Abp Piergiorgio Silvano Nesti, C.P.
sekretarz Kongregacji
KOMUNIKAT DLA PRZEŁOŻONYCH GENERALNYCH W SPRAWIE ALIENACJI
Watykan, 21 grudnia 2004 r.
Prot. n. 971/2004
Przewielebni Przełożeni i Przełożone Generalne,
od kilkudziesięciu już lat życie zakonne przeżywa okres, w którym elementy budujące i pozytywne splatają się z problemami negatywnymi oraz nowymi, wymagającymi zastanowienia i rozwiązania z całą uwagą i wrażliwością Kościoła.
Prawie wszystkim Instytutom dobrze znane jest doświadczenie ograniczania dzieł i wspólnot, które prowadzi do odstępowania kwitnących niegdyś dzieł i sprzedaży majątku, także znacznej wartości, przede wszystkim w Europie i w Ameryce Północnej.
Decyzje te, często bolesne, pociągają za sobą także niemało problemów i trudności, dla których rozwiązania konieczne jest poznanie i przestrzeganie zasad i norm ustalonych w Kodeksie Prawa Kanonicznego, aby majątek kościelny był chroniony i odpowiednio zarządzany dla dobra Instytutów i Kościoła.
Dlatego też pragnę tym listem zwrócić Waszą uwagę na wynikające z prawa kanonicznego i praktyki tego Dykasterium obowiązki w dziedzinie ekonomii i zarządzania, zwłaszcza w zakresie sprzedaży dóbr kościelnych.
Kanon 1284 § 2, ust. 1 nakłada obowiązek stałego i okresowego nadzoru administracyjnego, który w przypadku Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego powinien dopełniać się przede wszystkim przy okazji wizytacji kanonicznych.
Zalecane jest, by właściwy przełożony wyższy korzystał wówczas z pomocy ekonoma generalnego lub prowincjalnego, bądź innej osoby kompetentnej w dziedzinie ekonomii i administracji, aby dokonać analizy ksiąg rachunkowych lub bilansów, jeśli takie są sporządzane.
Ponadto, jako uzupełnienie Pisma Okólnego z dnia 2 stycznia 1988 (znak SpR 640/85, Kryteria sporządzania sprawozdań ze stanu i życia Instytutów zakonnych i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, przekazywanych okresowo Stolicy Apostolskiej), zwracam uwagę, by w sprawozdaniach wysyłanych do tego Dykasterium z okazji odbywanych Kapituł Generalnych przedstawiana była szczegółowo sytuacja ekonomiczna Instytutu, zwłaszcza gdy dotyczy to dzieł, których zarządzanie wymaga złożonej administracji.
Szczególną uwagę należy poświęcić także alienacji. W tym względzie kanon 1292 § 2 (por. też kanon 638) stanowi, że, jeżeli wartość dóbr, do których alienacji chce się przystąpić, przekracza najwyższą sumę, lub chodzi o rzeczy darowane Kościołowi na podstawie ślubu, a także o rzeczy kosztowne z racji artystycznych lub historycznych, do ważności alienacji potrzebne jest ponadto zezwolenie Stolicy Świętej.
W konsekwencji, jeżeli wartość wycenionej rzeczy przekracza pułap maksymalny, ustalony przez Konferencję Episkopatu i uznany przez CIVCSVA, dla uzyskania koniecznego zezwolenia wymaga się:
- by wola dokonania alienacji rzeczy była uzasadniona poważnymi i istotnymi przyczynami (kan. 1293 § 1, ust. 1), ocenionymi uważnie przez przełożonych wyższych, którzy muszą uzyskać zgodę odpowiedniej Rady prowincjalnej lub generalnej;
- by sporządzona została jako warunek konieczny wycena rzeczy, w miarę możliwości poświadczona przez kompetentny organ cywilny (kan. 1293 § 1, ust. 2);
- by istniała opinia ordynariusza miejsca, mimo że przepisy kanoniczne nie nakładają tego obowiązku w stosunku do Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego na prawie papieskim. Prawdą jest, że kanony 586-593 oraz 634-638 uznają pełną autonomię Instytutów w zakresie zarządzania (którą ordynariusz miejsca musi servare ac tueri) i mogą w związku z tym dowolnie dysponować swoimi dobrami, oczywiście z poszanowaniem prawa kanonicznego i celów własnych Instytutu. Jednak, aby ułatwiać wzajemne relacje między biskupami a Instytutami i unikać, o ile to możliwe, pomniejszania się majątku kościelnego, a wreszcie, by umożliwić ordynariuszowi miejsca ocenę możliwości zakupu dobra po tej samej cenie i na tych samych warunkach, Dykasterium, w duchu kan. 1293 § 2, wprowadziło praktykę zwracania się do Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego na prawie papieskim z prośbą o informowanie ordynariusza miejsca, gdzie znajduje się przedmiotowe dobro, o zamiarze sprzedaży, aby mógł on wyrazić w tej kwestii swoją opinię, zwłaszcza w perspektywie ewentualnych zakupów na potrzeby duszpasterskie diecezji;
- aby w przypadku sprzedaży dobra o szczególnej wartości artystycznej lub historycznej (kan. 638 § 3) konieczna była ta sama procedura, co opisana wyżej, uzupełniona, jeśli wymaga tego lokalne prawodawstwo kraju, dokumentem zawierającym zgodę kompetentnego organu cywilnego;
- aby w przypadku Instytutów prawa diecezjalnego oraz klasztorów sui iuris, o których mowa w kan. 615, a więc takich, które nie są złączone ani powiązane z żadnym Instytutem zakonnym męskim, istniała także pisemna zgoda na sprzedaż ze strony ordynariusza miejsca, w którym znajduje się przedmiotowa nieruchomość (kan. 638 § 4);
- możliwe są także darowizny pieniężne lub w formie nieruchomości: w tym zakresie uściśla się, że konieczne jest dokonanie oceny, czy darowizna taka związana jest z celem pobożnym (kan. 1299 i kolejne) i czy jest ona obciążona zobowiązaniami, których beneficjant nie może spłacić;
- wiadomo, że każdy ekonom pod kierunkiem przełożonego powinien administrować dobrami „jak dobry ojciec rodziny”. W świetle powyższego warto przypomnieć, że wszystkie dobra należące do dowolnego Instytutu Życia Konsekrowanego lub Stowarzyszenia Życia Apostolskiego traktowane są w świetle prawa jako „dobra kościelne” i przy administrowaniu nimi należy przestrzegać zasad i celów określonych w kan. 1254 § 2 (por. także kan. 634 § 2 i 635 § 2), aby był zachowany i świadczony podstawowy duch ubóstwa, a w każdym razie unikać celów komercyjnych i merkantylnych (kan. 286 i 672).
Mam nadzieję, że treść tego komunikatu zostanie przez Was wszystkich przyjęta w duchu zrozumienia i zgody.
Watykan, dnia 21 grudnia 2004 r.
+ Abp Piergiorgio Silvano Nesti, C.P.
Sekretarz
