Kongregacja Nauki Wiary
INSTRUKCJA O NIEKTÓRYCH ASPEKTACH WYKORZYSTANIA ŚRODKÓW SPOŁECZNEGO PRZEKAZU W PROMOCJI NAUKI WIARY
Rzym, 30 marca 1992 r.
WPROWADZENIE
Sobór Watykański II przypomina, że wśród pierwszorzędnych obowiązków Biskupów „przoduje przepowiadanie Ewangelii” (LG 25), zgodnie z danym przez Pana nakazem nauczania wszystkich narodów i głoszenia Ewangelii wszelkiemu stworzeniu (por. Mt 28, 19).
Do najskuteczniejszych środków będących dzisiaj do dyspozycji w przekazie orędzia ewangelicznego z całą pewnością zaliczają się środki społecznego przekazu. Kościół nie tylko domaga się prawa do ich wykorzystania (por. Kan. 747), ale zachęca Pasterzy do ich dowartościowania w wypełnianiu ich misji (por. Kan. 822, § 1).
O ważności środków społecznego przekazu i ich znaczeniu w świetle misji ewangelizacyjnej Kościoła mówiły już szeroko Dekret Soboru Watykańskiego II Inter mirifica i Instrukcje pastoralne Papieskiej Rady ds. Środków Społecznego Przekazu Communio et progressio oraz Aetatis novae. Należy ponadto przypomnieć Wskazania dla formacji przyszłych kapłanów odnośnie do środków społecznego przekazu opublikowane przez Kongregację ds. Wychowania Katolickiego. O środkach społecznego przekazu mówi także nowy Kodeks Prawa Kanonicznego (Kan. 822-832), który powierza je trosce i czujności Pasterzy. Określoną odpowiedzialność mają także Przełożeni zakonni, szczególnie wyżsi, na mocy ich kompetencji dyscyplinarnej.
Znane są trudności, które z różnych powodów napotykają ci, którzy są powołani do wypełniania takiego zadania troski i czujności. Z drugiej strony, przez środki społecznego przekazu w ogólności, a w szczególności przez książki, rozszerzają się dzisiaj coraz bardziej błędne idee. Po przedstawieniu pod kątem doktrynalnym odpowiedzialności Pasterzy w dziedzinie autentycznego nauczania w Instrukcji o powołaniu teologa w Kościele „Donum veritatis” (24 maja 1990), Kongregacja Nauki Wiary, pełniąc misję promocji i obrony nauki wiary i moralności, uznała również za właściwe opublikowanie niniejszej Instrukcji, uzgodnionej z Kongregacją ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, oraz po skonsultowaniu jej z Papieską Radą ds. Środków Społecznego Przekazu.
Dokument przedstawia w formie całościowej prawodawstwo Kościoła w tym zakresie. Przywołując normy kanoniczne, wyjaśniające je dyspozycje, rozwijając i określając postępowanie, przez które są egzekwowane, Instrukcja zamierza umocnić Pasterzy i pomóc im w wypełnianiu ich obowiązku (por. Kan. 34).
Normy kanoniczne stanowią gwarancję dla wolności wszystkich, tak poszczególnych wiernych, którzy mają prawo do otrzymywania czystego i integralnego orędzia Ewangelii, jak pełniących zadania duszpasterskie, teologów i wszystkich publicystów katolickich, którzy mają prawo do przekazywania swoich myśli, zachowując integralność wiary i moralności oraz szacunek dla Pasterzy. Tak więc prawa, które kierują informacją, gwarantują i promują prawo wszystkich korzystających ze środków społecznego przekazu do wiarygodnej informacji, a publicystom w ogólności do przekazywania ich myśli, w granicach deontologii zawodowej, dotyczącej także sposobu podejmowania zagadnień religijnych.
Znając trudne warunki, w których muszą pełnić swoje funkcje, Kongregacja Nauki Wiary czuje w tym względzie obowiązek, by wyrazić, szczególnie teologom, zaangażowanym w działalność duszpasterską publicystom katolickim oraz publicystom w ogóle, uznanie i szacunek za konkretny wkład, który wnoszą na tym polu.
I. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PASTERZY W OGÓLNOŚCI
1. Odpowiedzialność za nauczanie wiernych
1. Biskupi, jako autentyczni nauczyciele wiary (por. Kan. 375 i 753), powinni troszczyć się o pouczanie wiernych o ich prawie i obowiązku do:
a) „angażowania się, by Boskie głoszenie zbawienia rozszerzało się coraz bardziej wśród ludzi każdego czasu i miejsca” (Kan. 211);
b) przedstawiania Pasterzom swoich potrzeb, przede wszystkim duchowych, i swoich oczekiwań (por. Kan. 212, § 2);
c) przedstawiania Pasterzom swoich uwag dotyczących dobra Kościoła (por. Kan 212, § 3);
d) przekazywania swoich uwag dotyczących dobra Kościoła także innym wiernym, „zachowując integralność wiary i obyczajów oraz szacunek względem Pasterzy, biorąc ponadto pod uwagę dobro wspólne i godność osób” (Kan. 212, § 3).
Wierni powinni ponadto być pouczeni o ich obowiązku:
a) „zachowywania zawsze, także w ich sposobie działania, komunii z Kościołem” (Kan. 209, § 1; por. Kan. 205);
b) „zachowywania z chrześcijańskim posłuszeństwem tego, co święci Pasterze, o ile reprezentują Chrystusa, ogłaszają jako nauczyciele wiary i polecają jako głowy Kościoła” (Kan. 212, § 1);
c) zachowywania, jeśli poświęcają się świętym naukom, należnego posłuszeństwa Urzędowi Nauczycielskiemu Kościoła, również korzystając ze słusznej wolności badania i roztropnego przekazywania swoich myśli w tej dziedzinie, w której są specjalistami (por. Kan. 218);
d) współpracy, by wykorzystanie środków społecznego przekazu było ożywione duchem ludzkim i chrześcijańskim (por. Kan. 822, § 2), a w ten sposób, by „Kościół, także przy pomocy tych środków mógł realizować swoje zadanie” (por. Kan. 822, §3).
2. Odpowiedzialność dotycząca pism i wykorzystania środków społecznego przekazu
Ci sami Pasterze, w zakresie ich obowiązku czuwania i strzeżenia w sposób nienaruszony depozytu wiary (por. Kan. 386 i 747, § 1), oraz odpowiadania na prawo, które mają wierni, by być prowadzeni drogą zdrowej nauki (por. Kan. 213 i 217), mają prawo i obowiązek:
a) „czuwania, by nie wyrządzano szkody wierze i obyczajom wiernych przez pisma i wykorzystanie środków społecznego przekazu” (Kan. 823, § 1);
b) „wymagania, by były przedkładane ich osądowi przed publikacją pisma wiernych, które dotyczą wiary lub obyczajów” (Kan. 823, § 1);
c) „odrzucania pism, które przynosiłyby szkodę prawdziwej wierze lub dobrym obyczajom” (Kan. 823, § 1);
d) stosowania, w zależności od przypadków, sankcji administracyjnych lub karnych przewidzianych przez prawo Kościoła, wobec tego, kto przekraczając normy kanoniczne narusza obowiązki własnego urzędu stanowi zagrożenie dla komunii eklezjalnej, wyrządza szkodę wierze lub obyczajom wiernych (por. Kan. 805; 810, § 1; 194, § 1, nr 2; 1369; 1371, nr 1; 1389).
3. Obowiązek interweniowania przy pomocy odpowiednich środków
Środki, moralne i prawne, które Kościół przewiduje dla obrony wiary i moralności oraz które daje do dyspozycji Pasterzom, nie mogą być przez nich zaniedbywane, jako niewypełnianie własnych obowiązków, gdy domaga się tego lub zaleca to dobro dusz. Pasterze powinni pozostawać w stałym kontakcie ze światem kultury i teologii we własnych diecezjach w taki sposób, by każda ewentualna trudność mogła być szybko rozwiązana przez braterski dialog, w którym zainteresowane osoby miałyby możliwość udzielenia koniecznych wyjaśnień. W wypełnianiu procedur kanonicznych środki dyscyplinarne niech będą ostatnimi, z których się korzysta (por. Kan. 1341), chociaż nie można zapominać, że dla zabezpieczenia dyscypliny eklezjalnej zastosowanie kar okazuje się konieczne (por. Kan. 1317).
4. Szczególna odpowiedzialność Biskupów diecezjalnych
Zachowując kompetencję Stolicy Świętej (por. Konst. Apost. Pastor bonus, Art. 48 i 50-52), Konferencji Episkopatu i Synodów partykularnych (por. Kan. 823, § 2), Biskupi, w zakresie własnej diecezji i własnej kompetencji, niech stosownie i roztropnie wypełniają prawo-obowiązek czujności, jako Pasterze i pierwsi odpowiedzialni za poprawne nauczanie wiary i moralności (por. Kan. 386; 392; 753; 756, § 2). Pełniąc tę funkcję Biskup powinien odnosić się, w wypadku konieczności, do Konferencji Episkopatu, Synodu partykularnego lub do kompetentnej Dykasterii Stolicy Świętej (por. Kan. 823, § 2).
5. Pomoc Komisji doktrynalnych
§ 1. Wielką pomocą mogą być dla Biskupów Komisje doktrynalne, zarówno na poziomie diecezjalnym, jak i Konferencji Episkopatu; ich działalność niech będzie kontynuowana i rozwijana, by dawały Biskupom potrzebną pomoc w wypełnianiu ich misji doktrynalnej (por. List Kongregacji Nauki Wiary do wszystkich Przewodniczących Konferencji Episkopatu, 23 listopada 1990).
§ 2. Niech będzie poszukiwana także współpraca osób i instytucji, takich jak Seminaria, Uniwersytety i Fakultety kościelne, które wierne nauczaniu Kościoła i z konieczną kompetencją naukową mogą wnieść wkład w wypełnianie obowiązków Pasterzy.
6. Komunia ze Stolicą Świętą
Pasterze powinni utrzymywać kontakt z Dykasteriami Kurii Rzymskiej, szczególnie z Kongregacją Nauki Wiary (por. Kan. 360; Konst. Apost. Pastor bonus, Art. 48-55), którym będą przedkładać zagadnienia, które wchodzą w zakres ich kompetencji (por. Konst. Apost. Pastor bonus, Art. 13) lub jeśli z jakiegokolwiek powodu uznają za właściwą interwencję czy też konsultację Stolicy Świętej. Powinni ponadto informować Kongregację Nauki Wiary o tym wszystkim, co uważa się za ważne w zakresie doktryny, tak z punktu widzenia pozytywnego jak i negatywnego, sugerując także ewentualne interwencje.
II. APROBATA LUB ZEZWOLENIE DLA RÓŻNYCH KATEGORII PISM
7. Obowiązek aprobaty lub zezwolenia
§ 1. Dla określonych publikacji Kodeks wymaga aprobaty lub zezwolenia:
a) W szczególności, wymaga się uprzedniej aprobaty dla publikacji ksiąg Pisma Świętego lub ich tłumaczeń na języki współczesne (por. Kan. 825, § 1), dla katechizmów i pism o charakterze katechetycznym (por. Kan. 775, § 2; 827, § 1), dla tekstów przeznaczonych do szkół, nie tylko podstawowych i średniach, lecz także wyższych, dotyczących dyscyplin związanych z wiarą lub moralnością (por. Kan. 827, § 2).
b) Jest natomiast konieczne uprzednie zezwolenie na przygotowanie i publikację przez wiernych, także we współpracy z braćmi odłączonymi, tłumaczeń Pisma Święego (por. Kan. 825, § 2), książek do modlitwy, tak do użytku publicznego jak prywatnego (por. Kan. 826, § 3), nowych wydań zbiorów dekretów lub aktów autorytetów kościelnych (por. Kan. 828), pism kapłanów i zakonników w gazetach, dziełach lub przeglądach okresowych, które mają zwyczaj otwarcie atakować religię katolicką lub dobre obyczaje (por. Kan. 831, § 1), pism zakonników, które dotyczą zagadnień wiary lub moralności (por. Kan. 832).
§ 2. Aprobata lub zezwolenie kościelne zakłada opinię cenzora lub cenzorów, gdy uważa się za stosowne, by było ich więcej niż jeden (por. Kan. 830), która gwarantuje, że pismo nie zawiera niczego przeciwnego autentycznemu Urzędowi Nauczycielskiemu Kościoła w sprawach wiary i moralności oraz poświadcza, że zostały wypełnione wszystkie odpowiednie przepisy prawa kanonicznego. Jest odpowiednie ponadto, by to samo zezwolenie zawierało bezpośrednie odniesienie do właściwego kanonu.
7. Pisma dla których wymagany jest osąd Ordynariusza miejsca
§ 1. Kodeks zaleca, by książki, które podejmują zagadnienia dotyczące Pisma Świętego, teologii, prawa kanonicznego, historii Kościoła oraz dyscyplin religijnych lub moralnych, nawet jeśli nie są przeznaczone jako teksty do wykorzystania w nauczaniu, jak również pisma, w których znajdują się elementy dotyczące w sposób szczególny religii lub czystości obyczajów, były przedłożone osądowi Ordynariusza miejsca (por. Kan. 827, § 3).
§ 2. Biskup diecezjalny, na mocy prawa czuwania nad integralnością wiary i moralności, jeśli miałby szczególne i specjalne powody, mógłby także wymagać, pojedynczym poleceniem (por. Kan. 49), by wymienione pisma były przedłożone jego osądowi. Rzeczywiście, Kan. 823, § 1, daje Pasterzom prawo „wymagania, by były przedłożone do ich własnego osądu przed opublikowaniem pisma wiernych, które dotyczą wiary lub obyczajów”, bez żadnego ograniczenia, jak tylko tego natury ogólnej, „by była zachowana integralność prawdy wiary i obyczajów”. Takie polecenie mogłoby być wydane w pojedynczych przypadkach, tak dla poszczególnych osób, jak i kategorii osób (kapłani, zakonnicy, wydawnictwa katolickie itd.), lub dla określonej dziedziny.
§ 3. W tych przypadkach zezwolenie ma także znaczenie deklaracji oficjalnej, która gwarantuje, że pismo nie zawiera niczego przeciwnego integralności wiary i moralności.
§ 4. Z chwilą, gdy pismo mogłoby zawierać opinie czy zagadnienia właściwe dla specjalistów lub należące do określonych środowisk, oraz mogłoby stać się przyczyną skandalu lub zamieszania w pewnych ramach czy też u określonych osób, zezwolenie mogłaby być udzielone pod pewnymi warunkami, które mogą dotyczyć środka publikacji lub języka, aby uniknąć wymienionych niebezpieczeństw.
9. Zakres aprobaty lub zezwolenia
Aprobata lub zezwolenie dla publikacji odnosi się do oryginału; nie rozciąga się ani na następne wydania, ani na tłumaczenia (por. Kan. 829). Proste ponowne przedruki nie są uważane za nowe wydania.
10. Prawo do aprobaty lub zezwolenia
§ 1. Ponieważ zezwolenie stanowi gwarancję, tak prawną jak moralną, dla autorów, wydawców i czytelników, ten, kto prosi o nią, ponieważ jest obowiązkowa lub ponieważ jest zalecana, ma prawo do odpowiedzi kompetentnego autorytetu.
§ 2. W uprzednim badaniu dla udzielenia zezwolenia jest konieczna wielka pilność i powaga, uwzględniając zarówno prawa autorów (por. Kan. 218), jak i wszystkich wiernych (por. Kan. 213; 217).
§ 3. Przeciw odmowie zezwolenia lub aprobaty jest możliwe odwołanie administracyjne, według normy Kan. 1732-1739, do Kongregacji Nauki Wiary, Dykasterii kompetentnej w tym zakresie (por. Konst. Apost. Pastor bonus, Art. 48).
11. Kompetentny autorytet do udzielenia aprobaty lub zezwolenia
§ 1. Kompetentnym autorytetem do udzielenia zezwolenia lub aprobaty, według normy Kan. 824, jest Ordynariusz miejsca autora lub Ordynariusz miejsca wydania książki.
§ 2. Kiedy Ordynariusz miejsca odmówił zezwolenia można zwrócić się do innego kompetentnego Ordynariusza, z obowiązkiem jednak powiadomienia o poprzedniej odmowie; drugi Ordynariusz ze swojej strony nie może udzielić zezwolenia, nie otrzymawszy od poprzedniego Ordynariusza motywów odmowy (por. Kan. 65, § 1).
12. Procedura postępowania
§ 1. Przed udzieleniem zezwolenia Ordynariusz przedkłada pismo osądowi pewnej według niego osoby, wybierając ją ewentualnie z listy przygotowanej przez Konferencję Episkopatu lub konsultując z komisją cenzorów, jeśli taka istnieje, według normy Kan. 830, § 1. Cenzor wydając swój sąd powinien kierować się kryteriami Kan. 830, § 2.
§ 2. Cenzor wydaje swój sąd na piśmie. W przypadku sądu pozytywnego, Ordynariusz będzie mógł udzielić zezwolenia, potwierdzając zgodę własnym imieniem, miejscem i datą; jeśli natomiast uznałby za odpowiednie nie udzielić go, niech powiadomi autora o motywach (por. Kan. 830, § 3).
§ 3. Relacje z autorami niech będą realizowane w konstruktywnym duchu pełnego szacunku dialogu i komunii eklezjalnej, który pozwala znaleźć drogi, by w publikacjach nie było niczego przeciwnego nauczaniu Kościoła.
§ 4. Zezwolenie z wymienionymi wskazaniami, powinno być drukowane w książkach, które są wydawane; nie wystarcza więc użycie formuły „za aprobatą kościelną”, lub podobnej; powinno się drukować imię Ordynariusza, który jej udziela, a także czas i miejsce zezwolenia (por. Autentyczna interpretacja Kan. 830, § 3: AAS 79 [1987] 1249).
13. Zezwolenie na pisanie w niektórych środkach społecznego przekazu
Ordynariusz miejsca niech uważnie rozważy, czy jest odpowiednie czy nie, i pod jakimi warunkami, udzielenie pozwolenia kapłanom lub zakonnikom na pisanie w gazetach, książkach lub przeglądach okresowych, które mają zwyczaj otwarcie atakować religię katolicką lub dobre obyczaje (por. Kan. 831, § 1).
III. APOSTOLAT WIERNYCH NA POLU WYDAWNICZYM, A W SZCZEGÓLNOŚCI WYDAWNICTWA KATOLICKIE
14. Zadanie i współpraca wszystkich
Wierni, którzy pracują na polu wydawniczym, zajmują się dystrybucją oraz sprzedażą pism, mają – każdy według pełnionej specyficznej funkcji – własną i szczegółową odpowiedzialność w promocji zdrowej doktryny i dobrych obyczajów. Z tego powodu, nie tylko są zobowiązani do odrzucania współpracy w szerzeniu dzieł przeciwnych wierze i moralności, lecz także powinni pozytywnie przyczyniać się do rozpowszechniania pism, które służą dobru ludzkiemu i chrześcijańskiemu czytelników (por. Kan. 822, § 2-3).
15. Wydawnictwa zależne od instytucji katolickich
§ 1. Wydawnictwo, które zależy od instytucji katolickich (Diecezje, Instytuty zakonne, Stowarzyszenia katolickie itd.) ma szczególną odpowiedzialność na tym polu. Jego działalność powinna rozwijać się w harmonii z doktryną Kościoła i w komunii z Pasterzami, w posłuszeństwie przepisom kanonicznym, uwzględniając także specjalny związek, który łączy je z autorytetem kościelnym. Wydawcy katoliccy niech nie publikują pism, które nie posiadałyby zezwolenia kościelnego, jeśli jest zalecone.
§ 2. Wydawnictwa zależące od instytucji katolickich powinny być przedmiotem szczególnej troski ze strony miejscowych Ordynariuszów, by ich publikacje zawsze były zgodne z doktryną Kościoła i przyczyniały się skutecznie dla dobra dusz.
§ 3. Biskupi mają obowiązek zabronić, by w kościołach były wystawiane lub sprzedawane publikacje, dotyczące zagadnień wiary lub moralności, które nie otrzymałyby zezwolenia lub aprobaty kościelnej (por. Kan. 827, § 4).
IV. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEŁOŻONYCH ZAKONNYCH
16. Zasady ogólne
§ 1. Przełożeni zakonni, chociaż nie są w sensie ścisłym autentycznymi nauczycielami wiary i Pasterzami, to jednak mają władzę, która pochodzi od Boga, za pośrednictwem zlecenia Kościoła (por. Kan. 618).
§ 2. Działalność apostolska Instytutów zakonnych powinna być pełniona w imieniu i na zlecenie Kościoła oraz prowadzona w komunii z nim (por. Kan. 675, § 3). Szczególnie dla nich ma znaczenie to, co poleca Kan. 209, § 1, o konieczności, by wszyscy wierni w swojej działalności zawsze zachowywali komunię z Kościołem. Kan. 590 przypomina Instytutom życia konsekrowanego ich szczególną relację podporządkowania najwyższemu autorytetowi Kościoła i węzeł posłuszeństwa, który łączy poszczególnych członków z Papieżem.
§ 3. Przełożeni zakonni są odpowiedzialni, razem z Ordynariuszem miejsca, za udzielanie zezwolenia członkom ich Instytutów na publikację pism, które dotyczą zagadnień religii lub moralności (por. Kan. 824 i 832).
§ 4. Wszyscy Przełożeni, a w szczególności ci, którzy są Ordynariuszami (por. Kan. 134, § 1), mają obowiązek czuwania, by w ich Instytutach była szanowana dyscyplina kościelna, także w zakresie środków społecznego przekazu, oraz wymagać jej stosowania, jeśli zdarzałyby się nadużycia.
§ 5. Przełożeni zakonni, szczególnie ci, których Instytuty mają jako cel apostolat realizowany przez wydawnictwa i środki społecznego przekazu, powinni starać się, by członkowie wiernie szanowali normy kanoniczne w tym zakresie, oraz niech troszczą się w sposób szczególny o wydawnictwa, księgarnie itd., związane z Instytutem, by były narzędziem apostolskim skutecznym i wiernym Kościołowi i jego Urzędowi Nauczycielskiemu.
§ 6. Przełożeni zakonni niech działają we współpracy z Biskupami diecezjalnymi (por. Kan. 678, § 3), ewentualnie także za pośrednictwem odpowiednich uzgodnień (por. Kan. 681, § 1-2).
17. Zezwolenie Przełożonego zakonnego
§ 1. Przełożony zakonny, do którego, według normy Kan. 832, należy udzielenie własnym zakonnikom zezwolenia na publikację pism, które dotyczą zagadnień wiary lub moralności, niech jej nie udziela inaczej, jak tylko uwzględniwszy uprzednią ocenę przynajmniej jednego zaufanego cenzora, że publikacja nie zawiera niczego, co mogłoby wyrządzić szkodę nauce wiary i moralności.
§ 2. Przełożony może wymagać, by jego zezwolenie poprzedzało zezwolenie Ordynariusza miejsca, oraz by było bezpośrednio wspomniane w publikacji.
§ 3. Takie zezwolenie może być udzielone w sposób ogólny, gdy chodzi o stałą współpracę w publikacjach okresowych.
§ 4. Także na tym polu jest szczególnie ważna wzajemna współpraca między Ordynariuszami miejsca i Przełożonymi zakonnymi (por. Kan. 678, § 3).
18. Wydawnictwa zakonne
Do wydawnictw zależnych od Instytutów zakonnych stosuje się to, co zostało przyjęte w przypadku wydawnictw zależnych od instytucji katolickich w ogólności. Inicjatywy wydawnicze zawsze powinny być widziane jako dzieła apostolskie, które są realizowane na zlecenie Kościoła i prowadzone w komunii z nim, w wierności własnemu charyzmatowi Instytutu oraz w uległości Biskupowi diecezjalnemu (por. Kan. 678, § 1).
W czasie audiencji, udzielonej niżej podpisanemu Kardynałowi Prefektowi, Jego Świątobliwość Jan Paweł II zatwierdził niniejszą Instrukcję, uchwaloną na zebraniu plenarnym Kongregacji Nauki Wiary, i nakazał jej opublikowanie.
Rzym, w siedzibie Kongregacji Nauki Wiary, 30 marca 1992 r.
Joseph Kard. Ratzinger
Prefekt
+ Alberto Bovone
Abp tyt. Cezarei Numidyjskiej
Sekretarz
CONGREGAZIONE PER LA DOTTRINA DELLA FEDE, Istruzione circa alcuni aspetti dell’uso degli strumenti di comunicazione sociale nella promozione della dottrina della fede, Libreria Editrice Vaticana, Citta del Vaticano (1992)
Copyright © Konferencja Episkopatu Polski