1983.05.31 – Watykan – Kongregacja ds. Zakonów i Instytutów Świeckich, «Essential Elements». Instrukcja o istotnych elementach nauczania Kościoła na temat życia konsekrowanego w zastosowaniu do Instytutów oddających się pracy apostolskiej

Kongregacja ds. Zakonów i Instytutów Świeckich

«ESSENTIAL ELEMENTS». INSTRUKCJA O ISTOTNYCH ELEMENTACH NAUCZANIA KOŚCIOŁA NA TEMAT ŻYCIA KONSEKROWANEGO W ODNIESIENIU DO INSTYTUTÓW ODDAJĄCYCH SIĘ PRACY APOSTOLSKIEJ

Watykan, 31 maja 1983 r.

EnchYat. IX, 164-259

Audio nr 1 https://youtu.be/UdTCfNfR6Ro

Audio nr 2 https://youtu.be/uykKkc3bZE0

Audio nr 3 https://youtu.be/wU8WugCGmH0

Audio nr 4 https://youtu.be/ctc0QQ_qYXc

 

WPROWADZENIE

1. W ciągu ostatnich dwudziestu lat odnowa życia zakonnego była pod wieloma względami doświadczeniem wiary. Podejmowano odważnie i wielkodusznie wysiłki, aby zgłębić na modlitwie i poważnie zbadać, co oznacza życie konsekrowane według Ewangelii, specyficzny charyzmat każdego instytutu zakonnego oraz znaki czasu. Instytuty zakonne poświęcające się pracy apostolskiej próbowały ponadto wyjść naprzeciw zmianom, których wymagała gwałtowna ewolucja społeczeństw, do których zostały posłane, jak też zwiększający możliwości ewangelizacji postęp w dziedzinie przekazu. Równocześnie instytuty te miały do czynienia z nagłą zmianą ich sytuacji wewnętrznej: ze wzrostem średniej wieku, spadkiem ilości powołań, obniżeniem się liczby członków, pluralizmem stylów życia i prowadzonych dzieł oraz niejednokrotnie niepewnością co do własnej tożsamości. Rezultatem tego było doświadczenie, w którym – co jest zrozumiałe – mieszały się liczne aspekty pozytywne z aspektami, które nasuwały poważne pytania.

2. Obecnie, gdy zakończył się już specjalny okres doświadczeń zalecony przez Ecclesiae Sanctae II, wiele instytutów zakonnych oddanych pracy apostolskiej poddaje rewizji swoje doświadczenia. Z chwilą zatwierdzenia przejrzanych konstytucji i wejścia w życie nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego wchodzą one w nową fazę swojej historii. W owym momencie, który oznacza nowy punkt wyjścia, zakonnicy słyszą pasterskie wezwania Papieża Jana Pawła II „do obiektywnej i pokornej oceny lat eksperymentów, pozwalającej na rozpoznanie elementów pozytywnych i popełnionych błędów” (Przemówienie do Międzynarodowej Unii Przełożonych Generalnych Zakonów Żeńskich, 1979; do Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich i Żeńskich we Francji, 1980). Przełożeni zakonni i kapituły zwrócili się do kongregacji z prośbą o wskazówki, które służyłyby dokonaniu oceny niedawnej przeszłości oraz spojrzeniu w nadchodzącą przyszłość. Również biskupi proszą o rady, ze względu na swoją szczególną odpowiedzialność za pielęgnowanie życia zakonnego. Z uwagi na doniosłość tych nowych wydarzeń Kongregacja Zakonów i Instytutów Świeckich przygotowała pod kierunkiem Ojca Świętego ten tekst, zawierający normy zasadnicze i podstawowe. Jego celem jest jasne przedstawienie nauki Kościoła odnoszącej się do życia zakonnego w momencie szczególnie znamiennym i sprzyjającym.

3. Nauczanie to w naszych czasach zostało sformułowane w wielkich dokumentach Soboru Watykańskiego II, zwłaszcza w Lumen gentium, Perfectae caritatis oraz Ad gentes. Szerzej zostało rozwinięte w adhortacji apostolskiej Ewangelica testificatio Pawła VI, w przemówieniach Jana Pawła II i w dokumentach Kon­gregacji Zakonów i Instytutów Świeckich, zwłaszcza w Mutuae relationes, Religious and Human Promotion i The Contemplative Dimension of Religious Life. Ostatnio jego doktrynalne bogactwo weszło w syntetycznej formie do zrewidowanego Kodeksu Prawa Kanonicznego. Wszystkie te teksty opierają się na bogatym dziedzictwie nauczania przedsoborowego oraz chcą pogłębić i udoskonalić teolo­gię życia zakonnego, która konsekwentnie rozwijała się poprzez stulecia.

4. Życie zakonne jako takie jest rzeczywistością zarazem historyczną i teologiczną. Duże znaczenie posiada fakt, że tak dzisiaj, jak i w przeszłości doświadczenie życia zakonnego jest bardzo zróżnicowane. Równocześnie jednak to doświadczenie jest czymś, co wymaga konfrontacji z zasadami Ewangelii i z magisterium Kościoła oraz z zatwierdzonymi konstytucjami każdego instytutu. Niektóre elementy życia zakonnego Kościół uważa za istotne: powołanie przez Boga i poświęcenie się Mu poprzez profesję rad ewangelicznych wyrażone w ślubach publicznych; ustalona forma życia wspólnego; w przypadku instytutów oddających się pracy apostolskiej – uczestniczenie w misji Chrystusa poprzez prowadzony wspólnotowo apostolat wśród wiernych zgodnie ze specyficznym charyzmatem instytutu i zdrową jego tradycją; modlitwa osobista i wspólnotowa; asceza; publiczne dawanie świadectwa; specjalny związek z Kościołem; stała formacja; taka forma zarządzania, w której istnieje władza zakonna oparta na wierze. Zmiany historyczne i kulturowe spowodowały ewolucję konkretnej rzeczywistości, lecz formy i kierunek, które ta ewolucja przyjmuje, są zdeterminowane przez owe elementy istotne, bez których życie zakonne traci swoją tożsamość. W niniejszym tekście, skierowanym do instytutów oddających się dziełom apostolskim, Kongregacja ogranicza się do wyjaśnienia i ponownego sformułowania tych istotnych elementów.

I
ŻYCIE ZAKONNE: SZCZEGÓLNA FORMA POŚWIĘCENIA SIĘ BOGU

5. Poświęcenie się Bogu, konsekracja jest podstawą życia zakonnego. Kościół bardzo stanowczo kładąc na to nacisk, w pierwszym rzędzie akcentuje inicjatywę Boga oraz to, co jest założeniem życia zakonnego – przeobrażający związek z Bogiem. Konsekracja jest aktem Bożym. Bóg powołuje kogoś, oddziela go, ażeby w specjalny sposób poświęcił się Jemu. Równocześnie udziela potrzebnej łaski, ażeby na to powołanie odpowiedzieć tak, że wyrazem owego poświęcenia ze strony człowieka jest pełne i dobrowolne oddanie siebie. Powstająca w wyniku tego relacja jest czystym darem. Jest przymierzem we wzajemnej miłości i wierności, w komunii i posłannictwie, zawartym dla chwały Boga, jest radością osoby konsekrowanej i zbawieniem świata.

6. Sam Jezus jest tym, którego Ojciec w najbardziej wzniosły sposób konsekrował i posłał (por. J10, 36). Streszcza On w sobie wszystkie konsekracje starego prawa, które zapowiadały Jego konsekrację; w Nim zostaje konsekrowany nowy Lud Boży, odtąd wtajemniczy sposób z Nim zjednoczony. Przez chrzest Jezus udziela swego życia każdemu z chrześcijan. Wszyscy zostają uświęceni w Synu. Wszyscy są powołani do świętości. Wszyscy są posłani, by uczestniczyć w misji Chrystusa i każdy otrzymuje zdolność wzrastania w miłości i służbie Pana. Ten dar chrztu jest podstawową konsekracją chrześcijan, w nim zakorzenione są wszystkie pozostałe.

7. Jezus przeżywał swoją konsekrację jako Syn Boży: zależny od Ojca, miłujący Go ponad wszystko i całkowicie oddany Jego woli. Te aspekty Jego życia jako syna są udziałem wszystkich chrześcijan. Niektórym jednak, dla dobra wszystkich, Bóg udziela daru ściślejszego naśladowania Chrystusa w Jego ubóstwie, czystości i posłuszeństwie poprzez publiczną profesję tych rad przyjętą przez Kościół. Profesja ta, złożona po to, by naśladować Chrystusa, jest znakiem szczególnej konsekracji, która „korzeniami sięga głęboko w konsekrację chrztu i pełniej ją wyraża” (PC 5). Owo pełniejsze wyrażenie wymaga pomocy boskiej osoby Słowa, większej aniżeli natura ludzka, którą przyjęło i zaprasza do odpowiedzi podobnej do tej, której udzielił Jezus: do poświęcenia się Bogu w takim stopniu, jaki jest tylko dzięki Niemu możliwy i który będzie świadectwem danym Jego świętości i absolutowi. Taka konsekracja jest darem Bożym: jest łaską darmo daną.

8. Skoro poświęcenie się przez profesję rad ewangelicznych jest definitywną odpowiedzią daną Bogu w formie publicznego zobowiązania przyjętego przez Kościół, to należy ono do życia i do świętości Kościoła (por. LG 44). Kościół nadaje temu darowi autentyczność i przyjmuje to poświęcenie się. Konsekrowani w ten sposób chrześcijanie starają się w tym życiu przeżywać rzeczywistość przyszłego życia. Taki sposób życia „w wyższym stopniu ukazuje wszystkim wierzącym dobra niebiańskie już na tym świecie obecne” (LG 44). W ten sposób owi chrześcijanie „dają wspaniałe i zaszczytne świadectwo temu, iż świat nie może się przemie­nić i ofiarować się Bogu bez ducha ewangelicznych błogosławieństw” (LG 31).

9. Zjednoczenie z Chrystusem przez konsekrację w profesji rad ewangelicznych może być przeżywane w świecie i za pomocą środków świata. Takie właśnie jest specjalne powołanie instytutów świeckich, o których Pius XII mówił, że są „konsekrowane dla Boga i dla bliźnich” w świecie, za pomocą „środków właściwych dla świata” (Primo feliciter, V oraz II). Same z siebie rady niekoniecznie wyłączają ludzi ze świata. Rzeczywiście, jeśli konsekracja przez profesję rad może przybrać formę życia ukrytego na kształt zaczynu w cieście, jest ono darem Boga dla Kościoła. Tak poświęceni Bogu chrześcijanie kontynuują dzieło zbawienia, przekazując miłość Chrystusa poprzez swą obecność w świecie i uświęcanie go od wewnątrz. Styl życia i sposób obecności nie wyróżniają ich zewnętrznie spośród pozostałych chrześcijan. Ich świadectwo dokonuje się w zwyczajnym środowisku życia. Ta dyskretna forma świadectwa wypływa z samej natury ich powołania świeckiego i współokreśla sposób, w jaki mają przeżywać swą konsekrację (por. PC 11).

10. Nie jest tak jednak w przypadku tych, którzy konsekrowani przez profesję rad ewangelicznych stają się zakonnikami. Sama natura powołania zakonnego domaga się publicznego dawania świadectwa o Chrystusie i o Kościele. Profesja zakonna dokonuje się poprzez śluby, które Kościół przyjmuje jako publiczne. Stała forma życia wspólnotowego w instytucie, ustanowionym kanonicznie przez kom­petentną władzę kościelną, ukazuje w sposób widoczny przymierze i komunię, których wyrazem jest życie zakonne. Pewnego rodzaju wyłączenie z rodziny i z życia zawodowego w okresie, w którym osoba wstępuje do nowicjatu, mówi z mocą o absolucie Boga. To oddalenie się jest zarazem początkiem nowego, głębszego związania się w Chrystusie z rodziną którą człowiek opuszcza. Więź ta umacnia się przez oderwanie od godziwych skądinąd związków, zajęć i form wypoczynku oraz publicznie, całym życiem, ukazuje Boży absolut. Innym jeszcze aspektem publicznej natury konsekracji zakonnej jest fakt, że apostolat zakonników jest zawsze w jakimś sensie wspólnotowy. Obecność zakonna uzewnętrznia się przez sposób ich działania, ubiór i styl życia.

11. W ramach danego instytutu konsekracja zakonna przeżywana jest zgodnie z konstytucjami, które Kościół swoją władzą aprobuje i zatwierdza. Znaczy to, że konsekracja przeżywana jest wedle precyzyjnych przepisów, które wyrażają i pogłębiają jej własną tożsamość. Źródłem owej tożsamości jest działanie Ducha Świętego, który jest dawcą charyzmatu założyciela i który stwarza szczególny typ duchowości, życia, apostolatu i tradycji (por. MR 11). Gdy patrzy się na liczne rodziny zakonne, uderza ogromna różnorodność charyzmatów założyciela. Sobór położył nacisk na potrzebę pielęgnowania tych charyzmatów jako Bożych darów (por. PC 2b). Określają one naturę, ducha, cel i charakter, tworzące dziedzictwo duchowe każdego instytutu, i znajdują się u podstaw owego poczucia tożsamości, które stanowi kluczowy element wierności każdego zakonnika (por. ET 51).

12. W przypadku instytutów oddających się pracy apostolskiej cechą znamienną dla konsekracji zakonnej jest to, że udział w misji Chrystusa jest czymś bardzo specjalnym i konkretnym. Perfectae caritatis przypomina, że do istoty tych instytutów należy „działalność apostolska i dobroczynna” (PC 8). Poprzez fakt swej konsekracji ich członkowie są oddani Bogu i gotowi na przyjęcie misji służenia. Ich powołanie pociąga za sobą czynne przepowiadanie Ewangelii poprzez „dzieło miłości zlecone im przez Kościół, które mają pełnić w jego imieniu” (PC 8). Dlatego też działalność apostolska takich instytutów nie jest tylko zwykłym ludzkim wysiłkiem czynienia dobra, lecz „aktem całkowicie kościelnym” (EN 60). Źródłem jej jest zjednoczenie z Chrystusem, który został posłany przez Ojca, by wypełnić Jego dzieło. Wyraża ona poświęcenie się Bogu, ażeby być posłanym przezeń na służbę Chrystusowi w Jego członkach (por. .EW 69), w sposób konkretny, odpowiadający charyzmatowi założyciela instytutu (por. MR 15). „Dlatego też całe życie zakonne członków powinno być przepojone duchem apostolskim, a cała działalność apostolska ma być na­cechowana duchem zakonnym” (PC 8).

II
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

1. Konsekracja poprzez śluby publiczne

13. Właściwością życia zakonnego – choć nie wyłącznie jego – jest profesja rad ewangelicznych przez śluby składane wobec Kościoła. Są one odpowiedzią na uprzedni dar Boga, który będąc darem miłości, pozostaje poza wszelkimi racjami. Jest to coś, czego sam Bóg dokonuje w osobie, którą wybrał.

14. Będąc odpowiedzią na Boży dar, śluby są potrójnym wyrażeniem tego samego „tak” wobec jedynej relacji, jaką stwarza całkowite poświęcenie się. Są one aktem, przez który zakonnik lub zakonnica „z nowego i szczególnego tytułu poświęca się służbie Bożej i Jego czci” (LG 44). Przez nie zakonnik z radością poświęca całe swoje życie służbie Bogu, świadom, że idzie za Chrystusem „jako za Tym, który jest jedynie konieczny, (…) wyłącznie i przede wszystkim szukając Boga” (por. PC 5). Dwa motywy leżą u podstaw tego oddania: pierwszym jest pragnienie uwolnienia się od przeszkód, które mogłyby zakonnika odwieść od żarliwej miłości i od doskonałości kultu Bożego (por. ET 7); drugim zaś pragnienie pełniejszego poświęcenia się służbie Bogu (por. LG 44). „Poświęcenie zaś tym będzie doskonalsze, im silniejsze i trwalsze będą więzy, na obraz Chrystusa zwią­zanego nierozerwalnym węzłem z Kościołem, swoją Oblubienicą” (LG 44). Śluby mają ukazywać tę oblubieńczą więź Chrystusa z Kościołem.

15. Każdy ze ślubów posiada swój specyficzny przedmiot: są one trzema formami zaangażowania, by żyć tak, jak żył Chrystus, w dziedzinach, które ogarniają całe życie: w dziedzinie posiadania, uczuć, niezależności. Każdy z nich kładzie nacisk na odniesienie do Jezusa, konsekrowanego i posłanego. Był bogaty, lecz stał się ubogim ze względu na nas, ogołacając samego siebie tak, że nie miał gdzie złożyć głowy. Miłował sercem niepodzielonym, miłością ogarniającą wszystkich i aż do końca. Przyszedł czynić wolę Ojca, który Go posłał, i wypełnił ją całkowicie, ucząc się posłuszeństwa poprzez cierpienie i stając się przyczyną zbawienia dla wszystkich, którzy są posłuszni.

16. Cechą wyróżniającą instytut zakonny jest sposób, w jaki te przeżyte przez Chrystusa wartości są w nim konkretnie wyrażane. Dlatego treść ślubów musi być jasno i niedwuznacznie sformułowana w konstytucjach każdego instytutu. Osoba zakonna wyrzeka się swobodnego używania swojej własności i dysponowania nią jest zależna od prawowitego przełożonego swego instytutu w zakresie potrzebnych jej dóbr materialnych; dary i wszystkie zarobki oddaje do wspólnej kasy, jako należące do wspólnoty; akceptuje prosty styl życia i przyczynia się do tego, ażeby był on zachowywany. Zakonnik lub zakonnica zobowiązują się do życia w czystości z nowego tytułu ślubu, i do życia w celibacie konsekrowanym dla Królestwa. Zakłada to styl życia, będący przekonywającym i wiarygodnym świadectwem całkowitego zaangażowania się w czystości oraz rezygnacją z takich zachowań, takich więzi osobistych i form odpoczynku, które sanie do pogodzenia z tą radą. Zakonnik zobowiązu­je się do posłuszeństwa rozporządzeniom prawowitego przełożonego, zgodnie z konstytucjami instytutu, akceptuje ponadto szczególne posłuszeństwo Ojcu Świętemu na mocy ślubu posłuszeństwa. Stanie się poprzez złożenie ślubów członkiem instytutu implikuje obowiązek zaangażowania się we wspólne życie w jedności z braćmi bądź siostrami wspólnoty. Zakonnik zobowiązuje się do życia wiernego naturze, celowi, duchowi i charakterowi instytutu, tak jak to określają konstytucje, własne prawa i autentyczne tradycje zakonu. Winien on równocześnie mieć wolę podjęcia życia w duchu radykalnego i ciągłego nawrócenia, tak jak tego wymaga Ewangelia i jak to określa treść każdego ze ślubów.

17. Konsekwencją konsekracji przez profesję rad ewangelicznych w życiu zakonnym jest forma życia, która posiada oddźwięk społeczny. Nie jest celem ślubów protest przeciwko społeczeństwu; lecz nie ulega wątpliwości, że życie według ślubów zawsze było świadectwem dawanym wartościom, które były wyzwaniem zarówno dla społeczeństwa, jak i dla samych zakonników. Zakonne ubóstwo, czystość i posłuszeństwo są w stanie przemawiać z mocą i jasno do współczesnego świata, który cierpi z powodu przerostu konsumpcji, dyskryminacji, erotyzmu i nienawiści, gwałtu i ucisku (por. RHP 15).

2. Komunia we wspólnocie

18. Konsekracja zakonna stwarza szczególną komunię pomiędzy zakonnikami i Bogiem, a w Nim – pomiędzy członkami danego instytutu. Jest to w instytucie zakonnym podstawowy element jedności. Wspólna tradycja, wspólne prace, dobrze przemyślane struktury, wspólne zasoby, wspólne konstytucje i jeden duch mogą pomóc w budowaniu i umacnianiu jedności. Niepowtarzalny charyzmat założyciela jest podstawą komunii w Chrystusie, który jest fundamentem jedności. Owa komunia tkwi korzeniami w konsekracji zakonnej. Jest ona ożywiana duchem Ewangelii, karmiona modlitwą, odznacza się wielkodusznym umartwieniem, charakteryzuje ją radość i nadzieja, które są owocami Krzyża (por. ET 41).

19. Dla zakonników wyrazem komunii w Chrystusie jest zawsze, i w sposób dostrzegalny, życie wspólne. Żywa wspólnota jest tak ważna dla konsekracji zakonnej, że każdy zakonnik, bez względu na swą pracę apostolską, jest z nią związany przez sam fakt profesji i normalnie musi żyć pod władzą przełożonego miejscowej wspólnoty instytutu, do którego należy. Normalne życie wspólne pociąga za sobą udział w codziennym życiu według właściwych danemu instytutowi struktur i ustalonych w konstytucjach przepisów. „Udział w modlitwie, pracy, posiłkach, odpoczynku, wspólny duch, przyjaźń, braterska współpraca w tej samej działalności apostolskiej, wzajemne wspieranie się we wspólnocie życia wybranego dla lepszej służby Chrystusowi – wszystko to jest bezcenną pomocą we wspólnej drodze” (ET 39). Wspólnota, zgromadzona w Imię Pana jako prawdziwa rodzina, cieszy się Jego obec­nością (por. Mt 18, 25) dzięki miłości Bożej, która rozlana jest przez Ducha Świętego (por. Rz 5, 5). Jej jedność jest znakiem przyjścia Chrystusa oraz źródłem energii i siły apostolskiej (por. PC 15). Dzięki wspólnocie życie konsekrowane może się rozwijać w warunkach, które są dlań najlepsze (por. ET38), może też być zapewniona postępująca formacja członków. Zdolność prowadzenia życia wspólnego, z jego radościami i ograniczeniami, jest jakością wyróżniającą powołanie zakonne do danego instytutu i stanowi bardzo pewne kryterium oceny powołania postulanta.

20. Wspólnota lokalna, która powinna być pierwszym środowiskiem życia zakonnego, musi być zorganizowana w sposób, który jasno ukazuje wartości religijne. Jej ośrodkiem jest Eucharystia, w której członkowie wspólnoty uczestniczą, na ile jest to tylko możliwe, codziennie, i której oddaje się cześć w kaplicy, gdzie może być odprawiana Msza św. i jest przechowywany Najświętszy Sakrament (por. ET 48). Czas codziennej wspólnej modlitwy, mającej za podstawę słowo Boże, zanoszonej do Boga w jedności z modlitwą Kościoła – a zwłaszcza Liturgia godzin – umacniają życie wspólne. Podobną rolę spełnia stały rytm okresów modlitwy bardziej intensywnej, w ciągu każdego tygodnia czy miesiąca, jak również doroczne rekolekcje. Do życia zakonnego należy także częste korzystanie z sakramentu Pojednania. Oprócz aspektu osobistego Bożego przebaczania i Jego odnawiającej miłości w poszczególnych osobach, sakrament ten dzięki swej mocy jednania buduje wspólnotę, a także umacnia szczególną więź z Kościołem. Ponadto, zgodnie z własnym prawem instytutu, przewiduje się czas na modlitwę osobistą i czytanie duchowne. Ustala się sposoby pogłębiania szczególnych form pobożności, właściwych dla danego instytutu, a przede wszystkim nabożeństwa do Maryi, Matki Bożej. Potrzeby całego instytutu winny być znane wszystkim członkom; trzeba także otoczyć braterską modlitwą tych członków, którzy odeszli z tego życia odwołani przez Ojca. Pielęgnowanie tych religijnych wartości życia wspólne­go i zapewnienie organizacji sprzyjającej ich rozwijaniu są przedmiotem odpowiedzialności wszystkich członków wspólnoty, lecz w szczególny sposób – odpowiedzialności miejscowego przełożonego (por. ET26).

21. Styl życia wspólnotowego będzie również zależał od formy apostolatu, za który członkowie są odpowiedzialni, a także od kultury i społeczności, w ramach której te obowiązki apostolskie spełniają. Forma apostolatu może również decydować o rozmiarach i umiejscowieniu wspólnoty, ojej szczególnych potrzebach, o jakości życia. Jednakże, bez względu na rodzaj apostolatu, wspólnota będzie się starała żyć w sposób prosty, według norm ustalonych na poziomie instytutu i prowincji, zastosowanych do własnej sytuacji. Przyczyni się to do życia w duchu ascezy, którą zakładają śluby zakonne. Wspólnota będzie troszczyć się o swych członków odpowiednio do ich potrzeb i swoich możliwości, mając zawsze na uwadze spoczywającą na niej odpowiedzialność za cały instytut oraz odpowiedzialność za ubogich

22. Należy zauważyć, że na doniosłą dziedzinę życia wspólnego wywiera wpływ, pozytywny lub negatywny, dwojakie w instytucie zakonnym zróżnicowanie: różnorodność członków i różnorodność dzieł. Chodzi tu o tę różnorodność, którą przedstawia Pawłowy obraz Ciała Chrystusa bądź soborowa wizja pielgrzymującego Ludu Bożego. W obu tych obrazach owo zróżnicowanie oznacza różnorodność darów, których zadaniem jest ubogacenie tej samej rzeczywistości. A zatem kryterium, które decyduje o przyjmowaniu przez instytut zakonny zarówno członków, jak i dzieł, to kryterium budowania wspólnoty (por. MR 12). Praktyczne pytanie brzmi: czy dary Boże danej osoby, danego projektu, danej grupy przyczyniają się do jedności i do pogłębiania komunii? Jeśli tak, mogą one być zaakceptowane. Jeśli zaś nie, wówczas w żadnym przypadku -jakkolwiek dary te wydawać by się mogły same w sobie dobre niektórym członkom i bardzo pożądane – nie są one dla danego instytutu właściwe. Błędem jest próba szukania w charyzmacie założyciela obecności wszystkich możliwych darów. Dar, który potencjalnie mógłby oddzielić członka od komunii ze wspólnotą nie może być godziwie popierany. Nie jest też rzeczą słuszną tolerowanie bardzo różniących się inicjatyw, jeżeli brak im mocnej podstawy w jedności samego instytutu. Różnorodność, która nie tworzy podziałów i jedność bez uniformizmu stanowią bogactwo i są wezwaniem, które pobudza wzrost wspólnoty w modlitwie, w radości i w służbie świadectwu rzeczywistości Chrystusa. Przełożeni oraz ci, którym w instytucie powierzono pracę formacyjną, są szczególnie odpowiedzialni za to, by różnic prowadzących do dezintegracji nie utożsamiano błędnie z prawdziwymi wartościami różnorodności.

3. Misja ewangeliczna

23. Bóg, konsekrując osobę, udziela specjalnego charyzmatu dla realizowania Jego wzniosłych celów: pojednania i zbawienia rodzaju ludzkiego. Bóg tę osobę nie tylko wybiera, wyłącza i poświęca dla siebie, lecz również wprowadzają w swoje dzieło. Konsekracja w sposób konieczny implikuje posłanie. Są to dwa oblicza tej samej rzeczywistości. Wybranie osoby przez Boga ma na celu dobro innych: osoba konsekrowana jest osobą, która zostaje posłana, aby czynić dzieło Boże w mocy Boga. Sam Jezus był o tym głęboko przeświadczony. Konsekrowany i posłany, aby nieść Boże zbawienie, był w pełni oddany Ojcu w uwielbieniu, miłości i uległości, po­święcając się całkowicie dziełu Ojca: sprawie zbawienia świata.

24. Dzięki szczególnej formie konsekracji, związek zakonników z misją Chrystusa jest głęboki i nieodzowny. Są oni, podobnie jak Chrystus, powołani dla drugich: całkowicie ogarnięci miłością ku Ojcu, są przez to samo zupełnie oddani Chrystusowej służbie zbawienia braci i sióstr. Prawda ta dotyczy życia zakonnego we wszystkich jego formach. Życie klasztorów kontemplacyjnych posiada własną, ukrytą owocność apostolską (por. PC 1) i głosi wszystkim, że Bóg istnieje i że Bóg jest miłością. Zakonnicy poświęcający się pracy apostolskiej są przedłużeniem w czasie działania Chrystusa, „bądź to zwiastującego rzeszom Królestwo Boże, bądź uzdrawiającego chorych i ułomnych, a grzeszników nawracającego do cnoty, bądź błogosławiącego dzieciom i dobrze czyniącego wszystkim, a zawsze posłusznego woli Ojca, który Go posłał” (LG 46). W tym zbawczym dziele Chrystusa uczestniczą poprzez wypełnianie konkretnych zadań, jakie zostały im zlecone przez Kościół w zaaprobowanych konstytucjach. Ich zatwierdzenie określa rodzaj podjętej służby; służba ta bowiem musi pozostawać w zgodzie z Ewangelią, Kościołem oraz instytutem. Ustala również pewne granice, gdyż fakt poświęcenia się Bogu w określonym instytucie umacnia i zarazem ogranicza misję zakonników. Fakt zaś, że chodzi tu o służbę zakonną, decyduje z kolei o tym, w jaki sposób owa misja ma być wypełniana: w głębokiej jedności z Panem, z uwrażliwieniem na współczesność, co dopomoże zakonnikom w „przekazywaniu ludziom w zrozumiałym dla nich języku nauki Słowa Wcielonego” (ET 9).

25. Niezależnie od rodzaju dzieła, za pośrednictwem którego dokonuje się przekazywanie Słowa, podjęta misja jest sprawą odpowiedzialności wspólnoty. Cząstkę misji Chrystusa Kościół powierza instytutowi jako całości. Ta cząstka określa i wyraża się w dziełach danego instytutu, inspirowanych przez charyzmat założyciela. Wspólnotowa misja nie oznacza, że wszyscy członkowie instytutu zajmują się tym samym, nie świadczy też o braku szacunku dla darów i wartości jednostek. Oznacza ona, że dzieła wszystkich członków są bezpośrednio związane ze wspólnym apostolatem, uznanym przez Kościół za konkretny wyraz celów instytutu. Ten wspólny i stały apostolat należy do zdrowej tradycji instytutu. Jest on tak ściśle związany z jego tożsamością że nie może zostać zmieniony bez wpływu na charakter samego instytutu. Jest zatem probierzem autentyczności w ocenie nowych dzieł, które mają być podjęte bądź to przez grupę, bądź przez pojedynczych zakonników. Integralność wspólnego apostolatu jest przedmiotem szczególnej odpowiedzialności wyższych przełożonych. Muszą oni czuwać nad tym, by instytut był wierny swej tradycyjnej misji w Kościele, a zarazem otwarty na nowe formy działalności. Dzieła wymagają odnowy i ożywiania, należy jednak przy tym zawsze dochowywać wierności zatwierdzonym formom apostolatu instytutu, współpracując z właściwymi władzami kościelnymi. Odnowa taka winna się odznaczać wielką poczwórną wiernością, uwydatnioną w dokumencie Religious and Human Promotion: „wiernością ludzkości i naszej epoce, wiernością Chrystusowi i Ewangelii, wiernością Kościołowi i jego misji w świecie, wiernością życiu zakonnemu i charyzmatowi instytutu” (RHP 13).

26. Poszczególny zakonnik lub zakonnica realizuje swoje dzieło apostolskie w ramach kościelnego posłannictwa instytutu. Będzie to przede wszystkim dzieło ewangelizacji: staranie o to, aby w Kościele, zgodnie z misją instytutu, starać się nieść Dobrą Nowinę do „wszelkich środowisk, by przenikając je swoją mocą od wewnątrz tworzyła z nich ona nową ludzkość” (EN 18; RHP, Wstęp). W praktyce będzie to wymagało kilku, uzgodnionych z celem instytutu form posługi, spełnianej przez braci czy siostry tej samej rodziny zakonnej. W przypadku niektórych instytutów kleryckich lub misyjnych może to niekiedy wymagać pracy samotnej. W przypadku innych instytutów dopuszcza się pracę apostolską w pojedynkę za pozwoleniem przełożonych i tylko przez czas określony, dla zaradzenia w ten sposób jakiejś wyjątkowej konieczności. Dla wielu u schyłku życia apostolat przybiera formę misji modlitwy i cierpienia. Jednak na każdym etapie życia działanie apostolskie jednostki pozostaje dziełem zakonnika posłanego w jedności z kościelną misją instytutu. Praca ta ma swe źródło w zakonnym posłuszeństwie (por. AG 8 i 10). Dlatego różni się ona swoim charakterem od apostolatu, właściwego laikatowi (por. RHP 22; AA 2, 7, 13,25). Przez posłuszeństwo we wspólnotowej i eklezjalnej pracy ewangelizacyjnej zakonników objawia się jeden z najważniejszych aspektów ich życia. Są oni autentycznie apostolscy nie dlatego, że prowadzą „apostolat”, ale dlatego, że żyj atak, jak żyli apostołowie: idąc za Chrystusem w służbie i komunii, zgodnie z nauką Ewangelii w założonym przez Niego Kościele.

27. Nie ulega wątpliwości, że obecnie w wielu rejonach świata instytuty zakonne oddane pracy apostolskiej stają wobec poważnych trudności i delikatnych problemów związanych z ich apostolatem. Obniżenie się liczby zakonników, mała ilość młodych osób wstępujących, podnosząca się średnia wieku, społeczne naciski wywierane przez współczesne prądy zbiegają się z uświadamianiem sobie szerszego zakresu potrzeb, bardziej indywidualnym podejściem do zagadnienia rozwoju osobowego i wyższym poziomem świadomości dotyczącej wymogów sprawiedliwości, pokoju i ludzkiego awansu. Pojawia się pokusa robienia wszystkiego. Także pokusa porzucenia prac będących trwałym i autentycznym wyrazem charyzmatów instytutu dla innych prac, które zdają się bardziej bezpośrednio odpowiadać na potrzeby społeczne, lecz mniej wyraziście ukazują tożsamość instytutu. Istnieje również trzecia pokusa: rozpraszania energii instytutu w wielości zadań doraźnych, jedynie w luźny sposób wiążących się z charyzmatem leżącym u podstaw instytutu. W każdym z tych przypadków skutki nie są widoczne bezpośrednio, ale na dalszą metę; ucierpi na tym jedność i tożsamość instytutu, co z kolei przyniesie szkodę Kościołowi i jego misji.

4. Modlitwa

28.  Życie zakonne nie zdoła utrzymać się bez głębokiego życia modlitwy indywidualnej, wspólnej i liturgicznej. Zakonnik, który podejmuje życie całkowitego oddania, wezwany jest do osobistego i żywego poznania zmartwychwstałego Pana, poznania Go jako Tego, z którym pozostaje w osobistym zjednoczeniu: „To jest życie wieczne: aby znali Ciebie, jedynego, prawdziwego Boga, oraz Tego, którego posłałeś, Jezusa Chrystusa” (J17, 3). Poznanie Go w wierze rodzi miłość: „Wy, choć Go nie widzieliście, miłujecie Go; wy w Niego teraz – choć nie widzicie – lecz wierzycie, ucieszycie się radością niewymowną i pełną chwały” (1 PI, 8). Różne są sposoby osiągnięcia owej radości miłowania i poznania, lecz środkiem podstawowym i istotnym pozostaje indywidualne oraz wspólnotowe spotkanie z Bogiem na modlitwie. Tutaj zakonnik osiąga „skoncentrowanie serca na Bogu” (CDVR 1), który scala całe jego życie i misję.

29. Na podobieństwo Jezusa, w którego życiu modlitwa, jako odrębny akt, zajmowała wiele czasu i miejsce istotne, zakonnik potrzebuje modlitwy dla pogłębienia jedności z Bogiem (por. Łk 5, 16). Modlitwa jest również koniecznym warunkiem głoszenia Ewangelii (por. Mk 1, 35-38). Stanowi ona kontekst podejmowania wszystkich ważniejszych decyzji i przeżywania doniosłych wydarzeń (por. Łk 6, 12-13). Także – podobnie jak dla Jezusa – nawyk modlitwy jest konieczny dla zakonnika, jeżeli chce posiadać ów kontemplacyjny ogląd rzeczy, dzięki które­mu poprzez wiarę Bóg staje się dostrzegalny we wszystkich zwyczajnych wydarzeniach życia (por. CDVR 1). Tego wymiaru kontemplacyjnego tak Kościół, jak i świat mają prawo oczekiwać od zakonników z powodu faktu ich konsekracji. Wymiar ten musi być pogłębiany poprzez zarezerwowanie czasu poświęconego wyłącznie na adorację Ojca, miłowanie Go i słuchanie w ciszy, na pozostawanie w Jego obecności. Dlatego też Paweł VI podkreślał, że „wierność codziennej modlitwie pozostaje zawsze dla każdego z was podstawową koniecznością i musi mieć pierwsze miejsce w waszych konstytucjach i w waszym życiu” (ET45).

30. Mówiąc „w waszych konstytucjach”, Paweł VI przypomniał, że dla zakonników modlitwa nie jest wyłącznie osobistym zwróceniem się z miłością ku Bogu, lecz również wspólnotową odpowiedzią adoracji, wstawiennictwa, uwielbienia i dziękczynienia, która wymaga zapewnienia jej stałych form (por. ET 43). Nie można pozostawiać tego przypadkowi. Jeżeli modlitwa ma się pogłębiać i rozwijać w życiu zakonnym, indywidualnym i wspólnym, konieczne jest konkretne jej zabezpieczenie na poziomie każdego instytutu, każdej prowincji i lokalnej wspólnoty. Jedynie dzięki modlitwie zakonnicy zdolni są ostatecznie odpowiedzieć na swą konsekrację. Modlitwa wspólnotowa pełni ważną rolę, udzielając konieczne­go wsparcia duchowego. Każdy zakonnik ma prawo do tego, by pomagała mu w jego modlitwie obecność i przykład innych członków wspólnoty. Każdy zakonnik posiada przywilej i obowiązek modlenia się z innymi oraz uczestniczenia z nimi w liturgii, która jest jednoczącym ośrodkiem ich życia. Tego rodzaju wzajemna pomoc stanowi zachętę do wysiłku, aby żyć w jedności z Panem, do której powołani zostali zakonnicy. „Ludzie muszą czuć, że poprzez was działa ktoś inny. W tym stopniu, w jakim żyjecie waszym całkowitym poświęceniem się Panu, przekazujecie coś z Niego, i w ostatecznym wymiarze On właśnie jest Tym, do którego tęskni ludzkie serce” (Papież Jan Paweł II, Altótting).

5. Asceza

31. Dyscyplina i milczenie, nieodzowne dla modlitwy, przypominają, że śluby zakonne wymagają pewnej ascezy życia „ogarniającej całą istotę” (ET 46). Odpowiedź ubóstwa, miłości i posłuszeństwa zaprowadziła Chrystusa do samotności pustyni, do cierpienia zrodzonego z odrzucenia i opuszczenia na krzyżu. Konsekracja wprowadza zakonnika na tę drogę; nie może stać się ona odbiciem konsekracji Chrystusa, jeżeli nie ma w niej elementu wyrzeczenia się siebie. Życie zakonne jest w swej istocie ustawicznym, publicznym, widzialnym wyrazem chrześcijańskiego nawrócenia. Jest wezwaniem do porzucenia wszystkiego, do podjęcia własnego krzyża, by całe życie podążać za Chrystusem. Wymaga to umartwienia, niezbędnego do życia w ubóstwie w duchu i w ubóstwie materialnym; miłowania tak, jak miłował Chrystus; rezygnacji z własnej woli ze względu na Boga i poddania się woli tego, który Boga -jakkolwiek niedoskonale – reprezentuje. Życie zakonne jest wezwaniem do złożenia daru z siebie, bez czego nie ma ani prawdziwego życia wspólnego, ani owocnej misji. Stwierdzenie Jezusa, że jeśli ziarno pszeniczne ma wydać owoc, musi paść w ziemię i obumrzeć, odnosi się w szczególny sposób do zakonników, ze względu na publiczny charakter ich profesji. To prawda, że dziś okoliczności życia dostarcza­ją wielu umartwień pokutnych i jako takie należy je przyjmować. Jednakże, o ile zakonnicy nie wprowadzą w swoje życie „radosnej i dobrze zrównoważonej surowości” (ET 30) i dobrowolnie określonego wyrzeczenia, grozi im utrata wolności duchowej, która jest niezbędna dla życia według rad ewangelicznych. Istotnie, bez takiej surowości i wyrzeczenia może doznać uszczerbku sama ich konsekracja. Dzieje się tak, ponieważ nie można dawać publicznego świadectwa ubogiemu, czystemu i posłusznemu Chrystusowi bez ascezy. Ponadto zakonnik ślubując zachowywanie rad ewangelicznych, zobowiązuje się uczynić wszystko, co jest konieczne dla pogłębiania i rozwijania praktyki tego, co ślubował; oznacza to, że dobrowolnie wybiera krzyż, który winien okazać się tym, „czym był dla Chrystusa: dowodem najwyższej miłości” (ET 29).

6. Publiczne świadectwo

32. Z samej natury życie zakonne jest świadectwem, które winno wyraźnie podkreślać prymat miłości Boga, czyniąc to z mocą pochodzącą od Ducha Święte­go (por. ET 1). Jezus czynił to w sposób doskonały: świadcząc „w mocy Ducha” (Łk 4, 14) o swym Ojcu życiem, śmiercią i zmartwychwstaniem, pozostając na wieczność wiernym świadkiem. Z kolei sam posłał apostołów w mocy tego same­go Ducha, aby byli świadkami w Jerozolimie, w całej Judei i Samarii, aż po krańce ziemi (por. Dz 1,8). Przedmiot ich świadectwa był zawsze ten sam: „To, co było od początku, cośmy słyszeli o Słowie życia, co ujrzeliśmy własnymi oczami, na co patrzyliśmy i czego dotykały nasze ręce” (1 J 1, 1): „Jezus Chrystus, ustanowiony przez powstanie z martwych pełnym mocy Synem Bożym” (Rz 1, 5).

33. Zakonnicy i zakonnice również są powołani, w czasach w których żyją, do dawania świadectwa podobnie głębokiemu, osobistemu doświadczeniu Chrystusa, a także do tego, by dzielić się wiarą, nadzieją, miłością i radością, które doświadczenie to stale w nich rozbudza. Ich nieustanna osobista odnowa życia musi być źródłem nowego wzrostu instytutu, do którego należą, zgodnie ze słowami papieża Jana Pawła II: „Najbardziej liczy się nie to, co zakonnicy czy zakonnice czynią, ale to, czym są jako osoby poświęcone Panu” (Orędzie do Zgromadzenia Ogólnego SCRIS, marzec 1980). Nie tylko przez dzieło bezpośredniego głoszenia Ewangelii, lecz z większą jeszcze mocą poprzez swój rzeczywisty sposób życia winni być głosem, który z ufnością i przekonaniem potwierdza: widzieliśmy Pana. Zmartwychwstał. Słyszeliśmy Jego słowo.

34. Całkowitość konsekracji zakonnej wymaga, aby świadectwo Ewangelii było dawane publicznie przez całe życie. Wybrane wartości, zachowanie i styl życia wymownie świadczą o miejscu, jakie Chrystus zajmuje wżyciu człowieka. Widzialność tego świadectwa wymaga rezygnacji z komfortu i wygód, które u innych mogą być uprawnione. Wymaga też pewnych ograniczeń w formach wypoczynku i rozrywki (por. ES 1, par. 2; ChD 33-35). Aby rzeczywiście dawać tego rodzaju publiczne świadectwo, zakonnicy i zakonnice chętnie akceptują wzór życia, który nie na wszystko pozwala i jest dla nich właściwy. Noszą strój zakonny, który wyróżnia ich jako osoby konsekrowane; miejsce ich zamieszkania jest we właściwy sposób okre­ślone przez instytut, zgodnie z prawem ogólnym i z własnymi konstytucjami. Podróże czy kontakty zewnętrzne zgodne są z duchem i charakterem instytutu oraz z zakonnym posłuszeństwem. Same w sobie ustalenia te nie wystarczają dla zagwaran­towania pożądanego świadectwa dawanego publicznie, radości, nadziei i miłości Jezusa Chrystusa, lecz dostarczają ważnych środków służących temu celowi; a jest rzeczą pewną że bez nich świadectwo zakonne nie jest możliwe.

35. Dla publicznego świadectwa ważny jest również sposób pracy. Zarówno to, co się robi, jak też sposób, w jaki się to wykonuje, winny być głoszeniem Chrystusa poprzez działanie w duchu ubóstwa, bez szukania własnego spełnienia czy satysfakcji. W naszych czasach przejawy bezsilności odbierane są jako wielkie ubóstwo. Zakonnik czy zakonnica podejmuje je wewnętrznie w wielkodusznie realizowanym posłuszeństwie, stając się dzięki temu w sposób szczególny solidarnym z ubogimi i bezsilnymi, podobnie jak solidarnym z nimi był Chrystus w swej Męce. Ktoś, kto tak postępuje, wie, co znaczy stawać przed Bogiem w potrzebie; co znaczy miłować tak, jak miłował Chrystus i pracować według Bożego planu na Bożych warunkach. Ponadto, dochowując wierności zakonnej konsekracji, zakonnik czy zakonnica żyje zgodnie z konkretnymi decyzjami instytutu, które takim postawom sprzyjają.

36. Istotnym składnikiem prawdziwego świadectwa jest także wierność apostolatowi, który został powierzony własnemu instytutowi zakonnemu. Indywidualne oddawanie się dostrzeganym potrzebom kosztem zleconych przez instytut prac może jedynie przynieść szkodę. Istnieją jednakże sposoby życia i pracy, które w sytuacji współczesnej świadczą o Chrystusie w sposób bardzo przekonywający. Dokonywanie nieustannej oceny korzystania z dóbr oraz rodzaju związków zachodzących we własnym życiu zakonnika czy zakonnicy stanowi dzisiaj jedną z najbardziej skutecznych dróg krzewienia Chrystusowej sprawiedliwości (por. RHP 4e). Być głosem tych, którzy nie są zdolni przemawiać we własnym imieniu – to jeszcze jeden sposób zakonnego świadczenia, o ile czyni się to zgodnie z zaleceniami lokalnej hierarchii i reguły instytutu. Dramat uchodźców, dramat prześladowanych za przekonania polityczne łub religijne (por. EN 39); dramat tych, którym odbiera się prawo do urodzenia się i życia; dramat bezprawnego ograniczania ludzkiej wolności; dramat nierówności społecznych będących przyczyną cierpienia ludzi starych, chorych czy zepchniętych na margines – oto współczesne przedłużenie Pasji Chrystusa, stanowiące wezwanie w szczególny sposób skierowane do zakonników oddających się działalności apostolskiej (por. RHP 4d).

37. Odpowiedź będzie się kształtowała w różny sposób, w zależności od misji, tradycji i tożsamości każdego instytutu. Niektóre, być może, będą odczuwały potrzebę zwrócenia się z prośbą o zatwierdzenie ich nowej misji w Kościele. Kiedy indziej znów mogą zostać uznane nowe instytuty, by wyjść naprzeciw specyficznym potrzebom. Jednak w większości przypadków będzie się używało w sposób twórczy dzieł już istniejących, by stawić czoło nowym wyzwaniom. Będzie to wyraźnym świadectwem o Chrystusie wczoraj, dziś i na wieki. Świadectwo zakonników i zakonnic, którzy, pozostając lojalni wobec Kościoła i własnego instytutu, odważnie i z miłością walczą w obronie ludzkich praw i o nadejście królestwa Bożego w życiu społecznym, może stać się wiernym echem Ewangelii i głosem Kościoła (por. RHP 3). Czy stanie się takim echem – zależy od tego, w jakim stopniu świadectwo to ukazuje publicznie ludziom naszych czasów przeobrażającą moc Chrystusa w Kościele oraz żywotność charyzmatów instytutu. Wreszcie wytrwałość, kolejny dar Boga Przymierza, jest milczącym, lecz wymownym świadectwem dawanym przez zakonników czy zakonnice, świadectwem o Bogu wiernym, którego miłość nie ma granic.

7. Związek z Kościołem

38. Życie zakonne pozostaje w ściśle określonej relacji do boskiej i hierar­chicznej struktury Kościoła. Nie jest ono jakimś rodzajem pośredniej drogi po­między kleryckim a laickim stanem życia, ale wywodzi się z obydwu, jako szcze­gólny dar dla całego Kościoła (por. LG 43; MR 10). Życie zakonne uczestniczy w sposób specjalny w sakramentalnej naturze Ludu Bożego poprzez fakt, że jest zewnętrznym, społecznym znakiem tajemnicy działania Bożego, uświęcającego życie oraz dlatego, że jest tym za pośrednictwem Kościoła dla dobra całego Ciała. Dzieje się tak, ponieważ jest ono częścią Kościoła jako tajemnicy i jako rzeczywi­stości społecznej i nie może istnieć bez obu tych aspektów.

39. Tę właśnie podwójną rzeczywistość podkreślił Sobór Watykański II, mówiąc z naciskiem o sakramentalnej naturze Kościoła, który z jednej strony jest w sposób konieczny rzeczywistością tajemniczą, niewidzialną, jest boską wspólnotą w nowym życiu wedle Ducha, z drugiej zaś – w sposób równie konieczny -jest rzeczywistością społeczną widzialną, wspólnotą ludzką pod przewodnictwem tego, który reprezentuje Chrystusa-Głowę. Jako tajemnica (por. LG 1) Kościół jest nowym stworzeniem, ożywianym przez Ducha i zgromadzonym w Chrystusie, aby bezpiecznie, z ufnością przybliżyć się do Ojcowskiego tronu łaski (por. Hbr 4, 16). Jako rzeczywistość społeczna Kościół zakłada historyczną inicjatywę Jezusa Chrystusa, Jego paschalne Przejście do Ojca, Jego obiektywne zwierzchnictwo nad Kościołem, który założył, a także hierarchiczny charakter pochodzący z tego zwierzchnictwa; z ustalonej przez Niego wielości posług dla dobra całego Ciała (por. LG 18; por. MR 1-5). Ten dwojaki aspekt „widzialnego organizmu społecznego i niewidzialnej obecności Boga, ściśle ze sobą zespolonych” (MR 3), jest tym, co nadaje Kościołowi „szczególną sakramentalną naturę, przez którą staje się on widzialnym sakramentem zbawczej jedności” (LG 9). Kościół jest równocześnie podmiotem i przedmiotem wiary, która w sposób zasadniczy przekracza ramy ja­kiejkolwiek czysto socjologicznej perspektywy, nawet wtedy, gdy Kościół odna­wia swoje ludzkie struktury w świetle ewolucji historycznej i przemian kulturowych (por. MR 3). Prawdziwa natura Kościoła czyni go jednocześnie „powszechnym sakramentem zbawienia” (LG 48), widzialnym znakiem tajemnicy Boga oraz będącą wynikiem konkretnej decyzji Boga, strukturą hierarchiczną, dzięki której ów znak widzialny nabiera autentyczności i staje się skuteczny.

40. Oba te aspekty dotyczą życia zakonnego. Założyciele i założycielki instytutów zakonnych proszą publicznie Kościół hierarchiczny o publiczne potwierdzenie autentyczności Bożego daru, leżącego u podstaw powstania ich instytutu. Czyniąc to, założyciele oraz ci, którzy za nimi poszli, dają także świadectwo tajemnicy Kościoła, albowiem każdy z instytutów istnieje po to, aby budować Ciało Chrystusa w jedności jego różnorakich funkcji i działań.

41. W swych początkach instytuty zakonne w sposób szczególny zależą od hierarchii. Biskupi w jedności z Następcą Piotra tworzą kolegium, które wspólnie ukazuje i wykonuje w Kościele-Sakramencie funkcję Chrystusa-Głowy (por. MR 6; LG 21; PO 1, 2; ChD 2). Posiadają oni nie tylko pasterski obowiązek dbania o wzrost życia Chrystusa w wiernych, ale także weryfikacji darów i kompetencji. Są oni odpowiedzialni za koordynację energii Kościoła i za przewodzenie całemu Ludowi tak, by żył on w świecie jako znak i narzędzie zbawienia. Dlatego w sposób szczególny do nich należy obowiązek posługi rozróżniania wśród Ludu Bożego wielorakich darów i inicjatyw. Szczególnie bogatym i ważnym przykładem owej wielorakości darów jest przykład instytutów zakonnych, z których każdy, w autentycznym rozpoznaniu własnego pierwotnego charyzmatu, uzależniony jest od posługi hierarchii, posługi ustanowionej przez samego Boga.

42. Zależność ta dotyczy nie tylko pierwszego zatwierdzenia instytutu zakonnego, ale także jego całego rozwoju. Rola Kościoła nie kończy się na powołaniu instytutu do życia. Towarzyszy on instytutowi, jest dlań przewodnikiem, koryguje i umacnia go w wierności duchowi założycieli (por. LG 45), ponieważ instytut jest żywotnym elementem życia i wzrostu Kościoła. Przyjmuje składane w instytucie śluby jako śluby religijne, posiadające konsekwencje kościelne, do których należy konsekracja dokonana przez samego Boga za pośrednictwem Kościoła (por. MR 8). Kościół pozwala instytutowi uczestniczyć publicznie w swojej własnej misji w spo­sób konkretny, a zarazem w wymiarze wspólnotowym (por. LG 17; AG 40). Nadaje instytutowi, odpowiednio do prawa ogólnego i konstytucji, które sam zatwierdził, władzę zakonną, niezbędną dla życia zgodnie ze ślubem posłuszeństwa. Kościół wreszcie, uznając i pielęgnując tę szczególną formę życia konsekrowanego, w specyficzny sposób pośredniczy w uświęcającym działaniu Boga.

43. W codziennej praktyce relacje zakonników i zakonnic z Kościołem realizują się na poziomie diecezjalnym lub lokalnym. Zagadnieniu temu z punktu widzenia współczesnych zastosowań jest w całości poświęcony dokument Mutuae relationes. Wystarczy stwierdzić na tym miejscu, że życie i misja Ludu Bożego stanowią jedno. Są one udziałem wszystkich, odpowiednio do specyficznej roli i funkcji każdego. Wyjątkowa posługa oddawana temu życiu i tej misji przez zakonników i zakonnice polega na całkowitym i publicznym charakterze ich życia chrześcijańskiego konsekrowanego przez śluby, stosownie do aprobowanego przez Kościół charyzmatu założyciela ich wspólnoty.

8. Formacja

44. Formacja zakonna sprzyja rozwojowi życia poświęconego Bogu, począwszy od jego najwcześniejszych stadiów, kiedy ktoś po raz pierwszy zaczyna poważnie myśleć o podjęciu życia zakonnego, aż po jego całkowite wypełnienie w momencie śmierci, gdy zakonnik czy zakonnica spotykają się z Bogiem na zawsze. Życie osoby zakonnej posiada szczególną formę, samo w sobie jest ono nieustannym rozwojem, jest czymś, co nigdy nie zatrzymuje się w miejscu. Powołanie i konsekracja zakonnika czy zakonnicy nie są też po prostu faktem jednorazowym. Powołanie i konsekracja dokonana przez Boga rozciąga się na całe życie, rosnąc i pogłębiając się w sposób przekraczający nasze zrozumienie. Dwoma głównymi aspektami formacji są: rozpoznanie zdolności do życia, które ułatwi dojrzewanie dzięki duchowemu dziedzictwu i przepisom danego instytutu, oraz towarzyszenie temu życiu w jego ewolucji osobistej, dokonującej się w każdym z członków wspólnoty.

45. Dla każdego zakonnika i dla każdej zakonnicy formacja oznacza proces stawania się coraz bardziej uczniem Chrystusa, poprzez wzrastanie w jedności z Nim i upodobnianie się do Niego. Polega to na coraz pełniejszym przejmowaniu sposobu myślenia Chrystusa, coraz głębszym uczestnictwie w Jego oddaniu się Ojcu i w Jego braterskiej posłudze rodzinie ludzkiej i na realizowaniu tego wszystkiego zgodnie z charyzmatem założyciela, będącego formą, w jakiej członkowie danego instytutu żyją Ewangelią. Proces taki wymaga autentycznego nawrócenia. To „przyoblekanie się w Chrystusa” (por. Rz 13-14; Ga 3, 27; Ef4, 24) wymaga pozbycia się pychy i egoizmu (por. Ef4, 22-24; Kol 3, 9-10). Rzeczywiste „postępowanie według ducha” oznacza wyrzeczenie się „pożądliwości ciała” (Ga 5,16). Zakonnik składa przyrzeczenie, że owo przyoblekanie się w Chrystusa, w Jego ubóstwo, w Jego miłość i posłuszeństwo staną się dlań istotnym celem życia. Dążenie to nigdy się nie koń­czy. Oznacza ono nieustanne dojrzewanie, któremu podlegają nie tylko wartości duchowe, ale również te, które w płaszczyźnie psychologicznej, kulturalnej i społecz­nej tworzą pełnię osoby ludzkiej. I kiedy zakonnik czy zakonnica zdążają ku pełni Chrystusowej, prowadząc życie zgodnie z ich stanem, sprawdzają się słowa Lumen gentium: „Ślubowanie rad ewangelicznych, choć niesie za sobą wyrzeczenie się dóbr, które niewątpliwie posiadają wielką wartość, nie stoi jednak na przeszkodzie rozwo­jowi osobowości ludzkiej, przeciwnie, z natury swojej ogromnie mu pomaga” (46).

46. Coraz większe upodabnianie do Chrystusa dokonuje się na linii charyzmatu i sposobu życia instytutu, do którego zakonnik czy zakonnica należy. Każdy bowiem instytut odznacza się własnym duchem, posiada własny charakter, cel i własną tradycję; zgodnie z tym wszystkim zakonnik czy zakonnica wzrasta w jedności z Chrystusem. W przypadku instytutów zakonnych poświęcających się działalności apostolskiej formacja obejmuje przygotowanie i stałe dokształcanie członków w dziedzinie, której dotyczą prace instytutu i to nie w sensie czysto zawodowym, lecz tak, by być „jako żywi świadkowie miłości bez granic i świadkowie Chrystusa Pana” (ET 53). Jeżeli formacja jest traktowana jako sprawa osobistej odpowiedzialności każdego zakomiika i zakonnicy, staje się ona nie tylko elementem indywidualnego wzrostu jednostki, lecz także błogosławieństwem dla wspólnoty i źródłem życiodajnych sił dla apostolatu.

47. Początkiem konsekracji zakonnej jest Boże wezwanie, a więc sam Bóg, działający przez Ducha Świętego Jezusa, jest Tym, który pierwszy i przede wszystkim dokonuje formacji zakonników. Działa On przez Słowo i sakramenty, przez modlitwę liturgiczną i magisterium Kościoła, a bardziej bezpośrednio – przez tych, którzy w duchu posłuszeństwa wezwani są do tego, aby w sposób szczególny troszczyć się o formację swych braci i sióstr. Odpowiadając na Bożą łaskę i przewodnictwo, zakonnik z miłością podejmuje odpowiedzialność za własną formację i wzrost duchowy, przyjmując konsekwencje danej przez siebie odpowiedzi, które w przypadku każdej osoby są czymś jedynym i zawsze nie do przewidzenia. Jednocześnie zakonnik w swoim dawaniu odpowiedzi nie pozostaje w izolacji. Idąc za tradycją wczesnych ojców pustyni oraz wielkich założycieli zakonów w dziedzinie przepisów dotyczących kierownictwa duchowego, każdy instytut zakonny posiada członków w sposób szczególny przygotowanych i przeznaczonych do udzielania pomocy w tej dziedzinie swoim braciom i siostrom. Ich rola się zmienia, zależnie od tego, na jakim etapie drogi znajduje się dany zakonnik czy zakonnica, jednak ich odpowiedzialność pozostaje. Należy do nich: rozpoznawanie Bożego działania; towarzyszenie zakonnikowi lub zakonnicy w ich drodze wyznaczonej przez Boga; podtrzymywanie ich życia duchowego przez solidną naukę oraz praktykę modlitwy; a także, na pierwszym zwłaszcza etapie życia zakonnego – ocena przebytej już drogi. Zadaniem mistrza bądź mistrzyni nowicjatu, a także zakonnika czy zakonnicy odpowiedzialnych za neoprofesów jest również sprawdzenie, czy młody zakonnik bądź zakonnica mają powołanie i czy są zdolni do złożenia pierwszych, a następnie wieczystych ślubów. Cały ten proces, na każdym etapie, dokonuje się we wspólnocie. Modlitewna i oddana sobie wzajemnie wspólnota, której członkowie współpracują w budowaniu jedności w Chrystusie i spełnianiu ich misji, stanowi naturalne środowisko formacji. Winna ona być wierna trady­cjom i konstytucjom instytutu, dobrze osadzona w instytucie jako całości, w Ko­ściele i w społeczeństwie, któremu służy. Winna wspierać swych członków i uka­zywać im przez całe życie cel i wartości, jakie niesie z sobą ich konsekracja.

48. Formacja nie może dokonać się od razu w całości. Droga, którą trzeba przebyć od pierwszej do ostatecznej odpowiedzi, najogólniej biorąc, ma pięć faz: faza poprzedzająca nowicjat, w której na ile to możliwe, weryfikuje się autentyczność powołania; nowicjat, który jest wprowadzeniem w nową formę życia; pierwsza profesja i okres dojrzewania poprzedzający profesję wieczystą; profesja wieczysta i nieustanna formacja wieku dojrzałego; wreszcie czas, w którym przeżywa się poczucie umniejszenia, który niezależnie od tego, w jaki sposób to się dokonuje, jest przygotowaniem do ostatecznego spotkania z Bogiem. Każda z tych faz posiada swój własny cel, własną treść i własne uwarunkowania. Okres nowicjatu, a zwłaszcza okres ślubów, ze względu na ich doniosłość zostały w głównych zarysach skrupulatnie przez Kościół określone w jego powszechnym prawie. A jednak dużo pozostawiono odpowiedzialności poszczególnych instytutów. Żąda się od nich, aby w swoich konstytucjach podały konkretne szczegóły, dotyczące pokaźnej liczby spraw, co do których prawo ogólne podaje jedynie generalne zasady.

9. Zarządzanie

49. Zarządzanie zakonnikami i zakonnicami w instytutach apostolskich, podobnie jak wszystkie inne elementy ich życia, opiera się na wierze i na tej rzeczywistości, jaką jest odpowiedź osób konsekrowanych dawana Bogu we wspólnocie i misji apostolskiej. Te kobiety i ci mężczyźni są członkami instytutów zakonnych; struktury tych instytutów odzwierciedlają hierarchię chrześcijańską, hierarchię, której Głową jest sam Chrystus. Wybrali życie w posłuszeństwie jako życiową wartość. Dlatego potrzebują takiej formy zarządzania, która wyrażałaby te wartości; która byłaby władzą specyficznie zakonną. Władza ta, właściwa instytutom zakonnym, nie pochodzi od ich członków. Zostaje nadana przez Kościół w momencie ustanowienia każdego instytutu i poprzez zatwierdzenie jego konstytucji. Jest to władza powierzona przełożonym na okres trwania ich urzędu, na szczeblu generalnym, pośrednim czy lokalnym. Winna być sprawowana zgodnie z normami prawa powszechnego i prawa własnego, w duchu służby, w poszanowaniu osoby ludzkiej każdego zakonnika i każdej zakonnicy jako dziecka Bożego (por. PC 14) winna sprzyjać współpracy dla dobra instytutu, zawsze jednak z zachowaniem prawa przełożonego do ostatecznego orzekania i decydowania o tym, co należy uczynić (por. ET25). Ujmując rzecz ściśle, władza zakonna jest niepodzielna. Może być delegowana zgodnie z konstytucjami, dla ściśle określonych celów, jednak normalnie jest wykonywana ex officio i wiąże się z osobą przełożonego.

50. Jednakże przełożeni nie sprawują władzy w izolacji. Każdemu z nich musi towarzyszyć wsparcie ze strony rady, której członkowie współdziałają z przełożonym według norm ustalonych przez konstytucje. Radni nie wykonują władzy na prawach urzędu, jak przełożeni, ale współpracują z przełożonym i pomagają mu przez swój głos doradczy bądź opiniodawczy, zgodnie z prawem kanonicznym i konstytucjami instytutu.

51. Najwyższa władza w instytucie jest również -jakkolwiek w sposób nadzwyczajny – sprawowana przez kapitułę generalną podczas trwania jej sesji. Władza ta również zależy od konstytucji, które winny ją określić w taki sposób, aby została ukazana jako wyraźnie odrębna od władzy przełożonego generalnego. Z zasady kapituła generalna jest ciałem ad hoc. Składa się z członków ex officio i z wybranych delegatów, którzy zazwyczaj zbierają się na jedną tylko kapitułę. Będąc znakiem zjednoczenia w miłości, kapituła generalna winna być momentem łaski i działania Ducha Świętego w instytucie. Winna być doświadczeniem radosnym, paschalnym i kościelnym, z korzyścią tak dla samego instytutu, jak i dla całego Kościoła. Kapituła generalna ma na celu odnowę i zabezpieczenie duchowego dziedzictwa instytutu, a także wybór najwyższego przełożonego i jego radnych oraz rozpatrzenie ważniejszych spraw bieżących i wydanie norm dla całego instytutu. Kapituły posiadają tak duże znaczenie, że własne prawo instytutu musi bardzo dokładnie określić, co do nich należy, zarówno na szczeblu generalnym, jak i na innych szczeblach, to znaczy określić ich naturę, władzę, skład, sposób postępowania i częstotliwość ich odbywania.

52. Nauczanie soborowe i posoborowe kładzie nacisk na pewne zasady dotycząc­e zarządzania zakonnego, co w ciągu ostatnich dwudziestu lat pociągnęło za sobą znaczne zmiany. Nauczanie to ukazało wyraźnie, że jeśli zakonnicy mają żyć w duchu posłuszeństwa zakonnego, istnieje podstawowa potrzeba władzy zakonnej, skutecznej i cieszącej się osobistym autorytetem na wszystkich szczeblach: generalnym, pośrednim i lokalnym (por. PC 17; ET25). Podkreślono także potrzebę konsultacji, aby członkowie instytutu zostali w odpowiedni sposób włączeni w zarządzanie nim, poprzez wspólne niesienie odpowiedzialności zgodnie z zasadą pomocniczości (por. ES 11, 18). Większość tych zasad znalazła się obecnie w zrewidowanych konstytucjach. Ważne jest, by sposób ich rozumienia i wprowadzania w życie służył celowi zarządzania zakonnego; budowaniu wspólnoty zjednoczonej w Chrystusie, w której nade wszystko szuka się i miłuje Boga i wielkodusznie wypełnia misję Chrystusa.

10. Maryja radością i nadzieją życia zakonnego

53.  W Maryi, Matce Boga i Matce Kościoła, życie zakonne w szczególny sposób osiąga głębsze zrozumienie samego siebie i odnajduje znak pewnej nadziei (por. LG 68). Ta, która została niepokalanie poczęta, ponieważ została powołana spośród Ludu Bożego, aby w sposób najbardziej intymny nosić Boga i wydać Go na świat, dostąpiła pełni konsekracji, gdy zstąpił na Nią Duch Święty. Ona była Arką Nowego Przymierza. Służebnica Pańska w ubóstwie anawim; Matka pięknej miłości od Betlejem aż po Kalwarię i poza nią; Dziewica posłuszna, której „tak” powiedziane Bogu odmieniło naszą historię; misjonarka spiesząca do Hebronu; Ta, która w Kanie okazała wrażliwość na niedostatki; świadek wierny u stóp krzyża; ośrodek jedności, skupiający młody Kościół w oczekiwaniu Ducha Świętego – Maryja w całym swym życiu ukazywała te wartości, ku którym skierowana jest zakonna konsekracja. Ona jest Matką zakonników, będąc Matką Tego, który został konsekrowany i posłany; w Jej fiat i Magnificat życie zakonne odnajduje pełnię wyrzeczenia i pełną uniesienia radość, jaką niesie dokonane przez Boga dzieło konsekracji

III
NIEKTÓRE NORMY PODSTAWOWE

Zrewidowany Kodeks Prawa Kanonicznego ujmuje w normy prawne soborową i posoborową naukę Kościoła odnoszącą się do życia zakonnego. Wraz z dokumentami Soboru Watykańskiego II i wystąpieniami kolejnych Papieży w ciągu ostatnich lat tworzy on podstawę, na której opiera się bieżąca praktyka Kościoła dotycząca zakonników i zakonnic. Naturalna, konieczna w zwykłym życiu ewolucja będzie trwała nadal, jednakże okres specjalnych eksperymentów w instytutach zakonnych zakończył się-zgodnie z tym, co zostało powiedziane w Motu proprio Ecclesiae Sanctae (6) – wraz z zebraniem się drugiej zwyczajnej kapituły generalnej po kapitule specjalnej, poświęconej odnowie. Obecnie zrewidowany Kodeks Prawa Kanonicznego stanowi w Kościele prawną podstawę dla życia zakonnego, zarówno dla oceny okresu eksperymentalnego, jak i dla przyszłości. Poniższe normy podstawowe zawierają pełną syntezę przepisów kościelnych.

I. Powołanie i konsekracja

§ 1. Stan zakonny jest formą życia, do którego Bóg, nie naruszając wolności wyboru, powołuje niektórych chrześcijan, zarówno duchownych, jak i świeckich, aby w życiu Kościoła korzystali ze szczególnego daru i byli, każdy na swój sposób, pomocni w zbawczym jego posłannictwie (por. LG 43).

§ 2. Dar powołania zakonnego sięga korzeniami daru chrztu, lecz nie jest dany wszystkim ochrzczonym. Jest darem danym w sposób wolny i niezasłużonym: danym przez Boga tym, których wybrał w sposób wolny spośród swego ludu i ze względu na dobro tegoż ludu (por. PC 5).

§ 3. Przyjmując Boży dar powołania, zakonnicy i zakonnice odpowiadają na wezwanie Boże, umierając dla grzechu (por. Rz 6, 11), wyrzekając się świata i żyjąc wyłącznie dla Boga. Całe swoje życie oddali na Jego służbę; wyłącznie i przede wszystkim szukają i miłują Boga, „który pierwszy nas umiłował” (por. 1 JA, 10; por. PC 5 i 6). Życie ich skupia się na ściślejszym naśladowaniu Chrystusa (por. ET1).

§ 4. Zakonnicy i zakonnice całe swoje życie oddali na służbą Boga, co stanowi jakąś szczególną konsekrację (por. PC 5). Taka konsekracja całej osoby jest w Kościele wyrazem zaślubin dokonanych przez Boga, znakiem życia przyszłego. Konsekracja ta dokonuje się przez śluby publiczne, wieczyste lub czasowe, które po wygaśnięciu mogą być odnawiane. Poprzez śluby zakonnicy i zakonnice zobowiązują się do zachowywania trzech rad ewangelicznych; zostają oni przez posługę Kościoła poświęceni Bogu (kan. 607 i 654) i włączeni, z uprawnieniami i obowiązkami określonymi przez prawo, do swego instytutu.

§ 5. Warunki ważności ślubów czasowych, czas trwania tego okresu i możliwość jego przedłużenia określone są w konstytucjach każdego instytutu, zawsze zgodnie z powszechnym prawem Kościoła (kan. 655-658).

§ 6. Profesję zakonną składa się według formuły ślubów zaaprobowanej dla każdego instytutu przez Stolicę Apostolską. Formuła ta jest wspólna dla całego instytutu, ponieważ wszyscy członkowie podejmują te same zobowiązania i, gdy zostają w pełni doń włączeni, mają te same prawa i te same obowiązki. Poszczególni zakonnicy i zakonnice mogą dodać wstęp, a także zakończenie, jeżeli otrzymają na to zgodę kompetentnej władzy.

§ 7. Każdy instytut, mając na uwadze własny charakter i własne cele, powinien w swoich konstytucjach określić jak ewangeliczne rady czystości, ubóstwa i posłuszeństwa mają być zachowywane we właściwym dla niego sposobie życia.

II. Wspólnota

§ 8. Każda rodzina zakonna będzie prowadziła życie wspólnotowe, które jest jednym z charakterystycznych znamion instytutu zakonnego (kan. 607, § 2). Gromadzi ono wszystkich członków w Chrystusie i winno być określone w taki sposób, by dla wszystkich stało się źródłem wzajemnej, braterskiej pomocy, umożliwiającej każdemu wypełnienie jego życia zakonnego (kan. 602). Powinno być ono wzorem pojednania i komunii w Chrystusie, mającej korzenie i fundament w Jego miłości.

§ 9. Zakonnicy i zakonnice prowadzą życie wspólne w domu prawnie erygo­wanym, pod zwierzchnictwem przełożonego wyznaczonego według przepisów prawa (kan. 608). Dom taki może być erygowany po uzyskaniu wyrażonej na piśmie zgody miejscowego biskupa (kan. 609). Dom winien spełniać warunki niezbędne do odpowiedniego zaspokojenia potrzeb jego członków (kan. 610, § 2), umożli­wiając wspólnocie jej wzrost i rozwój w klimacie serdecznego, wzajemnego zro­zumienia, które ożywia nadzieję (por. El’39).

§ 10. Poszczególne domy powinny posiadać przynajmniej oratorium, w którym może być sprawowana Eucharystia, usytuowane w ten sposób, by rzeczywiście stanowiło ośrodek wspólnoty (kan. 608).

§ 11. W każdym domu zakonnym, stosownie do charakteru i misji instytutu oraz zgodnie ze szczegółowymi przepisami własnego prawa, pewna jego część powinna być zarezerwowana wyłącznie dla członków własnego instytutu (kan. 667, § 1). Ta forma oddzielenia się od świata, dostosowana do celów instytutu, jest częścią publicznego świadectwa, które zakonnicy i zakonnice dają o Chrystusie i o Kościele (por. kan. 607, § 3). Miejsce takie konieczne jest również ze względu na ciszę i skupienie sprzyjające modlitwie.

§ 12. Zakonnicy (zakonnice) powinni mieszkać we własnym domu zakonnym, zachowując życie wspólne. Bez poważnych przyczyn nie mogą mieszkać samotnie; nie powinni też czynić tego, jeżeli dostatecznie blisko znajduje się wspólnota ich własnego instytutu. Jeżeli chodzi o dłuższą nieobecność, przełożony wyższy (lub przełożona wyższa) za zgodą swojej rady może – tylko dla słusznej przyczyny i w ramach prawa powszechnego – pozwolić zakonnikowi (lub zakonnicy) na zamieszkiwanie poza domem instytutu (kan. 665, § 1).

III. Tożsamość

§ 13. Dla zakonników i zakonnic najwyższą regułą życia powinno być naśladowanie Chrystusa, ukazane w Ewangelii i wyrażone w konstytucjach własnego instytutu (kan. 662).

§ 14. Natura, cel, duch i charakter instytutu, tak jak zostały one ustalone przez założyciela (lub założycielkę) i zatwierdzone przez Kościół, mają być wiernie przez wszystkich zachowywane, podobnie jak i zdrowe tradycje instytutu (kan. 578).

§ 15. Dla zabezpieczenia własnego powołania i tożsamości poszczególnych instytutów, konstytucje każdego z nich muszą zawierać główne normy odnoszące się do zarządzania instytutem, regułę życia dla wszystkich członków, przepisy odnoszące się do wstępowania i formacji, jak też zasady dotyczące materii ślubów (kan. 587). Powyższe łączy się z tym, co powiedziano w III par. 14.

§ 16. Konstytucje są zatwierdzone przez kompetentną władzę kościelną. Dla instytutu na prawach diecezjalnych jest nią ordynariusz miejsca; dla instytutów na prawach papieskich – Stolica Apostolska. Późniejsze zmiany i autentyczna interpretacja są również zastrzeżone dla tej samej władzy (kan. 576 i 587, § 2).

§ 17. Przez profesję zakonną członkowie instytutu zobowiązują się, że będą wiernie i z miłością zachowywać konstytucje, ponieważ uznają w nich formę życia instytutu zatwierdzoną przez Kościół oraz autentyczny wyraz ducha instytutu, jego tradycji i prawa.

IV. Czystość

§ 18. Ewangeliczna rada czystości, podjęta dla Królestwa Niebieskiego, jest znakiem przyszłego życia i bogatym źródłem płodności niepodzielonego serca. Pociąga za sobą obowiązek doskonałej wstrzemięźliwości w celibacie (kan. 599).

§ 19. Należy zachować ostrożność we wszystkich rzeczach, które mogłyby zagrażać czystości osoby konsekrowanej (por. PC 12; kan. 666).

V. Ubóstwo

§ 20. Ewangeliczna rada ubóstwa na wzór Chrystusa wymaga życia ubogiego w praktyce i w duchu, oszczędnego, w oderwaniu od dóbr materialnych. Złożenie ślubu ubóstwa pociąga za sobą uzależnienie zakonnika i ogranicza go w zakresie używania i dysponowania środkami doczesnymi, według norm własnego prawa instytutu (kan. 600).

§ 21. Przez ślub ubóstwa zakonnik bądź zakonnica rezygnuje z wolnego używania i dysponowania dobrami posiadającymi wartość materialną. Przed złożeniem pierwszej profesji zrzekają się oni administrowania swoimi dobrami na rzecz wybranej przez siebie osoby i – o ile konstytucje nie postanawiają inaczej – w sposób wolny decydują o ich użyciu i wykorzystaniu (kan. 668). Cokolwiek zakonnik lub zakonnica nabywa własną przemyślnością, otrzymuje w darze czy też z tytułu przynależności do zakonu, nabywa to dla instytutu; wejście w posiadanie czegokolwiek w postaci renty, zasiłku czy z tytułu ubezpieczenia pociąga za sobą przekazanie tego instytutowi, o ile prawo tegoż instytutu nie postanowi inaczej (kan. 668, § 3).

VI. Posłuszeństwo

§ 22. Ewangeliczna rada posłuszeństwa, przeżywana w duchu wiary, jest pełnym miłości naśladowaniem Chrystusa, który był posłuszny aż do śmierci.

§ 23. Przez ślub posłuszeństwa zakonnik bądź zakonnica zobowiązuje się do poddania swej woli właściwemu przełożonemu (kan. 601), zgodnie z konstytucjami. Same konstytucje ustalają, kto i w jakich okolicznościach może wydawać formalny rozkaz posłuszeństwa.

§ 24. Instytuty zakonne są ze specjalnego tytułu podporządkowane najwyższej władzy Kościoła (kan. 590, § 1). Wszyscy członkowie instytutów mają, także na mocy ślubu, obowiązek posłuszeństwa Ojcu Świętemu jako swemu najwyższemu przełożonemu (kan. 590, § 2).

§ 25. Członkowie zakonu nie mogą bez pozwolenia właściwego przełożone­go przyjmować zadań i urzędów poza instytutem (kan. 671). Ci, którzy mają świę­cenia, nie mogą przyjmować urzędów publicznych, z którymi związane jest wyko­nywanie władzy świeckiej (kan. 285, § 3).

VII. Modlitwa i umartwienie

§ 26. Pierwszym i głównym zadaniem zakonników jest stałe zjednoczenie z Bogiem poprzez modlitwę. Codziennie, o ile jest to możliwe, uczestniczą oni w Ofierze Eucharystycznej i często przystępują do sakramentu pokuty. Ważnymi elementami składającymi się na modlitwę zakonników są: czytanie Pisma Świętego, modlitwa myślna, godnie sprawowana liturgia godzin zgodnie z przepisami własnego prawa, nabożeństwo do Najświętszej Panny i czas specjalnie poświęco­ny na doroczne rekolekcje (kan. 663, 664 i 1174).

§ 27. Modlitwa powinna mieć charakter zarówno osobisty, jak i wspólnotowy.

§ 28. Wielkoduszne umartwienie jest nieustannie konieczne w codziennym nawracaniu się do Ewangelii (por. Paweł VI, Konst. Paenitemini, II-III, 1 c). Dlatego też wspólnoty zakonne muszą być w Kościele nie tylko wspólnotami modlitwy, lecz także wspólnotami ascezy. Pokuta wewnętrzna i osobista musi być także zewnętrzna i wspólnotowa (por. CDVR 14; por. LG 110).

VIII.  Apostolat

§ 29. Apostolat zakonników i zakonnic polega przede wszystkim na świadectwie ich życia konsekrowanego, które zobowiązani są ożywiać modlitwą i pokutą (kan. 673).

§ 30. W instytutach poświęcających się apostolstwu działalność apostolska należy do samej ich natury. Całe więc życie członków powinien przenikać duch apostolski, a każdą działalność apostolską duch zakonny (kan. 675, § 1).

§ 31. Do istoty posłannictwa zakonników i zakonnic podejmujących prace apostolskie należy głoszenie słowa Bożego tym, których Bóg stawia na ich drodze, w taki sposób, aby doprowadzić ich do wiary. Łaska taka wymaga głębokiego zjednoczenia z Bogiem, które uzdalnia zakonników i zakonnice do przekazywania orędzia Słowa Wcielonego w języku zrozumiałym dla współczesnego świata (por. ET 9).

§ 32. Działalność apostolska podejmowana jest w jedności z Kościołem, w imię i z mandatu Kościoła (kan. 675, § 3).

§ 33. Przełożeni i członkowie powinni wiernie podtrzymywać misję i dzieła właściwe dla instytutu. Powinni dostosowywać je roztropnie do potrzeb czasu i miejsca (kan. 677, § 1).

§ 34. W stosunkach z biskupem zakonnicy i zakonnice związani są kanonami 678-683. Muszą być szczególnie wrażliwi na magisterium hierarchii i ułatwiać biskupom wykonywanie urzędu nauczania i autentycznego świadczenia o prawdzie Bożej (por. MR 33; por. LG 25).

IX. Świadectwo

§ 35. Publiczne świadectwo, jakie zakonnicy mają dawać Chrystusowi i Kościołowi, wymaga takiego oddzielenia od świata, jakie odpowiada charakterowi i celom każdego instytutu (kan. 607, § 3).

§ 36. Instytuty zakonne winny podejmować wysiłki w celu dawania w jakiś sposób kolektywnego świadectwa miłości i ubóstwa (kan. 640).

§ 37. Osoby zakonne mają nosić strój zakonny instytutu, zgodnie z przepisami ich własnego prawa, jako znak ich konsekracji i świadectwo ubóstwa (kan. 669, § 1).

X. Formacja

§ 38. Nikt nie może być dopuszczony do życia zakonnego bez odpowiedniego przygotowania (kan. 597, § 2).

§ 39. Warunki ważności dopuszczenia, ważności nowicjatu oraz profesji czasowej i wieczystej są określone przez powszechne prawo Kościoła i własne prawo każdego instytutu (kan. 641-658). Istnieją także przepisy dotyczące miejsca, czasu, programu i kierowania nowicjatem oraz wymagania dotyczące mistrza (mistrzyni) nowicjuszy (nowicjuszek).

§ 40. Długość trwania formacji pomiędzy pierwszymi i wieczystymi ślubami ustalona jest w konstytucjach, zgodnie z prawem powszechnym (kan. 655).

§ 41. Formacja duchowa, doktrynalna i praktyczna winna trwać przez całe życie zakonne. Do przełożonych należy zapewnienie jej odpowiednich środków i czasu (kan. 661).

XI. Zarządzanie

§ 42. Do kompetentnej władzy kościelnej należy ustanawianie stałych form życia przez zatwierdzenie kanoniczne (kan. 576). Także tej władzy zastrzeżone jest dokonywanie agregacji instytutów (kan. 580), zatwierdzanie konstytucji (kan. 587, § 2), łączenie, tworzenie unii, federacji, konfederacji; znoszenie i zmiany czegokolwiek, co zostało poprzednio zatwierdzone przez Stolicę Apostolską zastrzeżone jest tejże Stolicy Apostolskiej (kan. 582-584).

§ 43. Władza zarządzania w instytutach zakonnych jest powierzona przełożonym, którzy powinni sprawować ją zgodnie z normami prawa powszechnego i własnego (kan. 617). Władzę tę otrzymują od Boga za pośrednictwem posługi Kościoła (kan. 618). Władza przełożonego na jakimkolwiek szczeblu związana jest z osobą i nie może być wykonywana przez grupę. Na czas określony i dla określonych celów władza ta może być delegowana wyznaczonej do tego osobie.

§ 44. Przełożeni winni spełniać swój urząd wielkodusznie, budując ze swymi braćmi czy siostrami wspólnotę w Chrystusie, w której przede wszystkim szuka się i miłuje Boga. Pełniąc swą służebną rolę, przełożeni mają szczególny obowiązek rządzenia zgodnie z konstytucjami własnego instytutu; zadaniem ich jest rozbudzanie świętości członków wspólnoty. Sami przełożeni mają dawać przykład wierności wobec magisterium Kościoła, prawa i tradycji instytutu. Powinni także pielęgnować konsekrowane życie swoich podwładnych przez troskę o nich, upomnienia, wsparcie i cierpliwość (por. kan. 619).

§ 45. Warunki mianowania lub wyboru, czas trwania urzędu przełożonych na różnych szczeblach, sposób kanonicznego wyboru przełożonego generalnego określają konstytucje zgodnie z prawem powszechnym (kan. 623-625).

§ 46. Każdy przełożony musi posiadać swoją radę, która towarzyszy mu w wypełnianiu odpowiedzialności. Obok przypadków przepisanych w prawie powszechnym, własne prawo określa przypadki, w których do ważności danego aktu wymagana jest zgoda bądź opinia rady (kan. 627, § 1)

§ 47. Kapituła generalna powinna być dla instytutu prawdziwym znakiem jego zjednoczenia w miłości. Reprezentuje ona cały instytut i podczas sesji sprawuje najwyższą władzę, zgodnie z prawem powszechnym i normami konstytucji (kan. 631). Kapituła generalna nie jest ciałem stałym; jej skład, częstotliwość i funkcje są określone w konstytucjach (kan. 631, § 2). Kapituła generalna nie może zmieniać własnego składu, może jednak proponować zmiany składu przyszłych kapituł. Takie propozycje wymagają zatwierdzenia przez kompetentną władzę Kościoła. Kapituły generalne mogą zmieniać te elementy własnego prawa, które nie są przedmiotem władzy Kościoła.

§ 48. Kapituły nie powinny być zwoływane tak często, by kolidowało to z poprawnym funkcjonowaniem zwykłej władzy najwyższego przełożonego. Naturę, władzę, skład, sposób postępowania i częstotliwość zwoływania kapituł, jak i podobnych zgromadzeń, dokładnie określa własne prawo instytutu (kan. 632). W praktyce, istotne spośród wymienionych elementów powinny być zawarte w konstytucjach.

§ 49. Przepisy dotyczące dóbr doczesnych (kan. 634-640) i ich administracji, jak również normy dotyczące rozstawania się członków z instytutem przez prze­niesienie się do innego instytutu, odejście lub wydalenie (kan. 684-704) również mają podstawę w prawie powszechnym Kościoła i muszą być, choćby w skrócie, włączone do konstytucji.

 

ZAKOŃCZENIE

 Powyższe normy, oparte na tradycyjnym nauczaniu, zreformowanym Kodeksie Prawa Kanonicznego i bieżącej praktyce nie wyczerpują postanowień Kościoła odnoszących się do życia zakonnego. Wskazują one jednak na jego prawdziwe zainteresowanie tym, by życie instytutów oddających się pracy apostolskiej coraz pełniej się rozwijało jako dar Boga ofiarowany Kościołowi i rodzinie ludzkiej. Redagując obecny tekst, który został zatwierdzony przez Ojca Świętego, Kongregacja Zakonów i Instytutów Świeckich pragnęła pomóc tym instytutom w zasymilowaniu odnoszących się do nich, nowych przepisów Kościoła, i przepisy te umieścić w ich doktrynalnym kontekście. Oby instytuty znalazły w nich skuteczną zachętę do ściślejszego naśladowania Chrystusa w nadziei i radości życia konsekrowanego.

 

Watykan, 31 maja 1983 r., w święto Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny.