Badania liczby uczestniczących we Mszy Świętej i przystępujących do Komunii św. prowadzone są w Polsce od 30 lat. Koordynuje je Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego. To niespotykana w skali światowej skala badań nad religijnością. Ich wartość jest tym większa, że obejmują okres zmian społeczno-politycznych w Polsce.Raz w roku w parafiach w Polsce liczeni są wierni uczestniczący we Mszy św. i przystępujący do Komunii św. W ten sposób powstają statystyki dominicantes i communicantes, które przedstawiają konkretny, a nie wyrażony w deklaracjach obraz religijności Polaków.
podkreślił podczas dzisiejszej (13.05) konferencji prasowej w Instytucie
Statystyki Kościoła Katolickiego ks. prof. Witold Zdaniewicz. – A
religijność
zmienia się z różnych powodów – dodał dyrektor ISKK.
Pierwsze
badanie
przeprowadzono w 1979 roku. Jak wskazuje ks. prof. Zdaniewicz,
obserwując wyniki
badań dominicantes z trzydziestu lat, można umownie wskazać trzy okresy
przemian
– spadku uczestnictwa we Mszy Świętej. Pierwszy okres to lata 1980-1990,
gdy
średni procent dominicantes dla Polski oscyluje blisko 50%. W następnym
okresie
(do roku 2007) liczba uczestniczących we Mszy św. utrzymuje się na
poziomie
43-46%. Zdaje się, że od roku 2008 r., kiedy to procent dominicantes
spadł do
40,4%, mamy do czynienia z kolejnym okresem przemian. Jednocześnie przez
całe
trzydzieści lat badań stopniowo wzrasta communicantes. Wyniki badań
zaprezentował ks. Wojciech Sadłoń (prezentację przygotował dr Lucjan
Adamczuk z
ISKK).
Dr hab. Krzysztof Koseła, prof. UW, podkreślił w dyskusji
po
prezentacji statystyk, że owszem spadek dominicantes jest zauważalny,
ale w
porównaniu z wielkimi zmianami zachodzącymi w społeczeństwie ta zmiana
jest
mała. Jego zdaniem należałoby zatem pytać nie dlaczego obserwujemy
spadek
uczestnictwa we Mszy św., a raczej, co powoduje, że Polacy – w
odróżnieniu od
Irlandczyków, Hiszpanów czy Portugalczyków – są w swojej religijności
niezmienni. Ks. prof. Witold Zdaniewicz wskazał na spowiedź, jako stały
wskaźnik
religijności w Polsce. Ponad 80% Polaków spowiada się raz w roku, a
połowa –
kilka razy w roku. Dr hab. Elżbieta Firlit, prof. nadzw. SGH,
podkreśliła, że
zauważona tendencja spadkowa wskazuje jednak na stabilność. Bo – jak
tłumaczyła
– jeśli zmienia się całe społeczeństwo, trudno, żeby nie zmieniała się
religijność, choć relatywnie wolniej. Zbigniew Nosowski z „Więzi”
zwrócił uwagę,
że może jesteśmy świadkami jasnego określania się. – W społeczeństwie
pluralistycznym chodzenie do kościoła tylko dlatego, że tak wypada staje
się
przeszłością – zaznaczył. – W sumie jak na koniec pierwszej dekady XXI
wieku to
te wyniki są w Polsce bardzo wysokie – powiedział, odnosząc się do głosu
prof.
Koseły.
Podstawy metodologiczne badań dominicantes i
communicantes
stworzyli ks. prof. Witold Zdaniewicz i dr Lucjan Adamczuk. Podstawą
uzyskiwania
informacji jest zliczanie wszystkich wiernych obecnych na Mszy św.
niedzielnej
(dominicantes), liczy się także tych, którzy przyjęli Komunię św. w
czasie Mszy
(communicantes). Wskaźnik dominicantes oblicza się dla każdej parafii
jako
odsetek wiernych uczęszczających na niedzielną Mszę św., w odniesieniu
do
ogólnej liczby zobowiązanych. Przyjęto, że od uczestnictwa w Mszy św.
zwolnione
powinny być dzieci do lat siedmiu, chorzy, ludzie starsi o ograniczonych
możliwościach poruszania się. Na podstawie analizy struktury
demograficznej
przeciętnej parafii wiejskiej i miejskiej ustalono, iż jest to 18%
populacji, co
jednocześnie oznacza, że zobowiązani do uczęszczania na niedzielną mszę
św.
stanowią 82% wiernych. Badania przeprowadza się w każdej parafii,
natomiast
jednostką analityczną jest diecezja, w ramach, której liczy się dane z
wszystkich parafii, które są bardzo zróżnicowane.
Badanie
niedzielnych
praktyk religijnych ma charakter bardziej pomiaru statystycznego niż
badania
socjologicznego, przynosi jednak dane uściślające lub weryfikujące
informacje
uzyskiwane w drodze wywiadu socjologicznego. Wartość tych danych polega
na tym,
że są to obiektywne dane empiryczne (statystyczne). Następną zaletą jest
możliwość porównania i weryfikacji wyników z badań dotychczasowych,
prowadzonych
metodą wywiadu. Z drugiej jednak strony, obraz, jaki uzyskujemy, jest
pewnym
uproszczeniem i ograniczeniem – nie mówi bowiem nic o stronie
jakościowej, czyli
wewnętrznym przeżyciu związanym z Mszą św.
Osobnym zagadnieniem,
które
może być uznane za wadę badania jest wybór daty badania. Kwestia wyboru
takiej
niedzieli regulowana jest trudnym do zdefiniowania kryterium "niedzieli
przeciętnej" wśród wszystkich niedziel roku liturgicznego. Ale
utrzymanie tego
samego terminu badania (jedna niedziela października lub listopada) w
okresie
kilkudziesięciu lat daje rzadką możliwość porównania zmian, jakie
dokonują się w
każdej parafii i diecezji i wiązania tych zmian z szeregiem czynników
wewnętrznych i zewnętrznych w Kościele.
Instytut Statystyki
Kościoła
Katolickiego (pierwsza nazwa: Zakład Socjologii Religii) powstał w 1972
r. W
1994 r. Sekretariat Episkopatu Polski zleca Instytutowi oficjalnie
prowadzenie
badań statystycznych i socjologicznych na potrzeby Kościoła zarówno w
wymiarze
krajowym, jak i diecezjalnym.
Zobacz także:
