Ks. Jan Pałyga SAC (1930 – 2021), radca prowincjalny 1972-84 (wiceprowincjał 1972-81), redaktor naczelny pisma i dyrektor Wydawnictwa „Królowa Apostołów”, pisarz, dziennikarz, duszpasterz grup nieformalnych w Gdańsku, małżeństw niesakramentalnych, niewierzących i uzależnionych.
Urodził się 9 stycznia 1930 r. we wsi Gdeszyn (pow. Hrubieszów), w rodzinie rolników Józefa i Agaty z d. Krawczuk. Tam też do wybuchu II wojny światowej ukończył dwie klasy szkoły powszechnej. Podczas wojny pomagał rodzicom w gospodarstwie rolnym i uczył się samodzielnie „przerabiając następne klasy”. Po wojnie rozpoczął w 1945 r. w Gdeszynie szóstą klasę i od następnego roku naukę w Gimnazjum Ogólnokształcącym im. Jana Zamoyskiego w Zamościu, które ukończył w 1949 r. W 1947 r. sakramentu bierzmowania udzielił mu w Zamościu ówczesny biskup lubelski Stefan Wyszyński.
W 1949 r. wstąpił do nowicjatu pallotynów w Ołtarzewie, który prowadził ks. Michał Kordecki SAC. Jako kandydat na kleryka został obłóczyny 8 września 1949 r. przez ks. prowincjała Stanisława Czaplę SAC. Po nowicjacie kontynuował naukę szkoły średniej w Korespondencyjnym Liceum Ogólnokształcącym w Warszawie (1950-53). W 1951 r. zachorował na gruźlicę i przez 9 miesięcy przebywał w Otwocku, najpierw w pallotyńskim domu, a potem w sanatorium, gdzie 15 sierpnia tr. złożył pierwszą konsekrację na ręce ks. Leona Cieślaka SAC, rektora domu otwockiego. Natomiast konsekrację wieczną złożył w Ołtarzewie trzy lata później, na ręce ks. prowincjała S. Czapli SAC. Tam też odbył studia filozofii (1953-55) i teologii (1955-59), a 11 czerwca 1959 r. przyjął święcenia kapłańskie z rąk bpa Zygmunta Choromańskiego.
W 1959 r. rozpoczął studia historii powszechnej na Wydziale Nauk Humanistycznych KUL i zamieszkał w Lublinie. Studia uwieńczył w 1964 r. tytułem magistra historii, który uzyskał na podstawie pracy: „Duchowieństwo dekanatu kazimierskiego w XVII-XVIII w.”, napisanej pod kierunkiem prof. Jerzego Kłoczowskiego. Po zakończeniu studiów został skierowany do duszpasterstwa pallotyńskiego w Gdańsku (zamieszkał w domu przy ul. Elżbietańskiej). Od następnego roku Zarząd Prowincjalny włączył go ponadto do grupy rekolekcjonistów działających w okresie Wielkiego Postu. W latach 1968-72 pełnił funkcję rektora domu w Gdańsku przy ul. Elżbietańskiej. Wybrany w kwietniu 1972 r. pierwszym radcą prowincjalnym (wiceprowincjałem), przeniósł się do Warszawy. Urząd ten spełniał do 1981 r., a przez kolejną kadencję był radcą prowincjalnym (do 1984 r.).
W latach 1982-97 był redaktorem naczelnym miesięcznika „Królowej Apostołów”, który wznowiono w marcu 1982 r., po jego likwidacji na początku II wojny światowej i w okresie komunistycznym. Z „Królową Apostołów” współpracowało na przełomie 80. i 90. lat bardzo wielu znanych później w kraju twórców i dziennikarzy. Ks. J. Pałyga przyczynił się też do wznowienia od 1987 r. miesięcznika dla dzieci pt. „Mały Apostoł” (wydawanego już od 1985 r. jako dodatek do KA) i „Kalendarza Królowej Apostołów” oraz powstania w 1989 r. nowego pisma dla młodzieży pt. „Być Sobą”. 29 I 1990 r. został mianowany dyrektorem Wydawnictwa „Królowa Apostołów” (Wydawnictwo to nie posiadało własnej drukarni), a 7 VI 1993 r., po nadaniu odrębności wszystkim trzem miesięcznikom, pozostał na stanowisku redaktora naczelnego „Królowej Apostołów”.
Kiedy w 1990 r. w strukturach pallotyńskich powstała Komisja ds. Katolików na terenach byłego ZSRR, został jej członkiem, wspierając odtąd w 90. latach XX w. działalność duszpasterską pallotynów na Ukrainie i organizując na rzecz miejscowej ludności pomoc materialną. W 1997 r. został doradcą Zarządu Delegatury Matki Bożej Fatimskiej na Ukrainie. Według dekretu ks. Prowincjała każdego miesiąca miał przeznaczać 10 dni na pobyt na Ukrainie, aby tam integrować, wspierać i umacniać „wszystkich współbraci w dziele zakorzenienia pallotyńskiego charyzmatu na Ukrainie”. Funkcję tę pełnił do 2000 r.
Piękną kartą w życiu ks. Jana była jego działalność wśród grup nieformalnych (pod tą nazwą kryła się do połowy 80 lat XX w. praca duszpasterska wśród różnych grup inteligencji) jak i troska o ludzi z tzw. „marginesu społecznego”. Tę działalność rozpoczął już w 60. latach, gdy był jeszcze duszpasterzem w Gdańsku, nawiązując kontakty m.in. z harcerzami, nauczycielami, środowiskiem twórców kultury (ks. Pałyga wymieniał tu m.in. grupy: inżynierów, aktorów, chemików, lekarzy, dyrektorów, starszych panów, ekonomistów itp.) oraz z niewierzącymi, dla których organizował spotkania dyskusyjne.
W 80. latach rozpoczął w Warszawie pracę duszpasterską wśród małżeństw niesakramentalnych, co zapoczątkowało powstanie Centrum Pomocy Duchowej przy ul. Skaryszewskiej 12, które według założenia służy pomocą wszystkim potrzebującym duchowego i psychologicznego wsparcia, szczególnie małżeństwom i rodzinom w kryzysie. Centrum tworzą: Wspólnota małżeństw niesakramentalnych, Wspólnota „Piąty Świat” (osoby uzależnione, opuszczone lub odtrącone przez bliskich, skazane na życie w samotności) i Wspólnota Trudnych Małżeństw „SYCHAR”. Duszpasterstwo małżeństw żyjących w związkach niesakramentalnych ks. Jan prowadził poprzez spotkania, rekolekcje, msze i nabożeństwa oraz modlitwę. Działalność CPD wykraczała poza granice Warszawy, a warsztaty i spotkania były organizowane na terenie całej Polski i poza granicami.
Szukając nowych zadań apostolskich powziął w 2010 r. inicjatywę, by w okresie letnim (od maja do końca sierpnia) przy „źródełku” Sanktuarium Matki Bożej Pojednania w Hodyszewie, prowadzić życie pustelnicze i służyć pomocą duchową pielgrzymującym tam mieszkańcom Podlasia, dręczonym różnymi problemami codzienności. Działalność tę prowadził przez klika lat.
Ks. Jan Pałyga jest autorem ponad 60. pozycji książkowych, w tym serii popularyzującej pracę misjonarzy pallotyńskich w Afryce i Ameryce Południowej oraz duszpasterzy na Kresach Wschodnich (m.in. „W środku Afryki. Pallotyni polscy w Rwandzie”, Poznań 1984, „U stóp Corcovado”, Poznań 1991, „Powrót do korzeni. Pallotyni i pallotynki na Ukrainie i Białorusi”, Ząbki 2005). Był autorem biografii wybitnych pallotynów, m.in. ks. Józefa Maślanki („Misjonarz nad Rio Negro”, Warszawa-Poznań 1988), ks. Adama Wiśniewskiego („Wśród trędowatych”, Poznań-Warszawa 1988), ks. Michała Kordeckiego („Tylko Bóg”, Poznań 1992) czy ks. Romana Szczygła („On wciąż żył…”, Ząbki 1995). Jego autorstwa jest szereg książek kierowanych do młodzieży, w których na zasadzie pytań i odpowiedzi poruszał najbardziej istotne problemy życia religijnego i społecznego w Polsce (m.in. „Młodzież pyta”, Warszawa 1991). Publikował liczne artykuły w czasopismach: „Communio”, „Królowej Apostołów”, „Naszej Rodzinie”, „Tygodniku Powszechnym” czy „Naszym Prądzie”; niektóre z nich podpisywał pseudonimami: ks. Piotr, ks. Jerzy Bohun czy Piotr Wiejski.
W strukturach Stowarzyszenia pełnił szereg odpowiedzialnych funkcji w różnych komisjach i grupach roboczych, kładąc nieocenione zasługi w rozwój misji pallotyńskich, Sekretariatu ds. Apostolstwa, Sekretariatu ds. Formacji i Wydawnictwa Apostolicum, gdzie był cenzorem pallotyńskich publikacji. W roku akademickim 1996-97 był wykładowcą z zakresu spowiednictwa w WSD w Ołtarzewie. W 1999 został ustanowiony egzorcystą w diecezji warszawsko-praskiej.
W 2009 został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w działalności na rzecz osób potrzebujących pomocy.
Z czasem zaczęły się pojawiać problemy zdrowotne i w związku z pogłębiającą się chorobą Alzheimera trzy ostatnie lata spędził przykuty do wózka inwalidzkiego, a potem do łóżka. W ten sposób poprzez krzyż cierpienia wspierał cele apostolskie i misyjne Stowarzyszenia. W tym okresie z pomocą spieszyła mu s. Wiesława Karwacka ze zgromadzenia sercanek i p. Hubert. Kiedy wynikła potrzeba fachowej opieki, ks. Jan został w końcu września 2021 r. umieszczony w Pallotyńskim Domu Opieki im. św. Wincentego we Wrzosowie k. Radomia. Zmarł 13 grudnia 2021 r. o godz. 10.10 w Mazowieckim Szpitalu Specjalistycznym w Radomiu na Józefowie. Odszedł w 91 roku życia, przeżywszy 70 lat konsekracji w Stowarzyszeniu i 62 lata w kapłaństwie.
Życie, praca i twórczość ks. Jana Pałygi naznaczone były chęcią niesienia duchowej pomocy ludziom, których określał jako żyjących „na krawędzi bycia-niebycia, wiary-niewiary, sławy-niesławy, samotności i cierpienia”. Choć był człowiekiem wielu inicjatyw, to jednak nigdy nie zabiegał o nagłaśnianie swojej działalności.
Oprac. ks. Stanisław Tylus SAC
