Jasna Góra jest z mocy prawa Pomnikiem Historii. Tworzenie listy zapoczątkował w 1994 roku prezydent Lech Wałęsa. Rozporządzeniem Prezydenta RP, z dn. 8 września 1994 (Monitor Polski 1994 nr 50 poz. 413) 'Częstochowa – Jasna Góra, zespół klasztoru oo. paulinów’ została uznana za 'Pomnik Historii’.
Tym samym sanktuarium znalazło się wśród 35 najcenniejszych obiektów i zespołów zabytkowych w Polsce. Obecnie (stan na 19.12.2008 r.) w Polsce za Pomnik Historii jest uznanych 35 obiektów i zespołów zabytkowych:
Biskupin – rezerwat archeologiczny
Bochnia – kopalnia soli
Chełmno – Stare Miasto
Częstochowa – Jasna Góra – zespół klasztorny oo. paulinów
Frombork – zespół katedralny
Gdańsk – miasto w zasięgu obwarowań XVII w.
Gdańsk – pole bitwy na Westerplatte
Gniezno – katedra p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
Gostyń-Głogówko – zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri
Góra Św. Anny – komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy
Kalwaria Zebrzydowska – krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego
Kamień Pomorski – zespół katedralny
Kanał Augustowski – droga wodna
Kazimierz Dolny
Kozłówka – zespół pałacowo-parkowy
Kraków – historyczny zespół miasta
Krzemionki – kopalnie krzemienia z okresu neolitu
Krzeszów – opactwo cystersów
Legnickie Pole – pobenedyktyński zespół klasztorny
Leżajsk – zespół klasztoru oo. bernardynów
Lublin – historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny
Łańcut – zespół zamkowo-parkowy
Łęknica – Park Mużakowski
Malbork – zespół zamku krzyżackiego
Ostrów Lednicki – wyspa
Poznań – historyczny zespół miasta
Racławice – teren historycznej Bitwy Racławickiej
Srebrna Góra – Twierdza Srebrnogórska
Tarnowskie Góry – podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolnia "Czarnego Pstrąga"
Toruń – Stare i Nowe Miasto
Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem
Wieliczka – kopalnia soli
Wrocław – zespół historycznego centrum
Wrocław – Hala Stulecia
Zamość – historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX wieku
zobacz wykaz Pomników Historii w Polsce: http://www.kobidz.pl
To nie tylko nobilitacja i najwyższa forma ochrony prawnej obiektu, ale i prawna podstawa do ubiegania się o środki z dotacji dla przeprowadzenia niezbędnych prac konserwatorskich w obiekcie czy realizację projektów o charakterze kulturalnym i społecznym na terenie Pomnika Historii.
Zgodnie z ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2003 nr 162 poz.1568) występują następujące formy ochrony zabytków:
1/ wpis do rejestru zabytków
2/ uznanie za Pomnik Historii
3/ utworzenie parku kulturowego
4/ ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowaniaprzestrzennego.
Art. 15. 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, może uznać za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury, określając jego granice.
2. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego może złożyć wniosek, o którym mowa w ust. 1, po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytków.
Pomnik historii jest to więc nieruchomość uznana za taki przez prezydenta. Są to zatem zespoły klasztorne i katedralne, kompleksy miejskie i pałacowo-parkowe, zamki warowne o największych wartościach dla kultury narodowej.
Sposób ich ochrony określą przepisy wykonawcze.
Sytuacja jest jednak paradoksalna, jeśli brakuje odpowiednich, szczegółowych przepisów wykonawczych. Szansa na wykorzystanie tej kategorii prawnej, która związana jest z tytułem 'pomnik historii’ pozostaje wówczas niemożliwą do wykorzystania.
Warto nadmienić, że w Polsce do rejestru zabytków wpisanych jest 62.878 obiektów nieruchomnych, z czego 11 760 w kategorii 'obiekty sakralne’ (stan krajowej ewidencji i rejestru zabytków na 31 grudnia 2007 r.). Rejestr zabytków ruchomych obejmuje 201 673 obiektów, które dzielą się na następujące kategorie:
• wyposażenie świątyń – 139 144
• kolekcje – 48 285
• inne – 14 244.
za: www.jasnagora.pl
