W sierpniu 2017 r. rozpocznie się kompleksowa renowacja krużganków Klasztoru Franciszkanów w Krakowie. Odnowione zostaną polichromie, monochromie, obrazy, epitafia, detale kamienne, drewniane i metalowe, okna witrażowe i posadzka. Prace będą trwały do końca 2019 r.
Franciszkańskie krużganki ukończono budować w roku 1439 dzięki kard. Oleśnickiemu, którego herb umieszczono w ich wschodnim zworniku. Różnice stylistyczne zdają się wskazywać na fakt, że wznosiły je dwa zespoły budowniczych. Ukończono wówczas również zabudowania otaczające krużganki: kaplicę Włoską, kaplicę św. Eligiusza, refektarz klasztorny (zimowy) i ośmiokątną kaplicę św. Klary (w wirydarzu zamkniętym wszystkimi ramionami krużganków; rozebraną w 1810 r.).
W krużgankach zachowały się do dziś gotyckie freski:
w zachodnim ramieniu:
- późnogotycka (1523?) dekoracja malarska w formie tryptyku z wizerunkiem Matki Bożej z Dzieciątkiem i św. Anna Samotrzeć z Maryją na ręku oraz fundatorem u stóp
- gotycka polichromia (po 1436) o charakterze symbolicznym: górna część: Chrystus w tłoczni mistycznej w otoczeniu aniołów trzymających dusze zbawionych oraz Bóg Ojciec i Matka Boska; dolna część: łączące się treściowo z górą sceny Mszy Świętej, Biczowania i Cierniem Ukoronowania
- fresk „Tłocznia Mistyczna”, dość powszechny temat schyłku średniowiecza, wiąże tu proroctwo Izajasza z Mszą Świętą. Oba plany fresku łączy strumyk soku – krwi, która ciecze z prasy do kielicha mszalnego. Dodatkowe sceny Biczowania i Cierniem Ukoronowania są unikatowym ujęciem tego tematu w średniowiecznym malarstwie polskim.
- „Stygmatyzacja św. Franciszka” (gotycka, ok. połowy XV w.)
- „Zwiastowanie” na tle wnętrza z architekturą (gotyckie, po 1436)
w północnym ramieniu:
- fresk „Ukrzyżowanie” – Chrystus ukrzyżowany pośród łotrów, u dołu Matka Boża i św. Jan
W krużgankach, oprócz fresków, zachowały się ślady polichromii gotyckiej, w tym fragmenty portretów biskupów krakowskich, malowanych wówczas bezpośrednio na ścianie oraz fragmenty sceny walki św. Jerzego ze smokiem na tle pejzażu i architektury. Ponadto zachowało się 20 medalionów z popiersiami męczenników i świętych oraz portretami uczonych i dostojników franciszkańskich, z napisami objaśniającymi w obramieniach (XVI w.?).
Galeria portretów biskupów krakowskich
Legenda podaje, że powstanie galerii biskupów krakowskich w krużgankach franciszkańskich wiąże się z kanonizacją św. Stanisława Szczepanowskiego, dokonanej w dolnej bazylice św. Franciszka w Asyżu (1253). Posłowie polscy, biorący udział w uroczystościach, zobowiązali się, że każdy nowy biskup ordynariusz krakowski będzie posyłał do bazyliki w Asyżu, na pamiątkę tej kanonizacji, swój portret i 100 sztuk złota. Średniowieczne realia: duża na owe czasy odległość, kłopoty komunikacyjne i niebezpieczeństwa spowodowały zmianę tej umowy. W zamian za srebrną, trzyłokciową figurę św. Franciszka, krakowski konwent franciszkański przejmował prawo do owych portretów.
Jednolitość stylu tych portretów świadczy, że malował je ten sam, niestety nieznany artysta z XV w. Prawdziwą galerię biskupów krakowskich tworzą jednak portrety malowane na deskach. Deskę pokrywano podkładem kredowym, a nim kładziono farby. Większa część portretów wykonanych tą techniką znajduje się we wschodnim ramieniu krużganków. Do dziś przetrwała technika malowania na płótnie. Portrety malowane w ten sposób znajdują się w ramieniu południowym i zachodnim oraz w kaplicy Włoskiej. Wszystkie portrety malowane na deskach lub płótnie najczęściej, choć nie zawsze, fundowane były po śmierci biskupa przez krewnych, przyjaciół, następców lub egzekutorów testamentu. Wojny i pożary spowodowały uszczerbek tej niezwykłej kolekcji. Dziś są w niej 32 portrety.
Wszystkie prace renowacyjne na krużgankach będą możliwe dzięki ich dofinansowaniu przez Narodowy Fundusz Ochrony Zabytków Krakowa i Fundusze Europejskie Małopolski. Konieczny jest również tzw. wkład własny. Jeżeli chcielibyście wspomóc odnowę tego niezwykłego miejsca, ofiary można składać do skarbony we franciszkańskiej świątyni (pod Krzyżem Misyjnym przy wejściu do zakrystii) lub wpłacać na konto: 83 1160 2202 0000 0000 6079 3963 (z dopiskiem: na renowację krużganków).
