O. dr hab. Adam Sikora OFM, prof. UAM jest autorem tłumaczenia psalmów z j. hebrajskiego na kaszubski. To własnie dzięki temu tłumaczeniu Danuta Stenka mogła przeczytać w Słowo Boże kolejnej edycji „Verba Sacra – Biblia Kaszubska”.
W finale wysoko podniosła w górę ręce: Błogosławiony Pan, Bóg Izraela, od wieków na wieki! A cały lud niech powie: Amen! Alleluja! Tak wysoko niosą nas psalmy. Dzięki muzyce Cezarego Paciorka oraz wokalizie Antoniny Krzysztoń, to wydarzenie religijne nabrało również znaczenia artystycznego.
Przybyły na „Verba Sacra – Biblia Kaszubska” ks. bp. Leszek Sławoj Głódź, zaskoczył wszystkich czytając fragment psalmu po kaszubsku, ubrany w kaszubski strój.
KOMENTARZ TEOLOGICZNY
Psalmy w Nowym Testamencie
Spotykamy się już po raz dziewiąty w wieczór styczniowy w gościnnej kolegiacie wejherowskiej na kolejnej edycji „Verba Sacra – Biblia Kaszubska”. Już w ubiegłym roku zostało zapowiedziane, po prezentacji wybranych psalmów w nurcie tradycji religijnej starożytnego Izraela, że w roku obecnym spotkamy się również z Księgą Psalmów, ale tym razem odczytywaną w nurcie tradycji chrześcijańskiej.
Psalmy są arcydziełem literatury światowej wszystkich czasów i syntezą teologii, słusznie przyrównywane do fascynujących piramid egipskich na Wschodzie, a na Zachodzie do gotyckich katedr będących swoistego rodzaju „mappa coelorum” (ks. Józef Sadzik).
Św. Hieronim, Doctor Maximus, tłumacz Pisma Świętego zwanego Wulgatą, nadał Chrystusowi miano „Cantator Psalmorum” – „Piewca Psalmów”. Niewątpliwie to miano proklamuje niezaprzeczalne znaczenie teologiczne i liturgiczne Psalmów. Św. Augustyn, po swoim nawróceniu, płakał na wspomnienie Psalmów śpiewanych w kościele mediolańskim (por. Wyzn. X, 33). Echo tego pobrzmiewają w Confessiones: „Jakże do Ciebie wołałem Psalmami, jakże od nich zapalałem miłością do Ciebie, jakże pragnąłem je na cały świat rozgłosić… A przecież one już we wszystkich krajach rozbrzmiewają i nikt się nie może osłonić przed Twoim żarem” (Wyznania, IX, 8). Później, komentując je w „Enarrationes in Psalmos”, dał próbkę swego geniuszu egzegetycznego. Wyzna: „Już od dawna wzdychałem za Tobą, a wreszcie Tobą oddychałem” (Wyznania, IX, 7). Jeśli pamiętamy, że zbiór Psalmów nosi nazwę tehillah – „oddychanie”, to zrozumiałe jest, że Księga Psalmów od wieków jest wielkim „oddechem Izraela Obietnicy i Izraela Spełnienia” (ks. prof. Jan Kanty Pytel).
Tak, jak za pierwszym razem, tak i teraz, należało dokonać wyboru określonych psalmów, by czasowo zmieścić się w formule prezentacji. W bieżącej edycji psalmy zostały wybrane według dość precyzyjnego klucza. Otóż, zostały wzięte pod uwagę tylko te psalmy, które cytowane są w księgach Nowego Testamentu. Autorzy nowotestamentowi przywołują Księgę Psalmów aż 150 razy, przytaczając fragmenty z 60 Psalmów . Jest to liczba imponująca, zwłaszcza gdy weźmie się pod uwagę, że cytowanych miejsc ze ST w NT jest trzysta. Połowę więc starotestamentowych cytowań stanowią różne wersety z Psalmów. Żaden z Psalmów nie jest jednak przytoczony w całości. Najczęściej, bo aż dwudziestokrotnie, cytowany jest Psalm 110, a najwięcej wersetów pochodzi z Ps 95.
Niestety, nie jest możliwe z racji czasowych, zaprezentowanie lektury wszystkich sześćdziesięciu Psalmów.
Dzisiejszego wieczoru usłyszymy jedynie dziesięć psalmów wybranych z owych 60, według kryterium częstotliwości odwoływania się do nich przez autorów nowotestamentowych.
Uwzględnienie tego kryterium pozwala wejrzeć w zainteresowania Kościoła pierwszego wieku określone tekstami ze Starego Testamentu. Powoływanie się na nie pozwala dostrzec, jakie teksty starotestamentowe były mu bliskie, i do których chętnie się odnosił, aby ukazywać i przekonywać, że słowa zapisane w ST znajdują swoje wypełnienie w osobie Jezusa i w Jego dziele zbawczym. Częste odwoływanie się do Księgi Psalmów świadczy o niezwykłym bogactwie zawartych w nich treści, którymi pierwotny Kościół pragnął osobę i dzieło Chrystusa opisać.
Chociaż, jak wspomniano, psalmy są cytowane jedynie fragmentarycznie, to jednak w obecnej edycji każdy z nich będzie prezentowany w całości. Z pewnością autor NT przywołując konkretne miejsca z psalmów, chciał wyeksponować jakąś konkretną myśl, ale odwołanie się do całości psalmu daje możliwość jeszcze pełniejszego zrozumienia jego głębokiej, teologicznej wymowy.
Dzisiaj wsłuchiwać będziemy się w treści Psalmów: 110, 118, 69, 2, 22, 95, 8, 91, 6 i 106.
Jak już wspomniano, najczęściej (20 razy) cytowany jest Psalm 110 – utwór o charakterze mesjańskim, który podkreśla królewską (w. 1) i kapłańską (w. 4) godność Mesjasza. Psalm ten już w judaizmie stał się proroctwem o doskonałym władcy i wyzwolicielu mającym nadejść w czasach ostatecznych.
Psalm 118 jest ostatnią pieśnią Hallelu (Ps 113-118). Stał się on bardzo wcześnie radosnym hymnem Kościoła sławiącym Zmartwychwstanie Chrystusa i zapowiadającym ostateczne Jego zwycięstwo nad złem i śmiercią. NT cytuje fragment tego psalmu przy opisie wjazdu Jezusa do Jerozolimy: Błogosławiony, który przybywa w imię Pańskie! Błogosławimy wam z domu Pańskiego (ww. 25-27). Sam Jezus śpiewał ten psalm ze swymi uczniami na zakończenie wieczerzy paschalnej.
Lektura chrześcijańska psalmu 69, będącego lamentacją i wyznaniem niewzruszonej ufności wobec Bogu, odnosi słowa ww. 21-22 do tajemnicy Męki Chrystusa: Hańba złamała moje serce i sił mi zabrakło, na współczującego czekałem, ale go nie było, i na pocieszających, lecz ich nie znalazłem. Dali mi jako pokarm truciznę, a gdy byłem spragniony, poili mnie octem.
Ps 2 to kolejny psalm mesjański. Po niewoli babilońskiej wyrażał on nadzieje Żydów na przyjście zwycięskiego Mesjasza. Tradycja chrześcijańska odniosła go do Chrystusa, Syna Dawida, który od Ojca otrzymał godność Króla i Sędziego. Kościół modli się tym psalmem, trwając w oczekiwaniu na powtórne przyjście Pana.
Ps 22 jest cytowany przez wszystkich ewangelistów w opowiadaniu o Męce bądź jako parafraza (Mt 27, 43.46; por. Mk 15, 34), bądź jako dokładny cytat (J 19, 24). Jezus na krzyżu modli się jego niezwykle przejmującymi słowami: Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił?
Ps 95 jest wyrocznią i hymnem sławiącym dzieło stworzenia. W NT chrystologiczną lekturę drugiej części podaje List do Hebrajczyków (3,17-4,13). Podkreśla on, że o losie człowieka decyduje „dzisiaj”, nieustanne „teraz”, w którym Bóg zaprasza do nawrócenia i prowadzi do swojego odpoczynku, czyli wiecznego szczęścia. W modlitwie liturgicznej Kościoła jest to tzw. psalm wezwania, od którego rozpoczyna się dzień.
Ps 8 jest hymnem na cześć Boga Stwórcy i ukazaniem niezwykłej godności człowieka, niewiele mniejszego od aniołów. Najgłębsza prawda o godności człowieka objawia się wtedy, gdy psalm ten jest odniesiony do Jezusa, którego wspaniałość przewyższa niebiosa (w. 2).
Ps 91 jest wyznaniem ufności człowieka wobec Boga, znajdującego zapewnienie o bliskim ocaleniu. Słowami tego psalmu Jezus był kuszony do zuchwałości wobec Ojca. Kuszenie Jezusa jest zapowiedzią prób wiary Jego uczniów. Ich ufność na wzór Mistrza sprawi, że tak jak On cieszyć się będą tym samym bezpieczeństwem. Bóg rychło pośle im na pomoc swoich wysłańców: bo swoim aniołom dał rozkaz o tobie, aby cię strzegli na wszystkich twych drogach. Na rękach będą cię nosili, abyś nie uraził swej stopy o kamień. Będziesz stąpał po wężach i żmijach, a lwa i smoka będziesz mógł podeptać. Kościół modli się słowami tego psalmu jako modlitwą wieczorną.
Ps 6 jest lamentacją jednostki. Chrześcijańska lektura psalmu prowadzi do odkrycia, że w świetle agonii Jezusa każde cierpienie człowieka nabiera głębokiego sensu. Kościół modli się tym psalmem, jako jednym z siedmiu psalmów pokutnych, prosząc o uwolnienie od tego, co zagraża wiecznemu życiu wiernych.
Ps 106, który jest medytacją nad dziejami Izraela, a ściślej medytacją nad dziejami grzesznymi, rozjaśnionymi niezasłużonym światłem miłosierdzia Bożego: I ocalił ich z ręki ciemięzcy, i z ręki przeciwnika uwolnił (w. 10)… I wspomniał dla ich dobra na swoje przymierze i pożałował [ich] w swej wielkiej łaskawości. Psalm poucza o tym, że aby doznać Bożego miłosierdzia, konieczne jest uznanie grzechu i porzucenie upartego trwania w buncie.
Nowy Testament wplatając w swoje treści fragmenty psalmów, ukierunkował od samego początku wyznawców Chrystusa na tę Księgę, która była tak droga samemu Jezusowi i Jego uczniom. Kościół modlił się jej słowami od pierwszych chwil swego istnienia. Słowami psalmów wielbił Boga za Jego nieskończone miłosierdzie, dziękował Mu za nieustanne ocalanie z niebezpieczeństw duszy i ciała, przepraszał za codzienne niewierności, błagał w przeróżnych potrzebach.
Sześć spośród dzisiaj czytanych psalmów odniesionych jest do Chrystusa jako Tego, który przez Mękę (Ps 22 i 69) i zmartwychwstanie rozpoznany został w swej mesjańskiej godności króla, kapłana i sędziego (Ps 2; 110), i któremu należne jest najwyższe uwielbienie (Ps 8 i 118).
Cztery psalmy zostały przywołane w NT, aby wskazać chrześcijanom wagę chwili obecnej (Ps 95), decydującej o zbawieniu wiecznym. Tej „chwili” nadał sens Chrystusowy krzyż (Ps 6), pozwalający zwyciężać z Bożą pomocą życiowe próby (Ps 91) i ufać w Bożemu miłosierdziu okazywanemu sercom skruszonym (Ps 106).
Przyjmijmy ten dar Psałterza, na którego wskazuje nam Nowy Testament, jako na księgę modlitwy, w której każdy ma szansę odnaleźć oblicze Boże i własne.
o. dr hab. Adam Ryszard Sikora, prof. UAM
