaniu się jasnym kryterium ewangelicznym i staraniu się, aby zastosować go na poziomie osobistym, wspólnotowym i w samych instytucjach szkolnych.

Planować, wychodząc od najbardziej potrzebujących

Młodzież uboga w centrum planu wychowawczego

70. Gdy opcja preferencyjna na rzecz najuboższych stanowi ośrodek planu wychowawczego, najlepsze zasoby i najlepiej przygotowane osoby są zaangażowane w służbę najbardziej potrzebującym, nie wykluczając tych, którzy mają mniejsze trudności i braki. Taki jest sens uniwersalizmu ewangelicznego, tak bardzo dalekiego od logiki świata. Kościół rzeczywiście chce ofiarować swoją posługę wychowawczą przede wszystkim tym, którzy są „ubodzy w dobra doczesne i pozbawieni pomocy i miłości ze strony rodziny bądź pozostają z dala od daru wiary”^[52]. Niesprawiedliwe sytuacje utrudniają niekiedy aktualizowanie tego wyboru. Czasem jednak to katolickie instytucje wychowawcze oddaliły się od takiej opcji preferencyjnej, która charakteryzowała początek większości instytutów życia konsekrowanego poświęcających się nauczaniu.

Ten wybór, który określa życie konsekrowane, powinien być jednak otaczany szczególną troską począwszy od formacji początkowej, aby nie uważano go za zarezerwowany tylko dla najbardziej szlachetnych i odważnych.

wyodrębnić sytuacje ubóstwa

71. Idąc śladami Dobrego Pasterza, osoby konsekrowane angażują się w wyodrębnienie wśród uczniów różnych sytuacji ubóstwa, które przeszkadzają w integralnym dojrzewaniu osoby i spychają ją na margines życia społecznego, szukając przyczyn tego stanu. Pierwsze miejsce bezsprzecznie zajmuje wśród nich nędza. Często łączy się z nią brak rodziny i zdrowia, nieprzystosowanie społeczne, utrata godności ludzkiej, niemożność dostępu do kultury, a w konsekwencji głębokie ubóstwo duchowe. Stanie się głosem ubogich tego świata jest wyzwaniem podjętym przez Kościół, który muszą wziąć na siebie wszyscy chrześcijanie[53]. Osoby konsekrowane, z powodu swoich wyborów i spoczywającego na nich zadania publicznego wyznawania ubogiego stylu życia osobistego i wspólnotowego, są bardziej wrażliwe na obowiązek propagowania sprawiedliwości i solidarności w środowisku, w którym działają.

Stać się głosem ubogich

Ze względu na najmniejszych

72. Dostęp przede wszystkim najuboższych do wychowania jest zadaniem podejmowanym na różnych poziomach przez katolickie instytucje wychowawcze^[54]. Wymaga to odniesienia dzieła wychowawczego do najbardziej potrzebujących, niezależnie od statusu społecznego uczniów obecnych w instytucji szkolnej. Zakłada to, między innymi, proponowanie treści należących do nauki społecznej Kościoła za pośrednictwem planów wychowawczych i domaga się zweryfikowania profilu, jaki szkoła przewiduje dla swoich uczniów. Jeśli szkoła wsłuchuje się w głos osób najuboższych i organizuje swoją pracę ze względu na nich, będzie umiała tak interpretować różne dziedziny nauki, by służyły życiu, oraz zgłębiać ich treści w odniesieniu do całościowego wzrostu osób.

angażując się w wychowanie formalne i nieformalne

73. Wsłuchiwanie się w głos ubogich ukazuje osobom konsekrowanym, gdzie angażować się także w środowisku wychowania nieformalnego oraz jak otworzyć dostęp do nauki dla tych, którzy znajdują się w najbardziej niekorzystnej sytuacji. Znajomość krajów, w których szkoła jest zarezerwowana dla nielicznych lub napotyka poważne trudności w podjęciu swojego zadania, mogłaby wzbudzić we wspólnotach wychowawczych krajów bardziej rozwiniętych inicjatywy solidarności, a wśród nich ideę zbliżenia między klasami lub instytucjami szkolnymi. Korzyści formacyjne byłyby wielkie dla wszystkich, szczególnie dla uczniów w krajach bardziej rozwiniętych, którzy konkretnie uczyliby się tego, co jest istotne w życiu, i byliby wspomagani w nieuleganiu modom kulturowym wprowadzanym przez konsumizm.

i w obronę praw dzieci

74. Obrona praw dzieci stanowi inne, szczególnie ważne wyzwanie. Wykorzystywanie dzieci – często w formie różnych zboczeń – należy do najbardziej niepokojących aspektów naszego czasu. Dla osób konsekrowanych zaangażowanych w misję wychowawczą nieuniknione staje się zadanie włączania się w obronę i promocję praw dzieci. Konkretny wkład, jaki mogą wnieść jako jednostki i jako instytucja wychowawcza, będzie prawdopodobnie niewystarczający w stosunku do potrzebujących, ale nie będzie nieużyteczny, skoro ma uświadomić źródła, z których wyłaniają się nadużycia. Osoby konsekrowane chętnie łączą swoje wysiłki z wysiłkami innych organizacji państwowych i kościelnych oraz osób dobrej woli, aby wspierać szacunek dla praw ludzkich i sprzyjać dobru wszystkich, począwszy od najsłabszych i najbardziej bezbronnych.

gotowi do oddania życia

75. Opcja preferencyjna na rzecz ubogich domaga się trwania w osobistej i społecznej gotowości do oddania życia tam, gdzie to jest konieczne. Mogłaby więc wymagać rezygnacji z dzieł, nawet prestiżowych, które jednak nie są już w stanie urzeczywistniać odpowiednich procesów formacyjnych, a w konsekwencji nie pozwalają dostrzegać cech charakterystycznych dla życia konsekrowanego. Rzeczywiście, „będziemy mogli mieć szkoły bez zarzutu pod kątem dydaktycznym, ale naznaczone brakami w świadectwie i w jasnej propozycji autentycznych wartości”^[55].

Osoby konsekrowane są więc wezwane do stwierdzenia, czy w działalności wychowawczej bardziej szukają prestiżu akademickiego czy też ludzkiej i chrześcijańskiej dojrzałości młodych; czy bardziej sprzyjają idei współzawodnictwa czy też solidarności; czy są zaangażowane w wychowywanie, wraz z innymi członkami wspólnoty szkolnej, osób wolnych, odpowiedzialnych i sprawiedliwych według sprawiedliwości ewangelicznej.

aż po krańce ziemi

76. Osoby konsekrowane, właśnie dzięki swojej konsekracji religijnej, są w najwyższym stopniu wolne, aby zostawić wszystko i podjąć głoszenie Ewangelii aż po krańce ziemi^[56]. Dla nich, także w dziedzinie wychowania, pozostaje pierwszoplanowe głoszenie ad gentes Dobrej Nowiny. Są więc świadome podstawowej roli szkoły katolickiej w krajach misyjnych. W wielu bowiem przypadkach szkoła stanowi jedyną możliwość obecności Kościoła, w innych jest uprzywilejowanym miejscem działania ewangelizacyjnego i humanizującego, współodpowiedzialnego za rozwój ludzki i kulturowy najuboższych narodów. Jest ważne w tej kwestii rozważenie konieczności dzielenia się charyzmatem wychowawczym między rodzinami zakonnymi z terenów o starożytnej tradycji ewangelizacyjnej, a rodzinami zakonnymi powstałymi na terenach misyjnych, czym się inspirują. Rzeczywiście, „dawne instytuty, z których wiele przetrwało bardzo bolesne próby, mężnie znoszone w ciągu stuleci, mogą się wzbogacić dzięki dialogowi i wymianie darów z fundacjami powstającymi w naszej epoce”^[57]. Takie dzielenie się dokonuje się także na polu formacji osób konsekrowanych, we wspieraniu nowych rodzin zakonnych i we współpracy między różnymi instytutami.

Kultura pokoju

Pokój poprzez sprawiedliwość

77. Droga pokoju przechodzi przez sprawiedliwość. „To jest jedyna droga do zapewnienia naszemu światu pokojowej przyszłości, eliminując źródła przyczyny konfliktów i wojen: pokój jest owocem sprawiedliwości. (…) Sprawiedliwość, która nie zadowala się tylko tym, że oddaje każdemu, co mu się należy, ale stara się tworzyć wśród obywateli sytuację równych szans, a zatem wspomaga szczególnie tych, co do których istnieje obawa, że ze względu na status społeczny, kulturę i stan zdrowia pozostaną w tyle lub będą zawsze zajmować ostatnie miejsca w społeczeństwie, pozbawieni możliwości osobistego postępu”^[58].

Wychowywać do pokoju, wychodząc od serca

Budowniczowie pokoju we własnym środowisku

78. Świadomość, że wychowanie jest przewodnią drogą prowadzącą do pokoju, jest faktem podzielanym przez wspólnotę międzynarodową. Wymownym znakiem tego są różne projekty zaproponowane przez organizacje międzynarodowe, aby uwrażliwić opinię publiczną i rządzących^[59]. Osoby konsekrowane, świadkowie Chrystusa Księcia Pokoju, dostrzegają pilną potrzebę postawienia wychowania do pokoju wśród pierwszorzędnych celów swego działania formacyjnego, wnosząc swój specyficzny wkład do ożywiania w sercach uczniów i uczennic woli stania się budowniczymi pokoju. Wojny rodzą się bowiem w sercach ludzi i to w nich trzeba bronić pokoju. Dowartościowując proces wychowawczy, osoby konsekrowane angażują się we wzbudzanie w duszach ludzi trzeciego tysiąclecia postawy pokoju, który „nie jest po prostu brakiem konfliktów, ale jest procesem pozytywnym, dynamicznym, opartym na uczestnictwie, który sprzyja dialogowi i rozwiązywaniu konfliktów w duchu wzajemnego zrozumienia i współpracy”^[60]. W tym zadaniu osoby konsekrowane współpracują ze wszystkimi ludźmi dobrej woli, dzieląc z nimi trud i pilną potrzebę szukania coraz to nowych dróg odpowiednich do skutecznego wychowania, które „na wszystkich poziomach jest pierwszorzędnym środkiem dla budowania kultury pokoju”^[61].

poprzez wychowanie do wartości

79. Skuteczne wychowanie do pokoju zobowiązuje do opracowania programów i strategii na różnych poziomach. Chodzi, między innymi, o to, aby proponować uczniom wychowanie do wartości i do postaw służących pokojowemu zwieńczaniu dyskusji w szacunku dla godności ludzkiej; aby organizować zajęcia także wykraczające poza program szkolny, jak sport, teatr, które sprzyjają asymilacji znaczenia lojalności i szacunku dla reguł; aby zapewnić równość dostępu do wychowania dla kobiet; aby zachęcać, gdy jest to konieczne, do rewizji programów nauczania, łącznie z podręcznikami^[62]. Wychowanie jest następnie wezwane do przekazywania uczniom świadomości własnych korzeni kulturowych i szacunku dla innych kultur. Gdy dokonuje się to w nawiązaniu do solidnych etycznych punktów odniesienia, wychowanie prowadzi do uświadomienia ograniczeń kultury własnej i innych, ale równocześnie uwypukla dziedzictwo wartości wspólne całemu rodzajowi ludzkiemu. Tak więc „wychowanie przyczynia się w szczególny sposób do budowy świata bardziej solidarnego i pokojowego. Może też sprzyjać krzewieniu integralnego humanizmu, otwartego na wymiar etyczny i religijny, który potrafi dostrzec, jak istotne znaczenie ma znajomość i poszanowanie kultur i wartości duchowych różnych cywilizacji”[63].

Wychowywać do życia wspólnego

Wychowywać do czynnego i odpowiedzialnego życia obywatelskiego

80. Na początku trzeciego tysiąclecia, jako konsekwencja negatywnych skutków agresywnej globalizacji ekonomicznej i kulturowej, rosnącego znaczenia nabiera odpowiedzialne uczestniczenie w życiu wspólnoty na poziomie lokalnym, narodowym i światowym. Takie uczestniczenie zakłada uświadomienie sobie przyczyn zjawisk, które zagrażają współżyciu narodów i samemu życiu ludzkiemu. Jak każde uświadomienie, także i to znajduje w wychowaniu, a szczególnie w szkole, uprzywilejowany teren rozwoju. W tym nurcie sytuują się pouczające słowa Papieża: „Ochrona prawa do pokoju jest w pewien sposób gwarancją poszanowania wszystkich innych praw, ponieważ sprzyja budowie społeczeństwa, w którym relacje oparte na sile ustępują miejsca współpracy służącej dobru wspólnemu”^[64]. Osoby konsekrowane mogą stać się w tym względzie znakiem odpowiedzialnego braterstwa, żyjąc we wspólnotach, w których „każdy czuje się współodpowiedzialny za wierność drugiego; każdy wnosi swój wkład do spokojnego klimatu dzielenia się życiem, zrozumieniem, wzajemną pomocą …”^[65].

ZAKOŃCZENIE

81. Z zaproponowanych refleksji jasno wynika, że obecność osób konsekrowanych na polu wychowania jawi się jako wybór prorocki[66]. Synod dotyczący życia konsekrowanego wzywa do podjęcia z odnowionym zaangażowaniem misji wychowawczej w szkole każdego typu i stopnia, na uniwersytetach i w szkołach wyższych[67]. Zachęta do kontynuowania drogi podjętej przez tych, którzy wnieśli znaczący wkład do misji wychowawczej Kościoła, sytuuje się w nurcie wierności swemu pierwotnemu charyzmatowi: „Dzięki swojej specjalnej konsekracji, szczególnemu doświadczeniu darów Ducha Świętego, gorliwemu wsłuchiwaniu się w słowo Boże i praktyce rozeznawania, dzięki bogatemu dziedzictwu tradycji wychowawczych, (…) oraz dzięki głębokiemu poznaniu duchowej prawdy (por. Ef 1,17), osoby konsekrowane są w stanie prowadzić szczególnie owocną działalność edukacyjną, wnosząc ważny wkład w pracę innych wychowawców”^[68].

Rozpocząć na nowo od Chrystusa

82. W perspektywie komunii eklezjalnej wzrasta w każdej osobie konsekrowanej świadomość wielkiego bogactwa kulturowego i pedagogicznego, która wypływa z dzielenia się wspólną misją wychowawczą, chociaż w specyfice różnych posług i charyzmatów. Chodzi o to, aby ponownie odkryć i odnowić świadomość własnej tożsamości, odnajdując inspirujące elementy dla profesjonalizmu wychowawczego przez odkrycie tego, jak sposób bycia kształtuje autentyczne powołanie. Źródłem tej odnowionej świadomości jest Chrystus. Osoby konsekrowane, które działają w szkole, powinny stanowczo rozpocząć od Niego, by odnaleźć motywujące źródło dla swojej misji. Rozpocząć na nowo od Chrystusa oznacza kontemplować Jego oblicze, długo przestawać z Nim na modlitwie, by móc potem pokazać Go innym. Do dokonania tego jest wezwany Kościół na początku nowego tysiąclecia, świadomy, że tylko wiara może uchwycić tajemnicę tego oblicza[69]. Rozpoczynanie na nowo od Chrystusa jest więc, także dla osób konsekrowanych, rozpoczynaniem od wiary karmionej sakramentami i umacnianej nadzieją, która nie zawodzi: „Ja jestem z wami przez wszystkie dni” (Mt 28,20). Osoby konsekrowane ożywiane tą nadzieją są wezwane do rozpalenia na nowo pasji wychowawczej, przeżywając ją we wspólnocie szkolnej jako świadectwo spotkania między różnymi powołaniami i między pokoleniami.

w odnowionym zaangażowaniu

Zadanie uczenia tego, jak żyć, odkrywając najgłębszy sens życia i transcendencji, współdziałania z innymi we wzajemności, miłowania stworzenia, myślenia w sposób wolny i krytyczny, realizowania się w pracy, planowania przyszłości, jednym słowem – bycia, domaga się od osób konsekrowanych odnowionej miłości do zaangażowania wychowawczego i kulturowego w szkole.

i stałe formując się

83. Osoby konsekrowane, poddając się przemieniającemu działaniu Ducha i realizując formację stalą, stają się zdolne do poszerzenia swoich horyzontów i do uchwycenia głębokich wymiarów różnych wydarzeń[70]. Formacja stała jest także kluczem do nowego rozumienia misji wychowawczej w szkole i do urzeczywistniania jej w sposób dostosowany do rzeczywistości, tak bardzo zmiennej, a zarazem potrzebującej interwencji kompetentnej, stosownej do czasu i prorockiej. Pogłębienie kulturowe, do którego rozwijania są wezwane osoby konsekrowane, by kształtować profesjonalizm w dziedzinach, które należą do ich kompetencji, lub w posłudze administracyjnej bądź w zarządzaniu, jest obowiązkiem sprawiedliwości, którego nie można unikać.

Uczestniczenie w życiu Kościoła powszechnego i partykularnego zobowiązuje do ukazania więzi komunii i do dowartościowania wskazań Urzędu Nauczycielskiego Kościoła, przede wszystkim odnośnie do takich tematów, jak: życie, rodzina, kwestia kobieca, sprawiedliwość społeczna, pokój, ekumenizm, dialog międzyreligijny. W klimacie dzisiejszego pluralizmu Urząd Nauczycielski Kościoła jest głosem, który autorytatywnie interpretuje zjawiska w świetle Ewangelii.

Podziękowanie za ważne i szlachetne zadanie

84. Kongregacja Wychowania Katolickiego pragnie zakończyć te refleksje gorącym podziękowaniem skierowanym do wszystkich osób konsekrowanych, które pracują na polu wychowania szkolnego. Świadoma złożoności, a często trudności związanych z ich zadaniem, podkreśla wartość szlachetnej posługi wychowawczej rozumianej jako uzasadnianie życia i nadziei wobec nowych pokoleń, poprzez opracowywaną krytycznie wiedzę i kulturę, w oparciu o koncepcję osoby i życia inspirowaną wartościami ewangelicznymi.

Każda szkoła i każda dziedzina wychowania nieformalnego mogą się stać węzłem olbrzymiej sieci, która – od najmniejszej wsi do najbardziej rozległej metropolii – obejmuje świat nadzieją. W wychowaniu znajduje się bowiem obietnica bardziej ludzkiej przyszłości i bardziej solidarnego społeczeństwa.

Żadna trudność nie powinna oddalać osób konsekrowanych od szkoły i od wychowania w ogóle, jeżeli przekonanie o tym, że jest się powołanym do zaniesienia Dobrej Nowiny o królestwie Bożym do ubogich i małych, jest głębokie i żywe. Obecne trudności i zamęt, wraz z nowymi perspektywami, jakie się otwierają na progu trzeciego tysiąclecia, są usilnym wezwaniem do poświęcenia własnego życia dla wychowania nowych pokoleń w trosce o to, aby kultura komunii dotarła do każdego narodu i każdej osoby. Pierwszą inspiracją, a zarazem celem, do którego zmierza zadanie każdej osoby konsekrowanej, jest zapalenie i ożywianie lampy wiary w nowych pokoleniach, stawanie się „stróżami poranka (por. Iz 21,11-12), zwiastującymi brzask nowego tysiąclecia”[71].

Ojciec święty, w czasie audiencji udzielonej niżej podpisanemu Prefektowi, zatwierdził niniejszy dokument i autoryzował jego publikację.

Rzym, 28 października 2002 r., w 37. rocznicę promulgowania deklaracji Gravissimum educationis Soboru Watykańskiego II.

Zenon Kard. Grocholewski
Prefekt

Giuseppe Pittau si
Sekretarz

Polskie wydanie Pallottinum 2003 r.

Przypisy

^[1]    Por. Jan Pawet II, adhort. apost. Vita consecrata (25 marca 1996), 72-73.

^[2]    Por. Jan Paweł II, enc. Redemptoris missio (7 grudnia 1990), 38.

^[3]    Jan Paweł II, adhort. apost. Vita consecrata, 73.

^[4]    Por. Święta Kongregacja Wychowania Katolickiego, Szkoła katolicka (19 marca 1977); Kongregacja Wychowania Katolickiego, Szkoła katolicka na progu trzeciego tysiąclecia (28 grudnia 1997).

^[5]    Por. Święta Kongregacja Wychowania Katolickiego, Katolik świecki świadkiem wiary w szkole (15 października 1982).

^[6]    Por. Papieska Rada ds. Kultury, Duszpasterstwo kultury (23 maja 1999).

[7]    Jan Paweł II, List z okazji powołania Papieskiej rady ds. Kultury (20 maja 1982).

[8]    Jan Paweł II, adhort. apost. Vita consecrata, 96.

^[9]    Kongregacja Wychowania Katolickiego, Ust okólny do Przełożonych generalnych Wspólnot Życia Apostolskiego odpowiadających za szkoły katolickie (15 października 1996).

^[10]   Jan Paweł II, adhort. apost. Vita consecrata, 1.

[11]   Tamże, 65.

^[12]   Tamże, 18.

^[13]   Por. Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 43-44.

[14]   Jan Paweł II, adhort. apost. Vita consecrata, 87.

[15]   Por. Jan Paweł II, list apost. Novo millennio ineunte (6 stycznia 2001), 30.

^[16]   Tamże, 43.

[17]   Jan Paweł II, adhort. apost. Vita consecrata, 96.

^[18]   Święta Kongregacja Wychowania Katolickiego, Katolik świecki świadkiem wiary w szkole, 43.

[19]   Jan Paweł II, adhort. apost. Vita consecrata, 22.

^[20]   Por. tamże, 105.

^[21]   Kongregacja Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Rozpoczynać na nowo od Chrystusa (19 maja 2002), 39.

^[22]   Tamże.

^[23]   Sobór Watykański II, deki. Grouissimum educationis, Wprowadzenie.

^[24]   Por. Kongregacja Wychowania Katolickiego, Szkoła katolicka na progu trzeciego tysiąclecia, 11.

^[25]   Por. Papieska Rada ds. Środków Społecznego Przekazu, Etyka w intemecie (22 lutego 2002), 15.

^[26]   Por. Papieska Rada ds. Środków Społecznego Przekazu, Kościół i internet (22 lutego 2002), 7.

^[27]   Por. UNESCO, Conference Generale, Resolution adoptee sur le rapport de la Commission V. Seance pleniere (12 listopada 1997).

^[28]   Por. Paweł VI, enc. Populorum progressio (26 marca 1967), 42.

^[29]   Sobór Watykański II, konst. Gaudium et spes, 22.

^[30]   Por. Jan Paweł II, enc. Redemptoris missio, 8.

^[31]   Kongregacja Wychowania Katolickiego, Szkoła katolicka na progu trzeciego tysiąclecia, 14.

^[32]   Por. Jan Paweł II, Przemówienie z okazji sesji plenarnej Papieskiej Akademii Nauk (13 listopada 2000), AAS 93 (2001) s. 202-206.

^[33]   Kongregacja Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Rozpoczynać na nowo od Chrystusa, 30.

^[34]   Por. Jan Paweł II, Homilia z okazji Jubileuszu Rodzin (Rzym, 15 października 2000), 4-5, AAS 93 (2001), s. 90.

^[35]   Jan Paweł II, adhort. apost. Vita consecrata, 85.

^[36]   Por. Kongregacja Wychowania Katolickiego, Wymiar religijny wychowania w szkole katolickiej (7 kwietnia 1988), 98-112.

[37]   Por. Święta Kongregacja Wychowania Katolickiego, Szkoła katolicka, 31.

^[38]   Por. tamże, 37-48.

^[39]   Papieskie Dzieło ds. Powołań Kościelnych, Nowe powołania dla nowej Europy. Dokument końcowy Kongresu na temat Powołań do Kapłaństwa i do Życia Konsekrowanego w Europie, Rzym, 5-10 maja 1997, nr 13 b.

^[40]   Kongregacja Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Rozpoczynać na nowo od Chrystusa, 31.

^[41]   Por. Święta Kongregacja Wychowania Katolickiego, Katolik świecki świadkiem wiary w szkole, 24.

^[42]   Jan Paweł II, Przemówienie do nauczycieli akademickich (9 września 2000), 3. 6, AAS 92 (2000) s. 863-865.

^[43]   Św. Jan Bosko, Circolare del 24 gennaio 1883, w: Epistolario di S. Giovanni Bosco, red. E. Ceria, Turyn 1959, t. IV, s. 209.

^[44]   Por. Paweł VI, adhort. apost. Ewangelii nuntiandi (8 grudnia 1975), 36.

^[45]   Por. Jan Paweł II, adhort. apost. Christifideles laici (30 grudnia 1988), 51.

[46]   Por. Jan Paweł II, list apost. Mulieris dignitatem (15 sierpnia 1988), 30.

[47]   Por. Jan Paweł II, adhort. apost. Vita consecrata, 57.

^[48]   Kongregacja Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Rozpoczynać na nowo od Chrystusa, 29.

^[49]   Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Pokoju Dialog między kulturami drogą do cywilizacji miłości i pokoju (1 stycznia 2001), AAS 93 (2001), s. 239.

^[50]   Tamże, s. 238.

[51]   Por. Insegnamenti di Giovanni Pauli II, XVIII/2 (1995), s. 730-744.

^[52]   Sobór Watykański II, dekl. Grarissimum educationis, 9.

[53]   Por. Jan Paweł II, list apost. Tertio millennio adveniente (10 listopada 1994), 51.

^[54]   Por. np. Office International pour l’Enseignement Catholique (OIEC), Declaration de la XIVeme Assemblee Generale (Rzym, 5 marca 1994).

^[55]   Kongregacja Wychowania Katolickiego, Wymiar religijny wychowania w szkole katolickiej, 19.

^[56]   Por. Paweł VI, adhort. apost. Ewangelii nuntiandi, 69.

^[57]   Jan Paweł II, adhort. apost. Vita consecrata, 62.

^[58]   Jan Paweł II, Przemówienie do rządzących i parlamentarzystów (4 listopada 2000), 2, AAS 93 (2001) s. 167.

^[59]   Na przykład Organizacja Narodów Zjednoczonych zaproponowała Międzynarodową dekadę kultury pokoju i nieużywania siły (2000-2010).

^[60]   ONZ, Resolution 53/243: Declaration et Programme d’action sur une culture de la paix (6.10.1999).

^[61]   Tamże, A, art. la; art. 4.

^[62]   Por. tamże, B, art. 9.

[63]   Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Pokoju Dialog między kulturami drogą do cywilizacji miłości i pokoju (1 stycznia 2001), 20, AAS 93 (2001), s. 245.

^[64]   Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Pokoju Poszanowanie praw człowieka warunkiem prawdziwego pokoju (1 stycznia 1999), 11, AAS 91 (1999), s. 385.

^[65]   Kongregacja Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Zycie braterskie we wspólnocie (2 lutego 1994), 57.

[66]   Por. Kongregacja Wychowania Katolickiego, Sokoła katolicka na progu trzeciego tysiąclecia, 21.

[67]   Jan Paweł II, adhort. apost. Vita consecrata, 97.

^[68]   Tamże, 96.

[69]   Jan Paweł II, list apost. Novo millennio ineunte, 19.

[70]   Jan Paweł II, adhort. apost. Vita consecrata, 98.

[71]   Jan Paweł II, list apost. Novo millennio ineunte, 9.